7. eulogium in Carolum Arretinum

Ergo immaturo, nec te tua sancta iuvabit,

      Carle, fides, nobis funere raptus abis?

Sed vos dum vestri celebramus funera vatis,

      Dicite Pierides carmina pauca mihi;

5

Dicite, sed tanto sint quae dicenda poetae,

      Efficite ut nostro crescat in ore sonus.

Occidit heu Latiae lumen splendorque Camenae,

      Carolus Etrusci gloria magna soli;

Carolus Aonio qui vos de monte vocabat,

10

      Viseret Etrusca vester ut antra chorus.

Ergo ut defunctum luxit Verona Catullum,

      Vtque tuum flevit Vmbria, Nauta, rogum,

Lesbos ut Alcaeo simul et tibi, mascula Sappho,

      Legitimas merito contulit inferias,

15

Sic pia nunc doctum luget Florentia vatem

      Et quaerit tumulo praemia digna suo.

At vos crudeles, o ferrea pectora, Parcae

      Ante diem quid vos hunc rapuisse iuvat?

Non ego mortali immortalem sorte creatum

20

      Optabam aut cervi saecula longa seni,

Sed veteris ternos Saturni evincere cursus

      Humana potuit conditione dari.

Hoc fas, hoc fuerat ius: sed nunc publica cura,

      Heu, iacet in gelido corpus inane toro,

25

Purpureaque toga clarus Phoebique corona

      Iam subit obscurum non rediturus iter.

Lucida praecedunt longa funalia pompa

      Et signa a multis tradita principibus.

Namque sua antistes tibi dat vexilla Latinus,

30

      Ex illo hoc magni pignus amoris habes.

Aureaque hinc Galli succedunt lilia regis,

      Illinc Bebriaci signa superba ducis.

Quarta Fluentini sequitur crux rubra leonis,

      Nam sunt haec populi munera magna tui.

35

Nam quid ego Arreti, quod te patriaeque parentem

      Quodque decus dicit, ultima dona loquar?

Ipsa tuum subeunt gymnasia nostra feretrum,

      Doctaque turba pio fungitur officio.

Assunt quaterni quaterna e classe tribuni,

40

      Quique decem curant bella gerenda viri,

Assunt custodes magnae bis quattuor urbis,

      Quosque magistratus longa referre mora est.

At vos in primis, Guelphae quibus inclita sectae

      Est aquila in viridi facta dracone potens,

45

Nec non Syllani populariter inde Quirites

      Certatim celebrant triste ministerium.

Omnia supremo possunt quae tempore reddi,

      Reddita sunt tumulo, docte poeta, tuo;

Nec tamen heu quisquam meritos impendere honores

50

      Sat putat. Huic vati quid satis esse potest?

Quis tenuit lacrimas? Quis non crudelia dixit

      Astra? Quid in tota non fuit urbe dolens?

Sed quod praecipuum est, magni suspiria Cosmi

      Et lacrimas tanto vidimus ire viro.

55

Quin et vicinos dicunt gemuisse leones,

      Et triviis fidos exululasse canes.

Ipsae per montes sacrataque flumina Nymphae

      Solverunt moestas in sua colla comas;

Sed tamen ante alias pulcherrima sola sororum

60

      Ploravit natum Calliopea suum.

Hanc aderant circum Phoebus doctaeque sorores,

      Frigida Parnasi quae iuga summa tenent,

Nec liquido ut quondam mulcebant aera cantu,

      Nec cythara in manibus nec coma culta fuit.

65

Squalebant atris in vestibus ipsaque laurus

      Castalii frondes vidit abire suas.

Quin et Gorgonei quas eruit ungula monstri,

      Bellorophonteae delituistis aquae.

Heu tunc fata pii damnans immitia nati

70

      Edidit hos questus Calliopea novos:

"Quod scelus admisit vel quo vos crimine Parcae

      Laeserat? An tristis vos quoque livor habet?

Huic ego cum primae polleret flore iuventae

      Versibus in lyricis aurea plectra dedi.

75

His iuvenum curas et mobile pectus amantum

      Lusit et aligeri regna superba dei.

His etiam laudes rectae et virtutis amorem,

      Quem sequitur vera nobilitate decus.

At matura gravem multis ubi fecerat aetas

80

      Artibus et poterat carmen hiare novum,

Me duce Cirrhaei vatis deductus in antrum,

      Silva quod horrenti laurea fronde tegit,

Hic tantum a Phoebo suscepit mente furoris,

      Maeonius quantum ceperat ante senex.

85

Sic igitur maiora sonans iam pectore pleno

      Ausus sublimis spiritus alta loqui;

Ausus quod vatum pauci de stirpe priorum,

      Ausus quod veteres vix potuere patres,

Vt quod Smyrnaeo cognoscunt carmine Grai,

90

      Hoc legerent Italo saecula nostra pede.

Spes hominum fallax, medio quae perfida cursu

      Saepe cadens miseris irrita vota facit.

Nam quod iam multos frustra vigilaveris annos,

      Cum minus heu credes, auferet una dies.

95

I nunc, Cecropiis vigilanti pectore chartis

      Insuda, ut veterum dogmata prisca legas,

Et nunc Socratici noscas praecepta Platonis,

      Nunc quod Aristotelis pagina multa docet.

Tu mundi secreta paras atque abdita rerum

100

      Discere: quid coelum, quid mare, terra ferat,

Vnde genus nostrum, vel quo plantaria surgant

      Sidere, num cuncta haec ignis et humor alat,

Vnde nives volitent, curque humida grando rigescat,

      Qua vi de summo fulmina torta ruant,

105

Quid natura petat, rectae quae munera vitae,

      Et quae sint animi vera putanda bona.

Scilicet hoc memori divino pectore Carlus

      Noctes atque dies advigilabat opus,

Artibus ut post haec vates suffultus honestis

110

      Moeonia posset digna referre tuba.

Iam Danaurm morbos Phoebique furentia tela

      Dixerat et densis funera nigra rogis,

Pelidaeque animos et verba minantis Atridae

      Quique bonus fuerat Nestora consiliis,

115

Sacraque navigiis ad Chrysam vecta Pelasgis,

      Redditaque irato pignora cara patri.

Tunc etenim culti torrentem sensimus oris

      Qui foret et quantum surgeret ingenium,

Quantum divini spirarent corda furoris,

120

      Cresceret et quanto splendida lingua sono.

Heu iam felici Carlus turgentia vento

      Ausus erat vasto credere vela mari,

Iam procul a terra scopulisque vadisque relictis

      Currebat celeri per freta longa rate.

125

Ecce autem, infandum, subito nil tale timenti

      Mutavit faciem fors inimica suam.

Nam subito fluctu vastaque impulsa procella

      Mersa est in mediis naufraga puppis aquis,

Quae si speratum tetigisset sospita portum

130

      Et pleno intrasset ostia tuta sinu,

Nullo Arnus tantum sese iactasset alumno,

      Egregios quamvis viderit ante senes."

Talia moesta parens flebat, sed plura parentem

      Non tulit infandus addere verba dolor,

135

Pluraque dicturae rumpunt suspiria pectus

      Et flendo mediis deficit in lacrimis.

Te Florentini gymnasia docta leonis,

      Natorum ut luget turba relicta patrem,

Te rebus dubiis nunc publica cura Senatus

140

      Advigilans tanto cive carere dolet.

Intima tu magni noras praecordia Cosmi

      Et quaecumque sacro pectore clausa tenet,

Nec comitem rebus dubiis te respuit unquam,

      Consuleret populo cum bonus ille suo,

145

Tu felix, tanti posses qui principis aures

      Implere et tanto grata referre viro.

Namque tibi ingenium veloxque tenaxque reperti

      Plurima quod posset condere mente fuit.

Adde tot egregias artes vitaeque magistrum

150

      Adde usum et longa multa notata die.

Legerat historias omnes et legerat omnes

      Annales, priscum maxima facta virum.

Nemo quidem melius Romani aenigmata iuris

      Solvit et ambiguis vincula caeca reis.

155

Nam quid ego aeterno labentia sidera cursu

      Aut referam certis cognita signa locis?

Te maris undisoni, te quae gerit omnia terrae

      Mensorem certa novimus esse fide.

His te purpureis sublimem ad sidera pennis

160

      Docta per ora virum Carule fama levat,

Nec ventura tuas reticebunt saecula laudes,

      Neve teget nomen qui tegit ossa lapis.

Dumque Fluentini vestigia magna leonis

      Molibus ostendet Curia celsa suis,

165

Dumque domos Medicum magnique palatia Cosmi

      Suspiciet stupidis advena luminibus,

Vsque tui de te dictabunt maxima cives,

      Livida nec poterit lingua nocere tibi.

Elysios igitur lucos umbrasque beatas,

170

      Nam sic fata iubent, docte poeta, petes.

Illic quos genitor produxit in omnia Nilus,

      Quique artes primum perdocuere bonas,

Quos genuit Persis, quos et Babylonia tellus,

      Doctorum occurrent maxima turba tibi,

175

Illic Cecropiae quot iam vidistis Athenae,

      Et quisquis Latii claruit urbe Remi:

Sed tu Tyrrhenae gentis contentus honore

      Etruscis cupies semper adesse tuis.

Sunt in secessu liquidi prope fluminis undam

180

      Quae rident herbis prata decora novis;

Quot natura tulit, tot habent haec prata colores

      Pictaque diverso flore relucet humus.

Non illic Phrygiis suspensa theatra columnis

      Nec sunt artifici plurima facta manu.

185

Sponte sua variis consurgit mixta rosetis

      Buxus nativis sedibus unus honor;

Desuper et platani castae Daphnaeaque laurus

      Extendunt sacrum fronde virente nemus.

Flumen habet cycnos, at caetera turba volantum

190

      Permulcent liquidis ruris amoena modis.

Non illic rapidos accendit Sirius aestus,

      Nec riget Arcturi sidere tristis hiems,

Sed levibus Zephyris et lenis flatibus aurae

      Aeterno ridens tempore vernat ager.

195

Hic Fesulae placuit sedem componere genti,

      Huc veniens priscos dinumerabis avos.

Nam qui pulchra tuos cecinit, Proserpina, raptus,

      Prima tenet vates primus in urbe sua.

Cui nec concedit qui terras sidera Manes,

200

      Quod stupeant omnes, evigilavit opus.

Hunc iuxta Gallam Tyrrheno carmine Lauram

      Qui canit et Latio Punica bella pede.

Hic et Boccaci spectabis nobile nomen,

      Qui pinxit varium doctus amoris opus.

205

Nec Leonardus abest, tibi qui Florentia tantum,

      Quantum Romanis Livius ipse dedit.

Enumerare mora est variis quos artibus olim

      Edidit illustres lenibus Arnus aquis.

Hic te certa manet sedes vitaeque laborum

210

      Hic bene transactae praemia, Carle, feres.

At nos aeterni sint quae monimenta decoris

      Addemus tumulo carmina nostra tuo:

Vrbs tulit Arreti Carlum, Florentia lauro

      Cinxit, at ingenium Calliopea dedit.

215

Luserat hic lyricos; mox dum traducit Homerum,

      Occidit heu patriae gloria magna suae.