Giovanni Mario Filelfo Amyris 2

Testo base di riferimento: A. Manetti, 1978

Cura dell'edizione digitale: Ketty Peruch


De vita rebusque gestis invictissimi regis
imperatorisque clarissimi Mahometti

 

Interea, senio occeptus morbisque gravatus,

Liquit Amorattis terras, regnoque potitur

Cretus eo Mahomettus, honos patriae patribusque futurus.

Sed stimulis quibus est primis commotus in annis,

5

In faerale malum Graecorum crescit, et ardet

Conseruisse manus, felicia singula cernit,

Sive opibus, seu castra viris implere tremendis,

Sive velit quidquid bellis favet atque triumphis.

Sed temptare prius procerum mentesque suorum

10

Consiliumque cupit, quamvis iam constituisset

Quae facturus erat. Tamen hoc quandoque colore,

Si male procedat res gesta, habuisse putetur

Quos iuvenis sequeretur in his. Vocat ante Chalylem,

Infensus quem saepe videt; quo persuasore

15

Abstinuit bellis pater ante, huncque orat an esse

In Graios praestet pacis vel Martis alumnos,

Sicque ait: "Esse tibi quis nescit mentis et acris

Consilii pondus, cuius virtute parentes

Saepe mei et proavi res constituere gerendas,

20

Et gessere suas? Igitur, te consule possim,

Quae facturus ero, melius conducere, quam si

Sponte mea sine te quicquam temptavero belli.

Non nescis Graios generi scelus omne parentum

Nostrorum et nobis cum sedicione parasse

25

Assidua. Inde Phryges, Othman quos stirpis alumnos

Quisque tenet, regno cessere, iugoque dederunt

Cum cervice caput; totum dispersa per orbem

Gens, captiva fuit quae, quamvis fama fuisset

Inclyta magnanimo Aeneae patribusque vetustis,

30

Imperiumque meis totius venerit orbis,

Qui dominaturi nullum sine lege cacumen

Nec liquere sinum; tamen haec non Graecia vidit,

Intulit in nostros cum bella asperrima reges.

Est odiis commota suis, velut hostis in hostem

35

Saepe solet veterem praedandi ductus amore,

Caedendique animos, violandi sacra, nec ulli

Parcendi sceleri. Causa est tamen impia, et ipsis

Iniustis invisa etiam, quia rapta puella,

Quae nec rapta fuit, Paridem sed sponte secuta

40

Moecha procum. Tamen iis fuit haec inventa futuri

Causa mali. Res nota tibi, narrare sinamus.

Multae etiam insistunt causae, quibus arma parare

Cogor in hos, bellumque ipsis faerale movere:

Regibus esse odium servandum mente putavi

45

Ingenui nunquam studii, quos frontis apertae

Pulchra decet facies. Vulgus simulata sequatur,

Atque illi quorum nequeunt vel vota vel artes

Sortiri quod posse velint. Rex cuius Erinnys

Exercere animos valeat quem malit in usum,

50

Pectore quod gestat debet componere vultu

Atque sequi quaecumque placent. Dic, ergo, Chalyles,

Quae meliora putes: armisne in cassa feramur

Pectora Graiorum, qui dedidicere teneri

Bellorum studiis, magis an sub pace iacere,

55

Legibus et votis pergamus in otia factis".

Ille, ut erat Graecis affectus amore peculii,

Quod crescebat inops animi mentisque, putavit

Regis verba suis debere incumbere verbis

Haecque dedit responsa: "Deus, Mahomette, creator

60

Cunctorum, non sceptra dedit, nec regna futuris

Regibus ut rapiant, violent spolientque popellos,

Et caedant sine lege viros, de saemine quorum

Sunt etiam reges. Quamquam rex maior in illis,

Non alia est natura tamen. Mortalia certe

65

Corpora cunctorum, mens immortalis, et idem

Rex homo, nonnunquamque minor virtute vel arte

Quam privatus homo, nonnunquam laudibus alta

Mente satus. Reges quot sunt sine laudibus ullis?

Asyriis etenim in populis tibi Sardanapalus

70

Exemplum praestare potest, variusque Quirini

Moenibus; innumeros possim meminisse tyrannos

Qui nullis nituere bonis. Laus regia sola est

Iusticiam servare manu, nec laedere quemquam,

Nec sinere ut laedatur, ubi nec dura, nec anceps

75

Causa sit, et ratio possit suadere medelam

In morbum quandoque gravem. Velut inter agrestes

Si stipulas spinosa cadant arbusta, negentque

Ire suis segetes gradibus, fomenta maligna

Sunt flamis mandanda, queant ut crescere grana.

80

Iusticia reges igitur vixere quot alma,

Immortale decus, nomenque ad sydera clarum

Constituere sibi. Contra, qui iniusta tulerunt

Arma, et, ob excelsas vires cumulataque regna

Vel praedam cupiere gravem, vel forte cruorem

85

Hostilem, quo sudet ager, famamque nefandam

Successisse vident, nec non viventibus ipsis

Multa inimica sibi, quae dira patibula nolint.

Quae tibi iusticia est cum Thracibus? Hi tibi iuncti

Sanguine, si recte quaeras; quis moenia Thracis

90

Vrbis constituit, Romana vectus ab urbe?

Constantinus enim, vel portus ductus amore,

Vel quia Roma suo fuit infensissima morbo,

Esse novae voluit nomen memorabile Romae.

Non sunt Thraiicii reges, non Palaeologus,

95

Hoc est sermo vetus, de Thracum saemine natus,

Sed de Romano, veteri sermone, relatus.

Praeterea, antiquas si rex sub pectore causas

Bellorum servare velit, quis possit in huius

Tutus stare fide? Cunctis pater unus et idem

100

Dicitur antiquus; geniti duo, qui, variata

Mente, boni atque mali studium docuere sub una

Stirpe coli. A Abeli probitate feruntur honesti

Et iusti, quicumque nitent melioribus annis;

A fratris vitio veniunt scelerata Cayni

105

Saemina, si repetas causae primordia tantae.

Sive bonus fueris, seu peior, plurima possis

Aut pace aut bello temptare pericula rerum.

Si Phrygibus nocuere tuis primaeva iuventus

Graiorum, post illa tuis quot saecula rebus

110

Hi Thraces favere boni! Quid praecipis illis

Quod non servetur? Captivis non stat asylum,

Quod fuerat quondam sub sacro saepe Sophiae;

Vt capiantur enim cum praecipis, hi capiuntur,

Et redeunt vincti. Cupis his maiora? Puellas

115

Ergo iube ut mittant proprias ipsique cathaenis

Conveniant stricti cara cum coniuge, quisque,

Cumque sorore sua, pecus omne, atque omnia tradant

Ornamenta tibi, quae forte domestica, vel quae

Thesauris composta tenent. En iusta putanda

120

Causa tuis coeptis! Iuveni nunc crescere primum

Barba potest hac laude tibi, lanugoque malas

Tingere iure tuas, ut, ductus munere praedae

Menteque caedendi, bellum exitiale movere

In Thraces pergas. Nec enim prudentior ullus

125

Dixerit esse aliud quam quod, iuvenilibus annis,

Et delectari incipias sine lege cruore

Et praeda, et regni cumulandi ductus amore

Haec facias, quae iure nequis: vetat omnis honestas.

Sed fac sic libeat: licuit nam regibus omne

130

Quod libuit; facilis non est victoria. Thracum

Moenia non capies leviter, terraque marique

Quae, triplici fundata solo, super astra levantur

Et spacio non sunt breviore. Haec Roma vetusta

Plus medio maior; bis senis passibus illa est

135

Millibus haec autem sub septem collibus instat

Ter senis. Quae turba queat tam grandia castra

Implere, ut possint obsessam reddere gentem

Thraiiciam? Adde autem varia quod gente ferentur

Christicolae huc multi, quis defensoribus uti

140

Vrbs queat in nostros. Quid quod cum classibus illi

In pelago didicere sequi navalia bella?

Portus erit plenus ratibus. Tum nautica cernes

Taela, virosque leves ad quaeque incendia promptos;

Quisque domum servabit, opes sibi quisque tueri

145

Perget iure suas; pariter Genuensibus hostis

Thraiiciisque aderis. Fuerit quandoque necesse

Aut cessare loco, castrisque recedere fractis,

Cedere longaevo vel bellis tempore fessum.

Mustapham meminisse iuvet Chrycinque, tuorum

150

Maiorum patres. Denos nam bella per annos

In Thraces statuere, suis incendia damnis,

Interdumque necem vitae, horroremque ruinae.

Credis opus tantum non attemptasse parentem,

Si facilis sibi visa foret victoria? Sed cum

155

Dura nimis fierent quaecumque his cogitat armis,

Destitit; et potius voluit conducere paci,

Qua nihil indigni fieret, quam plurima ferro

Quaerere, quae nullum possent producere fructum.

Fac tamen ut vincas, facilis victoria constet,

160

Atque cathaenati veniant iuvenesque senesque,

Serviat atque tibi Thracum gens perdita bello;

Nonne vides quae sint incendia forte parata?

Christicolae, qui nunc, te non stimulante Pelasgos,

Pace sedent, visa re tanta et qualibus armis

165

Factus es ipse magis fortis magis atque tremendus,

Quique novae nequeant claustris consistere Romae,

Mercarique olim ut soliti, tranareque pontum

Ad Tanaim rigidum, pro re quacumque profecti,

Concurrent omnes, quia turpis causa probari

170

Non poterit, quandoque tuo temptata furore.

Tum quia dura nimis fuerit victoria cunctis

Christicolis, urbem ut teneas, quae nobilitate

Imperii famam totum dispersit in orbem,

Quando necesse illis fuerit iustumque videri

175

Coeperit, in bellum si sese accinxerit omnis

Italiae vis sola quidem, nec venerit Hunnus,

Nec Pannon quisquam, nec Gallus, nec vel Hyberus,

Vel gravis Hispanus, vel Vlachus, sive Rhuthenus,

Theutonicusve aliquis, gelidusve in castra Britannus;

180

Italia satis est, Latium confundere gentes

Innumeras didicit, cui tradidit altus habenas

Iupiter imperii terrarum. Nulla Latinos

Subdere vis potuit, nec barbarus ullus in illos

Victor abire. Vide, quas quaeras spargere flamas

185

In regno, Mahomette, tuo. Tamen annua quae sunt

Munera Thraiicio regi? Quae, quaeso, tributa?

Parva quidem, quae tu nihili tum feceris, alta

Mente satus, maiora volens, tum tradere possis

Custodi vix digna tuo, qui parta tueri

190

Miles ubique velit. Nam crebro milite semper

Sunt servanda tibi, quae tali ceperis arte;

Quique alios violat, violetur ne simul ipse

Vsque cavere potest. Paribus nam vivitur armis,

Quaeque facis, spera fieri tibi. Redditur aurum

195

Mensura iniusta, sed vis meliore. Solentque

Centum ictus uni gladio, sic taela rependi.

Mortales sumus. Ira subit fel, quidquid amarum

Pellimus, et dulci nos dedimus usque sapori.

Consule me, Thraces bello temptare resistes,

200

Paceque servabis, veluti pater ante tuique

Servarunt proavi. Rex iustus, iusta sequeris".

Dixerat, immiti quae pectore concitus ira,

Vix audire potest Mahomettus. Sed tamen usque

Continuit, veluti qui res ratione gerendas

205

Ingenio fraenat, molitur tempus et audit,

Nec perturbari vultuve oculisve videtur:

Intus alit vulnus, mentemque exasperat acrem.

Haecque ait: "Est aliquid tibi cur, si forte, Chalyles,

Senseris, et senio credendum forte putarem,

210

Ni meliora alii dicant. Dic, ergo, Saganes,

Qui procerum in numero sedisti saepe meorum,

Num placeant haec bella tibi, vel et ipse Chalylis

Sis animo. Praestat mentes audire meorum".

Ille, ut erat iuvenis (senior nam saecla Chalyles

215

Vixerat assidue procerum, frons una Sibyllae)

Haec ait: "Hic senior compressis viribus audet

Otia velle, quibus non sit pugnare necesse,

Sed iacuisse thoris. Nec quae sit iusta probatur

Causa viro, aut iniusta seni, conducere sed quae

220

Cognoscat sibi posse, placent. Fortasse paterent

Res aliae atque aliae, pro quarum munere causae

Conveniunt multae, quibus haec negat esse movenda

Bella tibi, Mahomette, ducum clarissime, regum

Maxime cunctorum, quos totus nunc colat orbis.

225

Crede mihi, est ferro gens Thrax tollenda cruento,

Et captiva iugis subdenda, urbique decorum

Tollendum propriis manibus cum laude tuorum.

Quaerit is an iustum fuerit. Si iniusta timerent

Qui populantur agros, nunquam cum milite quisquam

230

Haec strueret; simulata solet nam causa probari,

Iusta tamen raro est. Quid homo sibi vendicat ullus

Cur sit in humanis praeciosior undique rebus?

Ergo, pari vivant animo, paribusque sequantur

Vota locis: nullus praestet melioribus annis.

235

At deus, ex alto qui cernit singula caelo,

Constituit reges regerent qui mente manuque

Singula, et, ut visum fuerit, nunc illa domarent

Pectora, nunc illis sua debita dona pararent.

In regum est animis populorum gratia. Reges

240

Vt libuit fecisse queant, ferrique togaeque

Libertas horum dextris sita; iure putentur

Accusare aliquid, nec possint. Quidquid ab illis

Efficitur, consulta putem, sed singula regum.

Nam qui quod vulgo videatur fecerit, ille

245

Rex haud est vilis, sed regis in urbe minister.

Sunt reges, faciunt qui quae sibi visa fuerunt

Sic facienda, negant et qui quaecumque neganda

Esse putant. Statuit quis leges regibus ullas?

Quis dedit iis quae iura colant? Sibi dicere leges

250

Iuraque coeperunt, pariter quae vincula possint

Solvere, ne subdant caput iis; sed saepe securi,

Saepe alio populos cruciatu, verbere, caede

Afficiant, donec poenas pro crimine solvant,

Et castigati discant parere tyranno.

255

Haec ratio est regum, paribus non passibus ire

Cum servis. Iubeant: sed, si parere coacti

Sint reliqui, at reges dominentur sceptra tenentes.

Si Iovis esse loco reges dixere vetusti

In regno quemcumque suo, Iovis ira trisulcum

260

Fulmen ab excelso demittit semper Olympo,

Vt sibi cumque placet, nec quisquam quaerit ab ipso

Cur potius Mychalem feriat Pindique cacumen

Quam Carpannetum, quam valle teguria missa.

Cur stabulis nutrimus equos, nisi ut arma sequantur

265

Iussu mota sacro praeconis, numine regum?

Cur servit vel turba tibi dic, quaeso, Chalyles,

Vel mihi servorum, nisi, quo vult tempore Amyras,

Iussa sequamur, equis servisque in castra coactis?

Hanc, quam iusticiam tu dicis, fervet ab ima

270

Plebe satis, ne quid sine legis munere temptet,

Ne plectatur, opem nec ei ferat ullus amicus;

At reges, quo iure alii vixere tyranni,

Hoc debent vel iure illis graviora tyrannis

Reddere. Iusticiae vis regum mentibus instat.

275

Facque illi iubeant: lex est quae iussa dederunt.

Si tibi consulto fieret quandoque senatus

Praeceptum, ut stares fugeresve, quis esse putaret

Non stolidi damnare aliquid, quod tanta senatus

Tradiderit virtus? Vel quaerere cur statuit rem

280

Tam tibi difficilem? Placeant tibi vel minus illa,

Aequa mente feras. Si quando querere, querela

Tecum erit, aut solo cum fratre, aut fratris amico,

Publica nec tua vox damnabit iussa senatus.

Si sunt iure modo temptanda pericula belli,

285

Armaque de caelo ceciderunt munere Martis

(Vt tua stirps docuit, quo tempore fama Quiritum

Maior erat) primus qui bello stringere ferrum

Rex didicit, quo iure fuit commotus in arma?

Ille alios adiit populos gentesque subegit

290

Finitimas, agros populatus, ruraque flamis

Consumens; quo iure animis tam durus iniquis

Fervebat, si nulla fuit sibi causa doloris?

At desyderio flagrabat plura tenendi

Regna suis. Igitur, quaecumque libebat adire

295

Illa licebat iter. Tunc rex, sua iura secutus,

"Sic volo, sic iubeo" dixit "pro lege voluntas

Est regis suscepta, dei qui munere missus

In terras, tenuitque locum sceptrumque Tonantis".

Sed si iusticiae prima ars est perdere pravos

300

Et poenis cumulare suis, quis peior in orbe est

Thrace levi, qui se vix diligit, omnia perdit

Quae commissa sibi videat? Da Thracibus aera;

Dic tibi restituant, sine testibus. Accipe testem

Thraiicium rebus summa cum laude gerendis;

305

Cuncta negat, modo sit porrecta pecunia pravo.

Nec satis est dixisse fuit Romanus ab urbe

Moenia qui struxit Thracum, de stirpe relatus,

Qui Constantinus praeclari Caesaris olim

Othman gente sati, rursus direxerit urbem

310

Nomine Romanam. Nam post haec saecula tot sunt

Mutati reges Thracum, nova Romaque vidit

Induperatores variis tot gentibus actos.

Vana Palaeologi quod non sit nominis umbra,

Quae consanguineum faciat te sive propinquum,

315

Rex Mahomette, suum; nec quod parere coacti

Sint Thraces, id sponte puta seu mente quieta

Iis fieri. Sic saepe lupus sub vincla relatus

Non audet mordere; suis si passibus ire

Posset, ut ante fuit, lupus esset dirus et atrox.

320

Quid faciant miseri Thraces sine viribus ullis

Et sine rege gravi planum est; sed pone severum

Et fortem, infractoque animo; non arma, nec usus

Thracibus armorum, non quanta pecunia castris

Conducat, bellare velint si forsitan ipsi,

325

Non est vis illis animi. Quid temptet inanis

Thracia? Nuda iacet factoque quiescit in antro.

Sed si esset populis suprema potentia regum

Quanta fuit Thracum, cum Iustinianus in orbe

Summus erat princeps, cum multi, nomina quorum

330

Praetereo ne plura loquar, quam dura pararent

Bella tibi, Mahomette, pater clarissime regum!

Aspera quam collis statuissent vincula nostris!

Nec satis ense foret, nisi nos tormenta tenerent

Plurima, quae nullis fuerant audita diebus.

335

Difficilis vero quod sit victoria regi

Tam forti, Mahomette, tibi, ne crede: puellas

Bellabis totidem, quot Thraces videris altis

Moenibus obiectos. Citharaeque lyraeque feruntur

Arma illis sua. Nostra quidem sunt spicula et arcus

340

Atque enses stricti, pilulaeque et singula taeli

Monstra novi. Ii sedeant in lectis cumque puella

Quisque sua ludat, pulset sua tympana, saltet.

Nos pugnemus, equos et alamus et arma geramus

Assidua; ex humeris pharetrae pendere coactae

345

Non habeant, serventve locum rubigine tinctae.

Si sit opus, quandoque famem, quandoque feramus

Mente sitim placida. Vincendi ductus amore,

Algorem atque aestum patiatur quilibet auctor

Militiae, et vitae non parcat denique, donec

350

Viderit hostilem praedam conferre triumpho,

Et victos hostes captivo insistere tergo.

Quid deest cur facilis non sit victoria regi

Tanta tibi? Tu dives opum, tam magnus et ingens

Thesauro, ut Croesi tua multa pecunia praestet.

355

Sunt populi innumeri ex Asia, quos iusseris ire

Si fortasse, queant totum confundere mundum.

At paret melius cui regum servus in orbe,

Quam, rex magne, tibi tuus omni ex parte? Iubere

Perge modo; fuerat quae quondam fabula Graecis

360

Mermidonum de gente satis, tibi vera dabuntur

Corpora, formicae veluti sunt currere visae;

Copia tum segetis, tum mellis maxima Turcis.

Thraces vina bibant, quibus ebria turba sepulta

Sit sine lego thoris. Nos vinclis corpora capta

365

Ducamus. Tu perge modo; victoria non est

Difficilis, docto ceu visa est forte Chalyli.

Quod, si dira putas cunctos in bella parari

Christicolas, Latiique in primis Marte tyrannos,

Atque potentatus iam coniurare tot arma

370

In te conscriptos; certe est ea fabula, si te

Terreat. Vnde etenim vis tot tibi bella parari?

A Gallis? Galli bella inter viscera condunt,

Allobrogum quos nunc dux invictissimus ille

Insequitur. Vel nunc rex hac aetate Britannus,

375

Maximus inter eos. Ast ipsi nulla Britanni

Allobrogesve queant in te sua castra movere,

Qui sunt vicinis infensi. Tam minus audet

Sabbatiae princeps, cui vis est ferrea nusquam.

Theutonici vero pariter sua claustra tuentur,

380

Inficiuntque armis. Sed si quis maior in illis

Non movet arma, sibi cumulata pecunia crescat

Si modo, nil aliud curat. Quae bella Rhuthenus

Quaeve Scythes, primo Scythiae de germine Polax

Audeat? Aut Hunnus, totiens quem Marte fugavit

385

Ipse pater? Metuunt omnes te fulminis instar,

Natus Amoratti ne plura parente tuisque

Efficias proavis, opus atque sequare vetustum.

Nam Parthos olim potuit nec subdere quisquis

Ex oriente fuit princeps, vel solus in orbe

390

Occiduo, quisquis nec maior habetur habenas

Effraenis strinxisse viris laxasque dedisse.

At Vlachos minimi facio, vilesque Liburnos,

Et quidquid tandem de mundi qualibet audis

Parte referre aliquem pulchri, qui plura loquatur.

395

Nam Latii res est manifesta, nec instat ab illo

Vllus Marte metus, tanta est discordia fratrum,

Et tantis regio est bellis perplexa Latina,

Sive simultatum studio, seu sedicione,

Occultisve odiis, ut nil mirabile dictu

400

Sit magis. In summa pietas fac magna thyara

Sit, cupiatque suis succurrere semper alumnis,

Vt solet alma parens: si non sunt ubera matri

Plena novi lactis, vituli sibi vana gemiscunt

Atque queruntur opem frustra non reddere matrem.

405

Non est Romano cumulata pecunia census

Pontificive ingens, si non praestetur, ab illis

Qui Petri hunc sedem dicunt et iura tueri,

Et, vice caelestis Christi, pro crimine poenas

Solvere, et arbitrio quo mavult, posse ligare.

410

At Veneti, quamvis terraque marique potentes

Sint, tamen adversus tua castra tuosque paratus

Nil faciant. Regis si quaeris Parthenopei,

Nomen ubique sacrum, vis magna est; sed Venetorum

Alphonsus patribus coepit contrarius esse,

415

Iamque Fluentinis componit bella, quibus nil

Tale tamen superest tibi quod perhibere pavorem

Tantillum valeat. Dux denique laude Philippus

Eximia Insubrium surgit de gente Marias,

Quem metuunt multi. Sed nos non ille sequatur

420

Ense manuve gravi, Venetos quia pungit utrimque

Et Florentinos, nunquamque quiescitur armis.

His quoque succedent alii, quos unus et idem

Semper habebit amor rerum, paribusque libido

Succedet regni studiis. Pax nulla subibit

425

Tuta diu. In reliquis dominis vis Martia nulla est,

Vt si commemorent qualis Ferraria, qualis

Sit Monsferratus, qualis sit Mantua, qualis

Felsina, vel qualis sit Luca, et denique qualis

Cum Malatestarum domibus Flaminia, princeps

430

Qualis et Vrbinas, memini, maiora sequuntur

Quae sceptra, et reliqui. Si nemo inter tot ubique

Regna potest nocuisse tibi, quia quilibet armis

Implicitus propriis (Latio quod sydere nato

Faerali evenit nativo munere) quae te

435

Perterrere queat vis ferrea, quisve tumultus?

En causa, Italicis quae inventa fuisset ab alta

Mente satis, ut te, quia Thraces viceris acri

Marte, homines adeant in bellis, et sibi quaerant

Bella viri cum rege, animis qui cedere nulli

440

Pergat inoppressis, et sit praelatus avitis

Ingeniis animoque patris, discrimen ut illi

Quodlibet ingrediantur, opem quo Thracibus addant!

En genus inventum causae Gallisque Britannisque

Et reliquis Christi praecepta tenentibus, ut se

445

Exhibeant quandoque neci, quo bella sequantur

Pro vili hoc Graeco. Ne credas, maxime regum,

Haec, Mahomette, licet tibi iuret cuncta Chalyles

Haec senior. Iuveni credas quandoque Sagani:

Ore meo ducas nunc verba audire Sibyllae.

450

Quin in vicinis cum quisquam partibus audit

Accidisse aliquid, referunt cum tecta cremari

Finitima iis, quae quisque tenet, ne forte crementur

Vel propria, opponunt undas tantumque laborem

Vix subeant, nisi sit proprii metus undique damni.

455

Hic orbis talem nativo sydere cunctis

Naturam statuit, quam quisque fideliter intra

Pectora semper alit, nulloque amittit abusu,

Vt curet sua quisque, alios sua quaeque remittat

Procurare, quibus non est sua iuncta voluptas.

460

Quid mihi, quidque tibi dicet qui senserit urbem

Thraiiciam esse tuis subiectam viribus? Arma

Imo etiam metuant tua qui sensere tot unum

Nunc regem pedites equitesque in castra tulisse.

Perge modo. Incoeptis nam sydera cuncta favebunt,

465

Obsistet nec turba tibi de partibus ullis

Graiorum, Hunnorumve, alio nec maior ab orbe.

Quin et post Graios temptanda pericula duco

Esse alia, ut subeant tua vincla feraeque lupique,

Atque ursi et tygres, saevi et fortasse leones;

470

Primum barbatos ut in omnis nostra fremiscat

Natio, et imberbis mox audeat aere ligare

Forte cathaenatos praedamque referre iubenti.

Et sic in silvis praeluseris, ante, ferina

Contentus praeda, monstrisque intentus iniquis,

475

Qualia monstrorum sunt corpora iure tyranni

Censendi, infracta qui mente sequuntur iniqua.

Haec ego non tanto qui ducam posse labore

Ingeniove usquam regi nova dicere, vel qui

Conclusisse velim; sed qui quae pectore gesto

480

Ore resolvo libens, fidei monimenta tenendae".

Tunc surgunt alii proceres; pars mota Chalylis

Ingenio, pars ducta suo. Sua quilibet affert

Consilia et miscet causas, cur bella sequatur,

Abstineatve illis Mahomettus, curve quiescat,

485

Curve infracta animi semper virtute minetur.

Namque alii ducunt melius fortasse minari,

Quam temptare aditum belli, quam ponere Marte

Regnum in discrimen; formicas dicere sueti,

Cum quis eis obstat, morsu sibi parta tueri.

490

Si laedatur homo, quanto est violentia maior,

Tanto etiam indigne fieri magis, esseque causam

Illi, ut se totis defendat viribus usque;

Ambiguam belli fortunam saepe fuisse,

Et magnos reges ducibus succumbere parvis,

495

Vt vel Alexandro Persarum millia soli

Monstravere humeros, parvo cum milite, tanta.

Sunt alii, dicant numero qui aequare priorum

Persarum vel posse aditus, vel quidquid in illis

Temporibus fertur praestantius arte manuque

500

Atque animo infracto Mahomettum. Vilia Graecis

Cuncta autem; modo pergat eos confundere bellis.

Ast alii insistunt, ne quid nisi temptet Amyras

Finitimos; fingat bello, Babylonis habendus

Vt sit Sultani consensus, neu sit Osanes

505

Persarum princeps bellis contrarius ipse;

Qui, quamvis Persas tunc non regnaret in omnis,

Attamen in castrisque potens ferroque tremendus

Marte videbatur non contemnendus in acri.

Ast alii instabant: solitum iactare suis se

510

Consiliis natum de rege fuisse Philippo,

Scireque se solum sua cuncta, cum Lacedaemon

Quae strueret longo super ordine facta senatus

Vel multis nolens patefecerit. Id vel Amyrae

Nunc factitandum, qui nulli, quo velit ire,

515

Explicet, infracta sed mente sequatur honestum

Propositum, nolitque ullos audire Chalyles.

Dum proceres audit, Mahomettus saepe Chalylem

Infensus spectat, veluti cui fata parare

Iamdudum optabat, gladiumque referre maligno;

520

Saepe alios etiam qui consensere Chalyli.

Denique sic inquit: "Qui dissuadetis ut arma

In Graecos et castra parem, suasore Sagane

Atque aliis patribus qui consensere Sagani,

Ex vestris caditis monitis, vestroque relati

525

Consilio in nihilum. Statui nam bella movere

In Thraces. Quod, si sequitur victoria, cernam

Consulitis quam rite mihi; si vincimur, in vos

Lumina convertam, vestrisque adiutus abibo

Consiliis posthac, nunquamque movebor ab ipsis.

530

Ergo parate armis cingi turbasque ciere,

Vt, sua taela manu capientes, castra sequantur.

Sed tu praecipue, castris praefecte, Saganes,

Cuncta para, in promptu quo sis mihi quando necesse est.

Tu ne verba tamen post hoc conclave, Chalyles,

535

Efficias cuiquam. Nam si de Thracibus ullus

Senserit haec, rebor solum te cuncta referre

Atque tui similes, ne me victoria tandem

Vlla sequatur; agas et tu prudentior unus,

Credaturque tibi de rebus saepe futuris".

540

Haec ubi dicta, senes dimisit protinus omnis

Et iuvenem secum fido sub Marte Saganem

Servavit, socium rerum comitemque pericli;

Cui mandat meliora duci maioraque soli,

Atque iubet numerum quaerat complere virorum,

545

Qui peditesque equitesque animis sint undique magnis,

Corporeque eximio fortes; millenaque tandem

Quadringenta paret, quibus altae moenia visis

Celsa novae Romae possint tremuisse pavore,

Servilesque manus et colla remissa parare

550

In regale iugum. Ne quid tamen obstet, ab omni

Huc Asia tormenta iubet, si qua ante fuissent,

Et si non fuerant, portari quaeque metalla,

Vt fiant muris lapides missura nefandis

Tormenta. At quanta haec, non viderat ullus in orbe,

555

Seu qui de Latio, seu qui devenit ab ipsis

Theutonibus, quorum est ars haec tormenta parare.

Conveniunt Asiae fines, tot millia certe

Vndique turmatim variorum stricta virorum,

Diversis taelis, diversoque ordine tuta,

560

Vt nihil esse putes, quae dicunt agmina Persas

Exhibuisse olim. De tot tamen illa leguntur

Corpora, quae magno videantur robore claras

Exhibitura vices, cum Mars fremet atque tubarum

Clangor erit creber, fremitusque ad sydera vastus.

565

Nec conscripta dies, nec designata futuris

Est tamen ulla malis. Dicit Mahomettus in hostem

Non se castra novum, sed in hunc fera bella movere

Qui gravis hostis erat, licet hunc pater ante quiesse

Siverit, et bellis nullis agitaverit, ut res

570

Vel manifesta docet, fuerit quia pacis amator,

Consuleque in rebus motus quiscumque Chalyle.

"Non" ait "hostis ero, de quo Thrax terra queratur,

Quod neque significem bellum, nec castra minatus

Expressi quandoque diem, quia qualibet hora

575

Debebant Graeci nos expectare ruentes

In sua damna, quibus fueramus saepe minati

A puero, et qui nos, Phrygia de gente relatos,

Cum vinclis strinxere suis, quando illa parentes

Devinxere meos, quorum de nomine nomen

580

Et genus est Othman, regnique redacta facultas".

Iis dictis, iam castra suo sunt ordine tuta,

Iamque alas struxere duas, iam cornua fronte

Sunt composta nova. Sunt inter centuriones

Pila suos; sed signa, solent quae regis honorem

585

Expressisse, loco sunt inclyta consita primo:

Luna suos habitura dies, cui cornua crescunt

Assidue, maius decus effectura potentis

Principis, immensumque iubar lumenque datura,

Sanguineo quae cum sit luna incommoda campo,

590

Est effundendi hostili de strage cruoris

Index et parti quandoque futura triumphi.

Sic retur Mahomettus enim sua significare

Signa, et ad hunc statuit finem crescentia lunae

Cornua. Sit fallax utinam sententia regis

595

Oramus, Christi pecudes pastoris inertes,

Quae sine Marte sumus, iugulat quas dira lupini

Morsus saevicies, tygrisque immanis iniqua!

Procedunt haec signa tamen, validique manipli

Et stipatorum numeris sine fine virorum.

600

Quorum ni partem iussisset in alta redire

Atria, belli potens Mahomettus, regnaque partem

In propria, unde animis venere in bella paratis,

Nec terrae, ut referunt Xerxis iam castra fuisse,

Nec mare ferre queat tot corpora totque feroces

605

Pugnacesque viros, quorum aequora plena fuissent.

Ergo etiam ex lectis praestantes deligit illos

Qui possent simul arma pati, simul ire per altos

Pinnarum quandoque aditus, si forte necesse,

Et cursu simul ire levi, reparareque in hostem

610

Singula, quae miles statuat temerarius armis.

Vltimus ipse, alios iussit praecedere cunctos,

Ne quis ab hoste furor nullo gradientibus obstet

Ordine, ne quis honos desit cupientibus ire

In facinus tantum, tantique incendia belli.

615

Quis credat, nisi testis eat res vera fidesque

Gestarum assidue rerum, vix credere quemquam

Hunc regem potuisse loco sua castra movere

Callipolis, quando Thracem pervenit ad urbem?

Hinc distat nam nona dies gradientibus ultro

620

Callipoli, ante urbem quam Thracem perveniatur.

Cursori vix cura foret labor atque tot ire

Millia tam spacio breviore et temporis umbra.

Sed Mahomettanis noctis gradientibus atrae

Curriculo, nihil est cur non procedere possint

625

Tempore castra brevi, nondum vel rege sciente

Ipso novae Romae gentes iunxisse paratas.

Quamquam cuncta vetus tabulis narrare Chalyles

Perrexisset eis, quas clam dimiserat illi,

In quibus et regis quam sit gravis usque voluntas

630

Significabat, opus quid Graecis denique facto.

Quin etiam propriis de nummis dedere partem

Atque offerre alios Graecis, si regna tueri

In sua se vellent. Sed et illis Iupiter auris

Abstulerat, ne cuncta velint audire relata;

635

Et regi ingenium dederat, quo pergeret armis

Infractis animoque invicto et mente superba,

Aut dominaturus genti sine lege vel usu

Virtutis, vili, nullis probitatibus aptae,

Aut mortem potius subiturus, quam pede laevo

640

In proprias oras rediturus, Marte sinistro.

Haec totiens permittit enim Deus optimus alto

Arbiter e caelo, rerumque hominumque creator,

Esse videt quotiens scelerata mente iacentes

Qui debent animo invicto sua iura tueri

645

Atque sequi mandata Dei; percussor et ipse est

Interdum daemon malus et permittitur illi.

Nam si vera licet fari, patriaeque meisque

Civibus haud quicquam detraxero. Nam mihi quondam

Vrbs nativa fuit nova Roma, et Chrysolorina

650

Progenies matris domus antiquissima clarae,

Cui Chrysolora fuit pater alta ex stirpe Iohannes,

Cui Manuel patruus; Genuae materna vetustae

Aurea celsa domus, praeclarus Hilarius illi

Factus avus, cuius Graecis venerabile nomen.

655

Sed si vera licet fari, iam Graecia cunctas

Mordebat sordes, iam nullis laudibus usquam

Dedita, lascivo marcebat denique lecto;

Non studii, ut quondam, vaenatrix Graecia, legum

Non erat inventrix, nec in iis vel doctus Homerus,

660

Vel Plato, sive Conon. Sic arma togamque relictam

Deposuere novi nullo cognomine Graii.

Vix citharam pulsare aliquis, sed amoribus aptam

Thrax didicit; reliquum vitae lectoque gulaeque

Devovit, semperque fuit sine lege superbus,

665

Et nihili cunctos faciebat, sive Latinos,

Seu quoscumque velis diversa e gente relatos,

Magna foret licet iis probitas, mentisque decorum.

Inde fit a cunctis fuerit quod iure relicta

Et deserta animis gens invidiosa superbis.

670

Quod si forte aliquis: "Si Christi fiditis armis"

Dixerit "et Graeci paribus sub legibus instant

Caelestis sperare aditus quandoque cacumen,

Non fuit iis dominus cur fautor Christus Ihesus?"

Res manifesta patet: nam non meruere vocari

675

Christisequae, a quorum provenit mentibus omnis

Haereseos casus. Nam tot modo dogmata falsa

Quae in nostram venere fidem, tot fusa venena

In Christi ecclesiam, Graecis suasoribus atque

Paulatim dura structoribus arte fuerunt,

680

Inventis composta malis, stimulantubus hydris

Assidue Stygiis, infernique usque tyranno.

Si nihil iis laudis, si virtus nulla, sed omne

Flagitium atque nefas, fidei si cuncta tenendae,

Quamque fatebantur, sunt hinc effusa venena,

685

Quos tueretur amans hominum custosque suorum

Ille Deus, voluit qui morte piare ruentes?

Ne mirere igitur si non defensa triumpho

Est Mahomettano gens Thrax subiecta, iugumque

Non potuit vitare datum fatalibus astris.

690

Namque etiam in regem permisit summus Achivum

Iupiter armatos hostes et bella parari,

Quamvis de populoque suo numeroque suorum

Non essent regum, qui se opposuere nefando

Atque suo regi nocuerunt milite ducto.

695

Sic solet ira Iovis, si non servaveris huius

Praeceptum et leges, si non gradiere iubentis

Qua docet ire via, sed contra erexeris arma.

Quamvis de generis sit nobilitate secundi,

Deque suo populo, cui se promiserit esse

700

Dona relaturum nullis aequanda virorum

Muneribus, tamen hunc plectet vehementius atque

Eiiciet quandoque foras regalibus aulis,

Et mendicantem coget sibi quaerere victum.

Discite iusticiam populi regesque ducesque,

705

Et servare modum, cum res est saepe gerenda.

Iusticia est genitrix Superum, quae quando relinquet

Atria, regali quae sunt conformia luxu,

A Superis deserta cadent, ruet altus ab alto

Culmine saepe lapis, nec regia firma manebit,

710

Nec quicquam solio regum, cum bella tulerunt

In praeceps quandoque alios, cecidereque raptim.

Nec rota Fortunae vobis culpanda, malignis

Regibus. O si quis toto nunc vivit in orbe

Insidiis ausus fratrem attemptare necandum,

715

Aut populis cum re vitas rapuisse parata,

Aut quicquam iniusti contra sacra iura secutus;

Nec Superos metuis, nec quidquid iura Solonis,

Atque Lycurgeus liber explicat, et Quirinalis;

Crede mihi esse deum ultorem, qui tibi reddet

720

Mensura maiore satis quae messus es ipse

Pauperibus miserisque viris. Nec credito cuiquam

Perfidiae, quamvis rebus successerit amplis.

Nam solet hoc vitium placido procedere vultu

Et facie laeta, pedibus sed denique aduncis,

725

Corporis et reliquis nonnunquam partibus acre,

Vsque adeo ut moriatur homo, qui, mella secutus,

Non potuit dirum cognoscere forte venenum,

Miscuit inter opes vitii quod saeva libido.

Prosequitur tamen acer opus Mahomettus agendum

730

Adque urbem venit Thracem. Vae turba misellae

Graeca tibi! Infandum quae nunc patiere volumen

Probrorum et scelerum, cui tot convicia Turci

Iniicient fortes, quos captivabit Amyras,

Et collo astrictos, pecudes velut, ad sua ducet

735

Tecta ferox miles, Partha de gente creatus,

Proque sua vendet praeda, licet auctio desit

Atque subhastalis venditio, sicut erat iam

Consuetum fieri sub Sylla et rege Quirino.

Thracis ubi adventum est castris ad moenia regni

740

Et Constantini triplici munimine cincta,

Aedificata gravi sublimia marmora calce,

Vltima coctilibus quae fundamenta supersunt,

Circumstant pedites primi qui ascendere turris,

Qui valeant scalis muros conscendere celsos;

745

Fitque pavimentum, ne forte sagipta gregatim

Stantibus ad primas possit demissa nocere.

Figuntur scenae, regis tentoria magni,

Et circum assistunt proceres. Sed prima iuventus,

Quae valeat regem, sit opus si forte, tueri,

750

Littores multi, multi quos undique summo

Conduxit praecio, qui corpora saeva Gigantum,

Qui gererent animos Alcidae, in cuncta paratos

Arma pati algorem flamasque, sitimque famemque,

Et tolerare diem noctemque, ut regia posset

755

Vita quiesse loco, rebusque instare gerendis.

Militibus plurimis sunt circum plurima circa

Tecta; aliis stabulum, quo turma quiescat equorum,

Atque aliis tellus sub caelo teste virescens,

Quae somnum faciebat, eis, custodia quamvis

760

Crebra vocet vigiles, speculari ut singula possint

Atque referre duci. Mox facta luce, tenebris

Vndique depulsis, Phoebo redeunte, parantur

Arma viris miseris, urbique ad dura futurae

Proelia captivae. Surgit gens Graeca, videtque

765

Moenibus excelsis quae circum castra, quot arma

Immineant bellis. Stupuere, et quilibet inter

Improvisa nequit mala tot cognoscere vere

Quid sit opus facto: fuerat fatale periclum.

Nam quondam astronomi, dum Byzantina locantur

770

Fundamenta urbi, Chaldaeaque tota propago

Quae divinatrix res praedixere futuras:

"Donec nomen idem regnet" dixere "manebunt

Moenia, quae statuit rex Constantinus in urbe".

Ecce igitur fatum. Non ante haec tempora quisquam

775

Constantinus ei, post primum, praefuit urbi;

Vltimus hic igitur, qui Constantinus in ipsa

Vrbe habet imperium, perdendus venit ad illa

Tempora, Chaldaei quae praedixere scientes

Singula, et astronomi de re statuere futura.

780

Hic violandus apex sceptralis culminis arma

Nulla tenet, quae ferre queant tam grande periclum.

Ne tamen et dici segnes et inertia possint

Corpora, coguntur pharetris atque ensibus omnes,

Quotquot erant Graeci. Necnon quandoque Latini

785

Succurrunt, variis qui de regionibus essent,

Qui ratibus vecti, lucroque intendere sueti,

Vendebant merces et emebant; maxima in illis

Pars erat hic stabilis, partim quos urbis amoenae

Detinuit statio, partim qui ducere vitam

790

Hic statuere suam, ductis uxoribus, atque

Hinc genitis natis, partim qui, cum redituri

Ocyus inde forent, rebus cum laude peractis,

Tempus ob adversum nondum potuere redire.

His ergo armatis pro re, pro tempore et usu,

795

Viribus atque suis muris succurritur altis;

Circumque instabant vario luctamine Turci.

Nam bombarda minax, non ante audita vel usquam

Visa prius, tam crebra fuit tamque ictibus amplis,

Vt tremere et turres et quae intra moenia cuncta

800

Fixa forent faceret; fundamine dura profundo

Marmora vellebat, cineremque ferebat ad astra.

Porta urbi est, Fontis cui nomen constitit, illam

Sit prope quod mira fons et venerabilis unda,

Qui curabat eos quacumque ex parte relatos,

805

Qui aegroti fuerant, facies quia Virtiginis almae,

Quam nos Christisequae colimus, depicta fuisset

Tempore sanctorum multorum fontis in umbra,

Et cerni posset, nec adhuc abrasa fuisset

Fonte ab eo; Fontis meruit cognomen habere

810

Porta, ubi tam saevos bombarda emiserat ictus.

Namque etiam Manteus magica praedixerat arte

Hanc portam esse illam per quam, qui perderet urbem,

Aggrederetur eam, fieretque novissimus auctor.

Ergo etiam hic turres statuere ad sydera celsas

815

Integritate nava, bis senis passibus ambas

A solio, haudquaquam vacuas, bitumine plenas

Calceque commixta, quae possent fulmina ferre

Atra Iovis, scindi nec in ulla parte, tenaces.

At Mahomettus eas sperat, fundamine vulso,

820

Enervare ambas, aequareque singula campo.

Instant solliciti quo possunt robore Graeci

Instaurare illas, ubi deiecisse videbant

Bombardarum ictus partem ullam e moenibus altis.

Missile quodque datur forti vibramine taelum,

825

Sunt pilulae assiduae, glandesque et spicula passim

Infinita, manu quae demittantur eorum

Quos defensores muris statuere tenendis.

Quale solent, aestus nonnunquam tempore, muscae

Tot simul ire, umbram possis ut dicere soli

830

Se opposuisse gravem, sic crebra sagipta refertur

Hastaque multa tremens, ut vel stupefecerit ipsos

Parthorum quandoque duces, quos missile taelum

A pueris exercet, equo vel saepe volante.

Copia tanta fuit calamorum, ut posset ubique

835

Multa catervatim legisse ligacula miles.

Tectus erat Parthus clipeoque animoque virili,

Et neque missa manu metuebat taela, nec hostes,

Nec quidquid peius fortassis cogitet alter.

Pugnatur simul usque die vivacibus armis,

840

Atque simul noctu, Phoebe Phoeboque favente,

Rex Mahomette, tibi. Nam nox sua lumina praestat

Clara tibi, usque adeo, radios ut quisque putarit

Solis adesse novos, cum primum mane resurgit.

At Phoebus, ne dura nimis sint arma maniplis

845

Forte tuis, neve aestus eos turmasque fatiget,

Post nebulas se condit, opem quo praestet amico.

Namque videbat uti non tantum maxima virtus

Te tua Graiorum regem statuebat habendum,

Fata sed ut caelo sinerent te singula ab alto

850

Hoc augere decus meritis studiisque tuorum.

Et quoniam vitiis hoc deberetur eorum

Qui fuerant clari quondam ferroque togaque,

Nunc simul arma manu posuissent omnia tarda,

Et simul ingenio segni sine laude iacerent,

855

Ergo die nebulae radios texere coquentes

Singula, nocte autem reparabat lumina Phoebe.

Vis eadem Graecis, sed cum discrimine summo.

Namque animis viles armisque in bella coacti,

Quid facerent contra fortes atque ensibus aptos?

860

Convenere armis Turci, ardentissima pubes,

Qualia ferre solent Parthi, cum Medus in illos

Castra movet, pharetris cincti iaculisque revincti.

Sed iam fama refert ratibus Genuensibus esse

Devoctos aliquot praestanti corpore et acri

865

Ingenio, statuant qui Thracum regna tueri.

Iustinianus enim populari stirpe Iohannes,

Sed cuius quandoque domus ducis esset alumna,

Venerat insignis bello, fortique iuventa

Concomitatus. Erant iuvenes navalibus usi,

870

Scorpio de quorum manibus committeret hostem

Fatali quandoque malo. Nam mittere possunt

Hammentum manibus magno molimine duris,

Cum tormenta trahunt cordis composta trisulcis.

Hoc genus hoc aevum iaculi sibi comperit; ante

875

Spicula de calamis mittebant arcubus acta,

Non vulnus factura malum, tectoque rotanda

Bombice; sunt tales vestes nam Thracibus aptae.

Iustinianus ea subsistit parte fremiscens

Exultansque armis, qua vel tormenta ferebant

880

Maiores lapidum cursus, vel taela volabant

Turcorum demissa manu. Tunc scorpio creber

Ictibus assiduis Turcorum corpora multa

Fudit humi, et Stygiae commisit cuncta paludi.

Sed neque Parthorum pubes, nec taela timebat

885

Rex Mahomettus. Ea gravius qua parte cadebant,

Iusserat esse suos, nullo terrore fugatos.

Interea instabant Parthi, noctesque diesque

Assidue; nulli parcebat turba labori

Indefessa quidem. Nam copia tanta cyborum

890

Vecta fuit quocumque loco, quocumque recessu,

Finibus ex Asiae, seges est ubi plurima semper,

Finibus Europae, vervecum ubi copia fervet,

Atque latex nitidus varias vectandus in oras;

Vt nihil iis deesset, nihil a certamine posset

895

Distrahere invictos ultro, regisque pavore

Quando minabatur, si quis perterritus iret

Forte retro, hunc vulgus subito truncaret eorum

Qui praeerant castris curiosi Martis agendi.

Non semel haec temptata viris hinc inde vel illis

900

Qui defensores Thracum sua regna tuentur,

Aut iis qui regis Mahometti castra sequuntur.

At Turci (ut soliti sunt fortes saepe leones

In stabulis spectare gregem turmasque, coacti

Saevicie monstrare animos in cuncta rebelles,

905

Frangere saepe seras nituntur, saepeque portas

Ante retro eiiciunt, donec de cardine vulsae

Non prohibent aditum: vitulas fera saeva trucidat

Et iugulat tauros) sic Turci in moenia Thracum

Assidue fremuere truces, portasque serasque

910

Frangere quaerebant vario cunctamine motas.

Nec fuit una dies bellis consumpta gerendis,

Obsidione gravi, sed quinquagesima quarta est

Transacta in variis fatorum cursibus, ante

Quam collo servile iugum sit Graecia passa.

915

Interea noctu, qua parte ascendere pinnas

Esse vident Parthi facile et transcendere muros,

Impeteque inviso captivos ducere Graecos,

Aut gladiis truncare novis, aut urere flamis;

Namque etiam fossas implebant fascibus illa

920

Parte urbis Turci, flamas fudere latentes

Graiorum populi, fascesque arbustaque mixta

Incendere levi concreta in sulphure, ut illi

Ante cremarentur, quam possent fascibus urbem

Compositis scalisque suo transcendere ductu.

925

Hinc factum improvidi ut multi, fervore coacti

Vincendi et praedae, flamis his denique adusti

Conciderint caeci, nec quod statuere sequantur.

At alii, quorum maior prudentia, visis

Ignibus, ut quandoque solent qui forte per agrum

930

Improvisi anguem pedibus tetigere retectis,

Continuoque gradum retrahunt cernuntque periclum.

Induperatoris referam quid singula Thracis

Iussa? Quibus: "Bello vel nunc moriamur in armis

Fortis" ait "populus, vel contra haec taela feramur

935

Immanes, velut ursa solet, cum pignora cernit

Esse parata capi, mortique incumbere dirae.

Quid struimus, miseri?" dixit "Gradiamur in hostem,

Nec vitae parcamus; opem deus annuet ullam".

Iustinianus ei subdit: "Rex optime, quo te

940

Provehis in Turcos? Audes? Millena tricenta

Corpora sunt equitum, peditum millena ducenta.

Sed minor hoc numero numerus sit verus; in illos

Ipse audes certare manu? Nunc ipse ruinam

Cerno tuam, et fatis tibi lumina caeca malignis.

945

Sit satis has servare domos, haec moenia, et intra

Teque tuos domum cum cara plebe tueri!

Quid faciant pauci contra tot millia Graeci?

Hinc Turcis fortasse aliqui quandoque videmur,

Moenibus ut sparsi sumus. At si quando coacti

950

In stipatorum numerum veniamus, ab illo

Quam numero qui visus erat prius esse, cademus!

Tunc in nos ipsi nullo luctamine Turci

Et fremitu et taelis instabunt, atque cruorem

Perfundent nostrum; iugulo pecus ut solet omne,

955

Quando ad lanarii pervenit denique cultros.

Hinc tueamur opes Graecas regnumque vetustum,

Vt tandem fessi posito vel Marte recedant,

Expectentve aliud tempus melioraque Turci

Saecula, et interea tu rebus consule tantis".

960

Etsi dura videt simul hinc simul inde parari

Singula Thraiiciisque suis, patriaeque sibique

Constantinus, honos quem nunc pungebat et ardor

Nunc, ut in hostiles committeret omnia turmas,

Fert tamen modice, quod vel differre necesse est,

965

Vel sine consilio videt esse, auditque Iohannem.

Interea et Perae coniunctis navibus instar

Atque cathaenatis pontis fecere, ut ad urbem

Quisque novae Romae posset cito saepe profectus

Inde redire volans, quem pontem nec superare

970

Hostilis posset ratis ulla. Sed omnia mente

Cogitat infracta Mahomettus, quodque ferebant

Historiae in Persas, cum magnis viribus esset

Velificatus Athos, nullis sperantibus, audet

Attemptare novis animis atque arte rudentum,

975

Atque ultra collem, Galathis qui praeeminet, armat

Arte rates mira, statuitque in transtra, triremis

Et myoparones: de summo vertice montis

Improvisa refert in portum corpora ponto

Admiranda suo. Genuae tunc clara iuventus

980

Obstupuit, Thracumque domos et moenia liquit,

Et plaerique suis ratibus rediere, tulerunt

Plaerique et leges Turcorum et iussa potentum.

Tunc propriam stat cuique domus servare, tueri

Moenia qui incoepit primum; domus eius et huius

985

Ad portus erecta sinum, vel fracta propinqua est

Littoribus. Superat tunc moenia rex Mahomettus,

Quae deserta ruunt; scalis hi congrediuntur

Pinnarum cumulum; portis bipatentibus illi

Insistunt, primoque aditu confunditur armis

990

Nobilium grex magnus. Erat nam belliger illic

Constantinus, opem qui cum non cerneret ullam:

"Fata sequar" dixit "regno moriturus in ipso,

Nec me captivum ducet Mahomettus habendum".

Enseque perstricto nunc hos, nunc enecat illos,

995

Donec vita suo dispersa est alma cruore.

Cum rege hoc cecidere alii, pars nobiliorum

Qui pulchram turpi mortem praeponere vitae

Haud veriti, mentemque suo committere Christo.

Procedunt Turci, iugulant mactantque per urbem

1000

Quot primo ingressu capiunt victoria rebus

Vt solet esse novis populatrix, parcere nulli.

Mox ubi sat fusum Mahomettus in urbe cruoris

Audivit (vulgus quis enim fraenare cruentum

Victorum cito posset?) eis edixit ut armis

1005

Abstineant positis, captivos cogere vinclis

Fas sit, et in praedam res omnis vertere Thracum.

Indeque nil superest praedae, servique feruntur

Colla cathaenati. Campo statuere propinquo,

Vrbis ad egressum, qui stat latissimus illi,

1010

Graecorum decus omne. Subit Mahomettus in urbem,

Quam nondum ingressus fuerat, vacuamque stupescit,

Atque ait: "O Thracum tam regna superba, Chalyles

Quae mihi praedixit non affectanda! Fuistis

Denique subiecti Graeci, Phrygiaeque vetustae

1015

Imperium sub rege novo cum lege feretis".

Haec ubi dicta, iubet multis custodibus urbem

Servari; ipse aliis intendit denique rebus.