Marcantonio Aldegati gigantomachia, 3

Testo base di riferimento: G. Bottari, 1980

Cura dell'edizione digitale: F. Boschetti


Cap. 3

521

Namque ferunt olim, quassatis rupibus Aetnae,

Trinacriam intremuisse omnem latasque cavernas

Viribus igniferis ventoque dedisse furenti,

Et timuisse Iovem Stygium ne Tartara Phoebus

525

Luce sua hic nunquam visa terreret et umbras.

Ille domos nigras nimio terrore relinquens

Curru iungit equos atra fuligine tinctos,

Exit et a Stygiis antris totamque pererrat

Trinacriam cautusque ambit fundamina terrae;

530

Sed quom causa metus non sit, loca nulla labare

Quom cernit, trigamque suam quom vertit ad undas

Infernas, saevis stimulis quom pungit Alastrum

Orneumque atrum nimiumque immane frementem,

Atque Etholum et Nyctum, "certe non tutus abibis,

535

- Alma Venus dixit - certe mea lumina cernes

Quae tibi Phoebeis maiores ignibus ignes

Praebebunt", natumque suum complexa volantem

Et Ditem aspiciens Ericina ab rupe vagantem:

"Nate, meae vires, mea magna potentia - dixit -

540

Nate, faces atque arma manu, cape tela, Cupido,

Tela, quibus superas coelum quod continet in se

Quodque alti tegit unda freti, quod sustinet ipsa

Tellus; sed Stygium restat te vincere regem.

Quid Pluton cessat duras sentire sagittas?

545

Ad quid tu differs? magni pars tertia mundi

An erit imperii nostri vel numinis expers?

Ipsi etiam superi incipiunt nos spernere, nostro

Debilitata polo est perditque potentia vires;

Arbitrio quo vult Pallas per inane vagatur,

550

Nec mea tela timet nec quae fera spicula vibras.

Istud idem Diana facit, spes quaerit easdem

Filia frugiferae Cereris: quod sperat et illud,

Si patiemur, erit; nostri si tangit honoris

Cura animum, vel si qua tui stat gloria regni,

555

Plutoni coniunge deam, fac sentiat ignes

Illa tuos, nostris flammis uratur uterque".

Nulla mora est: arcum tendit pharetraque sagittam

Extrahit auratam duroque hanc ponit in arcu

Atque illam hamatam Stygii in praecordia regis

560

Eveit; illa tremens flammas et vulnera fecit.

Est prope Nisaeos colles lacus altus et ingens,

Quem Pergusa vocant: dant hinc per colla canoros

Longa modos cygni; plures non sentit in undis

Dulcibus et volucres aut inter prata Cayster

565

Edere diversos cantus, non Asia plures

Laeta palus modulos audit, non littora Ponti.

Hunc virides buxi et lauri myrtique coronant

Et ramis laetas spargunt frondentibus umbras;

Flore novo redolent ripae semperque virenti

570

Germine replentur, sunt hic violaeque rosaeque;

Ver hic perpetuum dices fore: venerat illuc

Nympharum comitata choro Proserpina dulci.

Certatim flores et candida lilia carpunt,

Certatim calathos haerbis redolentibus implent

575

Certatimque comas viridanti fronde coronant.

Sed forma excellit cunctas Proserpina nymphas

Nec summi est mentita Iovis de semine natam.

Hac visa exarsit Pluton et frena relinquens

Desiliit curru mediamque amplectitur et se

580

Inferni regem patruum seque esse fatetur;

Et fugit hinc praeceps curruque imponit amatum

Pondus et inde feros duris calcaribus urget

Acceleratque domum Stygiam. Proserpina clamat

Et matrem comitesque vocat, sed nulla vocanti

585

Tradit opem; lacerat vestes scinditque capillos

Moesta suos, placuit Stygio quibus illa tyranno,

Pungit equos stimulis raptor, diffundit habenas

Acceleratque fugam: per olentia sulfure fertur

Flumina perque lacus, per stagna calentia perque

590

Anfractus varios, quibus emersere Palisci.

Ausa hic Tartareo Ciane se opponere regi,

Ne gener et Cereris foret ille est ausa parare,

Et sua diversas distendens brachia partis

Obstat; at immensam fundit Saturnius iram,

595

Terribilesque ortatur equos et nomine quemque

Voce vocat magnoque ferit conamine terram

Et sceptrum valido vibrat regale lacerto,

Gurgitis inque ima fixit: panduntur hiatus

Telluris subito, Stygias queis ivit ad undas.

600

At Cane in fontem versa est, quam flevit Anapis

Ingemuitque diu: stultum est contemnere divos.

Alma Ceres moestis ululatibus omnia replet

Perque omnes terras, per totum currit et orbem,

Quaerit et amissam natam numquamve quiescit.

605

Aspicit hanc ortus, videt hanc occasus euntem;

Irrequieta manet semper noctuque dieque.

Illa sitim patiturque famem et quoscumque labores

Et dolet et queritur quod non invenerit usquam

Persephonen; rursus Siculae telluris hiatus

610

Tendit et in partis oculos tunc dirigit omnis.

Ad Cianes casu direxit lumina fontem,

Quae, quom non posset Cereri narrare quid olim

Viderat et lingua narrantis et ore careret,

Quod potuit, zonam summa monstravit ab unda

615

Persephones et signa dedit manifesta quod illa

Partibus his fuerat partisque advenerat illas.

Tunc dea diffudit lacrimas, tunc pectora pugnis

Percussit rapuitque comas, ut cingula novit.

Incusat terras omnes, incusat et undas

620

Sicaniamque odit, fruges et denegat illi;

Ante alias Siculae telluri denegat arva

Reddere depositum, frangit sata laeta, bovumque

Frangit aratra manu pariterque exosa colonos

Perdit et infoelix lolium consurgit in agris,

625

Frumentumque negant fuerant quae semina terris

Tradita, vel pereunt primis madefacta sub haerbis,

Vel nimio sub sole cadunt, pascuntur et illa

Et volucres vermesque et labilis officit haerba.

Est Arethusa tamen terrae miserata labores;

630

Nam Cereri narrat Stygium rapuisse tyrannum

Persephonen terramque nihil meruisse quod esset

Tam despecta illi, talem at vetuisse rapinam

Conatu potuit quali, sed numinis iram

Tartarei tolerasse diu dirumque furorem

635

Non potuisse diu et tandem cessisse tyranno.

"Vera loquor: tribuit caros non Aetna parentes,

Sicelis haud ego sum, Pisa est mihi patria, duco

Elide quod generis nostri, quod sanguinis extat.

Hanc terram peregrina colo, servare rogamus

640

Quam te, ne pendat tristem sine crimine poenam.

Non audita loquor: visa est filia regis

In domibus Stygii, Stygio dum gurgite labor;

Tristi erat nec adhuc totos posuisse timores

Vultu signa dabat stabatque interrita nundum".

645

Haec postquam audivit mater ceu saxea facta est,

Obstupuit, gelidusque tremor per membra cucurrit,

Et dolor attonitam fecit, nec promere vocem,

Fundere nec lacrimas potuit, sed tristis et amens

Huc illuc errat; sed postquam amentia cessit,

650

Conscendit currum, iuncti per inane dracones

Quem virides dirique trahunt, ascendit Olympum

Alloquiturque Iovem, sparsis per colla capillis;

Nec lacrimis caruere genae faciesque doloris

Plena fuit, tandem supplex his vocibus usa est:

655

"Ad te, sancte pater, venio, tua numina posco,

Sanguine mota meo, summum te filia patrem,

Si miserae matris te gratia nulla movebit,

En moveat, vilis precor haec ne sit tibi cura,

Edita ne pigeat quod sit de corpore nostro.

660

Est quaesita mihi terras mea nata per omnis;

Non inventa tamen, tamen est sed nata reperta,

Si reperire potest amittere dicier esse.

Scimus ubi tantum maneat: stat praeda tyranni

Inferni, natae est communis praedo maritus;

665

Filia non meruit tales, pater inclyte, taedas.

Fac modo reddatur: raptam nos esse feremus".

His precibus miscet lacrimas, quo gratior esset,

In longum vetuit quas spargere Iupiter illi;

Nam dedit amplexus et consolantia verba

670

Dixit et inde dedit potum laethale papaver.