Matteo Zuppardo Alfonseis 5

Testo base di riferimento: G. Albanese, 1990

Cura dell'edizione digitale: Annachiara Barizza


At pius Alfonsus, postquam res ordine gestas

Accepit, quamquam ingenti mens arserit ira,

Perque ierit fluctus ceu motus ab aggere ventus

Cum redit in girum et denso cum pulvere caelum

5

Eripit, huc illucque fluens medicante dolores

Letitia exultat mestisque haec gaudia rebus

Miscet et actonitos gaudet per proelia Troes

Atque acri Siculos animi virtute peremptos;

Verum odia in Teucros et magnas aggregat iras

10

Incenditque animum bello, classique futurae

Pervigilat noctes et toto pectore fervet.

Maxima cum quondam properaret Graetia Troiam

Perdere et ultores totoque exquireret orbe

Fortia per campos heroum corpora et omnes

15

Insignes animos ad leta pericula duci,

Quo possent armis gentem superare superbam

Amissamque Helenam lugenti afferre marito,

Cauta Thetis natum Liconidi adduxit Achillem

Virgineumque tulit vultum formamque virilem

20

Lusit et extensa clausit genitalia veste.

Tunc ait: "O regum Liconides norma ducumque,

Rex equi cultor, rex prudentissime terris,

Cui pater omnipotens summam concessit honesti

Totque dedit natas sub virginitate pudicas,

25

Hanc, tibi si libeat, crudelia saepe minantem

Proelia et in gestus tendentem saepe viriles,

Addo tuis, Liconide, atque unam tempore parvo

Committo donec rediens ego pauca revisam,

Quae regnis illata meis mea sceptra requirunt.

30

Quae peto, redde, precor, timide da munera matri

Virgineoque iube tecum hanc consurgere coetu".

Dixit et incluse iunxit sua labia linguae.

Tunc senior Thetidi rex hac est voce loqutus:

"O Thetis, antiquo veniens a sanguine regum,

35

Cui decus omne fuit, rerum cui gloria cessit,

Non labor est longus mecum impetrare quod optas

Et tua vota sequi, quamvis orbata marito

Nuper ab extincto, sua stat reverentia mecum.

Gratulor atque iterum laribus succedere nostris

40

Virgineoque meo conduci hoc agmine doctam

Materna virtute tuam summo ordine natam".

Accipit anguineum placido cum pectore donum

Hocque inter castas senior iubet ire puellas

Regalesque suas occluso crimine natas.

45

O quanta est animis hodie comperta malignis

Fraus invisa bonis sed non odiosa tirannis!

Non laus, non virtus, nec res sine labe videtur

Vtile ni sanctum cum laude sequatur honestum.

Virginibus virgo datus est sed tempore parvo

50

Virgo nec inventus, non altera virgo reperta est.

Tunc scelus omne subit, tunc laxis undique habenis

Fit via criminibus, facies cum credita honesti

Non suspecta oculis animisque altissima cunctis,

Propter pallentem tenui de cortice fumum

55

Fallentemque habitum et fictae contraria vitae,

Praebet saecuros ad crimina quaeque lacertos.

Illa ingens virtus et magno digna Catone

Nobilitas animi, cum nulli credita fraudi

Propter firmatos a consuetudine mores

60

Antiquamque fidem et veteris vestigia veri,

Fallere dum posset, vulgi cessante querela,

Omnibus illesum semper servavit honestum;

Non Phedra Ipolitum potuit corrumpere castum

Virgineamque auro romanus flectere quondam

65

Appius, offitio insignis sed pectore fedus.

O quam grata Deo, quantum est gratissima mundo

Virginitas animi! Non tu, Lucretia, mentem

Fedasti, quamvis corpus mortale tulisset

Gaudia vaesani subito fugientia furti!

70

Illa ubi nunc probitas? Vbi nunc firmissima mentis

Turris ab antiquis non expugnata tirannis?

Non potuit quondam nisi creditus ante Diana

Iupiter optatos ad se deflectere vultus

Virginis et precibus mentem violare pudicam,

75

Nec pedibus celerem Phebus comprendere laurum;

Inache, habes caram turpi sine crimine natam,

Non sua lesa fides, potuit mens casta videri

Atque opere a tanto magno dignissima caelo,

Vim licet intulerit lati pater optimus orbis

80

Iupiter et castum compraesserit inguine pectus.

Dum mens firma operi, tua sit tibi cara voluntas,

Exitus in partes sine labe revolvitur omnes.

Magnanimum interea bello querebat Achillem

Graetia dardanio contra ardua menia Phebi

85

Et Priami imperium; lecti facundus Vlixes

Titidesque comes totum cepere per orbem

Currere et ardenti siciunt cum pectore magnum

Eaciden, clausum tectis pannisque latentem.

Non secus ammissam nuper sub montibus altis

90

Luminibus praedam quaerit venator acutis

Per campos et prata, ruens huc anxius illuc,

Nunc canibus fidens, positis nunc retibus, ardens

Ante oculos illam per leta cacumina poni.

Huc illucque fluit socio contentus Vlixes

95

Exitioque urbis magnum speculatur Achillem;

Cumque peragrassent vasti loca devia mundi,

Per mare perque urbes, campos, magalia, turres

Currentes, quaesita ullis est reddita numquam

Praeda oculis. Tandem Liconidis regia poscunt

100

Tecta, ubi magnanimus scevusque latebat Achilles:

Deianira illum, senioris filia regis,

Appraehensum mediis vinctumque tenebat in ulnis.

Hos inter dulci Venus est dea cognita furto

Et gravida amplexu tandem reperitur Achillis

105

Virgo, olim tali non umquam craedita mostro.

Nulla animis virtus, nulla est fidentia rebus,

Omnia criminibus, viciis prona omnia, quaeque

In duros abeunt hominum commertia morbos.

Haec tu casta pio poteras patefacta parenti

110

Reddere et in tutos procedere, filia, gressus,

Cum primum est oculis tibi vir manifestus Achilles.

Femina quae vires hominum, quae femina laudes

Substinet et pectus quae servat casta pudicum?

Vix inter centum vixque inter milia centum

115

Vna colit terras sapiens aut femina fortis.

Spina latens herbis lectique domestica serpens

Fonsque vetus scelerum radixque intensa malorum

Femina, quae extinctos ad proelia suscitat ignes

Estque malum terris geminans zizania semen,

120

Lingua expers pacis diraque Thesiphone peior.

Belli causa fuit quondam tibi femina, Troia,

Bellum ingens homini crudeliaque arma minatur

Femina et in festos confert sua tela penates.

Omnis causa mali, fel dulce et dulce venenum

125

Femina, quae lites secum tenebrosaque secum

Argumenta gerit, lacrimas odiosaque portat

Iurgia et incertas certo dat vulnere mortes.

Femina cum primum viciasset prima parentem

Nostraque perpetuis posuisset corpora flammis,

130

Vna iter in caelum nobis tulit, una salutem

Perpetuosque lares, cuius reverentia tantum

Me tenet, ut vestros repetentes carmina morbos

Praeteream taceamque omnes in lite libellos.

Ergo, ubi cum socio regalia cautus Vlixes

135

Tecta simul subeunt, ducibus vicina pelasgis,

Rege salutato, dextras iunxere vicissim

Accepitque duces animo rex letus amico.

Hic est, Troia, tuis flammis inventus Achilles,

Menibus exicium sacrisque penatibus ingens,

140

Et via longa armis multisque petenda periclis

Terrarum et pelagi; tanti tibi causa doloris

Penarumque fuit tanteque occasio cladis

In castris cautus causisque disertus Vlixes.

Nam simul adduci sua post convivia natas,

145

Rerum harum ignarus, Liconides iussit et omnis

Ante oculos veniens patuit chorus: inclita proles

Altior est Thetidis cunctis manifesta puellis,

Quae non femineo posset fore credita vultu,

Quamquam habitum veniens moremque tulisset eundem.

150

Non possunt aliena diu simulataque longis

Vivere sideribus; moritur fraus tempore parvo

Et perit in niveis fucata nigredo ligustris.

Non latuit longo factus bos Iupiter olim

Tempore nec fratris natus deus ipse Cupido,

155

Cum regina illum, troiano munere gaudens

Amplexuque ardens, placido sub pectore cepit.

Extemplo fraudem et mentite virginis ora

Ardentesque oculos et brachia novit Achillis

Qui linguam atque artes aliis largitur, Vlixes,

160

Et tandem, appositis coram Liconide suisque

Muneribus, clipeus manibus cum motus Achillis

Illarumque forent teneris gestanda puellis,

Post multas laudes et docte praemia linguae

Dulichie populo ingenti ducibusque pelasgis,

165

Qui vitam exponunt hostes et Pergama contra,

Arsit achilleum tanta dulcedine pectus

Verborum, famam et laudes pariterque triumphos

Mente subit; comiti tacitus subridet Vlixes.

Illum autem ardentem ferroque animoque ruentem

170

Ad bellum (rapte tanta est iniuria praede

Tantaque troiani capiundi gloria belli)

Deianira oculis, vultu lacrimisque moratur,

Quin etiam nutus centum manifestaque centum

Signa dedit, castis non convenientia nimphis.

175

Quid faciat dubitat: numquam est sententia nostri

Firma animi, gemina illi quando occasio surgit.

Hinc amor, hinc rerum gestarum gloria pugnat.

Telamachi hunc tandem placido pater increpat ore:

"Eacide, o divum, et veterum stirps inclita regum,

180

Vnde trahis clarum toto super ethere nomen,

Quid facis hoc dudum vili sub tegmine tectus,

Quidve studes Grais ascondere nomen Achillis

Teque tibi adversum tanto praebere timore?

Non sedet in plano sublimis et inclita virtus,

185

Praecipiti est affixa loco, frustraque timemus

Proxima quae nostrae sunt nostra pericula laudi.

Non opus est requie ducibus, non hospite, longos

Qui bene det somnos, posita nec divite mensa

Deliciisque novis; castris inimica virorum

190

Ocia dant animos molles mentemque resolvunt

Enervantque omnes solido de corpore vires

Et demum mala quaeque docent. Requiescit in aula

Femina, magnanimus dux sub fervore geluque,

Imbribus et timidam luna faciente quietem;

195

Nunc hos, nunc illos festinat linquere campos

Itque hospes quocumque novus, dat castra movetque

Vno saepe die; domino sub Marte ministrat,

Qui vigiles iubet esse suos, servitque saluti

Et cum vulneribus virtutum praemia querit

200

Perpetuumque sibi per mille pericula nomen.

Exue femineos ad mundi praemia vultus

Signatumque tibi propter tua proelia caelum,

Et corpus mihi redde tuum! Te Graetia regem,

Te regem expectat Graie est quae proxima terre

205

Tellus et totus properans ad Pergama mundus!".

Ille autem, abiecta longa de corpore veste,

Quantus erat patuit mundo manifestus Achilles.

Mirantur tergum, mirantur brachia, vultum

Cruraque cum manibus natumque ad vulnera corpus,

210

Exiciumque urbis Troie Priamique sepulchrum.

Conscendunt puppes patriaeque ad litora leti

Remorum auxilio placata per equora currunt.

Quid mea scripta sonent? Ne tu me vana loquentem,

Troia, putes, mea non nudis cape carmina verbis.

215

Ingenti bello subito es peritura sub armis

Principis invicti; non est querendus Achilles,

Non tibi cum socio sapiens occurret Vlixes

Aiacesque duo geminique ad proelia fratres

Totque duces quondam: pro tot tibi regibus unus

220

Sufficit Alfonsus. Veterum sapientia regum,

Consilia, arma, decus pecorumque ingentia gestis

Terga data atque operi magno cecidere: triumphat

Alfonsus sepelitque duces pater optimus omnes,

Cuius ab imperio caelo sublimis ab alto

225

Orta est pax terris Martisque ingentia tectis

Arma latent Italique colunt arbusta viasque.

Firma animi requies illo populique patresque

Nutantesque aquile legesque urbesque tenentur;

Hunc velut antiqum numen, velut orbis adorant

230

Vnum omnes lumen populi, genus omne latinum

Vicinumque sibi sola hac spe et munere vivit.

Quod si fata meis tribuissent serta libellis

Et quondam siculis quae concessere poetis

Maioresque animo vires et Apollinis antrum,

235

Divinum redolens carmen, mentemque Sibille,

Maius opus calamis maioraque gesta, tuisque

Victa foret semper mea felix musa triumphis!

Ergo potest merito tua scaeva potentia, Teucer,

In castris trepidare tuis et bella timere,

240

Quae vicina tuae diversa per aequora morti

Adveniunt properantque tuos delere penates.

Non tibi cum ducibus sunt arma adeunda pelasgis,

Nec cum dardanio festis in sanguine Penis

Extinctam propter crudeli vulnere Didon;

245

Non tibi Palladium celsa de Palladis arce

Cum Titide suo manibus violentus Vlixes

Sanguineis rapiet; non rursus ficta Sinonem

Audentem aspicies nec tractam ad nubila molem

Decipientis equi, quem tu per menia ductum

250

Funeribus miseranda tuis et fletibus olim

Cepisti, quamvis Phebi tua pectora contra

Ardens Lacaon dederit sua vota sacerdos.

Altera castra tibi maioraque bella parantur

Armaque cum populis nunc altera et altera rursus

255

Pectoribus tormenta tuis, que maximus ipse

Digerit Alfonsus Martis per prelia secum:

Illa tuae subito venient dimissa ruine

Et morti coniecta tuae. Nunc ultima Teucros

Fata trahunt miserosque urgent discedere terris.

260

Vt leo cum gradiens animalia punicus inter

Cuncta subesse sibi gaudet spoliosus et unus

Per medium rugiens securus obambulat agmen,

Supposita cauda illa scilent terraque quiescunt

Ostenduntque oculis habeant quem mente timorem;

265

Sic inter reges, sic inter castra patresque

Militat Alfonsus sicque inter menia Troie

Aspicitur solusque omni ratione timetur.

Si quondam audisset iudex sua proelia Minos

Et toti manifesta orbi sua gesta ducesque

270

Devictos et regna sibi quaesita, dedisset

Iudicium Alfonso, sociis lis nulla fuisset

Orta tribus, foret haec sententia nulli

Suspecta et laetos caperet memoranda triumphos.

Quare, age, qui terras atque inclita sceptra gubernas

275

Neptuni celosque omnes et sidera noscis

Infectumque oculis solem atque absconsa sororis

Cornua bina suae, longas noctesque diesque

Et rerum causas, doctorum et scripta priorum,

Perfice quod ceptum est letumque adducito finem!

280

Hic labor, hic laudes, hic sunt sua praemia gestis

Rebus et optatos hic dat tua Roma triumphos!