15. in reditu divi Pii Secundi Pontificis Maximi
Pontificem iam cerne Pium; iam, Roma, benignum
Cerne patrem patriae; iam tandem explere tuendo
Anxia quem totiens votis precibusque vocasti,
Quem columen scis esse tuum, scis esse salutem,
5
Scis decus auxiliumque unum, spemque omnibus unam.
Desine continuis iam coelum onerare querelis,
Indignata tibi, quo non praesentius ullum,
Numen abesse patris; rata sic, sic acta dolore,
Acta dolore gravi nimioque agitata furore
10
Atque insana tibi discrimina mille subisti,
Principis adventu vacuas iam sparsa per auras.
Desine iam tandem, iam desine Roma, vereri
Ne tibi praeripiat cupida aut Germania carum
Pontificem, aut illis pulchrae in regionibus urbes,
15
Quas totiens legatus adit totiensque replevit
Laudibus inque suos totiens accendit amores.
Scilicet attonitas virtutum lumine tanto
Certantum inter se, dum publica commoda dumque
Numina nostra ardens, ut coelo missus ab alto,
20
Semper obit semperque vigil pietate magistra
Rebus in angustis fidei discrimine summo
Conciliat ducibusque duces, atque urbibus urbes,
Et populos populis, et gentes gentibus addit,
Regibus annectens reges, vim viribus augens,
25
Restinguitque ignes odiorum, accendit amores
Omnibus, ut saevis bellis pia bella ciendo,
Orbem orbi, sanctum infando, regesque tyrannis,
Opponat gregibus cuneos hominesque ferarum
Agminibus, clamans his coelum, illis Flegetonta,
30
Coeli regna piis aetherna, aetherna prophanis
Sed Stygia Eumenidumque domos sontumque tenebras.
Quae totiens illum Rhenus miratus agentem
Miratusque Ister summa inde ad culmina vectum
Cernere quamquam optant, seque illo a patre revisi
35
Atque coli (colere immo ipsi quem rite precantur!).
Non tamen bis tantos Tyberino pretulit amnes
Cum patre Benaco, cui cessit Mincius, alte
Suspirans, lacrimisque humectans grandibus arva,
Digressumque sequi visus voluisse gemendo,
40
Mantua quem cupido dederat sibi nata videndum
Concilio in regum medio divina sonantem
Omnia seu terras dictis, seu astra moveret.
Quem fluviorum etiam moestissimus ipse Padus rex,
Singultans renuisse suis considera patrem
45
Moenibus, attraxit refluas et reddidit undas.
Cum sonitu arboreis ripae gemuere sub antris,
Heliadum ut quondam luctu sub funere mersi
Fratris, ubi Electron lacrymantia robora moestum
Auxerunt amnem, iam cycni voce sonantem
50
Alitis inque novae magna pietate gementem.
Nec socio Heridanum credas caruisse dolore,
Discessum meditante Pio regionibus illis:
Squalidus in pulchra Ticinus languitur unda
Hinc pater, hinc natus Verbano, conditus alto
55
Lambrus in Eupilio, Sebinnoque Ollius ora:
Quisque suo tenuere lacu tristissima tristes;
Cerulus at nigra se protulit Addua veste
(Quam genitor dederat turbatus Larius omni
Agmine cum volucrum non concedente Padusae
60
Nubibus aligeris, per stagna loquacia raucis),
Raucus et ipse, Pio iam discedente, gruentes
Ingeminasse potest aut continuisse fragores.
Sive dolor gemitum, seu moesta silentia cogit:
Vt rapidum cursus Athesim sedare coegit
65
Murmura Iapidum clamosa per ora Timavum,
Longius amoto dum tristes patre dolerent,
Quem neque vel Tuscae potuere avertere Senae;
Quin ubi se patriae paulum monstravit, amato
Se refovens gremio, resque illi composuit, res
70
Qua licuit, toto pietatis munere functus
Quam primum sua Roma, illi sub pectore semper
Prima sedens, gressu fuerit repetita benigno.
Ergo dies moestos et tempora desine longae
Dinumerare viae, totiensque attollier ipsum
75
Prospectura patrem, rumori credula vano,
Quem regis pariebat amor, terrorque ferebat
Praecinctus scelerum trepidas horroribus alas.
Sed scelerum Latio fugerunt agmina toto,
Principis adventu trepidatque coercitus ille,
80
Finitimos ferus Aequicolas montanaque praedis
Marsorum involvens succincta pavoribus atris
Castella in tumulis modo qui tremefecerat altis.
Ah dira impietas, totas quo tempore vires
Relligio atque animos res publica postulat unos!
85
Tempore quo summus cudit pia tela sacerdos,
Impia tela manus contra sua viscera tractant!
Sed miserans oculis Deus hac respexerit aequis
Imponetque modum, patri pater altior addens
Auxilia, ah sanctam non passus cedere mentem
90
Virtutumque choros sceleri succumbere tantos,
Certatim quantos patriae stipare parentem
Cernere, Roma, alias potuisti saepius, ipso
Clarius ingressu, quo lucem rettulit atras
Excutiens tenebras, populoque affulsit hianti
95
Luce sua, quum luna suae se reddidit urbi.
Martis luce urbem Martis lustravit ut omni
Libera Marte Pii staret virtute secundi
In patriam reducis; cunctis mirantibus, illi
Quis patrum famulatus erat! Quis praevius ordo
100
Murice fulgentum procerum, iuxtaque senatus!
Cardinei quam sanctus honos! Quam clara niterent
Ipsius ora patris! Quantum foret instar in ipso
Numinis aetherei! Quanto rutilaret in auro,
Sede micans caelsa! Vomeret quas purpura flammas
105
Certatim alternas nunc pontificalis amictus,
Pensile nunc tegmen capiti sublime superstans,
Et circum lunis aquilisque volantibus aulae
In speciem, astrigeris simulata umbracula tectis;
Sub quibus aggesto scintillans mitra lapillo
110
Gemmea cernere erat, qua patrem lamberet aura
Cuncta serenantem gravitate et cuncta salubri
Aspectu recreantem, ut quondam Epidaurius ille
Dicitur afflatu languentem mortibus urbem
Cristatus lustrasse deus morbosque fugasse.
115
Pallebant pueri attoniti cum matribus alte
Omnibus a tectis, omnique a culmine circum
Pendentes, turbasque virum strepitumque paventes
Oscula libantum pedibus studioque ruentum
Visendi aut densa fulcrum cervice ferendi.
120
Digna quidem sunt haec, quae quis miretur, at illa
Digna magis, quorum nequeo meminisse in omni
Pectore inardescens venerandi regis amore.
Omnis et algescens stupido pallore vicissim.
Quae tamen haud videat cui noxia crimina cordi,
125
Aut cui mortales hebetarunt lumina sensus,
Aut bene res gestas, scelus ah, male vertere sueti?
At tu, Roma, altrix virtutum antiqua parensque,
Vivida ni senio caligant lumina tanto,
Virtutum lustrasse potes quis coetus obiret
130
Pontificem, quantis illum stiparet alumnis
Celsa caput regique Pio dux sancta comesque
Praevia, non oculis Argo Prudentia cedens
Tot simul accensis partesque tuentibus omnes,
Non aquilae; radiis Phoebumque stringit acutis
135
Haec quod praeteritum, quod presens, quodque futurum
Aspectu complexa uno sub fronte verendi
Pontificis, fugienda minans adeundaque suadens.
A dextra fortis natae, qua fertur in actus,
Auxiliante latus munitur robore; et illa
140
Centum alias matri ductat iurata sorores:
Magnanimam hanc, illam intrepidam constantibus ausis;
Ast aliam, sese quae continet atque compescit
Ne ruat in praeceps neu non vestigia firmet;
Inde aliam et vultu et gressu manibusque modestis
145
Omnia formoso peragentem lauta decore.
Quas sequitur lancesque tenens ensemque coruscum,
Iustitia in galea fulgens et debita signans,
Omnibus horribilis populis optataque vindex,
Vtile postponens virgo praelustris honesto,
150
Praemia pro meritis statuens sua cuique, sorore
Munifica laxante sinus et pone sequente,
Quae parcat gremiis urgenti cauta futuro,
Vt parcit levibus mitis Clementia culpis.
Contra instat gravibus vultu diversa severo,
155
Tetrica non hominum, sed noti criminis ultrix,
Horrenti turbans et sistens omnia nutu,
Regum sancta comes maiestatisque verendae.
Omnibus his (quid enim reliquas nunc dicere pergam?),
Mater agit quibus ipsa manum Prudentia fortem,
160
Et quibus ut dextro fert sese in proelia cornu,
- Inter mortales titulis decoranda supremis -
Omnibus his hominum facies atque omnibus ardor,
Qualis Amazonibus seu quum Marpesia bellis
Regina in mediis seu cingitur Orithia,
165
Gravis ubi hanc, illam quum barbarus hostis anhelat,
Stant circum intrepidae comites Martemque lacessunt,
Eminus haec feriens, haec cominus acriter omnes,
Lunatam hac peltam quatiente ensemque rotante
Fulmineum, aut magnam torve vibrante bipennem,
170
Cautius hac altum vulnus meditante lacertis
Altius adductis hinc missa fortiter hasta,
Cornibus hinc flexis nervo resonante sagitta;
Pectoraque aut agiles tundunt aut terga sequuntur
Et nunc compescunt, nunc passibus ante ferunt se:
175
Quicquid agunt monitis iussit regina verendis.
Talibus alta Pii dextram Prudentia regis
Munierat natis; multo meliore sinistram
Agmine praetendens, natis caelestibus actam:
Nam sistit sese Fidei hinc umbone corusco
180
Intrepidam et sanctae pietatis munere tutam,
Nube caput densa, nitida pro casside, tectam
Aereo in scopulo sese velut arce tenentem,
Flatibus oppositam centum cunctisque minantem;
Hinc, Spe per salebras et mille pericla ruente,
185
Fertur ovans alis pernicique ignea planta
Et iaculo et missis coelum meditata sagittis;
At Charite hinc amplexa illas secumque movente,
Ignescit violenta parens, nataeque parari
Astra videns unaque duas ad sidera tolli
190
Germanas, foelix tantis exultat alumnis,
Se quibus in coeli venturam prospicit arces;
Qualibus haud credat quondam miseranda vetustas
Plus potuisse Iovem gaudere aut Pallade laetum
Phlegraei post Martis opes magnosque triumphos,
195
Aut Phoebe, aut ipsa germana et coniuge saeptum
Iamque nihil coelo metuentem ad proelia, fusis
Terrarum monstris, et regno et pace fruentem.
Iam superest memorare chorum, Prudentia quo se
Summa patris regisque Pii circumque supraque
200
Cervicem atque humeros inde ore et vertice lustrat,
Proceram, ingentem, lucemque sub astra vomentem.
Vnam illi galeae in cono cristaque comanti
Stantem in sublimi, cui densis obstrepit alis
Turba volans circum prelustribus ignea pennis;
205
Vnam, Roma parens, tota num mente videbas?
Num gemina hanc acie, qua fas erat, omnis obibas?
Namque deam haec hominemque simul sese unica praefert,
Matris ab admonitu magnas complexa sorores
Maxima ter centum, "sapiens facundia" nomen,
210
Quae facunda etiam dici sapientia gliscit;
Cui laevum natura, amplos spatiosa per artus
Cum terris amplexa polos viresque situsque
Omniaque in longo gestans velamine saecla,
Historia et leges sinuosae hominumque deumque
215
Implicuere latus; dextram explicuere sonantem
Pulsibus innumeris agiles ad merita formae
Pondera ferre manum, vultusque aptare decoros
Et dextris laevas cultu formare sorores,
Tollere depressas, non fortibus addere vires,
220
In lucem e tenebris germanas ferre latentes.
Pro quibus offitiis sese debere fatentur,
Materia ut debet cognatae subdita formae
Et manibus dextris remur debere sinistras.
Dextrae autem arguto percurrens omnia vultu
225
Et ratio et succincta comas oratio linguis,
Pone micans geminis motu vibrata trisulco.
Ah decus egregium formae, nunc usa minore
Nuncque micans maiore manu, nunc plurima miscens,
Cum populo nunc Edonio bacchata recessa,
230
Pieridum sacros ducens a vatibus haustus:
Illa prior qualis Chrisippi falsa parati
Arguere atque uni consueti insistere vero,
Dum vigil ille velut refugas, fruticantibus arvis
Arte vias rimans laqueosque per abdita nectens,
235
Tendebat captare feras et stringere captas,
Tum mente et linguis homines formare, deorum
Colloquiis dignos, socia ratione revinctos;
Altera qualis agens magnum per summa Platonem
Ceu nube in densa, quem vix videre sonantem
240
Discipuli attoniti, seu mores format et urbes
Instituit, mentem seu mens pia concipit amplam,
Despicit et terras, et pennis sidera vibrat
Aliger et supra iam sidera plurimus errat;
Et qualis Cicerone tonans per rostra, per aedes
245
Fulmineo (meminisse potes!) vibrabat in aures,
Roma, tuas (vix certa fides, nunc iudice rapto,
Nunc populo patribusque uni quocumque liberet)
Quando animos tantos nunc hunc, nune verteret illuc,
Imperitans tamquam ductis insessor habenis,
250
Magnus ab aethereo tamquam Deus axe sonaret,
Seu praesens sociis prosternat crimine civem
Intrepidus Siculosque tuens Verremque reverrens;
Sive suis vigilans ut semper civibus ignes
Nunc, Catilina, tuos extinguat, proterat enses,
255
Obvius Antonii nunc clamet in arma tyranni
Igneus, ah, vitam pro libertate paciscens;
Seu laude ornatis invicti Caesaris armis
Virtutem super astra ferat coeloque reponat;
Nec minus ardescat dum se ad praeconia magni
260
Maxima Pompei moresque manusque relegit,
Et bellum bellique ducem persuasit in hostes,
Pro dolor, ex illis rumpentes finibus, unde
Pontica Turcarum modo rupit turba, vocavit
Quo Pius arma pater, pietatis maximus ultor,
265
Atque utinam, ut quondam, Romano fausta trementi,
Fausta piis populis, et legi fausta Latinae,
Virtutumque choris et Musis fausta paratis
Omnisono regis laudes celebrare boatu,
Se quibus ille suae comitantibus intulit urbi.
270
Agmina virtutum, quae post pia terga sequutae,
Afflatum rediere meae mentemque sonumque
Pieridi, se si qua meo pia Pieris addit
Custodem lateri, patulam quae musset in aurem,
Quaeque pio Piadem iubeat celerare parenti;
275
Vt nunc certe aures praesto clamavit in ambas
Atque ait: "his exci, mens o, clamoribus urbem.
Surge, age, Roma, Pium totis affectibus almum
Excipe, tum cunctis veneratum amplexibus ambi,
Plusquam septeno iam gliscere monte licebit,
280
Plusquam septenis ferientes sidera plausus
Vallibus ingruere et Tyberinum a fontibus alte
Appenninigeno deducere murmur hiatu,
Cui quadragenus responsans assonet amnis
Laetanti tot se tecum exultare fluentis.
285
Ergo age, verticibus sanctis licet omnibus illi
Tete inflecte patri, quem tot subiisse labores,
Tot sumptus fecisse auri, dispendia tanta,
Tot curas coepisse nihil piguitve doletve,
Dum tibi, dum cuncto Romani nominis orbi
290
Prospiciat Pius, ipse pio miseroque misertus.
Tuque o prima volens sedes Tarpeia, tonanti
Olim sacra Iovi, Iunoni sacra Monetae
Belligeraeque deae, nunc Matris Virginis aedes,
Et legum vindex animosa, domusque Quiritum,
295
Caelsa magistratus servantes unica servans
Pontifici gratare Pio, gratare secundo,
Quo nec in adversos tonuit magis arduus Afros
Iuppiter Hannibali dum vibrat fulmina diro,
Nec melius vigilans Gallos in limine adesse
300
Iuno monet totam quatiens clamoribus arcem,
Nec bello, nec pace unquam sapientius urbi
Consuluit belloque valens et pace Minerva,
Quam tonuit pater ipse monens regesque ducesque;
(Mantua testis adest, trepido dum consulit orbi,
305
Dum belli causasque docet viresque gerendi,
Certaque post victos ostendit praemia Turcos,
Ora Deo maiore pater spirante resolvens).
Maxima quanta biceps quondam non ipse reclusit
Ianus aqua Oebalios hostes fervente repellens,
310
Et feriens, retroque ferens et ab arce coercens,
In quam Marte satus, devicto Acrone, Quirinus
Non meliora deo referens suspendit opima,
Quam Pius ipse ferat, feriens immania Turcae
Pectora, Pontifici licuit quo more ferire;
315
Qui satis hostiles furias stravisse videri
Et spoliasse potest laesos utrumque monendo
Fortiter, ut forti monuit Pius igneus ore.
Vt, ceu rupe tua stetit audax Terminus olim
Ille Iovi numquam cessurus, sidera cernens,
320
Ipso rege malis iam nostris Terminus esset;
Laureaque ut quondam ducibus gestata superbis
Post pompam et totos Romana per ora triumphos,
In gremio deposta tui Iovis alta sedebat,
Virginis in matris gremium sic laurea nostri
325
Pontificis regisque Pii perlata sederet
Et nostro donata Iovi nos rite iuvaret;
Vtque ista efficti pendebant rupe gigantes
Terrigenae immanes ausi rescindere coelum
Et sedes tentare deum, monitura rebelles
330
Ora nimis populos, perduri scrupea montis
Deiecta et scopulo tamquam lacerata rigenti,
Regibus exemplum contra Romana superbis
Imperia ausurisque datas contemnere leges;
(Hos Romana manus sternebat, Iuppiter illos)
335
Sic pater ipse iuvans, qui nostri Iuppiter aevi,
Rex Pius excubuit, nostra a pietate rebelles
Vinceret ut Turcos et sub iuga mitteret alti
Sacra Dei, quibus ipse hominem se subdidit olim,
Hisque reniderent Capitolia sacra trophaeis.
340
Quid non molitur, quum pervigil omnia tentat
Consilio exercens noctes, solesque labore?
Nunc matutinum vocat impiger ecce senatus
Concilium coetusque patrum, nunc pectora solvens
Consilia alta refert, coelique afflatus amore
345
Suadet iter; non obstat hyems, non ipsa senectus
Ah, nimium quae cruda, patri non obstat eunti.
Anxia pro regno novitas secat ecce viarum
Nunc glacie horrentes tractus, Aquilonis hiatu
Difficiles flabrisve Noti, nunc imbre soluto
350
Implicitos coelique minis scatebrisque profundis
Terrarum, fluxique soli vestigia bis ter
Lubrica vix fundo tandem patientis iniquo.
Iam fluvios tranat, iam montes transilit altos,
Hos saxis nivibusque feros, illosque minaci
355
Agmine torrentum tota regione furentes.
Applicat; acciti primates undique ad ipsum
Conveniunt patrem venerati; heu monstra sonabant,
Heu! rerum monstra; ut linguis discordibus omnes,
Sic animis; clausi ceu miscent proelia venti,
360
Carcere in Aeolio (si vera est fama) tonantes,
Contenditque Austro Boreas, et Circius Euro.
Illi inter sese validi luctantur ct augent
Irarum furias tremefacta Ceraunia longe,
Ausoniumque latus Sicanaque mugiit Aetna;
365
Has inter pugnas, inter certamina tanta,
Hos inter strepitus pater ipse interque fragores
Stat gravis et nullo motum se turbine differt.
Immo, velut celsa fertur rex Aeolus arce,
Imperat, hos mulcens dictis, hos numine terrens,
370
Attonitosque animos formans, impellit et instat
Heu! paene eversis iam tandem surgere rebus
Atque fidem atque orbem sanctum defendere ab armis,
Hos contra Aeoo quae movit Turcus ab orbe
Plurima et Arctoa iunxit de parte procellam;
375
Non secus atque olim, Boream si torserit Eurus
In Zephirum vinctoque unum duo turbine tendant
Obruere occiduas, tum se iactare per oras,
Iam montes silvaeque gemunt, sata languida ruptis
Procumbunt culmis aut aethere vulsa feruntur,
380
Iamque anni spes nulla super mortalibus esset
Ah, miseris, si non aliquis miseratus ab alto
Afforet axe deus Zephiro se iungere Cauros
Qui iubeat, tum flabra addens animosa Favoni
In Persas Eurum Boreamque e nube canorus
385
Trans mare, trans montes gelidamque releget in Arcton,
Messis ab Illyricae campis et pinguibus almae
Frugibus Ausoniae ferat in deserta Getarum;
Quale Pius, dum tentat opus dumque acer anhelat
Nunc hac, nunc illac partes rimatus in omnes,
390
Christadas unanimos concordi foedere nixus
Iungere et in scaevos ad bellum mittere Turcos,
Movit opus; quo non ullum praestantius egit
Proxima Tarpeiae Concordia sancta Monetae,
Romulidae unanimi quum sese hoc numine in hostes
395
Conciliante olim densi intrepidique ferebant;
Quale Pius dum tentat opus, dumque acer anhelat,
Quam duro credas illum subiisse labori!
Quamque nihil suavi, quam multum semper amaro!
Tantus amor coeli! Si quicquam ducit amarum,
400
Non Capitolino tales certamine quondam
Victori contusa dabant absinthia succos,
Quum palmae duros signarent rite labores!
Hic tuus ille pius, qui nulli cedat avorum,
Arx Tarpeia, sacras dum vult defendere sedes;
405
Quo tibi nec custos fuit advigilantior olim
Mallius obsessa qui Gallos reppulit arce,
Nec magis ille ardens, ipsos qui fudit et aurum
Abstulit, ut perhibent, Romanaque signa Camillus;
Ergo Pio reliquos hortemur plaudere colles!
410
Sed quid Aventinum? Fuit haec diis hospita sedes
Alcidae ultoris libertatisque superbae
Ad regem ultorem libertatisque parentem.
Te quid, Aventine, exhorter moneamve colendum?
Iam pridem quem sponte colis, cui tecta dedisti,
415
Cui laudum titulos ascito ad magna senatus
Munera cardinei, divo patrumque futuro
Spectata virtute patri rerumque magistro,
Quod, velut Alcides quum terras fortis obisset,
Vltor venisset, fidei Latiique futurus,
420
Non Caco eliso, sed strato in vulnera Turco,
Non fure occulto, sed aperto in bella tyranno,
Non latebras repente fuga, sed regna petente,
Non solo in pugnas, sed milibus undique septo;
Quod libertatem non ille unius et urbis
425
Et populi ambiret, sed sancti sanctior orbis,
Quod libertatis non vindex ille superbae,
Sed placidae atque humili coelum virtute petentis.
Pro quibus ac tantis meritis antiqua rependes
Munera, si qua super; non illi ignota, dabat quae
430
Plurima silva olim denso tua consita lauro,
Quando duces belli, post inclyta facta reversi,
Alta triumphali quaterent Capitolia curru.
Sed foelix nimium collis praesage futuri
Praeteritique tenax quamvis post longa reposti
435
Saecula, qui templum quondam qua sede locaras
Dianae, cunctis templum commune Latinis,
Et qua sede piae dederas post templa Sabinae,
Aeneae das tecta Pio, qui cuncta Latinae
Spes linguae et populis columen commune Latinis.
440
En fidei commune piae se pandit asylum;
Et quo luna iugo fuerat te culta vidente,
Nunc insigne patris lucet te, luna, tenente
Quina sub excelsi pinnis et margine templi,
Cum domino indigete a terris et pinguibus arvis
445
Aethereas subitura plagas (mirabile visu!).
Quod sero pia fata velint! nec sentiet imbres,
Nec rapidos ventos, sic testatura perennes
Astris mixta patris laudes et nomina regis;
Omnis quam stupeat coelo mirata sereno
450
Posteritas mundi quemvis ventura sub axem.
Nec vero in sese curvati luminis orbes
Lunares superis gratos minus ipse futuros
Augurer hos quam vel gelido vicina Bootae
Illa novem radians stellis Bacchea Corona,
455
Vel fuerit Delphin totidem lunatus in ignes,
Oceani coelique decus per utrumque sacratus.
Armigerae piscis volucri sit iunctus, ut ipse
Pontifici Arctous iunxit se Caesar amico,
Vel fuerit, rutilare sibi vestigia propter
460
Quod diadema videt, Musarum Heliconius hospes
Arcitenens silvis vatesque nactus Olympum
Coetibus humanis, ut nostra aetate meretur
Silvius Aeneas titulos pietatis adeptus,
Ad coelum qui sternit iter subiturus et ipse
465
Atria magna poli stipantibus undique lunis,
Vnde tuas arces tum, Roma, tuebitur altum
Numen, et amplexu sedes maiore fovebit
Maior Aventinasque prius, quod in urbe priores
Is dederit titulos collis magnosque pararit
470
Ad maiora gradus, quibus ille propinquior aulis
Sidereis, possetque ima quatere omnia terra
Nutibus, atque altum reserare et claudere coelum;
Vnde in Aventinum non se meliore reflectit
Lumine luna olim tot seclis culta, tot aris,
475
Quam regis sit quina Pii factura benignis
Luna, velut ridens oculis arsuraque campo
Coelesti tandem vero spaciisque serenis;
Quina hominis testata Dei pia vulnera nostri,
In faciem composta Crucis, cui prima tuendae
480
Signa dedit populosque ciens ad iusta potentes
Proelia magnanimosque duces, vibrata per auras
Flatibus aetheriis, terrarum fixa per arces
Peltarumque velut se densans agmine et ipsis
Acribus horribilis radiis rutilansque minansque,
485
Ceu gladios, ceu tela vomens, umbonibus unam
Tot simul infestans lunam, Maumetia signa
Iam trepida et multum nigrantia morte, futuro
Iamque orbe exiguo et multum fluitante †minora†.
Ergo suum collem, superas unde ibit in auras,
490
Compos facta poli numquam minus aequa fovebit,
Quam Dictaea suam Naxonve Chionve, Corona
Quamque suum Delphin, Maurus lunatus Atlantem,
Sertaque Parnassum pedibus subiecta ferinis,
Et quam maternam coelestis Delia Delon,
495
Et quam natalem, si mavis, Cynthia Cynthum,
E quibus illa altum petierunt aethera terris,
Sicut Aventino coelum petet illa relicto,
Et Vaticanas iam se sublimis in arces
Extulit ad superos, iter unde invitat Olympus.
500
Iam quibus aggrediar deserta Palatia dictis,
Et quibus, heu, possim tantas excire ruinas
Vocibus, optato gratentur ut omnia regi?