10. in laudem I. ducis Mediolani

Dux genus egregium bello quo sospite nunquam

Res Italum reor externae succumbere genti,

Cernis ut insultet furiis agitatus Amyrras

Successu rerum domita quam nobile quondam

5

Hospitium pelagi Pausania condidit urbe

Concipit Europen, Italos satis esse fatetur,

Conatus qui iam tantos et vota morentur.

Nec minus audaci populos premit undique bello

Finitimos urbesque et agros et regna lacessit

10

Pandoniae, ac ripas Histri circumsonat armis

Otumani genus, obscurum trans accola pontum

Euxinum et Tanaim Mahomes erupit ab orcho,

Qui ferro et flammis caelum populetur et orbem.

Si non vis animi necdum vigor ille recessit

15

Martius ante dies, o quid teris otia frustra

Ductor et imbelles sinis ire inglorius annos?

Non illi regnum Italiae veterumque labores,

Sed tibi fata parant. Nam rebus ad ultima lapsis

Dum spes nulla tibi, quotiens fortuna refulsit!

20

Imperium optasti Ligurum: non irrita voti

Sors fuit; hostiles collato Marte catervas

Fulminis in morem fudit tua vivida virtus.

In caput arma tuum moliti et foedus et iram

Regnator Siculum Venetique: in turbine rerum

25

Vis (inopem quamquam auxilii) non terruit ulla.

Quin auro atque opibus fidentes fortibus armis

Saepe renitentis Venetos ad foedera duxti.

Hanibalem totiens victum Picininiaque arma

Vidimus et mediis Veronae moenibus olim

30

Eiectum, cum tot galeas et scuta virosque

Fluctibus involvens Athesis mare decolor intras.

Quid super Ausonias acies aut oppida victor

Edideris memorent alii, quibus auxeris armis

Rem Venetum, populos quot sub dicione dedisti.

35

Si decus Ausoniae vel relligionis honorem

Respicis, aeternum numen si virginis alvo

Includi reris voluisse et corpore fungi

Mortali, cum nil in se mortale fuisset,

Supplicium ob noxam primi subiisse parentis,

40

Aude animi fidens quo te vocat ardua virtus!

Sentiat ille acies et quae tibi fulmina Mavors

Suggerit, et quantus sis experiatur in armis.

Sit labor inprimis Italas adiungere vires;

Huc studium converte omnemque huc dirige mentem.

45

Dives opum variarum armentosissima tellus

Auxilia arma et opes aurum frugesque virosque

Italia undanti fundet pulcherrima cornu.

Non opus externis belli pro nomine vires:

Sufficiunt Italae, modo si cumulentur in unum,

50

Tutari Ausoniam et venientes pellere Turchos,

Quin Asiam atque oriens iterum sua sub iuga mittant.

Delige praestantes virtute et viribus annos.

Assueti bello Insubres Boii Lyguresque

Agmen agant equitum coeant simul undique gentes

55

Sfortiadum anguigerumque et ventilet anguis in auras,

Eminus auratae radient diademata frontis.

Adriaci ad litus mediis super aequoris undis

Vrbs Venetum pollens opibus et classe parata

Fundatur; late populis dat iura senatus.

60

Hi quondam assiduo soliti contendere Marte

Infestumque genus toto detrudere ponto

Et mare inoffensum servare ac litoris oras

Sceptraque vix pelagi Neptuno tuta relinquunt.

His si certa sedet belli sententia, quamquam

65

Sint in amicitia Turchorum et foedere vincti,

Armabunt classem: maculas abolere patentis

Criminis haud alias et dira piacula possunt;

Nou deerit auxilio forti tutatus Etruscos

Marte Sigismundus, qui vertere terga coegit

70

Alfonsum, cum te Populonia cingeret armis.

Quisne illum, quem non acies nec tela nec enses

Ferre valent, quem non medio in certamine quisquam

Audet adire, licet fortuna infensa repugnet ....

Non tamen indecorem te dux mea musa relinquet.

75

Mox Siculum poteris regnorum arcessere vires

Hostis in excidium; ventorum laxet habenas

Eolus atque omnis furias erumpat ab antro,

Encheladus flammas, cyclopes fulmina et arma

Ethnea de rupe, pater Neptunus et omnis

80

Neptuni chorus ex imis super aestuus undis

Involvat rapido Turchorum turbine puppes.

Appulus et Calaber tellus insignis equorum

Quisque dabunt armenta, Agragas vel qualia quondam

Nutribat; Cumea deum responsa resolvet,

85

Hic ubi Dardanium Eneam sub rupe Sibylla

Ire ad conspectum docuit genitoris, ut omnis

Sub duce te Turchus diro sub Marte peribit.

Tot maria et portus non sunt sine classibus et quae

Proxima Caietae prospectat littora Circes,

90

Hic ubi diva viros saeva feritate luporum

Induit et tristes resonant ad sidera luctus.

Tot quondam rediens spoliis orientis onusta,

Tot victrix populorum, alio nunc debilis aevo

Quid mea Roma paras? Desunt tibi robur et arma

95

Et manus ob patriam pugnantum et sanguis avorum.

Non Remus et frater, quorum sub moenibus alter

Occidit, alter agit cum diis genitalibus aevum.

Fabricium quid Pyrrhe times Mummiumve Corinthe,

Emilium Perseu? geminorum victa sub armis

100

Scipiadum Carthago? Premit tot fulmina tellus

Martis et attritus vix est sine nomine pulvis.

Non genus Alcydae, quorum periere trecenti,

Non Decii superant, patriae dare Regule vitam

Non iterum te fata sinunt nec pignora Brute.

105

Morte iaces, vivis fama, qui passus Orati

Hostis in occursum post terga avellere pontem.

Non Marcellus adest nec Scaeva aut Scaevola, regem

Qui petat arsura Turchorum occidere dextra.

Victor ab exilio qui signa ex hoste recepta

110

Restituit patriae, tenui iacet obrutus urna.

Te dolor heu quantus feriet fortissime Cesar,

Si qua pios manes patriae modo gratia tangit

Seu magis astra colas, cum nemo obsistere Turco

Audeat et tanta trepident formidine gentes!

115

Magnum Roma cie saltemve arcesce Catonem,

Qui proprio docuit scelerare in sanguine dextram,

Si genus acre virum et pubem Mavortis alumnam

Condit humus, tantum monstrent ruitura labores

Moenia nec quicquam restet nisi nomen et umbra.

120

Hei ubi pro patria tua Roma potentia nunc est!

Exoriare aliquis Iuli de sanguine vindex,

Qui fidei accinctus clipeo vocet agmina regum

Caesareosque duces terrisque exterminet hostem.

Antistes sit Roma Pius, quo principe rursus

125

Laeta triumphales Capitolia ad alta videbis

Ire ducum currus victasque ex ordine gentes.

Me super Poenos Arabes Ethiopes et Indos

Oceanique manus austrum boreamque sonantem

Imperia extendet nullis confinia terris.

130

At tu dive pater, coelum cui creditur et spe

Cuncta foves hominemque Iovi si penitet alto

Concilias, pedibus quamquam gravis et gravis aevo,

Difficiles magnis superasti sumptibus Alpes

Vtque bonis tantum communibus aspera passus

135

Consuleres: haec una tibi via visa salutis,

Scilicet ut Christi reges qui signa sequuntur

Conveniant ubi te recepit modo Mantua primum,

Mantua principibus tellus delecta vocatis

Hostis in excidium. Quod si tibi longius aevum

140

Fata dabunt, Asiae solito ruet omine regnum.

Tu tamen ante Italum metire in proelia vires,

Discordes populorum animos regumque ducumque

Redde in amicitiam. Coeant in foedera gentes,

Omnibus una salus unum et commune periclum,

145

Sit labor unus et una indeficiensque voluntas.

Hesperia in Turchos totis vomat aedibus aurum!

Iunge acies tantum, Pandonides adde Latinis

Pandoniosque duces, Caesar, quos Marte fatigas.

Quam melius toto certasses corpore regni

150

In Turchos: haec ista decet non tempore tali

Militia et pulchri non sunt sine laude labores.

Imperium si quid solitae virtutis et altae

Maiestatis habet, fidei si vincula sentis,

Ante deum sancita (utinam non irrita) dextra,

155

Ne divina obitum pro religione recuses,

In Teucros iam verte acies et desine coeptis.

Non audis gemitus et caesae funera gentis?

Ante aras sanguis clamat tibi fusus ad aures,

Ante oculos strages hominum miseranda iacet nunc.

160

Quid tandem expectas? Muros quatit impius hostis

Marte tuos propiusque malum fit deside cura.

Tuque tuos urges; nonne hi Pandones et Hystri?

Si te nulla movet pietas nec gloria belli

Atque eadem mens sit, qui nos urgere tuentur,

165

Servitio potius premat et dominetur Amyrras

Quam tua iura volent. Ego te sate sanguine Iuli

Per patriam et quicquid pro relligione decorum est

Obtestor, per signa crucis, quam demon in orcho

Horruit effractoque expavit Cerberus antro

170

Eumenis et diri siluere Exsionis angues,

Haud operi desiste, ducem caput omnibus armis

Anguigerum et totis qui gentibus imperet unus

Instituas. Spes in te omnis, tu Romulus ille,

Tu Marcellus eris, Decius tu Caesar et ambo

175

Scipiadae et quicquid virtus Romana dedisset.

Tempus erit, quo (si dederint pia numina vitam)

Primus odorata redimitus tempora lauro,

Ni tua maiestas carmen mortale recuset,

Marte triumphatas accingar dicere gentes.