Antonio Baratella Polydoreis 1

Testo base di riferimento: Sonia Vanuzzo, 1980

Cura dell'edizione digitale: F. Boschetti


Iuno tumens Herebo petiit Demogorgona dicens:

"Dic, princeps, ubi Fata sedent: sua gratia divam

Est opus ut foveat stimulos enixa feroces".

Non procul hinc aberant, adeunt mox perpete gressu.

5

"Reginam" sic orsa "poli, que causa tenebris

Te gerit, alma parens? Magnum est quod gliscis Averno,

Magnum equidem et nobis, digesta mente, stupendum.

Pande animos iramque trucem. Nil dulce per edes

Has petitur, lacrimis et fronte insulsa laboras".

10

"Non ab re huc gradior liquens lugubris Olimpum,

Fata, lares ingressa feros. Taumantias astu

Non satis in querulo nostros hic diceret hostes.

Vos quibus arbitrium est et vite et mortis, anhelam

Iunonem mulcete, precor; mulcete deorum

15

Matronam pelago, terris, orizonte petentem.

Si mihi tanta viget virtus, nec gratia desit

Ad nostram Stigialis opem: germanus in oris

Imperat his Pluto, sic possum civis haberi.

Si nichil hec prosint, usus cernatis Averni

20

Ingentes: res vestra agitur, nam quisque tirannus

Integer officiis populosa in gente triumphat.

Este, dee, faciles: implebunt ethera fuscum

Mox anime Elisiumque leves. Vnius ob iram

Exagitor secum, nec erit mihi gloria pacis.

25

Pax mihi nulla quidem, nisi sum saciata flagellis

Iliacis: sic Troia cadat, sic sanguine vincens

Corruat effuso iuvenum fortissimus Hector.

Corruat ense Paris, funeste litis origo.

Invisus Iunone palam, nec Troiolus acer

30

Deiphebus dee vita potiantur ob iram.

Laomedontiades obversa et stirpe creati

Priamide sub Marte cadant. Tamen alma sacerdos

Templa colat vivax Helenus, tot bella perosus.

Obstitit in causam turpem sermone disertus,

35

Ostendens arcana poli: lusere sagacem

Germani et genitor, tantum est furor asper in illis.

Arma parant alii, ducunt in prelia Troes,

Argolicos, heu, strage premunt. Iis quatuor omnis

Grecia principibus stridens tot vulnera meret.

40

Non lupus in pecudes magis est violentus anhelas,

Exanimat dum dente famens; sic Troia protervos

Gaudet ob insultus hostili in sanguine ridens.

An scelus hoc patiar. Non est iniuria litis

Preterite delenda mihi qua (iuro paludem

45

Per Stigiam) in Teucros terras pelagusque movebo.

Sidera subsileam me nemo impune furori

Extendet, quid magna vocer? Quid femina possit

Fracta odio experiar, vi tota accendar in hostes.

Vos, Cloto et Lachesis, sua stamina linquite, fusos

50

Nete minus, pulsate colum; fac, Atropos, acces

Staminis aggeriem, vultu indignata scelesto".

His super eloquiis dive mirantur anhele

Ausa dee cum cruda vident: mulieris iniqua

Meus ira impatiens mordaci est aspide peior.

55

Assensere tamen; sic princeps inquit earum:

"Plaude, soror coniunxque Iovis; tua vota fovebo.

Nostrum est officium Manes educere membris.

Hoc tamen officium est insertum, Iuno, tabellis

Quos servat primeva fides; sic tempore certo

60

Quisque perit, nemo est qui possit fallere metas.

At, regina, scias Hectorque et Troiolus armis

Pelide fedabit humum, Palamedis ob ensem

Deiphebusque cadet, Paridem truncabit et Aiax.

Quid tot Dardanidas loquar hic in Marte ruentes?

65

Mille patres et mille cadent, incendia Troie

Aspicies hilari, Troes hic inde fugandos.

Occidet et Priamus iugulo distentus aperto,

Quas plagas trux Pirhus aget; sermone repertus

Dulichii Astianas ex summa turre dehiscet.

70

Si minus hoc credas, hunc, Iuno, cerne libellum

Testantem tot busta notis". Dea corde quiescens

Legit in auspiciis, sic est gavisa dearum.

Hec dea contrectans mox liquit Fata, iugales

Pavones ad plaustra rugens, sic pectore librat:

75

"Est animanda cohors, virtus acuatur in hostes.

Rebus inceptis absit mora queque, tremendis

Segnicies tollenda viris; est vilis asellus

Desidia et sonipes agili sudore superbit".

Dixit, et allapsa est Phrigie ditionis ad agros

80

Qua Danai sua castra tenent, qua maior Atrides

Imperat ad turmas animo maturus herili,

Qua natum Hesiones, Pelidem Tempe Caristos

Naupliadamque umbrosa fovent. Mox nube corusca

Talibus aggreditur proceres sermonibus audax:

85

"Quid, mea gens, facitis segnes Argiva per annos

Troianam exanimare tribum? Quid torpet Achilles?

Ocia cum sociis refovens ignava per umbras?

Est ne hec pacta fides? Sunt ne hec iurata, Pelasgi,

Auliaco fomenta mari? Quid regia virgo

90

Exposita est aris ut ventos placet et undas?

Grecia quid populis nuda est si quisque sub armis

Illecebras aperire paret? Mars arma paratus

Non ab re ad tantos et classica bella coegit.

Hic sunt mille rates, Europe hic gloria gentis

95

Est, Asie fractura plagas: nisi viribus absit

His animus, vester Mars orbem vincere posset.

Tollite iamque animos, animis iam cingite vires.

Audaces sic este, viri: Victoria surgens

Fontibus ex Stigiis preconia spondet Achivis.

100

Vidi ergo tot laudes, Fatorum scripta tabellis

Concipiens affata deas: his Ilion, his rex

Occidet, his soboles, his Teucri, his agmina matrum.

Surgite vos, proceres, gelidas tres estis ad alnos;

Arma armis temerate probi, nam regia proles

105

Queque furens gladiis vestro mucrone peribit".

Obstupuere omnes audita voce polorum,

Dicentes: "Nos astra colunt!". "Vox tanta Monete

Est" inquit Calcas, Superos et sidera noscens.

Sic turmas animat: "Non ab re exordia divum

110

Erumpunt matura polis. Ostenta futuros

Portendunt casus, portentis credite, Grai.

Si sacra verba dee, si fibris omina cesis

Nosco sagax, sperate duces, gaudete Pelasgi:

Vltores scelerum Phrigiam superabitis arcem".

115

His faciles dictis animos in bella feroces

Exacuunt, arma arma vocant; vox sparsa tumultus

Congregat astrivagos quibus omnes Marte parantur.

Non aliter furiunt quam contio ducta cavernis

Grandis apum se cede animans examina regem

120

Cingunt adversos morsus repetentia morsu.

Hoc dea contemplans insultu et voce Pelasgos

"Troianos superamus!" ait "Diomedis apellas,

Dulichii fraudes totumque Agamenona nosco.

Iupiter est bellis neuter si Delphicus obstet

125

Castra iuvans Troiana mihi, mea Lemnius heros

Vota animat, si sit qua coniunx hostis, in hostem".

Sic orsa ad superas Saturnia labitur arces,

Martem agitans sic ore suum: "Sis numine genti

Integer Argive si pugnent iure modesto.

130

Scis si iure fremant, Paridis scis stupra, rapinas.

Atride fuit hospes atrox: nihil peius honestam

Quam violare fidem, talamos quam rumpere luxu.

Sis pugil Astree. Titulis tu cede severus

Astream decorare soles, tu numine secum

135

Competis, imperium sine qua labat omne procellis.

Mars, tibi vile putes precibus succumbere falsam

Ad Venerem sua vota sequens; furor ipse Diones

Inficit illustres animos, dum scorta frequentant.

Demens igne fuit Ioles Tirintius heros,

140

Femineus sua verba timens: vecordia regis

Celsa manet, si sit muliebri voce subactus.

Si sit semideus iussis operosus amice

Eduxit data pensa colis, qui sidera gessit

Cervice opprimitur pedibus meretricis et astu.

145

Captus casse polo, Mars, fabula nota fuisti.

Te pudeat meminisse dee, dea nutrit olentem

Illecebris famam; pudet ultra hic dicere sordes.

Ergo cave insidias, Vulcano linque Frodissam,

Fac matris pia vota putes; sum digna verendis

150

Officiis: illa est pompis indigna deorum".

Non procul obcernens inimicam vidit Olimpo

Se contra properare gradus, que crine soluto,

Que laniata sinus lacrimis, ita fatur ob iram:

"Cum sis nupta Iovis, cum sis opulenta superbis

155

Arbitrio quecumque volens, sic sidera, terras,

Sic Stiga, sic fluctus optas constringere votis.

Saturnus cedat, tibi cedat Iuppiter et Mars

Cum Phebo, Stilbonte, Venus. Tibi Delia cedat,

Nereus et tristis cedat regnator Averni.

160

Sic elementa regens naturam maxima rerum

Auspiciis extende tuis; sic numine prestans

Exornes Superos quavis virtute potenti.

Mobile iam primum, reliquos immobili axes

Evertas regina potens, sic augibus audax

165

Imperites; estus facias et frigora celis.

Signa leves variosque orizontes sedibus equis

Climatibus declivis agens fac sidere formas,

Fac quantum distent mensures ordine terris;

Des lune et soli motus statione; vocentur

170

Prolixi per utrasque domos; iam quinque per orbes

Errantes flammas longinquo confice motu.

Cursibus hec propriis redeunt cum lumina, casus

Fac varies ad signa suos; modo centra revolvens

Ignibus elonges a terris centra polorum.

175

Orbibus inque suis revolutis lucibus orbe

Signorum ius ipsa pares qua nascitur auster

Et boreas, Pheben, duc stellas ducque vagantes.

Iamque loces sparsim magno radiante paratu

Quindenas super axe faces, des lucibus octo

180

Vigintique modum, prestent ut commoda Lune.

Sidera mensures erratica, corpus eorum

Quam distet partire solo. Potes omnia: terras

Corpore fac superent, non sit lex omnibus, ignes.

Mentes diversas inter tot sidera signes

185

Atque gradus ad signa suos; sibi perfice legem

Axibus in mediis occasu prorsus et ortu.

Des iter et lapsus flammis ad flumen Hiberum,

Phebea quas luce tegas sic adiice Pheben

Lumine crescenti, minuens incendia dive.

190

Quinque focis ortus aperis sub lampade Solis;

Astra pares vicina solo, tunc aspice mentes

Astrorum adversas quas impare sorte gubernes.

Sis quia causa potens rerum, distinguis eclipsim

Lunarem, sua monstra regens; in prelia Phebum

195

Dirigis et Pheben speculans utrumque labantes.

Sit tibi tantus honor. Quia sis temeraria, nosse

Fatorum decreta cupis, via sternere Troes

Hostes Pharsalicos defensans integra fraudum.

Si non lite decet magnos agitare minores

200

Accendor furibunda tamen; mihi Iuno rebellis

Omnibus in gestis damnas mea numina semper.

Non magis insanit serpens in dente recurvo

Quam verbis tu mente furens; nil pacis inheret

Est ubi lingua loquax destrudens livida gentem.

205

Vtilis es nulli; gliscis tamen usque favores

Alternos, ingrata manens. Ha Iuno, profanum

Eque est obsequiis vinci et superarier hoste.

Rettulit ut Calcas. Odio scelerata lacessis

Eneam qua fata sinant; ut censet aruspex

210

Per mare, per terras olim mea pignora ludes.

Non tamen efficies quin, ut sua fata recensent,

Extendat pia sceptra vagus; comes ipsa labanti

Semper ero, ad laudes fato gavisa futuras.

Si mihi clade furis, sperandum est iure Potenti.

215

Iure fruor, tu fraude viges. Dic, Vnxia, queso,

Cur mihi non licuit Paridis contingere munus?

Tu mecum et Pallas unde tunc iudice coram

Constitimus: se queque probat. Tu regna magistro,

Ingenium Pallas, celebrem promitto Lacenam.

220

Luce Paris superans lincem quecumque dearum

Membra videt, speculatur item: mihi fixus inherens

Inspicit effigiem membris stupefactus apricis.

Vnde sagax princeps Helene concensus amori

Victricem me iuris ait, compage decenti

225

Pulcrior ad quasvis supero te et Pallada formas.

Vos tantum excello quantum splendore sororem

Phebus agens orizonte iubar! Mea colla nivescunt,

Aurea cesaries, frons lactea mixta rubori est,

Frontis et excubias pingunt candore smaragdi

230

Quas aures nasusque decent. Os spirat amenum

Balsama dum verbis aperit mea numina genti.

Testis ades, Veneris dum flatus carpis odoros,

Nare recens in utraque capax. Que lilia, philtra

Thuraque nos equent puris redolentia flammis?

235

Excedit dos hec alias in corpore dotes

Quas animat natura potens: nam labra labellis

Nimpharum gustant avidis per odora mariti.

Planities humeris, simulant duo poma papille

Quas cuperet quicumque procax, mea pectora vincunt

240

Inclita conspectu vivaci albedine cignos.

Non pilus et fetor alis sub militat; illic

Manat odor sudore situs. Mea brachia visu

Digna deum, palmis que sint sua membra recensent.

Sic digiti graciles, devexi perspice, et ungues

245

Illucent ut gemma nivens; que iaspis et aurum

Non cuperent tanto radiis certare nitori?

Est mollis venter, sunt spina et crura pedesque

Insignes, ne cuncta loquar. Sic arbiter equum

Iudicium peperit, sic munere digna videbar.

250

Non negat hoc Pallas: nec te minus esse probatur

Pulcra, licet formosa manes. Ea iudice tanto

Subticet et mecum non est adversa querelis;

Tu tamen hanc animas quam possis litibus in nos.

Desistas obscena loqui; nam turpe silere,

255

Pulcra loqui virtus par est et digna sophiis".

Sic Iuno increpitans ora indignantia solvit.

Aspectu dextraque minax: "Mihi, lena, superbis,

Nescia quod scelus est dominam mordere pudicam,

Qualis dum Tamira contendit carmine Phebo

260

Per Phebum cecata tamen, vel qualis Aragne

Pallada convicians tamen ipso in nomine versa.

Emula Pigmee ferves certamine mecum:

Illa tamen grus voce fuit; fuit altera certans

Ibis et Antigone. Que insania tanta, Dione?

265

Te pudeat rudibus verbis lesisse Monetam.

Sum princeps, tu serva poli. Mihi regia servit

Imperio, astricole metuunt mea sceptra per axes.

Magnopere illudis, pigeat dixisse, reponens

In nobis quascumque polos. Quid voce rebellas

270

Inscia regine cunctos radiantis ad orbes?

Quid mihi Saturnum? Quid Martem, stulta, Dianam?

Quid Phebum, Stilbonta refers? Quid Nerea dicis?

Quidve Herebum recitas? Impar sua gloria nostre est.

Quos pete si dubitas, si regnet quisque triumphis.

275

Quisque stupens me laude probat; cum coniuge coniunx

Ducimus arcanos sincero sidere motus.

Frondibus ut sertis una est natura duabus,

Sic virtus est sola thoro; si Iuppiter astris

Imperat, eiusdem nature sidera flecto.

280

Iuppiter Alcidem, Geminos geminamque Caliston

Imposuit radiante polo; ne plura loquamur:

Ipsa Eben posui, posui Taumantida celo.

Nutibus hee nostris, non alter sidere quemquam

Constituit, nisi mente Iovis. Prece, fletibus orans

285

Vix Anchisiadem tu includes numen Olimpo.

Fletibus in tantis me coram stridula flebis:

Forte animos mulcebo graves, inimica dolenti

Tunc hoste exultans prece fiam prona Diones.

Dic, lasciva, tuum potuisti nuper Adonium

290

Sidereis animare globis? Non Iuppiter illum

Non ego stelligeris volui splendescere turmis.

Influimus terris (ne certa sidera dicam,

Vim quorum narrare piget); si Iuppiter ignis,

Si feror ipsa aer, alimus nascentia glebis.

295

Seminat alma Ceres ex nobis numen ad agros,

Iris aquis quos nostra fovet, Proserpina semen

Prosilit in segetes ex nobis sede profunda.

Ex nobis Genius, Carites, cum Pane Caristo

Robur agunt et Flora, Pales Driadesque Napee

300

Naiades et Satiri se nostra in mente saporant.

Quidquid agant axes diversa in dote polorum

Ex nostra mercede venit, sic equor et aure

Ac humus exalant ex nobis facta suapte.

Inguine si nata es, tu spuma Frodissa vocaris,

305

Sic humor concensus amas, que gratia surgit

Humenti calido quod sponte creamus apricum,

Quod madeas nostrum est, quod sis ignita mariti

Et quod ames commune manet, utriusque propago

Est munus; Manes sunt nostrum munus Averno.

310

Sic ancilla manes. Quid tanta insania, matrem

Insultu temerare tuam? Non tanta sciebas

Iudicia auguribus per res ignara latentes.

Si tamen hoc ludas, nurus es male digna capellis

Ciniphiis plus semper olens, si thuris odorem

315

Concensi spires, tamen es suffecta marito

Cui suspecta parens es facta Cupidine nato;

Tu generas Iove falsa Iocum, tu gignis Amorem

Marte, suum Anchises Eneam seminat in te.

Desine lamentis! Ego cogor iudice falso

320

Numinibus mea damna queri; vesanus in estu

Pallada, Iunonem sprevit tua iura secundans.

Si Bellona sapit, magis est speciosa Dione

Que sensus nil prorsus habes; speciosior illa

Sensibus et gazis specie te vinco sagaci.

325

Excedit formam probitas. Facundus Vlixes

Non membris formosus inest, tamen inclita Circe,

Nausithea hunc radians ardebit et alta Calipso.

Discors concepit speciem dea mentis, in illa

Contemplans insigne decus, sic emula dixit

330

Pulcrior hoc habeat pomum, sapientior hoc est.

Verum equidem fatear, quamvis inimica, videnti

Exterius formosa places, non posset Apelles

Pingere nobilius, nec pingere arte Phianor;

Non arte Alchimenes, Fidiasque Capasque, Lisippus

335

Te eximium signare opus; simulacra Diones

Prassiteles linquat, qui te fabricavit ephebam.

Dote hac in stolida qua spirat et eurus et auster

Et zephirus boreasque tumens, incendia sexu

Spargis utroque furens fasque nefasque sagictis.

340

Arserat Oenides Atlantam matre peremptus

Cum spolium donarit apri. Tirintius arsit

Coniugis illecebras Acheloi cornua rumpens.

Absirthum perimens sic Iasona Oetias arsit

Vt feriat se in prole ferox. In amore furentes

345

Piramus et Tisbe macularunt sanguine terram.

Nauplus, Aminciades, Leucon ob stupra Limone

Degeneri sub morte cadunt. Formidine regnis

Eugiale expellet Diomedem meca paternis.

Pretereo Hipomenem: sua scis ostenta, Procrisque;

350

Nec Cephali portenta loquar. Quid Philidis ignes?

Hospite, si lusa est, stringens sua colla capestris.

Edipus est matris, Iorides prolis abusus,

Eurilocus perit igne sate: cognovit in estu

Natam Caligonen Athamas, matremque Ligurgus.

355

Levir Hipermestre soror est assumpta Thiesti

Quo surgit pelopeia stupro; plausitque calenti

Atreus exardens germani uxore Thiestis.

Terrodomas genite vetitos furibundus uno ignes

Illius mucrone ruit. Pandione natam

360

Deflorat Thereus linguamque incidit adulter

Et Canace et Biblis fraterno insanit amori.

Mirra patrem lasciva fugit; sic Phedra petulcax

Privigno accensa est ut Virbius inde necetur.

Quid sibi Pasiphe deceptum passa iuvencum?

365

Monstra creans, mortale scelus. Sub funere monstri

Gnosia et Egidem coluit delusa per undas.

Perfida, sic flammis Helenam Paridemque saporas

Vt linquat rea sponte virum. Que incendia portent

Funera et insidia labor esset texere verbis;

370

Vt saxa exitium perhibent Capharea procellis

Sic sordem suffecta lues nil crimine torvo

Exurgit dignum titulis et pace merenti,

Flebis ad interitus aliquando tristis amicos

Quos poteris vix ipsa pati. Iam spicula regi

375

Affigas Stigio, Cereris fastidia ridens.

Iam facem Mulciberum concendas, subdola vulpes,

Dum lepores aliunde petis; te complice celebs

Pallas Erictonium concepit, semine fuso.

Sangaridem nimpham telis penetratus amantum

380

Ob flammas corrupit Athis, genitalia frendens

Quo Cibele stimulis insana incidit amori.

Perseum Andromadem fuscam, te vindice, luxus,

Quis credet, dilexit agens; te vindice fervet

Ob Cererem Iasius, Pelopi Pisea subheret.

385

Federe solemni cum sis adiuncta Lieo,

Incendis persepe patrem: Minoide coniunx

Coniuge letatus lascivo exarsit amore.

Neptunum stimules iterum sub amore Melanthos,

Fraude potens, ubicumque procax: non Tartara solum,

390

Non mare, non terras, facibus sed carpis Olimpum.

Delphicus in Danes, Herses Cillenius et Mars

Lascivo furore perit. Titonia coniunx

Igne perit Cephali thalamos exosa seniles.

Si sit Saturnus natura tristis et algens

395

Fecisti non nata procum; non coniuge sola

Exultavit Opi sub equo Chirona creavit.

Haud scio si verum fuerit, vel fabula, Lune

Endimion se sponte dedit. Si dicere nollem

Impatiens stimulis coniunx meus arsit ephebas:

400

Anthiopem satirus, Europam bosque Caliston

Sic Phebe decepit amans; in imagine versus

Amphitrionis agit Alcmenam luxibus amplis.

Luserat Asterien que stupro est facta coturnix

Inque aquilam conversus amans, mutatus in aurum

405

Danen, Mesionam pastorque, Deolida serpens;

Factus olor Ledam, gignens hinc ova, fefellit

Progenies est unde duplex, cum Castore Pollux.

Tindaris incestum turpem Clitemestra venustant,

Eginam flammis dum membra pudenda foveret

410

Implevit tunc prole focus. Mea munera coniunx,

Me loquar hic alias, Ion premit arte iuvencam.

Vix tamen his stupris possum gaudere Tonanti,

Hac illac mea damna querens, non ulla virago

Fert pace insidias et furta odiosa mariti,

415

Quo fit ut hac causa veterem concendar ob iram.

Scis fraudes et furta Iovis: concendor et acrem

Iudicis ob causam duplici sic lite refringor.

Non potes hoc facinus, nec priscos coniugis ignes

Si cuperes delere procax; reprobare profecto

420

Possumus errores, sed non infringere lapsos.

Tu tamen his stimulis si sim conflicta duobus

Exultas: scio cuncta memor quibus acris in hostem

Semper ero et caveas animos Iunonis acerbe".

Sat placata Venus (rixa est metuenda tiranne)

425

Iudiciis sua iura polit, premissa querele

Argumenta silens intendit dicere maius:

Est sat si mores proprios, si numen honestet

Teste suum. Sic orsa dee: "Quid, Iuno, rebellem

Me lite exagitas, si Iuppiter ardet amicas?

430

Quid me lite ream quereris si sana iuventus,

Si divi sub amore virent? Mea numina damnas

Ac si versuta naturas arte foverem.

Os aperis stridens ut dentes temperet aura,

Insiliens quia felle calent; ex felle furenti

435

Nil exit sapidum, si vis exterminet ira.

Erras si nostros mores in crimina vertis,

Lege sacra si in secla vigent: sum fomes amoris,

Si tibi non placeant vicies primordia rerum.

Hec data dos fato est, scis hoc, ab origine prima

440

Eternum mansura mihi. Stat propria virtus

Rebus in eductis, calidus sic ignis adurit.

Quod natura dedit, sine sorde et crimine regnat;

Sui aliter mordenda palam. Natura profecto

Non frustra exequitur rebus sua gesta creandis.

445

Mobile sic primum celos et sidera semper

Lege movet non sorte pari; sic axe secundo

Signa manent varios ritus operosa planetis.

Est Aries igitur, Leo, Chiron siccus et ardens;

Sic flammis sua gesta parant. Cum Virgine Taurus

450

Et Caper algescunt terre sub imagine sicci.

Amphora, Thindaride hument et Libra calentes

Aerei virtute sua. Sed Scorpio, Cancer

Et Pisces aquei gelidi in gestibus hument.

Dant Pliades undas, imbres nimbosus Orion,

455

Multicolor fert Iris aquas, pluviale Capella

Sidus agit proprium nature robur Olimpo.

Sirius exurit segetes, Arturus et ipsis

Seminibus mediocris inest, Canis ardet Apollo

Donec iter peragit Cancro confine Leoni.

460

Saturnus frigens operatur, siccus et atrox,

Insidias qua Fata sinunt. Virtute benignus

Ipse Tonans animos aperit per gaudia dulces

Nature sic est omni conformis amicus

Felici humiditate calens. Mars siccus in estu

465

Igneus est vite bellis inimicus et asper.

Siccus dulce calens in luce exultat Apollo

Alipedens orizonte trahens. En ipsa calorem

Humori extremo spargens in luxibus angor.

Frigidus ast in se Stilbons et siccus inheret

470

Nature qua vertit iter; tamen inclitus astu

Integrat eloquium fures mercesque secundans.

Humet Luna gelu, calido nisi sidere substet,

Fraternum sortita iubar, virtutis origo.

Delia native est, discrete preco deorum.

475

Lascive Venus est, vitalis Phebus, aduste

Mars, superest vivace Tonans, pater estque Tonantis

Vsque retentive: tanta est cuicumque potestas,

Que tamen est maior cum velox auge movetur,

Opposita minor auge manens. Aurora diei

480

Numen adest; partu dea stat Lucina gementum;

Pallas agit sensus; Cibele turrita deorum

Mater agit portenta polo; stat diva iuvente

Ebbe; est Vulcanus ignis deus estque fabrorum.

Iuno prees regnis, per cunctos mobilis axes

485

Effectus in parte fovens; Neptunnus aquarum

Est deus et stabili nutu Nereidas arcet.

Sceptra gerunt Stigiis Demogorgon, Pluto cavernis,

Thesiphone quis virus agit; ventura tabellis

Facta canunt propria fatales sorte sorores.

490

Alma Ceres segetem, dat numine vina Lieus;

Dant Driades arbusta leves; per rura Napee

Florent; sacra Pales dat numine pabula campis:

Grata Caristo parat; fovet ignem Vesta modestum

Quem Phebe pudibunda colit; sic Hinnides amplum

495

Pratis numen agunt, et fontem Naiades ornant.

Montibus Horeades presunt; faunique bicornes

Cum satiris nemus, arva tenent. Pan nutrit ovile

Dodona et glandes, amnum Vertumnus origo.

Iane biceps, agitas rebus primordia finem.

500

Alcides probitate nitet, virtutibus est fons

Virtus; dulcis apex Honor est et laude magister.

Fert iubar in modicis illustre Coroneus heros.

Iusticias Astrea parit; Themis alma futuris

Omen agit rebus; dea voces parturit Echo.

505

Perseus ingenium fovet audax. Iside plaudunt

Lanifices et lina solo. Discordia lites

Seminat et requie dea Pax insignit amicos.

Stultitie Fatua est, Carna est dea cardinis; intus

Consumit macilenta Fames. Dat Consius artem

510

Consiliis; aperit ubicumque Medusa stupores.

Eumenides Furias et Copia gignit habundans

Illecebris quamcumque gazam; parcissima censu

Tristis Avara inopes animi confligit avaros.

Ocia pauperiem dat, pigra Vacuna labantes

515

Enervans hic inde pigros; corroborat omnem

Naturam Genius forma sub dispare compos.

Orpheus ingenuis morum pater ipse poetis

Dat numen probitate sacrum; dant numen ad illos

Pierides, gravibus prelustres arte sophiis.

520

Sunt stupor ad cunctas series si laudibus ornent

Ore pios, reprobentque truces; si grandia bustis

Semisepulta animent memori preconia seclo.

Agenorea salus angores numine pulsat.

Dant Nimphe per stagna iocos; fluvialibus undis

525

Potanides gaudent. Priapus deus inguinis orti est.

Fures exacuens in sorde Laverna latrones

Exaltat deitate ferox. Himeneus alacres

Roborat illecebras, iuvat acer Livor iniquos.

Flatibus imperio spaciosum seminat orbem

530

Ipotades hinc inde furens. Regit usque sopores

Somnus, inest Fame verax et falsa cupido.

Proposito stabilis trahit omnes impete vasto;

Instabilis Fortuna biceps, premit atra superbos

Dum cupit et fulgens humiles extollit in auro.

535

Numina queque suos effectus sorte patenti,

Vt tribuit natura, parant. An sola vetabor

Exercere meos, in numine dulcis, amores?

Non sic Fata iubent. Nature rumpere metas

Est eius tractare necem. Quis possit et optet

540

Efficere ut caleat glacies et frigeat ignis?

Frigus hiems animat, ver flores, colligit estas,

Autumnus dat poma, tepens; non ordine verso

Alternant proprios, alterno numine, mores.

Non tamen indignor nature fomes amorum:

545

Illustris dos nostra viget: sub remige nostro

Est Priapus; votis Himen est sacer assecla nostris.

Illecebris curas avidis enervo puellis

Dum magnes educo viros: sum digna triumphi.

Omnibus in secli per me genus omne novatur.

550

Nostra est quod Superis virtute sit uber Olimpus,

Quod populis hinc inde solum, quod numine gurges,

Quod Stix atra palus numerosa gente triumphet.

Non loquar hic omnes divos: pars maxima quorum

Est iuri subiecta meo: nil, inclita sensu

555

Me sine Pallas agit; nil Iuno strenua regnis.

Ianua si, Iuno, es tedis operosa maritis

Hoc gestu mea vota paras; si pandis hiatus

Virgineos talamis stas obsequiosa Frodisse.

Nil Genius, nil est sine me Lucina, frequentent

560

Cum numen sollemne viris; tamen ipsa fatebor:

Tu, Pater et Titan numen confertis alumne.

Me sine nil Mavors, sine me nil Alipes et nil

Neptunnus, nil Pluto potest: is bella, loquellas

Ille agit, ille rates, animas confligit et alter.

565

Sic ego stelligeros mereor delubra per axes,

Ceruleo sic sacra mari, sic cinnama terris

Sedula, sic laudes miseri Flegetontis ad oras.

I modo, te extollas: minor est tua gloria nostris

Officiis si celsa manes; non alter honorem

570

Inquinet alterius, satis est sua fata tueri.

Versuta interpres Discordis verba revolvens

Fers aliter quam diva tulit; dea corpore formam

Pectore non speciem concepit voce malignans,

Quo non effigiem mentis, censente loquela,

575

Discussit sermone Paris. Quid nuda fuisti

Ante Parim? Sat erat virtutum dicere formas.

Disice conquestus, nec me et mea gesta lacessas!

Est virtus bene scire pati. Si lege pudica

Te fallat coniunx Stigios fac iuret ob imbres,

580

Nec licet egregium Paridem temerare querelis

Ledeam si abstraxit amans. Sic victus amori.

Preteritum facinus memorem, sic vindicat iram:

Hesionen Thelamon Phrigiis evulsit ab oris,

Troiam urens extraxit opes, gens aspra Pelasgum

585

Laomedonta, patres indigno Marte peremit.

Quatuor his titulis exultat Grecia fallax

Reliquias exosa Phrigum; nunc artibus equis

Vindice supplicio lugent incommoda Greci".

"Stulta superba lues Allecton mente saporans

590

Troiugenum maculavit agros, qua Teucria dixit

Se dignam imperio, boreas qua spirat et auster.

Lusa est iudiciis male librans pectore finem

Contentrix male sana deum, per iurgia solers

Lite capax acuit vires in damna vagantum.

595

Litibus ex minimis surgit persepe tumultus

Exanimans in Marte choros; sic maximus ignis

Ex face semineci distendit in ethera flammas.

Haud secus exilem Cocalus tumefactus ob iram

Instruxit Minoe necem; caput illius unda

600

Ferventi aspersit, Stigiis quo desilit antris.

Stragis origo fuit Laomedon mente superbus,

Nil metuens sermone tumax, quoscumque perosus

Externos pepulit Alcidem Iasona regno.

Qui Sinoonte rates defessi pace ligarunt

605

Exirent ut mane procul, nam vellus Oete

Phrixenum iuvenes per multa pericla petebant.

Laude viri reduces animant se vindice bello

Dardanium expugnare ducem. Mox Nestora querunt,

Castora, Pollucem, Thelamonem, Pelea Marti.

610

Insultant urbem, cecidit rex Herculis ense.

Vrbs capitur conflicta rogis, sic auspice fato

Ira ire scelus est sceleri plerumque piandum.

Nullum crimen inest si versa est Troia ruinis

Ere tumens ingrata deis. Regnare superbi

615

Ere tumens ingrata deis. Regnare superbi

Ludentes alios non ullo iure merentur.

Philacides, Superum spretor, Brotheasque Procustes

Fulmineis cecidere focis; laqueatur Agenor

Convicians Pheben; periit sue fastibus Idmon.

620

Disponens homines Dareus mactare superbus

Igne iuris sepelitur atrox, sic fuste Liides

Icarus interiit, per agrestes fuste scelestus.

At nova constituit Priamus sua menia Grecis

Maiori sternenda manu: sic Fata recensent.

625

Non ne vides populos ad tanta incendia fortes?

Non magis exardent Furiis crudelibus ursi

Venantes quos strage fugant, nec cede leones

Sunt magis audaces, cum gnati ex ede trahuntur.

Dardanide imperio Paris est populatus Amiclas

630

Et Spartem Helenamque tulit; num pace Pelasgi

Dedecus hoc tolerent? Lis est placanda cruore".

"Littore si renuit Argivos classe potentes

Laomedon, non ira fuit: metuebat ut hostes

Venissent, Troie peterent et menia furtis.

635

An facinus censes si rex custodit in astu

Claram urbem per cuncta vigil? Custodia rerum

Servatrix auget per cives cauta triumphos,

Qua sine non stabit respublica: rebus agendis

Res metuet privata dolos, vix femina celebs

640

Nulla erit, excidiis ruet anxia cura virorum.

Si vetet hospitium nulla est iniuria civis

Quesita mercede vago, nam sepius hospes

Hospite ab ignoto iacuit penetratus inanis.

Busiri assumptus talamis Tirintius hospes

645

Busirim dedit ense neci; sic omine viso

Pene ruit Phalaris Perilei funera narrans.

E contra non est requie secura petentis

Hospitium plerumque vagi. Mucrone Licaon

Obsidis incauti vacuavit sanguine pectus.

650

Ante aras Pithabus dum crura abstergeret undis

Hospitibus perdebat eos; sic, hospite ceso,

Proh! Diomedis eque rumpunt ieiunia paste.

Cautius interdum est rixas tolerare, flagellis

Quam penas augere feris; iniuria par est,

655

In raptu tamen est concensam maior ob urbem.

Hesione rapta est, rapta est et Tindaris; isti

Oppugnas, defendo Phrigem. Letentur in amplis

Vtraque gens spoliis, letentur utrique rapinis.

Hesione Teucris reddatur, filia Lede

660

Argolicis: pax compar erit, que pacta negarunt

Dorica plebs proavis tollens se in sidera pompis;

Quales Centimani surgentes laude Gigantes

Dum Superis certare parant, stet Grecia gentis

Vana Gigantee tumidis in fascibus heres.

665

Assidue pascunt predam sermone minaci,

Rugitu leo qualis inest. Metuenda potestas

Est scelerum, fateor, nutu quecumque ministrans.

Raptus ante Helenes Anthenor iustus et audax

Hesionem Thelamona petit: convicia Troio

670

Dixerat Eacides indignans reddere nimpham.

Nec sat erat rumor; iugulum mucrone cupivit

Sanguineo fedare ducis. Nisi puppe volanti

Fugisset princeps, animam sparsisset in auras.

Quid faceret Priamus sevos ingressus agones?

675

Dic, Iuno, si iusta placent. Fex tanta pudoris

Exanimat Troes, animos in prelia firmans.

Si sunt magnanimes numerosa in gente Pelasgi

Nec cedent sibi corde Phriges; trahit agmina magne

Martia Dardanides Asie coniunctus Eois.

680

Si tamen Argivi vincent non sanguine parvo,

Tot strages utrinque ruent: sic Grecia tandem

Fiet seminecis lugens in secula penas.

Sic Asiam furor hic, Europam gentibus amplis

Nudabit Mavorte truci: victoria quenam?

685

Si malus est finis labet et per tristia victor.

Vrsus apum stimulis lesus pede, dente trucidat

Innumeras ad mella furens; sic tubera nare,

Tubera sic oculis luget pugilator anhelus.

Carphatius vates inquit: 'Gens dorica fiet

690

Troiugenis iam serva viris; hac cede ruinas

Posteritate dabit'. Cecinit sic Cesaris arma,

Eneam cecinit Phrigiaque ex stirpe creandos

Imperio felice duces. Hoc omine letor:

Anxia quo flebis? Verax stat ad omina vates.

695

Desine iam furiis, ad pacem transfer Atridas

Quam tractes, dea, iure pari. Si Fata repugnent

Ne Paridem stimules, ero nec crudelis Atride.

Si minus, hec fiant, Clitemestre luxibus addam

Egistum, peiora putans, qua labe tirannus

700

Corruet Egisto quem matrem sternet Horestes".

His magis intumuit frendens hinc inde tumultu

Dum Paridem tractasset amans, dum busta suorum

Diceret in vetito sordentia crimine prorsus,

Vt mustella agitat virus quo vulnere vindex

705

Voce furens effundat atrox. Tunc grandibus Ether

Vocibus intonuit dicens: "Sedate furores!

Linquite tot lites; stultum est obstare futuris.

Fata dabunt hac clade modum". Qua voce paventes

Secessere dee diverso calle meantes.

710

Mulciberum petit hec, magnum petit illa Tonantem,

Iurgantes non sorte pari; lusere maritas,

Vtque est fama, dei; siluerunt prorsus ephebe.

Haud secus accipitris sevos obmutit ad ungues

Ales iners, trepidante anima; tamen utroque cauto

715

Pectore concipiunt agitandas tempore fraudes.

Mars ferus interea, vulpe et lichaone septus,

Bello animo utrinque acuit, non verba Monete,

Iurgia non Veneris curat, communis ad illas.

Tempus erat vernum, Geminis quo Taurus adheret

720

Exultans in sole vago. Tunc nocte quiescens

Pectore alit Priamus curas et pondera belli:

Magnanimos proceres speculatur et arma suorum,

Innumeros quos esse videt; videt ampla potentum

Auxilia heroum, variis insignia turmis.

725

Insignis regio multa cum gente Calaston

Amphimacum sociosque dedit, Calcaona regem

Dat Licia et fortem Teucris Sarpedona iunctum.

Aeres Licconidas Phrigiis trahit Euphomus armis,

Eufedum Mipogranta probans; flaventia Rhemi

730

Arma stupet, Graccos Licanum, stupet ipse Pilocem.

Pannones associant Prothomesia sorte Stupetem.

Amphimus Mavorte subest; paga tradidit agmen

Fertilis Eoum. Pelias furit atque Polites.

Gentes Philumenus Pafflagonas inclitus auro

735

Et gemmis prolixus agit; sic Menona ducunt

Ethiopes Persem ducuntque Sigamona bellis;

Cum patre Archilogus regi iunctissimus armis,

Arma Phrigum defessa iuvant, nec Epistropus artes

Mente fovens doctas, vires quascumque negavit.

740

Insula Agrasta equites properavit mille ducentos

Insignes virtute ducum: sua gloria par est,

Par est his etas, sua par industria floret.

Pandarus atque Dimas Andistius agmine Troiam

Defensant robusta cohors. Hec mente revolvens

745

Dardanides animos animat virtute labantes;

Indie et inspectant numeros et gesta minoris

Atque Scithas in strage feros; viresque moratur

Gentis Amazonie Mavorte ferocis in hostes.

Cogitat inter se sit quanta expensa cohortum

750

Maturis tractanda modis. Sic omnia secum

Digerit et curis mentem sic pascit anhelam.

Disponit segetes et munera grata Liei

Atque epulas non sorte pares; sic integrat annum

Deliciis, alio quid sit facturus anhelans.

755

Iam Somnus claudens oculos in mente soporem

Maturat diversa creans, iam plaustra Boetes

Circa Elicen vexit duplices mansurus ad Arcthos.

Tunc ducis ingreditur sopitum pectus Apollo,

Multa agitans hinc inde sagax: "Sic Troia Pelasgis,

760

Nostrum opus, invisa est ut iurent funera et ignes?

Ii frendent ut aper spumis ructantibus iram

Dente canes scindente ferox. Tot cerne catervas:

Non tot apum volitant Hibleis agmina silvis.

Castora, Pollucem sileo. Menelaus Vlixem

765

Amphiatumque, Thoanta probat, Stelenusque, Diores,

Tessandrus, Nestor, Polibetes assidet illis.

Hac in gente viget Thelamon furibundus et Aiax

Amphimacum Penelea citans, gustatque Periphas

Merionem, Ascalaphus et Epeus voce Machaon.

770

Hic gerit Euripilus, Athamas gerit arma Prothenor.

Tritolomus gerit arma furens, tot Rhodius heros

Castra Diomedes, Polidarius ampla sequuntur.

Edispum cernas celebri cum gente, Podarcem,

Pelides quos cede animat, Poliphebus et acer

775

Prothesilaus abest, Palamedem concitat armis.

Quid loquar assedium? Quid tantos ordine reges?

Tot reges numerare labor. Regit agmen Atrides

Innumerum, maior robusta mente superbus.

Cuncta labant, tamen est eventus Marte feroci

780

Ambiguus. Spes neutra quidem, tamen usque viriles

Tolle animos quales habuit rex Dardanus armis.

At si contigerit Danaos evertere Troiam

Non peragant impune scelus. Fac dicere possint:

'Laomedontiade sunt sensu et Marte tremendi';

785

Dicere fac possint: 'Iovis est ex stirpe creatus

Dardanides virtute capax'; fac dicere possint:

'Imperiis Asie facies tua digna superbit';

Dicere fac possint: 'Quantum est violentus ad iram

Assumpta sub lite ferox!'. Iniuria numquam

790

Pectore magnifico deleri debet inulta.

Quis non Antiphatem Listrigona perdat ob iram?

Vindicte sua tela parans, infamia si sit

Crimina patrantis, tamen est plectendus iniqui.

Arpagus in propria gnatum miser inscius alvo

795

Ore famem saturante tulit, post conscius exul

Expulit Astiagem cirilia castra secutus.

Hector agat robur bellis et cetera proles,

Castra furens inimica domet: si tanta propago

Intereat tenui Polidoro protrahe vitam!

800

Indole stat clarus, graciles confessus ad annos

Quos mores maturus aget. Decor urbis avite

Hic erit imperio distendens sceptra sagaci.

Si Troia exciderit componet menia, Troes

Educens hinc inde vagos; contraria torvus

805

Agmina Graiugenum sternet, Mavorte secundo.

Tantum fraude dolos vitet puer exul: in auro

Spondet ei Libitina necem; fac nesciat aurum

Donec erit titulis celeber maturus et evo.

Lustra fere potius, pecus herbas negliget, auri

810

Quam non sit natura duplex: iuvat ignis ad instar

Et nocet, inde Giges plausit periitque Sicheus.

Plauserunt Superi faciles in prole creanda

Qua Mavors orizonta colit, qua Iuppiter astris

Imperat et Stilbons qua flexu circinat axes.

815

Tunc Lucina hilari descendens ethere dixit

Sic Ecube: 'Conosce virum: nascetur ameno

Sidere mas olim quo sit spes ultima Teucris'.

Si sit tantus honor Fatis aliquando ministres

Thura, preces incensa pias; mors, vita sub illis

820

Nititur, his regnum laudes, opprobria suffert.

Regnum extra latebras Polidoro inquire salubres,

Nec Danai tua vota sciant: si falsus Vlixes

Sciverit, insidias mortemque minabitur illi.

Ille gerit mento caudam discrimine vulpis,

825

Inferius gerit ille aliam, sub pectore vulpem

Integrat astuto, notus terraque marique".

Dixerat. Exiliens animos et somnia regis

Evexit se et plaustra polo, quem Dardanus heros

Obstupuit cupiens affari et scire latebras.

830

Territus hoc somno flet rex et gaudet acerbis

Si insulsus gaudere potest: ostenta deorum

Non ab re insiliunt quavis in imagine mentes.

Iside premonita Ligdum Theletusa pavescens

Iphin alit mentita virum, mas femina factus,

835

Iphis agit tedas, potitur sic letus Hiante.

Evolvit secum dubiis quid Apollo figuret

In rebus dum bella refert, dum fata susurris

Explicat ambiguis gnatorum certus in illis.

"Delphicus interitum Priamee stirpis et urbem

840

Incensam fortasse videt; sic ipse salutem

Consuluit soboli, latebras, pia munera, poscens.

Hoc celer ut facerem pueri narravit amenam

Effigiem moresque suos ut gente futurus

Sit rex Dardania, modo fraudes vitet et hostem.

845

Hunc" ait "ut Superi digesta mente crearint

Plaudentes in prole data. Quid Fata propinent

Horreo, si tulerit; Fatis holocausta ministrem.

At quicquid series somni demonstrent in alto est

Parendum sermone deo". Mox exilit audax

850

Ipse thoros Hecube, Phebeia somnia promens.

Territa prodigiis loquitur sic regia coniunx:

"Horresco simulacra dolens. Lucina gementi

Fatales puero duxit nascente sorores:

Sanguine Cloto fuit, Lachesis fuit horrida flammis,

855

Cruda soror fuit ense minax, que insignis in auro

Spondebat mortem; silui tibi monstra, marite.

Consului vates super his, Calcanta scientem,

Nil referens fatale tibi. Per cuncta poposci

Cassandram, pavidas iterat que in pignore voces.

860

Si mala scivisses, curas in mente dolenti

Auxisses quam sceptra agitant; obstare malignum

Est satis, satis est genui si sola laborem.

Dii quibus est deitas miseris succurrere rebus

Nos factis, nos mente iuvent. Nos ira Pelasgum

865

Magnopere insultat, lacrimis nos rumpit Achilles

Iamque Philotetem furibundum vulnere saxis

Inquirunt ut tela ferat quibus Ilion -aiunt-

Occidet. Herculeis ea sunt inclusa pharetris,

Tela cruenta nimis, manibus fabricata Ciclopum,

870

Mulcibero mandante scelus. Sic improbus astu

Nititur Alcide Troianas rumpere gentes.

Libemus Superis, patheras et vina ministri

Iam nobis afferte citi, date cinnama flammis,

Thuraque concensis redolentia condite fumis.

875

Fiunt sacra, pias voces enixa, rebelles

Si frustra tetigere deos? Quid liba Gradivo

Det pugil, oranti si surdas ingerat aures?

Si labat undifragus, quid thura incensa ministret

Neptunno peiora trahens? Si vota colonos

880

Fallant vana, Ceres capiat quid viscera porce?

Dat merito iugulum Bacho caper ictus, agrestis

Si pedibus data musta fluunt; oracula semper

Non reddunt sortes si congrua tempora poscant".

Hoc postquam exactum est taciturno in pectore princeps

885

Flens Ecube previsa stupet. Portenta sororum

Discutit et metuens flammas cum sanguine, ferrum.

"Indicat Iliace sobolis tot funera sanguis,

Vrendas dat flammas domos; trux omine ferrum

Insidias aperit Polidori in gutture parvo.

890

Exitus in diis est, flammis et sanguine gnatus

In latebris, puto, tutus erit: dii nostra secundent

Ingenia ut valeam latebras exquirere dulces".