Francesco Petrarca Africa 2

Testo base di riferimento: N. Festa, 1926

Cura dell'edizione digitale: Tiziana Brolli


Talibus intentum pater arripit atque benigne:

"Tempus" ait "celo descendere. Gratia paucis

Huc venisse fuit: patienter abire decorum est."

"Ne propera, precor, alme parens. Quin digeris" inquit

5

"Pauca michi dubio? certumque remitte futuri."

"O nate, exigui solatia temporis" infit

"Exigis. Ambigue subito tibi somnia noctis

Omniaque implicite vanescent visa quietis:

Si qua animo memori vestigia forte manebunt,

10

Somnia vana tamen, mentemque errasse putabis.

Sed nequeo sprevisse preces. Dic, nate, quod angit

Te magis; et brevibus celeri te subtrahe Phebo."

"O genitor, si nota tibi divina voluntas,

Sique tibi ante oculos venturum est cernere tempus,

15

Scire velim quid Fata parent. Nam bella videmus

Aspera terribili Latium quassantia motu.

Hanibal in foribus stat perfidus. Omnia retro

Versa cadunt. Nostro pinguescunt arva cruore.

Tot clari cecidere duces. Vos lumina tanti

20

Imperii tam magna duo cecidistis eodem

Tempore. Tunc Italis raptus regionibus est sol,

Magnaque sub gemina nutavit Roma ruina.

Quid superest? dominum quis nunc manet exitus Vrbem?

Corruet, an stabit? Quod si frustra arma movemus,

25

Exime tot curas animo tantosque labores:

Somnum redde oculis et membris redde quietem.

Nam michi si, cogente Deo, patrieque cadendum est,

Quid iuvat obniti contra Fatoque prementi

Humanas afferre manus? Moriamur inermes!

30

Vivat et in toto regnet ferus Hanibal orbe!"

Non tulit indignantem animo pater optimus: "Imo,

Imo" ait "armato latronem pellere luscum

Finibus Ausonie dabitur. Discedet iniquo

Inde animo, metuetque alienam linquere terram

35

Sanguinis ac prede sitiens, at mesta suorum

Plebs metuens belloque nimis turbata propinquo

Hunc repetet retrahetque domum. Postquam Africa tanget

Litora, funesto veritus confligere campo

Congressus volet ante tuos. Tu furta caveto

40

Insidiasque viri. Doceant te dira duorum

Funera barbarico confecta ferociter astu.

I tamen atque hostis crudelem conspice vultum

Et dictis intende aurem cautusque vigilque

Insidiosa senis versuti percipe verba.

45

Si renuis retrahisque pedem, michi crede, per Orbem

Aut timidus videare alius aut forte superbus.

Ille quidem varia tentabit flectere mentem

Arte dolisque novis, dulcem per singula pacem,

Pacem iterans, pacisque tegens sub nomine fraudem,

50

Vnicus eversor pacis. Firmissime, persta

Propositumque tene. Nil de patrieque tuaque

Maiestate cadat! Fremet ille et tristia coram

Fata videns, humiles voces summissaque verba

Ore dabit ficto: iuvenem semperque secundis

55

Assuetum casus varios librare monebit

Fortune, ac multa ancipiti sermone tremenda

Proferet eventusque ducum. Cum nulla videbit

Verba altum movisse animum, tum tristis et ira

Fervidus, arma fremens bellumque, in castra redibit.

60

Pugna erit ambiguo quam spectent Fata favore,

Cuius ad eventum toto timeatur in Orbe.

Sanctior his preerit castris, dux impius illis:

Hinc Virtus obiecta malis Cultusque modesti

Et Pudor et benesuada Fides Pietasque comesque

65

Iustitia et relique vibrabunt arma Sorores;

Inde Furor, Dolus et Rabies et nescia veri

Pectora Contemptusque Dei fervensque Libido

Cecaque perpetuis crescens sub litibus Ira

Et scelerum species horrende ac nomina multa.

70

Victor eris bello tandem, victoria nec te

Efferet; ast illum fortuna adversa repente

Prosternet. Victus fugiet peregrinaque tanget

Litora, qua Grais Asiam regionibus estus

Hellespontiaci dirimit maris. Omnia tandem

75

Tentabit, regumque pedes indignaque supplex

Continget genua atque aliena precabitur arma,

Italicas ardens iterum ruiturus in oras,

Si Fortuna sinat. Nobis sed amicior illa,

Iam longis satiata malis, funesta retrorsum

80

Consilia evertet. Quid multa? Vagabitur exul

Pessimus et terras virus disperget in omnes,

Romanos in morte petens. Ceu saxea sevum

Cum forte in triviis tempestas obruit anguem,

Ille furit, moriensque minas vomit atque venenum

85

Mille ligans caudam squamosaque corpora nodis,

Horrificus solo aspectu, postrema cruentus

Sibila languentesque oculos attollit et ipsum

Sevit in auctorem frustra: sic turbidus iste

Mille vias moribundus aget. Quo tempore forte

90

Publica dum perages mandata, videbis inermem

Securus, faciemque trucem que terruit orbem.

Colloquio festiva dies videatur amico,

Tantorum felix Ephesus sermone virorum.

Fama quidem mendax falsa cum laude nefandos

95

Equat iniqua bonis. Facinus dum grande, tremendum,

Horrendum dictu invenit, canit orba per Orbem,

Nec dirimit causas. Patriam iuvat ille cadentem,

Laudatur; multaque alius cum strage cruentas

Captat opes regnumque sibi iaciturus in auro,

100

Hic quoque laudatur. Laudabitur Hanibal atque

Scipio: posteritas mirabitur omnis utrumque.

Heu par dissimile et diverso sidere terris

Illatum! At vulgus discernere quanta sit inter

Magnificum ac tetrum facinus distantia, nescit.

105

Quam subito miris animum volet ille loquendo

Flectere blanditiis! seu sunt hec Punica semper

Pectora, seu laudem virtus vel ab hoste meretur,

Precipue tam rara quidem. Verum illa iocosum

Qualiacumque tibi risum fortasse movebunt;

110

Nil aliud. Sic ille graves in morte reflexus

Quum dederit falsaque animum spe paverit amens,

Tandem Bithinica ruet imperterritus aula,

Dux atrox, Vrbique metum depellet et Orbi.

Hostis fata vides, tanto quem tempore tellus

115

Sustinet Ausonie. Quod si Romana requiris,

Pauca, sed e medio Fatorum intentus acervo

Accipe. Proclivem faciet victoria presens

Ad reliquas facilemque viam, nullumque pudebit,

Quem teneat Carthago potens, apprendere portum.

120

Illa iugum populos et ferre tributa docebit.

Ilicet Etholus consurget vanus ad arma,

Proruet Anthiocus; fratris iunioris et illum

Vincitis auspiciis, teque orbis noscet Eous,

Vt Zephirus pridem ac pluvialis noverat Auster.

125

Inde alia ex aliis nascentur bella, sed omnes

Vincet Roma minas et totum proteret Orbem.

Victa iugum regna excipient: sub legibus ibunt

Mox Galathe Macedumque furor; nil regia possunt

Nomina, nil patrum egregii prodesse labores.

130

Magnus Alexander totiens revocatus ab urna

Si redeat, mea sit quenam sententia nosti:

Grecia cunta brevi procumbet tempore victa

Et male cesorum penas dependet avorum.

Hic placet et Glabrio et spectata modestia Memmi

135

Flaminiique animus, claris qui crescere factis

Incipit et tecum tentat certamina fame.

Res instant varie, series quoque longa laborum:

Florida namque viris venit armipotentibus etas.

Hec michi iam Scauros, Drusos crebrisque Metellos

140

Insignes titulis et nomina clara Nerones

Protulit. Hoc olim veniet de stipite ramus

Pestifer ac populis umbra nociturus iniqua.

Iam sensim assurgunt rigida virtute Catones.

O utinam domus illa minus foret invida nostre!

145

Surgunt Emilii, quorum de gente nepotem

Elige, qui nomen gestis mereatur avitum,

Relliquiasque tuas ferro consumat et igni,

Durior id meritis odioque accensus honesto.

Longius incedam; iamque hinc Sillamque ferocem

150

Pompeiosque graves animosaque pectora Bruti

Ante oculos habeo, stupeoque ubi condere ferrum

Audeat. Hinc rerum summa ad fastigia ventum est

Cesareumque genus toti dominarier Orbi

Prevideo. Quid cunta sequor? Non ditior unquam

155

Vrbs animis erit egregiis ducibusque supremis.

Crederet hoc aliquis? Campano raptus aratro

Vnus erit bello eximius, qui nostra sub Austrum

Signa ferat Libiamque iterum premat, inclita regum

Colla triumphali victor fracturus ab arcu,

160

Bisque sub extrema Latium formidine solvat

Obsidione gravi, calidaque reversus ab ora

Atque Alpes subito iussus transire nivosas

Preter Aquas Sextas - dicunt sic nomine vallem -

Theutonicum insigni compescat strage furorem;

165

Post simili ardentes prosternat vulnere Cimbros.

Orbis in extremi latebras, ubi castra locasti,

Nunc, iuvenis memorande novis per secula factis,

Magnus item iuvenis veniet; nec dignior alter

Nomen habet magni. Hic Tagum Bethimque et Hiberum

170

Coget ferre iugum dominumque agnoscere Tybrim.

Hic idem nimia civem feritate rebellem

Contundet. Tibi nulla animum contingat honestum

Invidia; atque alios patiaris ad alta volare.

Nullus erit nullusque fuit cui gloria tota

175

Cesserit: illa novis semper parat integra partem.

Vita brevis, rerumque venit longissimus ordo.

Quid fiet, nisi queque suos produxerit etas

Venturis qui sponte velint occurrere fatis?

Sufficeret cunti spatio si temporis unus,

180

Publica res poterat duce te contenta fuisse.

Tu siquidem letus mecum, dum bella gerentur,

Hic eris, et iuvenem egregium laudabis ab alto.

Pauca ex innumeris memoro: maiora supersunt

Gesta viri, plectroque aliis maiore canenda.

185

Namque hic precipiti - sit fas dixisse - volatu

Victor ab occasu discedens victor ad ortus

Perveniet nomenque Italum super astra levabit.

Omnia succumbent: multis Fortuna triumphis

Larga volet ditare ducem; moderatior autem

190

Implendusque animus paucis, quod laurea triplex

Stringat honesta comas, quod ter sua Roma verendo

Exstantem curru videat, contentus abibit.

Hic et piratas pelago depellet ab omni:

Vincetur Iudea tenax, Armenia duplex,

195

Cappadoces Arabesque et lato corpore Ganges,

Persis et Arsacides: Rubroque a litore tandem

Omnia vincentes rigidam veniemus ad Arthon.

Et glaciale solum, Tanaim et Meotida duram

Ripheosque procul tangemus in ethere montes.

200

Attriti longo fugient certamine reges

Et vitam simul et regnum bellumque perosi.

Caspia calcabunt victores claustra, Sabeam

Turicremasque domos: intacti limina templi

Intrabunt cernentque aditi penetralia sacri.

205

Purpura non illos, non gemme aurumque movebunt:

Thesauros inter medios mucrone trementi

Paupertas Romana venit nec tangitur illis.

Insula non toto restabit libera ponto,

Non tellus seu pressa vagis seu stantibus astris.

210

Aula sub imperium veniet ditissima Cipri,

Creta superstitionum ingens domus atque magistra

Euboicumque latus, Phebo Rhodus inclita et undis,

Tum salis Egei, celo velut astra sereno,

Ciclades effuse medio, clipeusque potentis

215

Trinacrie et crasso dives Sardinia celo

Pauperiorque solo sed apricis Corsica saxis,

Et quicquid Tusco iacet equore, quicquid Hibero,

Quicquid et Adriaco. Sed quis cum classe frementem

Ibit in Occeanum? Fortissimus ille nepotum

220

Vnus erit magno semper cantandus in orbe,

Gallica qui vario complebit rura pavore

Et fluvios atri violabit sanguinis unda.

Inde procul celo et terra pelagoque repostos

Auricomos rapido calcabit Marte Britannos,

225

Stringet; et indomito luctantem gurgite Rhenum

Pontibus, hostilesque tenens cum milite fines

Tristia ceruleis Germanis bella movebit.

O felix si forte modum sciat addere ferro!

Nesciet heu! noletque miser; sed turbine mentis

230

Victrices per cunta manus in publica vertet

Viscera, civili fedans externa cruore

Prelia et emeritos indigno Marte triumphos;

Me tamen infami tam multa decora furore

Commaculare pudet. Quam turpiter omnia calcat

235

Ambitus, ut totum imperium sibi vindicet unus,

Primus et exemplum reliquis, spolietque superbus

Erarium miserosque novo legat ordine patres!

Hec et Pharsalicas mortes Ephireaque arma,

Thapsonque et Mundam et Capitolia sanguine tincta,

240

Omnia pretereo. Succedet maximus illi

Inde nepos clara veniens a stirpe sororis.

Hic michi longinquos mittet sub legibus Indos,

Egiptumque ferox et barbara sistra moventem

Vxorem Latii capiet ducis; inde per omnem

245

Fulminet ense diem, reges pede supprimat altos.

Hic parere ferum Romanis fascibus Histrum

Perdoceat, gemineque solum quod subiacet Vrse.

Hic Vrbem tribus invectus do more triumphis

Edicet toti precepta incognita mundo,

250

Et summo celsus solio summissa videbit

Sceptra sibi summosque duces atque agmina vulgi

Munera ferre omnes studioque ardere placendi.

Iam senior rigidos bello contundet Hiberos.

Vltimus ille labos: exhinc tranquilla sequuntur

255

Secula: tum gemini claudentur tristia Iani

Limina et erati iungentur cardine postes,

Inde gravem tumulo mittet veneranda senectus

Digressum amplexu et dilecte coniugis ulnis.

Huius post cineres video Romana reverti

260

Fata retro et pulcros prolabi ad turpia mores.

Hei michi! quid moreris? Tecum moritura propago

Nominis est nostri. Sed tu tibi debita nactus

Alta petes convexa poli. Quid turba superstes,

Ludibrium mundi generisque infamia primi?

265

Tartara conspicient meriti Stigiosque recessus.

At nimium propero: video par nobile, natum

Atque patrem et gemino Capitolia leta triumpho.

Laurea bina viret, duplex quoque purpura, currus

Non videor spectare duos, contenta sed uno

270

It Pietas: nova res equidem et dignissima fama.

Corruet his ducibus Ierosolima, victaque ferro

Inclita relligio. et gladiis perrumpere sacra

Fas erit et poterunt populi peccata mereri.

Vlterius transire piget; nam sceptra decusque

275

Imperii tanto nobis fundata labore

Externi rapient Hispane stirpis et Afre.

Quis ferat has hominum sordes nostrique pudendas

Relliquias gladii fastigia prendere rerum?"

Amplius urgentem quoniam frenare dolorem

280

Non poterat, rupit lacrimis et voce loquentem:

"Quid miserum! pater alme, refers? Tantumne licebit

Fortune? Prius in Stigia convulsa paludes

Astra cadent; prius ethereo arbiter Orci

Victor erit solio celique tonabit ab arce,

285

Africa quam Rome victrix sua iura suumque

Nomen in eternum rapiat". Non longa dolentem

Passus ait: "Depone, precor, lacrimasque metumque:

Vivet honos Latius, semperque vocabitur uno

Nomine Romanum imperium; sed rector habenas

290

Non semper Romanus aget; quin Siria mollis

Porriget ipsa manum, mox Gallia dura, loquaxque

Grecia, et Illiricum: tandem cadet ista potestas

In Boream: sic res humanas Fata rotabunt.

Forte sub extremos annos mundique ruentis

295

Interitum ad proprias sedes Fortuna redibit.

Altius incumbes atque urbis cetera nostre

Fata petes. Vnum hoc de pluribus ille supernus

Abscondit sub nube Deus; sed, noscere quantum

Permissum est animi augurio, non victa sub hoste

300

Roma ruet, nullique data est ea gloria genti,

Nulli tantus honor populo. Vincetur ab annis

Rimosoque situ paulatim fessa senescet

Et per frusta cadet. Nulla unquam, nulla vacabit

Civilique odio et bellis furialibus etas.

305

Tempus adhuc veniet cum vix Romanus in urbe

Civis erit verus, sed terras lecta per omnes

Fex hominum; tamen hec sese male sana cruentis

Turba premet gladiis, et ni fortissimus unus

Vir aliquis dignus meliori tempore nasci

310

Opponat sese medium frontemque manumque

Litibus ostendat, su quodcumque cruoris

Pectoribus miseris, per mutua vulnera fundant.

Hoc solamen habe: nam Roma potentibus olim

Condita sideribus, quamvis lacerata malorum

315

Consiliis manibusque, diu durabit eritque

Has inter pestes nudo vel nomine mundi

Regina. Hic nunquam titulus sacer excidet illi;

Qualiter annosum vires animusque leonem

Destituunt, sed prisca manet reverentia fronti

320

Horrificusque sonus, quamquam sit ad omnia tardus.

Vmbra sit ille licet, circum tamen omnis inermi

Paret silva seni. Sed quis vel noscere certam

Audeat, aut rebus tantis prefigere metam?

Vis loquar? In finem, quamvis ruinosa, dierum

325

Vivet et extremum veniet tua Roma sub evum

Cum mundo peritura suo." Sic fatus ab alto

Pectore suspirans tacuit, dextraque sequentem

Per nitidum conducit iter. Iam prona cadentis

Calcabant convexa poli, gradibusque suprema

330

Linquebant levibus. Qui lumine terga feriret

Lucifer altus erat; tamen una erat umbra duorum,

Athlantisque ruens de vertice plena propinqui

Cinthia conspecti splendebat ymagine fratris.

Hic iterum genitor sacro veneranda resolvit

335

Ora sono. Stetit eximia dulcedine mundus

Captus et eternos tenuerunt astra meatus.

"Nate, prioris" ait "solamen et optima vite

Pars michi, qui leto cumulas nunc gaudia celo,

Quodque ego non rebar, facis ut spectando beatus

340

Mortalem videar michi me felicior ipso,

Huc aures intende pias et pectora veri

Plena refer. Mora nostra brevis, namque invida noctis

Vmbra abiit, pelagusque operit iam fluctibus astra.

Omnia nata quidem pereunt et adulta fatiscunt;

345

Nec manet in rebus quicquam mortalibus; unde

Vir etenim sperare potest populusve quod alma

Roma nequit? Facili labuntur secula passu:

Tempora diffugiunt; ad mortem curritis; umbra,

Vmbra estis pulvisque levis vel in ethere fumus

350

Exiguus, quem ventus agat. Quo sanguine parta

Gloria? quo tanti mundo fugiente labores?

Stare quidem vultis, sed enim rapidissima celi

Vos fuga precipitat. Cernis quam parva pudendi

Imperii pateant circum confinia nostri?

355

Hec tamen heu quanto nobis extenta labore!

Nunc quoque quam multo vobis servanda periclo!

Finge quod esse potest, et erit, nisi Fata benigni

Penitet incepti: totius sola sit Orbis

Roma caput, terris dominetur sola subactis.

360

Quid tamen hic magnum? tanto quid nomine dignum

Invenis? Angustis arctatus finibus Orbis

Insula parva situ est, curvis quam flexibus ambit

Occeanus, viden ut parvus cognomine magno?

Nec tamen hanc totam incolitis. Nam multa paludes,

365

Multa tenent silve; pars rupibus hispida torpet,

Parsque riget glacie; pars squalet inusta calore,

Serpentumque domos calidis tegit estus harenis.

Vtque simul totum videas, huc lumina volve.

Verticibus celi adversos atque alta tenentes

370

Cernis stare polos, subiectaque cunta duobus

Perpetuo durata gelu? Prohibetur ab illa

Stirps hominum regione procul; nil nascitur illic

Quod victum prestare queat. Qua semita solis

Latior, obliquusque vagis it circulus astris,

375

Ignibus arva rubent, mediusque exestuat ingens

Pontus et ardorem celi male temperat humor

Subditus. Huc olim Argolici finxere poete

Convenisse deos, potuque ciboque refectos

Ethiopum cum rege gravis duxisse sub umbra

380

Athlantis placidam tranquillo numine noctem:

Quod fictum est ideo quia numina magna putabant

Sidera, que liquidis primum vescuntur in undis,

Ethiopum quas litus habet, mox fessa videntur

Vergere ad occasus, ubi maximus eminet Athlas,

385

Vltima terrarum qui possidet: ille paratus

Excipit ac magno venientia contegit antro.

Sed redeo: mediam vetitum est attingere zonam,

Etheris hinc etenim vos inclementia longe

Summovet; at circum flammis permixta tepescunt

390

Frigora; sic gemina mortales sede fruuntur.

Altera sed vobis est invia: separat illam

Et calor et pelagus. Statio tantum unica restat

Parva, sed hec vasto nimis interrupta locorum

Desertoque habitu; linguarum dissona multum

395

Murmura, diversi mores. Hec crescere famam

Impediunt; nulli toto cognoscier orbe

Contigit. Extrema quis erit bene notus in Artho,

Et Nili ignotum continget nomine fontem?

Quem sua Toprobani commendet gloria et idem

400

Litus ad Hibernum resonet? Mortalia quorsum

Vota ruunt? Amplam cupiunt diffundere famam;

Septa sed arcta vetant. Angusto carcere clausos

Somnia magna iuvant; at cum lux ultima somnum

Excutit ac tenebras adimit, tum cernere verum

405

Heu miseri sero incipiunt, et tempora retro

Nequicquam aspiciunt, abeuntque amissa gementes.

Illa quoque in vobis ridenda insania mentes

Occupat: eternum cupitis producere nomen,

Secula demulcent animos numerosa, venitque

410

Posteritas longa ante oculos; libet ire per ora

Doctorum extinctos hominum, clausosque sepulcro

Liberiore via per mundi extrema vagari.

Vivere post mortem, violentas spernere Parcas

Dulcia sunt, fateor, sed nomine vivere nil est.

415

Vivite sed melius, sed certius: ardua celi

Scandite felices, miserasque relinquite terras.

Hic vos vita manet, quam secula nulla movebunt,

Quam nec tristis hiems, nec noxia torqueat estas,

Anxia solicitam quam non opulentia reddet,

420

Querula non mestam paupertas, pallida non mors

Obruet, haud nocuo vexabunt sidere morbi

Corporis atque animi. Sine tempore vivite; nam vos

Et magno partum delebunt tempora nomen,

Transibuntque cito que vos mansura putatis.

425

Vna manere potest occasus nescia virtus.

Illa viam facit ad superos. Hac pergite fortes,

Nec defessa gravi succumbant terga labori.

Quod si falsa vagam delectat gloria mentem,

Aspice quid cupias: transibunt tempora, corpus

430

Hoc cadet et cedent indigno membra sepulcro;

Mox ruet et bustum, titulusque in marmore sectus

Occidet: hinc mortem patieris, nate, secundam.

Clara quidem libris felicibus insita vivet

Fama diu, tamen ipsa suas passura tenebras.

435

Ipsa tuas laudes etas ventura loquetur:

Immemor ipsa eadem, seu tempore fessa, tacebit

Immemoresque dabit post secula longa nepotes.

Magna geris, maiora geres, immensaque victor

Conficies tu bella manu et dignissima fama:

440

Res multis laudata quidem laudandaque multis.

Cernere iam videor genitum post secula multa

Finibus Etruscis iuvenem qui gesta renarret,

Nate, tua et nobis veniat velut Ennius alter.

Carus uterque michi, studio memorandus uterque:

445

Iste rudes Latio duro modulamine Musas

Intulit; ille autem fugientes carmine sistet;

Et nostros vario cantabit uterque labores

Eloquio, nobisque brevem producere vitam

Contendet; verum multo michi carior ille est

450

Qui procul ad nostrum reflectet lumina tempus.

In quod eum studium non vis pretiumve movebit,

Non metus aut odium, non spes aut gratia nostri;

Magnarum sed sola quidem admiratio rerum,

Solus amor veri. Sed quid tamen omnia prosunt?

455

Iam sua mors libris aderit; mortalia namque

Esse decet quecumque labor mortalis inani

Edidit ingenio. Quos si tamen illa nepotum

Progenies servare velit, senioque nocenti

Vim facere ac rapido vigilans obsistere seclo,

460

Non valeat, tam multa vetant; fatalia terris

Diluvia et populos violentior estus adurens,

Et pestes rerum varie celique marisque,

Bellorumque furor toto nichil orbe quietum

Stare sinens, libris autem morientibus ipse

465

Occumbens etiam; sic mors tibi tertia restat.

Quot modo in extremo claros Oriente vel Austro

Esse viros reris? tamen ad vos mittere nomen

Non potuere suum. Quot prima etate fuisse

Illustres famamque ausos sperare perennem,

470

Nunc tamen ignotos? Annorum, nate, locorumque

Estis in angusto positi. Que cunta videntem

Huc decet, huc animos attollere. Vulgus inane

Viderit in terris quo te sermone loquatur.

Despice quisquis is est, et si mea iussa merentur

475

Te docilem, humanum, iubeo, contemne favorem,

Neve ibi tantarum rerum spem pone tuarum.

Illecebris trahat ipsa suis pulcherrima Virtus.

Gloria si fuerit studiorum meta tuorum,

Pervenies equidem, sed non mansurus, ad illam.

480

Premia sin autem celo tua, nate, reponis,

Quo semper potiaris habes sine fine beatus

Et sine mensura. Quod si dulcedine fame

Tangeris et stimulis etiam nunc pungeris istis,

Quod preclara tuo stat gloria fixa labori

485

Polliceor: veniet pretium tibi, nate, quod optas;

Illa vel invitum, fugias licet, illa sequetur.

Vt sub sole vagum comitatur corporis umbra

Ipsa tui: quocumque gradum tu flexeris, illa

Flectitur et stat, si steteris; sic fama volentem

490

Nolentemque simul sequitur. Sed numquid ineptum

Dixeris arenti gradientem in pulvere, ut umbram

Aspiciat post terga suam? Non sanior ille est

Qui terit etatem frustra corpusque fatigat,

Aut animum curis onerat, nichil inde reposcens

495

Ni laudem et vanos populi per compita ventos.

Quenam igitur queres mea sit sententia. Dicam.

Ille eat ut metam teneat, licet inter eundum

Vmbra sequatur iter; Virtutis amore laboret

Hic alius, celumque sibi sit terminus, et non

500

Gloria, que meritos sequitur, vel spreta, labores.

Ergo age, nate, viam, tibi quam super ardua monstro,

Ingredere, aut potius ceptum ne desere callem.

Publica res duce te vigeat, victrixque supremo

Cardine Fortune sedeat. Spectabit ab astris

505

Quicquid ages placidus rex cunta tegentis Olimpi,

Letus honore tuo, sed nullo letior actu

Quam quod te patrie baculum superesse labanti

Nomen et hoc merito Scipionis habere videbit,

Cognomenque aliud tibi quod tua facta parabunt.

510

Insuper id moneo, memorique hoc imprime menti:

Post studium recti patrieque parentis amorem

Proxima de caris tibi cura supersit amicis.

Pronus amicitias amplectere, quas tibi Virtus

Conciliat, partasque cole; hoc da, nate, roganti.

515

Rebus in humanis nil dulcius experiere

Alterno convictu et fido pectore amici.

Est equidem e multis tibi nunc certissimus unus

Lelius. Archani sit conscius atque minister

Ille tui, rogat affectus pectusque profundum

520

Cernat inaccessum reliquis. Post tempore multo

Lelius alter erit domui claroque nepoti

Carus et eximio pariter coniunctus amore.

Hinc olim multi errabunt, parque omnibus unum

Lelius et Scipio celebrabitur inter amicos

525

Quos tulit extrema veniens ab origine mundus,

Cum duo sint paria et longo distantia tractu.

Suscipe tu primum, nec, sis licet altus, amicum

Despice plebeium, quoniam de plebe verendi

Surrexere viri, quos nobilioribus equos

530

Viva tulit Virtus animusque parentibus impar."

Dixerat. Ille autem: "Tua per vestigia quamquam

Ingressus, nunquam patrio memor ipse decori

Defuerim. Tamen admonitus vigilantior ibo

Quo me, sancte, vocas, genitor. Sed multa monentem

535

Te fatum tacuisse meum, pater optime, miror".

Mestior ille: "Equidem! tua te, dulcissime, virtus

Aspera cunta pati doceat. Quid Fata reservent

Vltima preclaro malis nescire labori.

Ingratam patriam - piget heu narrare pudetque -

540

Experiare licet, facili contentus abito

Vindicta. Non arma tibi, non castra movenda,

Etsi forte queas. Prestat quamcumque subire

Fortunam: patriam servatam perdere noli

Et meritum vastare tuum. Fugat illa? recede.

545

Non revocat? persta. Sed preclarissimus exul

Viventi illatum moriens ulciscere verbo

Dedecus, et patrie cineres atque ossa negato,

Ingratamque voca, memorique inscribe sepulcro.

Hoc liceat tantum; tibi nil permiseris ultra.

550

Iamque vetor traxisse moras. Memor ergo parentis,

Nate, vale, et mitis surgentem dirige fratrem;

Isque viam post te tua per vestigia servet."

Dixit et equavit fugientia sidera cursu.

Interea lux orta super tentoria fulsit

555

Irrupitque ducis durum rubicunda cubile.

Bucina castrorum cecinit, sonituque tremendo

Attonitum subito somnusque paterque relinquit.