Fert animus causas irarum dicere Divum

      Nec non et clades, exitiumque hominum.

Diique Deaeque pedem praesentia numina, nobis

      Ferte Poetarum, Trissine tuque simul

5

Praesidium, et decus es nostrum, cui docta Minerva

      Aspirat, Phoebus, Pieridesque novem.

Ergo adsis nobis: nam nihil nostra inchoat altum

      Te sine mens; vela et da pelago ipse volans.

Id nunc ingrediar: mecum decurre laborem

10

      Vna, quo cursus sit mihi perfacilis.

Eia age rumpe moras, dum tempus postulat ambo

      Curremus celeres aequora vasta maris.

Orbis Rectorem, ut despexit ab aethere summo

      Quae in terris fierent, ingemuisse ferunt.

15

Nullum etenim facilem conspexerat ille probumque

      Qui ius rectumque, et numina sancta colat.

Sanctaque promissi qui servet foedera lecti:

      Fugit namque fides, atque pudicitia,

Iura et ubique tori violantur sancta iugalis.

20

      Committunt vetiti crimen adulterii.

Vir struit insidias uxori, atque illa marito

      Nec socer est tutus (proh scelus!) a Genero.

Vna cum Nato haud Genitor, seu Filius unam

      Cum Genitore suo vult habitare domum.

25

Immo Patrem Nati interimunt, Natosque Parentes.

      Mitius id genus haud est Diomedis equis.

Saepe etiam summa est inter discordia Fratres,

      Et rixae, adiunctos dissociantque animos.

Mutuaque armati ii coeunt in vulnera saeva.

30

      Dissidium, heu pietas!, quam fera bella parit?

Insultare malis solet hic, rebusque secundis

      Ingemit, et laetis alterius queritur.

Haud secura quies quemquam similisque sopori

      Detinet: at Martis proelia magna iuvant.

35

Quisque minatur, quisque odium ostentat, et iram

      Suscipit ingentem, et ponere quisque negat.

At tegit illam sanguinei sub pectore cordis

      Imbutam flammis, exitiique avidam.

Ora tument illa, fervescit sanguis, et hydro

40

      Scintillant oculi Gorgoneo horridius.

Tandem omnis saevit, tantasque ardescit in iras

      Vt timeat nullus sumere tela fera.

Saepe madet tellus multorum sanguine caedis:

      Nam ferrum a nullo nunc revocat pietas.

45

Nobilitas a plebe cadit, cadit haec quoque ab illa

      Vtraque sicque perit, cum utraque praefera sit.

Orbe in toto saevit Mars, lateque vagatur

      Ensis, et in templis stat cruor, heu, tepidus.

Iam tellus omnis scelere est imbuta nefando;

50

      E medio et virtus pellitur eximia,

Protinus arma Pelasga parant tunc, vincere aperte

      Cuncti cum nequeant, insidiasque struunt.

Vivitur ex furto: nam clam repit omnia ubique

      Qui bona iam effudit non bene parta sica.

55

Iam lucrum cuncti argenti cupidine caeci

      Insana exercent a Superis vetitum.

Non sic poma cupit captare et flumina et undas

      Tantalus, a labris quae fugiunt, sitiens,

Vt quaerit per montes atque cacumina summa

60

      Pars hominum quaestus anxia perque mare.

Crescit et argenti, atque auri scelerata cupido,

      Quam Tagus, aut Hebrus non satiare potest.

Pactolus haud illam, nec Lydia tota valeret,

      Non clarus Ganges: crescit enim usque sitis.

65

Venalis populus(que), (nec) patrumque est curia tuta:

      Auro, ah, maiestas nunc quoque victa iacet.

Nulla fides: auro pulsa est: venalia iura:

      Nec quemquam terret tartareus Phlegethon.

Amissae perent nullo discrimine leges

70

      Aequitas, et mores et pudor, atque decus

Contemptrix Superum est gens, quae periuria vendit

      Nec timet irati fulmina diva Iovis.

Vltima paulatim contempta Astraea reliquit

      Terras, atque arces ivit ad aethereas.

75

His Deus accensus secum haec ait: ocyus omnes

      Dent poenas illas quas meruere pati.

Quare Coelicolas ille ad se convocat omnes,

      Et coram iis solvit talibus ora modis:

In terris quoniam nullus sine crimine vivit,

80

      Decrevi ipse homines perdere, et omne genus.

Cuncta prius tentavi: non sum passus Erinnym,

      Quae necet afflatu cuncta creata suo,

Quaeque per immensum late populetur, et omnes

      Fructus et segetes, poma, nucesque necet.

85

Quaeque Scytham tumidum stimulet, belloque potentem

      Inferat Ausoniae bella nefanda meae.

Profuit at quid? nanque proterva existit ubique

      Nec iam deponit corda ferocia gens.

Funditus est vulnus factum immedicabile: ferrea

90

      Est opus, ut video, non leviore manu.

Cuncta refert Superis, quae in terris videbat ipse,

      Quorum quisque favet faucibus atque animis.

Iam fatus fuerat Superum Pater atque hominum Rex,

      Cum cuncti fundunt talia verba Deo:

95

O Pater Omnipotens, o nostri immensa Potestas,

      O rerum summum perpetuumque bonum,

Quo tot conspicuis splendescit lucidus aether

      Sideribus, stellis, luminibusque vagis,

Quo liquidum a spisso secretum est aere coelum,

100

      Quo terra a fluidis dissociatur aquis,

Quo Coelum assiduo moto torquetur, et inde

      Tempora coepta fluunt, annus et hora brevis.

Postquam miscerunt homines fanda atque nefanda;

      De illis, quae sentis omnia quisque probat.

105

Firma igitur sententia stet tua sic, neque pro ausis

      Abs te mutetur talibus, et scelere

Persolvant poenas dignas, qui iura fidemque

      Servaverunt numquam, nec coluere Deos.

Debita praemia pro factis redde omnibus ipse,

110

      Et doce iam, Superos spernere quid sit, eos.

Talia vix uno fuerant haec ore locuti,

      Cum Pater Omnipotens talia dicta dedit:

Humanum ergo perdatur discrimine nullo

      Omne genus, postquam sic placet omnibus hoc.

115

Id genus esse volo poenae: fera regnet Erinnys,

      Afflatu illa senes, illa necet iuvenes.

Diraque cum morbis, quos non curare potest ars,

      Exeat e stygiis tartareisque locis.

Mox ubi fatus erat, iam tentat perdere letho

120

      Hunc hominem, atque illum dira et avara lues.

Sed primo Coelum texit caligine, terras

      Spirarunt Austri, et flamine lethifero.

Deinde et Erinnys tartareis se se extulit undis,

      Afflatu infecit quae loca cuncta suo.

125

Nunc late illa vagatur; magnae in moenibus Vrbis

      Et dominatur; eam vincula nulla tenent.

Excipit incautos homines stygio illa veneno,

      Quorum nunc passim corpora foeda iacent.

Languor habet nunc cuncta: viis errare videntur

130

      Semianimes alii, et pars iacet in domibus.

Pugnat quisque medendi arte, ast auctoribus ipsis

      Ipsa quidem nocet ars: ii quoque nam pereunt.

Quisquis adest illi proprior, qui languida membra

      Vix trahit, hem illum mors eripit ante diem.

135

Desperant medici, desperat quisque saluti,

      Se nullusque putat vivere posse diu.

Quare nunc cuncti fugiunt patriam atque Penates,

      Funesti apparent ii, et sua cuique domus.

Hic natum genitor, genitorem filius, eheu,

140

      Et matrem, hic uxor deserit atque virum.

Nil valet hic virtus; nil nobilitas sua cuique

      Prodest: nanque omnes nunc pereunt ubique.

Maximus ingenio periit Gualdus Latiae ingens

      Et decus, et linguae lampas et eloquii.

145

Noverat hic rerum causas, motusque polorum:

      Noverat hic artes optimus ingenuas.

Norat et herbarum vires artemque medendi,

      Quidquid homini noceat, quidque subinde iuvet.

Cum venit aeris hyems, frondes aestate tot altis

150

      Arboribus minime praetereunte cadunt.

Quot pueros, heu, quotque senes, iuvenesque iuventa

      Florente hic prima mors rapit atra manu.

Hem pereunt matres, pereunt blandaeque puellae,

      Auspex cum nuptis pronuba obitque novis.

155

Nam periit summis clarisque parentibus orta

      Iulia et ingenii dotibus egregia.

Huic Portaea domus virtute et tradidit armis

      Insignis nomen, stemmatibusque suum.

Cessit ab hem auris haec secum nympha pudica

160

      Perpetuae nomen virginitatis habens.

Septimum et decimum quae vix compleverat annos

      Aetatis rupit cum fera Diva colos.

Formosa illa quidem fecisset prole parentem

      Ni cecidisset adhuc, pulchra puella virum.

165

Nunc apud Elysios magna comitata caterva

      Mollibus in pratis ocia longa trahit.

Proxima cui haeret similis iuvenilibus annis,

      Moribus, et forma, quae meus ignis erat.

Aut Phoebi soror, aut certe.....................

170

      Vna aut Nympharum sanguinis haec fuerat.

Has Ariadna docet molles agitare choreas

      Atque leves docte ferre referre pedes.

Interdumque immota manens se volvere circum

      Praecipit has illas turbinis in speciem

175

Hancque manu praendens sequitur, capit illa[m] relinquit

      Hanc aliam inque vicem sic reliquae faciunt.

Complures cecidere aliae florentibus annis,

      Insignes forma, moribus et genere.

Et quibus omne nefas placuit periere bonique

180

      Hactenus heu rectum qui coluere vivi.

De quibus (est nobis quoniam breve tempus, et urget

      Res) alias referam cum mihi tempus erit,

Sol prius occiduum rapido contingeret axe

      Litus, et is roseis mane rediret equis,

185

Quam mea tot posset totidem comprehendere verbis

      Lingua quot e medio quaequae dies rapiat.

Gens tandem omnis erat stygio iam afflata veneno,

      Cum Superis coepit fundere quisque preces.

Quisque rogabat opem Divum cum munere ad aras:

190

      Namque Deis etiam munera larga placent:

Vt precibus Superos, fulvo placaret et auro:

      Accipit illa Deus munera fronte hilari.

Muneribus pressae gravibus gemuisse feruntur

      Arae, onerique fere succubuisse gravi.

195

Iam pia facta haec ut vidit Regnator Olympi

      Iratum posuit protinus ille animum

Tuncque ferunt coram Superis hac voce locutum,

      Commotum precibus muneribusque hominum.

Quid facimus Superi? Immanis iam desinat ira,

200

      Qua rapimur cuncti, desinat atque furor;

Nam genus humanum cerno traxisse ruinam

      Ingentem, ac poenas persolvisse graves.

Sic erat effatus cum iis haec quoque subdidit ipse:

      Quid erit o Superi si genus omne perit?

205

Quis faciet festis solennia sacra diebus?

      Quisve pius nobis fundet ab ore preces?

Quippe sacerdotes pereunt, sacrique ministri

      Quos pietas, rectus, fasque, fidesque iuvat.

Quique fidem sancti et genialis foedera lecti

210

      Sanctius observant, hi quoque nunc pereunt.

Nunc pereunt Vates, pereunt nunc denique morum

      Doctores sancti, doctaque turba cadit.

Non fuerit nostras in sacris aedibus ullus,

      Qui laudes recitet talia voce movens:

215

Stelliferum Superi nutu qui volvitis orbem

      Et regitis terras, astra, polos, maria

Quique animas rebus coniungitis, atque creatis

      Vere tepente novo quicquid humus generat

Et quoque foecundum Coelo demittatis imbrem

220

      Frugibus, ac vestra cuncta fovetis ope.

Aeternis celebrent pueri vos laudibus, atque

      Vir, mulier grates omnis agat meritas.

Quas igitur pietate graves conspicimus Vrbes

      Servemus cunctas et tuemur ope,

225

Ne genus amissum Nobis reparare sit arte

      Coniugis et Pyrrhae et Deucalionis opus.

Qui nascentur erunt faciles mitesque probique,

      Quique fidem, ius et Numina sancta colent.

Nam pia formoso pariter formosa marito

230

      Iungetur, mira qui pietate nite[a]t.

Omnis servabit promissi foedera lecti,

      Prolis et ingenuae fiet uterque Parens.

Et nati Natorum aeterna pace fruentur

      Quique sequentur erunt ad fera bella rudes.

235

Nil, nisi pacificum et quod sit geniale iuvabit

      Nullus et armati militis usus erit,

In rigidos nec tunc ferrum conflabitur enses,

      Nec dabit horrendos Buccina rauca sonos.

Non vetiti quaestus, non auri insana cupido;

240

      Rebus in alterius non vigil ullus erit,

Nec nobis exosa nimis periuria gens haec

      Diliget, at canam praecipuamque fidem.

Insidiae, litesque malae, fraudesque, dolique

      Tunc procul abfuerint, et genus omne mali

245

Pro quibus e Coelo Pietas Astraeaque virgo

      In terris venient, atque Pudicitia

Nobilis ac Virtus victo dominabitur hoste

      Qui late magnas sollicitabat opes

Et facunda cohors Musarum a vertice summo

250

      Parnasi sacris vatibus affuerit,

Vt recitare queant renovati gaudia Mundi,

      Et quibus exultet turba beata modis.

Tunc etenim nullus regnabit in orbe tyrannus

      Arbitrio summum qui regat imperium

255

Nec servet decreta Patrum, legesque Solonis,

      Aspera qui mollit iura Draconis atrox.

Sed pius arripiet moderandi frena Senatus

      Splendida qui fulvi signa Leonis habet.

Barbara cui subdet domita cervice caput gens,

260

      Ac totum excutiet quod feritatis habet

Et sanctas leges, et quae docuere vetusti,

      Gens morata, viri, dogmata suscipiet

Nec quisquam simulacra colet, vanosve timebit,

      Quos coluere diu saecula prisca, Deos,

265

Sed Nos quisque colet nostrumque fatebitur esse

      Numen adorandum mente, fide, ac opere.

Haec ubi dicta dedit, tenuere silentia cuncti,

      Postea solverunt talibus ora modis

Non erat hic totidem monitis, verbisque necessum;

270

      Ast erat hoc paucis explicuisse satis

Nam tua sunt nobis obeunda, omnique remota

      Iussa mora, et celeri perficienda pede.

Exigit hoc nostrum quoniam, mitissime Divum,

      Officium, iussis nos ob[o] edire tuis.

275

Praecipe, si quid habes, nec nos mora longa tenebit,

      Quin citius fiet quicquid agi cupias.

Vno Coelicolae fuerant haec ore locuti,

      Talia cum dixit Iuppiter omnipotens.

Quis poterit vestrum humana sub imagine adire

280

      Et ferre auxilium, quod perit, Italiae?

Immanemque procul terris espellere Erinnym?

      Afflatu inficiat ne loca cuncta suo.

Quilibet e Superis onus hoc suscipere tentat,

      Et cupit Italiae ferre rogatus opem.

285

Sed melior nemo, tali nec munere quisquam

      Aptior est visus, quam Iove natus erat.

Namque manu morbos medica curare, sagitta

      Et volucri Furias sollicitare potest.

Traditur huic igitur munus, quod fronte serena

290

      Sumpsit, et arripuit non pede tardo iter

Confestimque secat Cyllenius aethera pennis,

      Ad Venetamque oram labitur ille cito.

Humana, et regionem illam sub imagine lustrat,

      Diram et cum morbis protinus inde fugat.

295

Postea languentes reficit medicamine sacro

      Artus, moxque procul pellitur atra lues.

Gaudent se a letho ereptos cuncti atque puellae

      Effusis saltant per sua colla comis.

Et Diis ingentes grates pro munere tanto

300

      Persolvunt iuvenes pariter atque senes

Frondibus et festis exornant templa Deorum,

      Fanaque odorato thure sacrata fragrant.

Innumerasque canunt laudes hymnosque Deorum

      Quos olim sancti composuere Patres.

305

Iam procul ex Veneta saevam urbe fugarat Erinnym

      Et Patavi virga, qui ab Iove missus erat.

Cum Vicetinam fugiens pervenit ad Vrbem,

      Et letho coepit perdere cum populum.

Huc quoque venit Mercurius quem est Pleias enixa

310

      Lucida, quo Diram pelleret hanc procul hinc.

At postquam alatis plantis tetigit Deus urbem,

      Protinus inde pedem perceler ille refert.

Namque erat ille memor, quae divis verba vocatis

      Vocibus his cunctis dixerat ipse Pater.

315

Servemus quaecumque nitet pietate, timetque

      Gens Superos omnes, et foveamus ope.

Quot scelera invenit Cyllenius aliger, atque

      Insidias quot ibi, vix numerare queo.

Hi valeant is dixit, ni nefas omne relinquant,

320

      Insidias, fraudes, et genus omne mali?

Respicit haud illos Regnator magnus Olympi

      Numina qui spernunt, quos iuvat omne nefas.

Et quamvis aliquis Superos in vota vocaret

      Nil is proficeret si improbus esset adhuc.

325

Votis, aut precibus non Numina magna moventur

      Cordibus at puris mente virumque pia.

Improbus ergo in cassum orat; nam obstruit aures

      Rerum Opifex placidas, qui regit astra, Polos,

Tunc sunt esaudita Deis et vota precesque;

330

      Mortales fulgent cum pietate, fide.

Quae o utinam per magnum orbem diffusa maneret

      Totum numquam non inviolata ubique.

In cunctis et fulgeret pietatis imago,

      Aeneam ut nos haec innocuos faceret.

335

Sacra, patremque humeris illi per tela ferenti

      Per flammas; ignis tela dedere locum,

Vicetini igitur iam corda ferocia ponant

      Ommittat fraudes quilibet, atque dolos.

Vnanimes omnes subeant in templa Deorum,

340

      Imoque effundat pectore quisque preces.

Vrat et ad pia thura aras, et confera[n]t omnes

      Divitibus plenas muneribus pateras.

Nam rediet missus Cyllenius ab Iove, tristis

      Cocyti [in] sedem hinc quo Dea pulsa patet.

345

Sic et Atlantiades peragens mandata Parentis

      Nos reduces cunctos servet et incolumes.