Bonaventura da Bagnoregio rhythmi, 9

Testo base di riferimento: E. Jallonghi, 1915

Cura dell'edizione digitale: Cristina Zanatta


9. laus B. Virginis

1

Ave coeleste lilium,

Ave rosa speciosa,

Ave mater humilium

Superis imperiosa,

Deitatis triclinium,

Hac in valle lacrymarum

Da robur fer auxilium

O excusatrix culparum.

 

2

Virgo pia sine pare,

Gabriele nuntiante

Quae meruisti portare

Christum, flatu sacro flante.

Virgo partum post et ante,

Refugium singulare

Hac in vita vacillante

Tuos servos consolare.

 

3

Ecce stupet humanitas,

Quod sis Virgo puerpera:

Scire nequit fragilitas

Tantae virtutis opera.

Fides transcendens aetera,

Confitetur et veritas,

Ex te, mater Christifera,

Carnem sumpsit Divinitas.

 

4

Mater natum, Patrem nata

Stella solem genuisti,

Increatum res creata,

Fontem rivus emisisti.

Vas figulum peperisti

Virgo manens illibata,

Per te nobis, mater Christi,

Est perdita vita data.

 

5

Almissima sunt viscera,

Quae Domini sunt conclave.

Sanctissima sunt ubera

Quae suxit et lac suave

Quo lactatur. Mater ave,

Quae regnans super sidera,

Perpetuae mortis a vae

Nos et a malo libera.

 

6

Rosa decens, rosa munda,

Rosa recens sine spina,

Rosa florens et secunda

Rosa gratia divina

Facta coelorum regina

Non est nec erit secunda

Tibi, rei medicina,

Nostris coeptis obsecunda.

 

7

In scripturis figurata

Multis locis ostenderis,

Aenigmatibus monstrata

Sacris ut patet litteris,

Testamentorum veteris

Et novi iure praelata

Mulieribus caeteris

Super omnes elevata.

 

8

Ante mundi originem

Te Dominus ordinavit

Dum coeli latitudinem

Sapienter fabricavit.

Ex tunc sancta mente cavit

Per te Matrem et Virginem

Protoplasti, qui peccavit,

Expirare voraginem.

 

9

Gaude Virgo Mater gaude,

Per te mundus restauratur

Cum civibus coeli plaude

Quia honor tibi datur.

Decus decenter salvatur

Tibi maius omni laude

Quia per te liberatur

Omnis homo fracta fraude.

 

10

Rigans mundum novo rore

Nova prolis novitate,

Nova facis, novo more

Cuncta mira claritate

Ex divina bonitate

Fons ascendens in honore

Rigans terram charitate

Dei crescens in amore.

 

11

Arbor et lignum vitale

In Paradisi medio

Plantaris spirituale

Cuius fructus fruitio

Replet omnia gaudio.

Nunquam fuit nec est tale,

Nec deerit procul dubio

Lignum ita commodale.

 

12

Casta Virgo, te fluvius

Volu platis irrigavit

Paradisi, dum filius

Dei corpus habitavit

Tuum; terra nunc donavit

Nostra fructum uberius,

Et naturam reformavit

Nostram Deus in melius.

 

13

In Paradiso posuit

Deus hominem filium,

Suum custodem posuit

Tuum corpus egregium,

Per Gabrielem nuntium

Dum visitare voluit,

Redemptorem eximium

Nobis eum exhibuit.

 

14

Arcam Noe fabricavit

Sed de lignis laevigatis

Fabricatam subintravit

Cum uxore et cum natis.

De parentibus beatis

Sibi matrem te formavit

Dominus et a peccatis

Te subintrans conservavit.

 

15

Pactum suum antiquitus

Deus promisit Patribus,

Arcum suum divinitus

Ostendendum in nubibus,

Qui foederis est omnibus

Signum promissum coelitus.

A Deo pax hominibus

Datur in eo penitus.

 

16

Labor et timor fugiunt

Arcu monstrato foederis;

Spes et gaudium veniunt

Peccatoribus miseris,

Qui de reatu sceleris

Flentes arcum conspiciunt,

Per promissum de superis

Se consolatos sentiunt.

 

17

Est in arcu caeruleus

Color, qui virginitatis

Typum gerit: et rubens

Etiam qui charitatis

Formam notat; puritatis

Tuae demonstrat aqueus

Notam, et humilitatis

Quam elegit in te Deus.

 

18

Nubibus coeli cerneris

Arcus, quae nos illuminas

Refulgens morum miseris

Exempla cunctis seminas.

Haereses omnes terminas,

Et haereticos conteris,

In Christo quando geminas

Naturas simul congeris.

 

19

Arcus insuperabilis,

Arcus potens, arcus fortis,

Arcus dulcis, amabilis,

Arcus patens coeli portis.

Post praesentis metam mortis

Nobis inevitabilis,

Fac consortes tuae sortis

Nos Virgo venerabilis.

 

20

Dominus Iacob somnio

Scalam vidit contingentem

Coelum: cuius confinio

Deum vidit innitentem,

Angelorum descendentem

Coetum vidit. Promissio

Terrae sanctae per potentem

Datur et benedictio.

 

21

O Maria figuraris

Scala, sed scalam superas;

Ab Angelo salutaris,

Deum hominem generas.

Super virtutes superas

Per Angelos collocaris:

Genus humanum liberas

Ergo longe plus beatis.

 

22

Mater tua virginitas

Rubo montis ostenditur

Oreb, cuius viriditas

Per ardorem non uritur.

Sic nec tua corrumpitur

Virginalis integritas,

Dum ventre tuo iungitur

Humanitati Deitas.

 

23

In vase manna positum

Vt servetur, legitur

Israelitis traditum,

Neque vas manna frangitur.

In te Christus concipitur,

Virgo, per sanctum spiritum,

Neque tuae minuitur

Virginitatis meritum.

 

24

Nobis manna mirificum

Servasti mirabiliter,

Manna terminans typicum

Figuratum veraciter,

In se misericorditer

Per illud manna caelicum,

Quod dabatur communiter

Israel in viaticum.

 

25

Vetustum manna novitas

Tuae gratiae terminat

Figurarum antiquitas

Fugit et lux illuminat

Nova, quos lex discriminat

Nova. Cessat obscuritas,

Purgat, mundat, eliminat

Antiqua nova claritas.

 

26

Summus artifex omnium

Te providit vas nobile,

Vas dignum, vas egregium,

Vas gratum, vas laudabile,

Vas cunctis venerabile,

Famulis ut edulium

Ministres delectabile,

Panemque coeli civium.

 

27

Tu ministras hominibus

Verum panem angelorum,

Tuis natum visceribus

Pro salute peccatorum.

Hic est panis viatorum,

Qui non est dandus canibus,

Qui est salus miserorum,

Praestans omnibus panibus.

 

28

Ecce panis dulcissimus,

Ecce panis amplectendus,

Ecce panis pinguissimus,

Ecce panis diligendus,

Ecce panis recolendus,

Ecce panis praeoptimus

Ecce panis praeferendus.

Et prae cunctis gratissimus.

 

29

Cibus iste nos reficit,

Recreat et regenerat,

Et sibi mentem allicit,

Dirigit et confoederat,

Omne bonum exaggerat

Et omne malum abiicit,

Vincit, regnat, et imperat

Auget, alit et perficit.

 

30

Vivus panis et vitalis

Via, veritas et vita,

Est hic panis immortalis

Et bonitas infinita.

Quo refulget praemonita

Nova sponsa spiritalis,

Synagoga definita

Perit, et umbra legalis.

 

31

Manna cessat et caelitus

Nobis panis proponitur;

Panis vere vivificus

Nobis de coelo mittitur.

Christianis conceditur

Solis panis hic mysticus,

Quibus communis traditur

Verus panis angelicus.

 

32

Beatus tabernaculo

Moyses virgam posuit

Aaron sed pro titulo

Sacerdotis: quae fronduit,

Floruit, fructum habuit,

Evidenti miraculo

Sacerdotis obtinuit

Ius Aaron in populo.

 

33

Ecce valde mirabilis

Res et miranda novitas:

Floret siccitas sterilis,

Gignit sicca sterilitas.

Parturit virgae siccitas,

Fructum profert, et fertilis

Efficitur sterilitas.

Non fuit ante similis.

 

34

Notat virga florigera,

Quae naturae non opere

Efficitur fructifera,

Sed puro Dei munere,

Quod debebas concipere,

Virga nova puerpera

Novumque fructum parere,

Post partum Virgo libera.

 

35

Ergo vere Virgo parens,

Germinasti campi florem,

Dei Patris Verbum parens,

Mundis paris Salvatorem,

Puritatisque decorem,

Non amittis, sorde carens

Charitatis fundens rorem,

Quo rigatur mundus arens.

 

36

De Iacob exoritura

Nova stella praedicitur,

Ex Israel nascitura

Virga nobis ostenditur,

Per quam Moab percutitur.

Te praesignat haec figura,

De qua Virga producitur

Christus, mirante natura.

 

37

Ista stella clarissima,

Quam non violat radius,

Luce nitens purissima,

Crystallo fulgens clarius,

Te significat verius,

Virgo semper castissima,

Quam non violat filius,

Nascens ex te mundissima.

 

38

Consurgens Virgo florida

Israel prophetiae,

Promissa Virga nitida,

Dicens Virga mystice.

Egrediens de radice

Iesse, potens et valida.

Florem profers mirifice,

Virgo materque gravida.

 

39

Tu es virga, tu es stella,

Tu es gratiae fluvius,

Deitatis munda cella,

Genitrix cuius Filius

Flos dicitur et radius,

Charitatis fundens mella

Caelo lucens superius,

Mundum servens a procella.

 

40

Ave virgo fertilior,

Vniversis arboribus.

Ave, stella fulgidior

Vniversis sideribus

Factis, dictis virtutibus

Vniversis praestantior;

Creaturis hominibus

Custos et quies tutior.

 

41

Tu Gedeonis rorida

Concha coelestis diceris,

Rore manans et fluida

Lana compressa velleris.

Divini dono muneris

Tu semper manens madida:

Solatium das miseris;

Sed terra manet arida.

 

42

Verus coelestis fluminis

Tuam concham munditiae

Ros replevit, dum numinis

Sacris munere gratiae,

Plena solis iustitiae,

Mater Dei et hominis

Fis, flore pudicitiae

Vernans matris et virginis.

 

43

Implevit domum Domini

Superni Regis gloria,

Suo sacratam nomini,

Salomonis industria.

Dum te superna gratia

Gabrielis affamini

Parentem, Virgo Maria

Replet dicatam numini.

 

44

Notat hic Dei filium,

Salomon Rex pacificus,

Qui fecit thronum regium,

Vt hic artifex coelicus.

Et nuntius angelicus

Praeparavit hospitium,

Nostrae salutis pisticus

Verum deferens gaudium.

 

45

Maria mater gratiae,

Mater et fons bonitatis,

Mater misericordiae,

Fons et fomes pietatis,

Triclinium Deitatis,

Mater solis iustitiae,

Perpetuae claritatis

Confers lumen, et gloriae.

 

46

Vxor Nabal cum Davide

Pacem, datis muneribus,

Nabal reformat solide

Benignissimis precibus,

Licet Nabal sermonibus,

Dictis factisque stolide,

Meruisset doloribus

Vitam finire turbide.

 

47

Larga Nabal convivia

Suo faciens tonsori,

Quaerendo temporalia,

Gulae vacans et honori,

Comparatur peccatori,

Dei danti convitia

Servis: unde morte mori

Debent propter haec vitia.

 

48

Iste desiderabilis

Vultu David gratiosus,

Rex nulli comparabilis,

Manu fortis, bellicosus,

Clemens, pius, amorosus,

Christus est immutabilis,

Qui semper est gloriosus

In sanctis et mirabilis.

 

49

Et tu Abigail sapiens

David deferens munera,

Nabal et David faciens

Precibus tuis foedera.

Dum pia lactis ubera

Christo dedisti nutriens,

Hinc peccatoris scelera

Tuis mentis leniens.

 

50

Regina Virgo regia,

De genere David Regis

Dei mater et filia,

Christi parens, Christum regis

Nostra mater, nostrae legis

Gaudium et laetitia,

Peccatoris fortis aegis,

Decus, honor et gloria.

 

51

In te sola spes figitur

Omnis humani generis:

Per te solam destruitur

Adae peccatum veteris;

Vitae portus es miseris,

Per te salus acquiritur,

Nescit reatum sceleris,

Qui te devote sequitur.

 

52

Bonum est ergo subdere

Sese tuae servituti,

Secundum te se regere,

Disponendo se virtuti,

Namque tui servi tuti

Per te possunt ascendere

Caelum, vitam assecuti,

Tecum semper et vivere.

 

53

Volens mundum saevitia

Principis Assyriorum

Subiicere, nefaria

Manu collecta virorum,

Magnam plebem Iudaeorum

Obsedit in Bethulia;

In mortem maestam eorum

Mentem debacchans impia.

 

54

Sancta Iudith pro populo

Salvando se praeparavit,

Nocte surgens de lectulo,

Vocans Abram properavit;

Holoferni praesentavit

Se pro gentis periculo,

Necans eum, liberavit

Cives a mortis iaculo.

 

55

Est civitas Bethulia,

Quam obsidet dissensio,

Daemonisque perfidia,

Et haeresis deceptio:

Coniuncta tuo filio,

Nostra mater Ecclesia,

Tuo tuta subsidio

Munita tua gratia;

 

56

Tu est Iudith pulcherrima,

Quae liberas Ecclesiam,

Holofernis accerrima

Vt per divinam gratiam,

Haeresisque perfidiam,

Confutas ...

Spem certissimam

Fundens super familiam.

 

57

Benignus sapientiae

Spiritus et dulcedinis,

Consilii, scientiae,

Timoris, fortitudinis,

Lumen divini numinis,

Omnis genere gratiae

Te replevit, ut hominis

Causa sis indulgentiae.

 

58

Edissa per connubium

Assuero coniungitur.

Thalam subit regium,

Coronatur, praeficitur

Cunctis. Vasti deponitur

Amittit regni solium,

Superba Vasti tollitur;

Esther habet dominium.

 

59

Notat Esther cor humile,

Cor contritum humiliter,

Cor dulce, cor amabile,

Cor diligens veraciter,

Cor contemplans sublimiter.

Vasti notat cor fragile,

Exaltans se perniciter,

Superbum et indocile.

 

60

Et Te quid est humilius

Per cuncta mundi climata?

Dulcius, amabilius,

Destruens cuncta schismata?

Te sacra probant dogmata

Nil esse gratiosius;

Sacra probant aenigmata

Te nihil esse mundius.

 

61

Designat Esther igitur,

Te, qua nunquam humilior

In creaturis legitur

Fuisse, nec suavior,

Pulchrior, amabilior,

Dulcior nulla dicitur.

Et propter hoc sublimior

Esse nulla te noscitur.

 

62

In Iudaeos invidia,

Saevit Aman perversitas,

Damnat eos perfidia

Crudelisque dolositas.

Mardochaei benignitas

Esther scribit euprepia,

Mutetur ut crudelitas

Decreto Regis impia.

 

63

Condolet Esther fratribus

Totius sui generis,

His auditis rumoribus:

Regem adit, qui foederis,

Signum dedit, pestiferis

Morti datis complicibus;

Damnatur Aman sceleris,

Eius notis criminibus.

 

64

Tu es Esther, perfidiam

Aman reprimens graviter,

Famulorum miseriam

Exterminans benigniter,

Regi summo feliciter,

Desponsata per gratiam,

Coronata perenniter,

Regiam tenens potentiam.

 

65

Vere notat inimicum,

Aman humani generis,

Dirum serpentem lubricum,

Iure pulsum de superis,

Condemnatum in inferis,

Accusatorem iniquum,

Quem tu calcas et conteris,

Deum reddis pacificum.

 

66

Sicut pupillam oculi,

Servos servas servo Regis;

Tu solamen es saeculi,

Refugium tui gregis,

Summa sponsa summi Regis,

Caput conteris zabuli,

Tu es verus liber legis,

Arca tabernaculi.

 

67

Flos vernalis, flos lilii,

Flos florum, decus virginum

Diceris, et auxilii

Fons plenus, custos hominum:

Cuius attraxit Dominum,

Et Angelum consilii,

Dulcis odor, ut terminum

Nobis daret exilii.

 

68

Ramum ferens virentibus,

Ore columba proprio,

Foliis fluctuantibus

Generali diluvio,

Quos turbarat undatio,

Noe, natis, coniugibus,

Refovit eos gaudio

Salutis intuitibus.

 

69

Vna serpentem pertica

Deserto tulit aeneum,

Vt si intus vis toxica

Quemquam laeserat Hebraeum,

Sanaratur videns eum

Ope Dei mirifica,

Propellente vipereum

Visus virtute Mystica.

 

70

Columba tu simplicior

Omni, tutrix humilium,

Salus hominum tutior,

Mundo tulisti gaudium,

Enixa Dei Filium,

Omni veneno fortior,

Medicina peccantium

Signo serpentis promptior.

 

71

Tu es porta, quae clauditur,

Apertionis nescia,

De qua propheta loquitur,

Hominum nulli pervia,

Qua Dei sapientia

Ingreditur, egreditur,

Semota violentia,

Per egressum non frangitur.

 

72

Virginitas est ianua,

Qua coelis fulgens altius,

Coeli non linquens ardua,

Messias Dei Filius

Conceptus est, exterius

Carne tectus exigua,

Corpus sumens perfectius,

Ex Te, Virgo praecipua.

 

73

Sicut sidus perluitur

Infuso solis lumine,

Et eo lux emittitur

Sine sideris fragmine:

Sic sine carnis crimine

Christus in te concipitur,

Ex te manente virgine

Supra naturam oritur.

 

74

Vidit Ioannes mysticum

Lignum quoddam mirabile,

Quod in coelo propheticum

Apparuit notabile.

Nunquam fuerat simile

Prophetis aenigmaticum

Signum datum, quod utile,

Praecedens ut mirificum.

 

75

Erat patens coelestibus

Amicta solis lumine

Mulier, lunam pedibus

Supponens, cuius culmine

Capitis seu pro tegmine

Duodecim sideribus

Sertam fulgebat numine

Suis plenis visceribus.

 

76

Nihil te magis proprie

Per istam intelligitur

Mulierem, quae serie

Prophetae nobis panditur.

In te namque concipitur,

Et oritur, iustitiae

Verus sol, nude oritur

Regnum caelestis curiae.

 

77

Tuis luna supponitur

Pedibus, et militia

Caeli tota per te regitur

Caput, duodenaria

Patriarcarum gloria,

Quae per te benedicitur,

Et bissena victoria

Apostolorum texitur.

 

78

Repleris plenitudine

Generis omnis gratiae,

Totaque multitudine

Virtutum et potentiae

Tu decus excellentiae

Tu lux carens fuligine

Culpae, splendoris gloriae

Mundum decorans lumine.

 

79

In te totum perficitur,

Quidquid verbis propheticis

De te, Virgo, praedicitur,

Et legis aenigmaticis,

Sive quidquid angelicis

Tibi verbis exprimitur,

Finitis verbis typicis,

Res manifesta cernitur.

 

80

Salve, solamen hominum,

Salve, munda stella maris;

Salve purgatrix criminum,

Salve virgo singularis,

Consortio carens maris

Concipis, paris Dominum.

Tu lapis es angularis

Quae das figuris terminum.

 

81

Tu supra caeli solium,

Ad dextram Dei resides,

Iuxta proprium Filium

Coeli Regina praesides

Confirmans mentes desides,

Praestans eis auxilium,

Et tuis servis provides

Impetrando subsidium.

 

82

Vbi namque sanctissima

Caro, quam Dei Filius

Sumpsit ex te mundissima

Inthronizatur celsius;

Creatis gloriosius,

Ratio vult certissima

Esse te, non inferius

Vel sede magis infima.

 

83

Ibi mater cum Filio

Gaudentes coeli patria,

Trinitatis consortio

Creata super omnia,

Tua benigna gratia

Felicitatis gaudio

Nos coronet et gloria

Beatorumque praemio.