2. de Natali divae Virginis

Aggredior natale tuum memorare, Deorum

Regina, et summi genitrix veneranda Tonantis,

En tibi parturio carmen, quod Delphica Phoebo

Inventum cecinit strato Pythone iuventus.

5

Hoc genere est animus tibi nunc Dea carminis uti,

Verum non tantis mea cymbula sufficit undis,

Vt te rite canam, sed tu succurre canenti,

Affer opem vati Cirrhaei numinis instar,

Mox alius gerat e pulso victricia Turca

10

Vexilla et Veneto praestet numerosa Leoni

Regna triumphali redimitus tempora lauro,

Insignemque alius multo sibi comparet aere

Pace togam, resonetque foro, grandique locutus

Ore tonet, fulvam Pactoli et quaerat harenam.

15

Mi sat erit si Virgo meis celebrare camenis

Te potero, tuus huc heu Luvisinus anhelat,

Haec mihi praecipua est aliis Dea cura probatis.

Nazarreus fuerat sanctis vir moribus, almo

Praeditus ingenio, Ioachim Galilaea vocabat.

20

Multa illi e gravidis exibat victima septis,

Plenaque spumabant niveo mulctralia lacte,

Pinguis abundabat toto vel caseus anno,

Seu cum sol Cancrum peteret, seu lumine Pisces.

Bethlemia huic coniux fuerat, quam nominis Annam

25

Concordes dixere patres, foeliciter ambo.

Sic vixere pii perpessi altaria nunquam

Donorum cumulis, et thure carere Sabaeo,

Mendicosque pati non aequa mente ferentes.

Zodiacum Phoebus bisdeno cinxerat orbe

30

Signaque vigesies lustraverat omnia lucem

Dans, adimensque suam terris, cum nulla dabatur

Anna tibi, et Ioachi proles vergentibus annis

In senium, et tarda furtim reptante senecta.

Iccirco timuistis agi de limine templi

35

Sic steriles, sic tam parci sine munere ventris.

Exiguus stabat Ioachis post tecta sacellus

Frondibus oppositis, et multa vinctus oliva,

Et bene olens mota Panchaei thuris acerra.

Saepe illum Ioachis cum coniuge suetus adire

40

Effigiem Divum venerans ad sydera mente

Erecta, saepe hic sanctos cumulabat honores

Donorum pater, et cultum servabat in igne,

Non deerant hic fraga suum sub tempus odoris

Cum violis, aliisque rosis, quas rura ministrant,

45

Pomaque non aberant Latii Lucullus in oras

Quae Ponto eduxit, non et quae barbara Persis

Misit in Aegyptum patriis infecta venenis.

Anna igitur Ioachisque sacram stans haesit ad aram

Tristior, et lacrimis vultum madefactus uterque,

50

Talis erat soboles Cirrhaea in rupe Promethei.

Ante Themim quondam Pirrha cum coniuge sola

Obruerat campos vasto cum gurgite Nereus,

Et fuerat gelido tellus subiecta profundo.

Hac demum Ioachis solvit pater ora loquela

55

Pronus humi, genibus flexis, aramque tenendo,

Coniugis tacito dum pendent vota labello.

O qui sydereum nutu moderaris Olympum

Omnipotens genitor terrae pelagique repertor,

Arcanis totum libras qui legibus orbem

60

Arbitrio, iussuque tuo, quae iusta lacessit

Te causa ex merito veniens, ut pignora nostra

Cara neges lecto? Vacuusque hymenaeus obumbret

Connubium mihi? Iam templis pater alme repellar,

Et foribus clausis nusquam delubra patebunt

65

Iam sterili, populum nulla qui prole tuorum

Augeam, et oblitus famae melioris inerti

Occumbam vitae. Sed tu rex magne Deorum

(Omnia namque potest tua mira potentia) redde

Foecundum uxoris tumidumque ventrem

70

Nec patere ignavo semper torpere veterno,

Et sine prole tuos, si sunt tibi thurea cordi

Dona pater, si casta placent tibi corda piorum

Fac ludat puer in lata mihi parvulus aula,

Qui tenero ut primum diductus ab utere matris

75

Exierit brevibus cunis, et pergere primo

Doctus erit gressu, vel treis aetate decembres

Implerit, tua sancta colet delubra sacerdos,

Sertaque thuricremos, ponetque altaribus ignes

Seu mas, sive tuo dabitur mihi femina nutu.

80

Haec fatus Ioachis meritum Diis addit honorem

Mox et Hierusalem subito parat ire perenni

Nobile tum divum cultu, sanctique vetusta

Relligione loci, qualem fert fabula Delon,

Et Lyciam insignem Pataraei numine Phoebi.

85

Crastina lucebat croceo Pallantias ortu,

Et cum noctivagis fugiebat Cynthia tauris,

Candida et illa dies erat, in qua forte quotannis

Ierusalem semper Ioachis pater ire solebat,

Vt prolem multo superum retineret honore.

90

Ergo viae sese accingit, quaeve exigit usus

Omnia vitae parat, comeatum cogit inermis

Nec graditur, lateri nam laevo subligat ensem,

Ducit Amyclaeumque canem, coeuntque frequentes

Vndique ei comites e Nazarrenide terra,

95

Et moestam uxorem se decedente marito

Solatur molli amplexu cara oscula iungens,

Commendatque lares, et casti foedera lecti.

Saepius occiduo Tartessia littora curru

Contingerant Phaetontis equi, Galileus ad urbem

100

Hospes ubi optatam pervenit itinere fessus.

Iccirco haud cunctatus adit conspecta Deorum

Templa pater Ioachis fixis opulentia pyropsis,

Splendidaque argento, centumque altaribus ampla,

Nec sentit fore, cum tandem properantibus annis

105

Progenies sua stellantes regina per axes

Augebit numerum Divorum altaribus altis,

Infundit liquidos capiti sibi turba liquores

Vota soluturus, nec non pia dona daturus,

Ignarus Ioachis vicinae accesserat arae,

110

Villicus hunc templi tristi cum voce sacerdos

Increpat, et sacra turbatum trudit ab ara,

Addit et immani sic verba minantia facto.

Ecquis te vetitas confidentissime Divum

Iussit adire domos? Quidve hinc peregrine reposcis?

115

Cum tibi non liceat sterili contingere sacra

Limina templorum, nec ubi es considere nulla

Qui sobole auxisti populum sine pignore lecti.

Tantane te caecae tenuit fiducia mentis,

Vt neque te leges, nec moverit ipse sacerdos?

120

Nunc ego te, praestat sed pellere limine templi

Dixit, et e foribus peregrinum reppulit audax.

At Ioachis magni incusat non prospera coeli

Sydera, et ignifero quodcumque est numen in illo,

Sic aequa quod mente ferant se illudier, udae

125

Mox lacrimis maduere genae, singultibus imum

Concussum est pectus, iam in solos ire recessus,

Et vitam traxisse inopem mens imperat aegra.

Ergo abit in sylvas, pastores convenit illic

Ipse suos, sedesque simul desperat avitas

130

Saucius ingenti moerentia corda dolore.

Ceu quondam taurus praesepia nota relinquit

Terribili victus certamine, saepe videmus,

Nam geminos acri pugna concurrere tauros

Pro nitida adductos vacca, quam sperat uterque

135

Pascentem in prato prope flumina Tiliaventi,

Illi dura cient obliqua praelia fronte

Cornibus adversis, caudaque in terga retorta

Pondere anhelat humus, reboat mugitibus ingens

Maurus, et undicolae trepidant sub gurgite Nimphae,

140

At qui terribili devictus Marte recessit

Saltibus excedit notis pudibundus, et agros

Ignotos petit incassum pastore sequente.

Haud aliter Ioachis sylva latet abditus atra,

Et frustra patriam lugens reminiscitur urbem.

145

Ante oculos semper sibi templa negata

Illatamque ignominiam, sortemque nephandam.

Illius ad fletum montana cucurrit Oreas,

Tutaque Ityraeo properavit Amadryas arcu.

Corniger Arcadii venit Pan colle Lycaei

150

Maenalioque iugo, Faunus Laurentibus arvis,

Daphnaea procera ligans sua cornua lauru.

Cuncta videns opifex rerum de culmine summi

Aetheris extemplo Gabrielem convocat altus

Sydereo in solio, mox illi talia mandat.

155

Expulsus templo Ioachis me cogit ab alto

Mittere te coelo Gabriel, qui nunc velut exul

Moenibus e patriis procul est, nec curat

Amplius uxorem, patriosque revertere fines.

Causa fuit talis secessus munere nudus

160

Coniugii torus, et steriles iam segniter anni.

At tu moerenti sobolem promitte futuram

Quam dicet Mariam, quae virgo puerpera natum

(Vera cano) nostrum feret. Illum ianitor Orci,

Et Stygii Manes; vacuusque timebit Avernus,

165

Dum prisci labem sceleris mortalibus aegris

Abluet, obstructique viam reserabit Olympi.

Nam neque desperet prolem languentibus annis

Nazarreus Ioachis, sic Rachel, sic quoque Sarra

Praegnarunt. Rutilis igitur delabere ab astris,

170

Coge tibi faciles Zephyros. Haud plura locuto

Obsequitur Gabriel nitidis perlucidus alis,

Stellatam indutus tunicam stellante cothurno.

Devolat ad terras, qualis Ligurinus ab alta

Turre nucem sectans, domini quam dextera tollit.

175

Tum sic alloquitur Ioachim convalle sedentem:

"Sic sine spe sobolis venturae extorris opaca

Rupe sedens Ioachis patriaque Annaque relicta

Nec sentis tandem quam vasta potentia Divum est?

Ipse pater superum terram, maria, astraque torquens

180

Numine stelliferis ad te me misit ab oris,

Vt referam tibi venturam per saecula prolem

Egregiam fama, et benefactis, illa pudore

Incolumi pariet dominum, qui (credere dignum est)

Solis utramque domum meritis implebit Olympi

185

Recludet prius obstructi mortalibus oras,

Tartareis metuendus aquis, orbique nephando.

Huius erit genitrix, et filia, sponsaque rite

Progenies tua, quam Mariam Galilaeae vocabis,

Nec vero abicias spem tanti pignoris unquam,

190

Ipse diu sterilis fueris licet, Annaque coniux,

Neu dulces foveas natos, superabile magno

Nil non est coelo, sunt omnia plana Tonanti.

Nonne uteri sterilis tulit ipsa opprobria Sarra

Decrepita iam aetate gravis? Tamen illa sub auras

195

Edidit Isaachum heroem, sterilis quoque Rachel

Progenuit partu foecundo maxime Ioseph

Te regnaturum Phariis regionibus olim."

Haec simul aetherius retulit mandata minister,

Ocius in tenuem fugiens evanuit auram

200

Sermone in medio, tum vero obmutuit heros

Nazareus tali aspectu, sed laetus amatae

Ob donum sobolis gestit, semperque recusat

Illi dulce patris nomen, mox rursus ad urbem

Inde redit properans uxorem visere, nec iam

205

Connubium infoelix carae sine prolis honore.

Interea Ioachim patris dolet Anna remotum

Ingentes mirata moras, sic anxia mentem

Dividit huc, illuc, dum falsa pericula fingit.

Hanc igitur pavidam solatur nuncius idem

210

Coelicolum, referens Ioachis tibi qualia nuper,

Significatque locum, quo occurrat laeta marito

Iam festinanti patrias contingere sedes.

Anna autem tanto confidens numine duci

Vrbis Nazareae decedit moenibus, illam

215

Vndique feminea magna comitante caterva

Qualem purpureae Phoeben per rura Napaeae

Sive per Eurotae ripas, sive ardua Cynthi

Per iuga sectantur ductis de more choreis.

Iamque ad Hierusalem portam pervenerat illa,

220

Aurea quae fertur, videt adventare maritum

Hic subito, occurrens cuius dat brachia collo,

Amplexuque dato inter se, lacrimisque remissis

Dicta simul referunt, quibus est affatus utrumque

Qui modo syderea devenit nuncius arce.

225

Sic vario sermone alacres sua tecta subibant

Thura Deis adolent, cumulantque altaria donis.

Presserat Erigonen iamdudum Phoebus, et illi

Quina dies aberat, quin librae sydus adiret,

Cum foelici utero laevo sine numine natam

230

Anna parens peperit, Mariam quam provida dixit,

Dive tibi quondam genitricem Christe futuram,

Illa dies, quamquam glacialia tempora adessent

Verna tamen fuit, immanes non bella Leones

Tentarunt, placidae iacuerunt littore Phocae,

235

Credita nec coelo est volucris, sed dulcia semper

Carmina fronde sedens fudit. Non cymba Charontis

Forsan per Stygios volitavit concita fluctus,

Pallida quin etiam parsissent sontibus umbris

Tartara, si scirent immites parcere Manes.

240

Pulchra dies fuit illa quidem, quae prima recenti,

Affulsitque novo Zephiri sub flamine mundo.

Pulchrior una tamen fuit haec natalis Olympi

Reginae, apricis radiabant collibus uvae,

Pomaque foecundos sternebant aurea ramos.

245

Ergo diem hanc celebrent Garamantes, et Indica proles,

Hesperiae Gades, et Bosphoron incola Thracem

Qui tenet, et gelidam vicinus suspicit Arcton.