Alessandro Paolini carmina, 78

Testo base di riferimento: Lucia Bedon, tesi di laurea Università degli studi di Trieste, 1977-78

Cura dell'edizione digitale: Barbara Zlobec


78. Alexandri Paulini ad Franciscum Philomelum

Non renui, casu quamvis districtus acerbe,

Polliciti, Philomele, memor breve scribere vitae

Carmine curriculum variis et casibus actae

Diversisque locis, ex quo Sors me invida vobis

5

Corpore seiunxit, dum saeva canicula fervet,

Et furit insani rabies invisa Leonis,

Vt scires nobis, quam vires corporis aeque

Mentis adesse pares, magno namque usque labori

Erumnisque satis teneris versatus ab annis

10

Pignoris haecce loco vel parva dicamus amoris,

Dum te rura tenent, vacuas ut si potes aures

Praebere illepidosque iuvat percurrere lusus,

Paulum Soracticis excludas tempora chartis,

Vt cum Fortunae merito virtutis et ergo

15

Olim purpureo te plusquam regia pompa

Ornatu excipiat Romae plaudente senatu,

Vltro avedentem non dedignere beatus,

Nostrorum et (dicas) fuit olim hic de grege amicus,

Quam plausus tibi, tam mihi iucundumque futurum est

20

Gratum animo officium, sed nos iam coepta sequamur.

Ergo ubi me primum patriis deduxit ab oris

Sors, ope amicorum me doctae Antenoris urbis

Excepit sedes; Fliscorum regia alebat

Hic pubes curae ipsorum, studiisque vacantem,

25

Socino et Bonamico tunc florentibus, illa, et

Qui sparso capite ore patens, sed cetera nanus

Olim ridiculo delusit scommate Reges,

Dum se dissimulans alienae adscribier urbi

Curat, ut externis quae dantur praemia poscat,

30

Expulit inde animi defectus servitiique

Ferre iugum indocilem viles detrusit ad artes

Officium scribae, et rabulae obiurgantibus inde

Cognatis carisque parentibus, omnia mecum

Occepi quaecunque animo volvenda parare;

35

Vt studia instaurem, dimissaque munera tentem.

Felsineas adeo quamprimum sedulus arces,

Turri tamque urbem qua Rhenus labitur: ecce

Horrida crebrescit domitans confinia late

Importuna fames, rerum et venalium egestas

40

Ater venibat magno, tulerat quem rure colonus,

Castaneisque panem confectum turba petebat,

Fustibus et gladiis certatim praelia miscens.

Quid facerem? Nam Romae aberat qui forte tulisset

Romulus auxilium, quarto post mense reversus

45

Invenit vacuum nummis, librisque: quid ultra

Infelix possem? Illic haereo nudus et expes

Confectum hic curis animum saevissima tabes

Aggreditur, somnos avertens, sederatore

Cum macie pallor, languentia lumina tepor

50

Ceperat: heu quo me ferrem? Inde redire pudebat

Re infecta, atque manere grave, et nos exitur illic

Expectare malus. Medicus ibi consulo; narrant

Longo difficilem curatu tempore morbum.

Qui in pretio hic et bene florebat, Faentia dictus,

55

Vt repetam, suadet, dimissis otia musis,

Exilaremque animum, ni vitam perdere malim.

Protinus, heu, patrias invitus visere sedes

Accingor rursus, rursus me turba regressum

Occupat, adscribens quae sors inimica tulisset

60

Torpori, et vitio, tandem sedatur ibique.

Post aliquot redeunt vires in pristina messes,

Redditur atque vigor membris languore soluto:

Maxima sed quoniam studiorum ac temporis illic

Iactura abstulerat musarum, spemque et amorem

65

Sordidulos quaestus gravibus dum sector ammissis,

Coniugio totam nec non proli applico mentem,

Hinc non divisus tecum vix matris ab alvo

Suscipitur gnatus, mentem dolor occupat, inde

Coniuge praerepta quae vita carior ipsa,

70

Nedum oculis fuerit sic mores vita probarat,

Hic parat insidias rursus cum matre Cupido,

Magnanimo quales Pelidae struxerat olim,

Illum captivae tenuit dum compede victum.

Vnde malum damno gravius - quid plura? - ne perdam

75

Quod iam perdideram, celebres cito perdere ad urbes

Suppetit, imminui quaestus nam coeperat atque

Dimissas artes Phoebi, et revocare sororum

Intermissa diu studia incoepto gravis annis,

Desesque, ingenioque rudi, ac desuetus ab omni

80

Doctrinae studio, quid fit? Me mentis in arcem

Colligo sic reputans: hem nobis fluxerit aetas

Sic sine fruge? Absit: nervorum si quid habere

Contigerit, danda est opera ut quae fama superstes

Morte genus mortale rapit, nos vindicet atris

85

Dessidiae tenebris, numero ut distemus inertum.

Tunc Romae - me Roma habuit - Farnesius Heros

Imperium coeleste manu clavesque gerebat,

Huius erat claro Secrenti nomine Praesul,

A maiore domus rerum cui summa potestas

90

Pervigili et fido data, me Fortuna benigno

Obtulit eventu, huic Fratris praeponit alumnis

Doctorem gnatis, studio navamus opellam

His magno et veteres sensim hic revocamur in artes,

Sopitamque aciem mentis caligine mersamque

95

Eruimus tenebris: dicendi copia nobis.

Partaque scribendi quantum hic expostulat usus:

Mitis hiems Romae nos aestas et opaca tenebat

Marsis, qua vitrea pellucet Fucinus unda.

Hinc me digressum perfecto munere clara

100

Parthenope tenuit, latronum non sine magno

Ac tempestatis Pelagi discrimine vitae,

Nam caietano digressis littore saeva

Tempestas oritur centum: ferientibus undis

Hic ope Doctoris Flavi patuere Salerni

105

Principis eximiae ut scriptori coniugis aedes

Nomen Isabella huic, cognomen Villamarina.

Haec favet ingeniis valeat quam femina supra,

Sed Fortuna meis invidit perfida coeptus,

Nec me passa fuit diuturno est tempore dulci

110

Musarum ociolo subito nam turba tumultu,

Barbara Proregis iussa perterruit urbem,

Civile immitens immani murmure bellum,

Et crudele nefas Romanus quale nec ulla

Barbara gens vidit cum excisa est mappa Saguntus

115

Troiave nec Thebis clara aut pereunte Corintho.

Hinc pater, hinc gnatus steterant gener inde socerque

Filiaque hinc matrem contra; divellimur inde

Sarcinulis omnes arreptis, cogimur omnes

Arreptis vigilare armis; fugit illa Salernum

120

Turcarum Regem Princeps adit, illico furtim

Eripitur nobis cum scriptis parta supellex

Et me Parthenope ut iam Felsina viderat ante

Nudatum facto fortunae rursus iniquo

Omnibus exhibuit. Tandem certamine Belli

125

Per vim sopito Regi populoque subacto

Parthenopes positis armis pensisque tributis

Praesulis officio Pitheousae accersor eodem.

Insula in Hetrusco posita est celeberrima Ponto

Cumarum aspiciens portus, Baiasque salubres,

130

Publica mandatur Pubis mihi cura regendae, hic

Aere satis verbis magno, minimoque reperto:

Ipsa re experto mendacia publica crede.

Illic ex vivo stant condita moenia saxo,

Nec tormenta domus formidant bellica pressae,

135

Illic Nereidum pulcherrima Dovala regnum

Possidet, et tuta fixit statione Penates;

Publica sed redeo nunc ad mendatia gentis

Quam postquam vanam sensi multoque minoris

Doctrinae fructus, quam formam pendere nummi,

140

Sum ratus esse loco magni discedere quaestus,

Carmina ne canerem surdo, pictaque tabella

Oblectarem oculos caeci variove colore.

Hic tibi non referam, fuerim quae quantaque passus

Barbaricis dum conflictor cum gentibus atque

145

Obiector variis terraque marique periclis,

Qualia non Ithacae dominus, non aureus ille

Expertus docti calamo celebratus Asellus.

Thaedia iamque odium peragrandi coeperat orbis

Et iam Latous senos confecerat orbes

150

Transierantque hiemes senaeque ex ordine messes,

Ex quo me patriis Fortuna abduxerat oris

Cum gnati ante oculos visa est plorantis imago

Astare, et supplex nostrum implorare favorem

Aurorae exortu primo, cum somnia vera,

155

Nec rem vana fides habuit, nam his forte diebus

Alterum (ut edidici) crus fregerat, inque grabato

Languidulos aegre sustentas straverat artus.

Hic mecum: aut functus fato est, magnumve periclum

Imminet insonti, nostraque opus est, ope parto,

160

Aut periit genitrix, puero fidissima custos,

Sucurrendum illi certe quicquid ferat illud,

Ille mihi alter ego est, nec sum divisus ab illo.

Maxima parsque mei ille est, et diuturnior ille.

Mitto quod os tenero formandum est erudiendo,

165

Crescat ut occulto velut undis Populus aevo,

Doctrina recita cumulatus et ordine vitae.

Est operae pretium primis mansuescere ab annis,

Vt terat optatos maturo tempore fructus.

His igitur motus rationibus, exiliumque

170

Pertaesus longaeque viae fastidia, demum

Visendi patriam studio, gratumque laresque

Parthenopem hinc solvo rursusque remetior aequor.

Forte aderant celebres Laurani nomine dictae

Nundinae in aequoreo Marsorum litore quo tum

175

Se mercatorum numerus transferre parabat,

Illic ut pelago tutusque latronibus irem,

Cum his una pedes ire paro convallibus atque

Montibus, et silvis qua Capua, Nola, Theanum

Passus viginti distant, et millia centum

180

Parthenope tridui spatio confecimus omne;

Tunc iter hic sterto, dum lassus forte grabato

Masupeta ignotus loculos venatus abit fur,

Per funem lapsus specula; pretiumque laborum

Multorum indigne periit mihi mane paranti

185

Solvere cauponi aes, non est inventa crumena.

Forte novum trito permuto pallium, ut inde

Suppetat aes, alia dum conditione reperta

Lapsis succurram rebus, collegam adeo unum

Pravis infelicem gnatis, nullus in omni

190

Grammaticus numero felix adeo usque repertus,

Suscipit is sortemque animo miseratus iniquam

Scripta dat Anconae caro reddantur amico,

Collegae collegam suscipit ille benigne,

Vrbinum, et legat, Durantis moenia ut inde

195

Adducar Metauro; urbs haec nova scinditur agro

Non inamoeno, qua olim Claudius et Salinator

Binis pugnarunt Castris, Asdrubalis atque

Viribus absumptis praeclarum egere triumphum,

Castrorum hic monumenta parent vestigia valli.

200

Hic mihi blanditiis dici ac supraque benigne

Possit suscepto domus illico, munda supellex

Argentumque datur, privatis publica dona

Accumulata fero, tantum certamen, eratque hic

Aemula virtutis concordia, velleque et unum

205

Nolle paresque animi plebisque senatus:

Publicum onus subeo ducendae pubis ad undas

Aonias, fontesque sacros Helicone bibendos;

Et iam bis ternos Phoebe perfecerat arbes

Nec nostrum fructus nulli apparere laborum,

210

Cum Patrum accersit fungentem publica cura,

Me officio an libeat sex denum conditione

Nummum auri oblata studiumque operasque locare,

Aedibus oblatis mihi praeter munera gratis,

Poscentes spacio saltem haud maiore trienni,

215

Tum, ne verba darem, bene si de meque benigne

Iam meritis renuo, properandumque esse saluti

Prospiciam ut gnati; laudant veniamque libentes,

Invitique simul precio ratione soluto decedere amice.

Discedo illic parte mei meliore relicta,

220

Vmbria Flaminiae digressum exponit, et inde

Littoreas relegens paulatim metior oras,

Donec in Euganeos, ut, deferor, alter Vlyxes,

Inde domum te tunc, ut scis, florente revertor.

Semineci invicto, qui nullus forte, vices sunt

225

Vt rerum, gravissime non celebrare fuisset,

Pauca tibi, ex multis, quae passus scribere visum

Vt me aerumnosum nullo non tempore scires,

Nec licuisse avido musarum carpere grata

Otia, dum variis Fortunae casibus erro,

230

Cum tamen optatos tu intra eris, optime, portus

In summa felix vel paupertate futurus.