Lorenzo Gambara de navigatione Christophori Columbi 2

Testo base di riferimento: Cristina Gagliardi, 1993

Cura dell'edizione digitale: Annachiara Barizza


Tunc ipse Hesperiae fines et littora liqui,

Cumque decem et septem ingressus sum puppibus aequor:

Ad Fortunatas meque Eurus detulit oras.

Vt Graii referunt vates, vatesque Latini,

5

Actutum applicui ad littus, quo ferrea tantum

Insula habet gelidum laticem, purumque levemque,

Qui non e terra erumpit, non fonte perenni,

Non e rupe cava emanat per scrupea rivus;

Littora non surgunt illic puteique lacusque,

10

Humida sed nubes circum collecta virentes

Arboris obnubit ramos frondesque diebus

Continuis, cum mane novo sol aureus orbem

Invisit, pulsaque diem iam nocte reducit,

Quae liquidas versa in lymphas, ex arbore, ceu ros

15

Frigidus, instructam muro saxisque lacunam

Distillat, potumque gregi, populisque ministrat:

Haec dulcis gustu est, nec non et frigida tactu.

Post hinc digressus placidum mare puppe cucurri,

Et Boreae cursum tendebam semper ad oras.

20

Ter septem cessere dies, cum per mare nullas

Conspexi immensum terras, tandem insula longe

Cannibalum se Luciferi monstravit in ortu:

Est Eurus perflans adeo nos usque secutus.

Nulla hic turris erat, non ulla mapalia toto

25

Littore, at arboribus multis et gramine plena.

Vltra provehimur ponti per caerula: suaves

Vicinum late fundebat littus odores.

Transibam loca multa mari circundata vasto,

Nulli habitata viro: non his animalia terris

30

Vidimus, aut ullos homines, sed corpore tantum

Ingenti ac vario magnos errare lacertos

Per silvam et littus. Iacet insula Guariqueia,

Quae caeli nitidum lumen nil praeter adorat,

Ad quam delati fluvium conspeximus unda

35

Perspicuum, fundoque ingenti et vortice nullo.

Collis erat iuxta littus, quem plurima pubes

Conscendit visura solum telluris et omnes

Cannibalum tractus circum: videt arma, domosque

Ruraque, frondosumque nemus, septemque fluenta.

40

Nostrorum pars descendunt e navibus, ipsosque

Explorant fines vicinaque tecta peragrant:

Cannibali iuga celsa petunt tutasque latebras.

Nostri ad Cannibalum sedes facto agmine tendunt:

Tecta vacare viris cernunt, sed sparsa recenti

45

Sanguine. Viderunt trabibus pendentia membra

Multa virum, multa et verubus confixa cruentis,

Humanis permixtus erat queis psittacus, anserque

Artubus, atque aliae nemorum, pelagique volucres,

Inclusas testa quas flamma accensa coquebat.

50

Tunc primum fatur sic puppi interpres ab alta:

'Haec est imperii sedes et regia gentis

Cannibalum, rapido circum pulsata profundo,

Qua genus acre virum floret, belloque iuventus

Aspera, finitimasque armis invadere gentes

55

Assueta, et pelagi percurrere lintribus undas.

Captivos verubus figunt et pinguia torrent

Viscera, et in campis laeti vescuntur apricis.

Evellunt pueris testes, nec corpora leto

Dant tristi, donec florens accesserit aetas

60

Et cute sint pingues nitida; mox ense recludunt

Spiramenta animae et tectis epulantur in altis.

Foemineo generi parcunt, servantque puellas

Praestantes aliis forma, quo gignere natos

Ex illis possint. Tecti custodia turpis

65

Est anus et nexis virgultis atria verrit.

At vero iuvenes, quibus est iam firmior aetas,

Cannibalum gens haec in quattuor effera partes

Dividit (horrendum) atque illos eviscerat, inde

Corporis extremas partes abscindit, ahenoque

70

Imponit, flamma aut torret, manditque voratque:

Caetera membra sale inspergit cellisque reponit.

Et quoties vento fervet mare, protinus arma

Corripiunt, littusque petunt, pulsasque procellis

Littora ad ipsa rates rapiunt, spoliantque feruntque.

75

Ipse decem mecum Quiqueiae littore vexi

Per maria alta viros, sed septem tabida febris

Invasit, letoque dedit, dum caerula verro.

Hos ego non vinclis, non dura compede vinctos

Ducebam, sed erant comites, semperque vicissim

80

Illorum sermone dies noctesque fruebar,

Vt me sermonem patrium moresque docerent.

Mox ait interpres: 'Fugite hinc, tortosque rudentes

Rumpite, quaque vocant nos flamina parte sequamur.

Ipse iube acciri socios ad littora, namque

85

Quae te circumstent inopina pericula nescis:

Cannibalum ingentem numerum per curva videbis

Littora, si attigerit surgens te his Vesper in oris.

Nam totis effraena ruet de montibus haec gens,

Quae pedibus superat celeres pernicibus auras;

90

Non horret gens illa necem, non vulnera vitat.

Vicinos terrae tractus populantur et audent

In fines longe positos excurrere, campisque

Inventas abigunt praedas, semperque vagantur

Impavidi: interdum centenis lintribus aequor

95

Percurrunt, pagosque petunt, cursumque fugamque

Iniciunt, nec certa salus fugientibus ulla est.

Haec sunt arma, quibus Caribes utuntur in hostes

Finitimos, cum bellantur: saturata venenis

Spicula, arundineae sudes, fustesque praeusti

100

Sunt enses facti e palma pinuque frequenti.

Hi saxo magna ossa acuunt summumque sagittae,

Telorumque cacumen acutis ossibus armant,

Quorum armare acies gens illa est sueta veneno.

Praedones maris Oceani sunt denique, nec gens

105

Vlla potest sese venienti opponere turbae.

Innumeros cymbis vallos et vincula secum

Mille ferunt, optantque locum, quem cingere possint

Aggere et in morem castrorum claudere fossa;

Hoc faciunt, quoties nigris nox occupat umbris

110

Tellurem, sed praecipue cum condita terris

Luna negat nitidum caeli per inania lumen.

In silvis tecta aedificant sublimia nexis

Arboribus, foliisque tegunt. Haec insula mittit

Gossipium et varias volucres nemora ardua pascunt'.

115

Indigenas nuper captas cum munere misi

Illae etenim norant solita qua rupe laterent,

Atque animos blando pariter sermone, datisque

Plurima quae secum tulerant, movere furentum

Cannibalum, inductos quos spe et dulcedine lucri.

120

Mane novo, cum sol tenebras depellit et almam

Inducit terris lucem, per pascua multos

Ante alios secum mulier ducebat, at illi

Nos procul ut videre, metu vestigia retro

Convertere, velut cervi, quos turba luporum

125

Insequitur, notasque metu subiere cavernas.

Tum demum cedente die, noctisque sub ortum,

Nullis Cannibalum silvave, aut littore captis,

Conscendi iliorum perfractis lintribus aequor,

Visendique viros cupidus, quos arce reliqui

130

Iam structa, classis cursus ad curva Quiqueiae

Littora vertebam. Sparsasque per aequora vidi

Antilias; sulcansque salum iam nocte propinqua

Sic est interpres fatus: 'Has aspice, ductor

Hesperidum, terras et littora, Cannibalum quas

135

Vxores habitant tantum nunc, namque ubi terris

Ver redit et Taurus caelo se tollit aperto,

Invisunt has Cannibali, et convivia silvis

Laeta agitant, choreas plaudunt, silvisque vagantur

Obliti solitas ad littora ducere praedas.

140

Depulsos a lacte mares per marmora secum

Adducunt proprium ad littus, redeuntque nec umquam

Has sedes, nisi cum terras invisit aquosum

Ver iterum, nitidosque dies tepidamque reducit

Temperiem, durumque gelu brumamque remittit.

145

Illae habitant certas sublimi in monte cavernas,

Queis esse, quoties aliquis petit advena littus,

Abdunt, et mox hostem armis solitisque sagittis

Depellunt, et multa ineunt certamina semper

Victrices, semper captos in tecta trahentes'.

150

Hanc Madaninam vocat illius incola terrae:

Hoc vetuit spirans Boreas me accedere littus.

Vltra progredior ratibus maria alta revolvens:

Multa per Oceani dispersas caerula terras

Conspexi, laetae felices ubere glebae.

155

Tempus erat, quo clara dies decedit et umbra

Succedit gelidae noctis, dehinc praevius ignes

Astrorum accendit Vesper, cum classe subimus

Iam fessa portum; iamque anchora iacta carinas

Fundabat, placidum qua sese effundit in aequor

160

Flumen, ibi intentis interpres talia fatur:

'Haec etiam ditione tenent fera regna nefandi

Cannibali, nosco positas in montibus aedes:

Appellant Ayay (nomen nam rite recordor)'.

Descendunt in terram altis de puppibus imam

165

Triginta, explorantque locos, vicinaque tecta,

Qui subito dulces hausere e flumine lymphas,

Impleruntque cados fluviali hoc nectare. Ibique

Quattuor invenere canes in littore tantum,

Quos numquam latrare ferunt, silvisque nec umquam

170

Frondosis turbare feras: hi rustica semper

Tecta colunt, conduntque suos sine murmure soles,

Queis testes geminos vellunt, stabulisque recondunt,

Et mactant, cum laeta parant convivia silvis.

Foemineo generi parcunt, paucosque reservant,

175

Quos in spem prolis certam gens illa futurae

Submitti, veluti pastor, qui per iuga montis

Ardua mille greges pascit, quos salus ad alta

Flumina, et in saltus et laeta in pascua ducit.

Prosiluere decem iuvenes, totidemque puellae

180

Caribium e domibus, petiere et littora cursu

Praecipiti, gemitumque gravi, nautasque vocabant

Auxilio manibus iunctis et poplite flexo.

Cannibalique fuga solitos petiere recessus.

Dum vero trahimus binos in littore soles,

185

Et silva remex sub opaca et miles aequantur

Intrepidus, procul ecce vigil custodia magnum

Adventare videt, mali carchesia servans

Navita, Cannibalum pacata per aequora lembum:

Hunc subito noster venientem est miles adortus.

190

Illi autem non fracti animis, ullove timore

Torsere hos contra volitantia tela veneno

Armata, antiquo patriae de more, priusquam

Se pictis tegeret clypeis Hispana iuventus.

Quid dicam? Mediis pugna aspera surgit in undis,

195

Quamquam essent pauci numeroque; et corpore nudi.

Hic mulier bona missilibus, longeque sagitta

Fallente, ex nostris unum confodit acuta

Cuspide stridentis teli, qui protinus ictu

Traiectus calido foedavit transtra cruore.

200

Militis interitu illa eadem laetata, recurvo

Telum aliud cornu aptavit, iecitque sagittam

Contra alium, quem tunc transfixit arundine iacta.

Hos inter, ni fallor, erat regina, puerque

Regius aspectu torvo, namque illa ferox gens

205

His assurgebant solis, moremque gerebant.

Videre ut nostri sese in discrimine tanto,

Vnanimes potius voluerunt cominus illis

Tunc conferre manus, quam longe occumbere iactis

Caribium iaculis. Mora nulla, per aequora proras

210

Impellit clypeata cohors, subitoque suburget

Illorum solida confectum ex arbore lintrem

Et mersit pelago: spectabam hanc littore pugnam.

Forsitan et pugnae finem Perenotte requiras

Extremam, breviter referam. Non obruit illos

215

Oceani rapida unda maris, per nota natabant

Aequora et in nostros vibrabant spicula cornu

Adducto, haud pavidi iuvenes, pavidaeve puellae.

Ad saxum pelago tectum mox illa recepit

Effera se pubes, miscens bella aspera in undis,

220

Vt prius; hi tandem longo in certamine victi

In nostras venere manus, telo unus acuto

Cannibalum interiit, duplicato at regia proles

Vulnere anhelantem una animam diffudit in auras.

Hi ducti ad naves, vinctique, ferocia corda

225

Non posuere tamen: non tantum in retia lapsus

Saevit aper, clausive cava sub rupe leones.

Huius pertaesi pugnae, tunc littore funes

Solvimus, et Caribum terram execramur, et aequor,

Nostrorum ob caedem moesti, resonoque volamus

230

Oceano aeratis confisi curribus aura

Nimborum impulsis valida; sic caetera pubes

Insequitur laxisque fretum proscindit habenis

Non horrens pelagus, non procurrentia saxa

In mare, nec tumido spirantia flamina ponto.

235

Sub lucem passim multas per marmora terras,

In morem Cycladum, sero sub vespere vidi,

Quarum aliae plenae arboribus a vertice summo

Montis erant, usque ad procurvi littoris oram,

Plenae et erant aliae passim beneolentibus herbis.

240

Parte alia ad caeli tollebant sidera sese

Saxosi montes, rubro varioque colore

Conspicui, atque oculis grati. Nos sistere classem

Et capere his portum terris vetuere frequentes

Difficilesque maris scopuli, turbataque circum

245

Aequora, et inspersum spumosa aspergine littus.

Aspera erat facies atque intractabilis unda

Latrantis pelagi, secum intolerabilis Auster

Et foedam tempestatem, nimbosque ferebat.

Huius tam vasti tractus rapidique profundi

250

In medio Burichena iacet circundata latis

Littoribus; non his terris nemora ardua desunt.

Sunt illic magni portus, quamquam incola pontum

Non tranet, sed sit domibus contentus avitis.

Infensae sunt hae gentes, et littora cunctis

255

Cannibalis, finesque suos tutantur ab hoste,

Victores et saepe domum sueta arma reportant.

Captivos lacerant, flammis torrentque vorantque,

Eliduntque oculos sociis spectantibus ambos.

Oppidaque aggeribus, fossaque, et flumine cingunt.

260

Tunc nostri trabe descendunt, fontisque liquores,

Celsaque tecta adeunt: montes fugit omnis in altos

Agricola et vacuas sedes custode relinquit.

Hic Burichena suum regem (ceu numen) honorat.

Sub noctem geminae indigenae furtim et puer ore

265

Egregius fugere simul, tacitique natarunt

Marmora, quos olim eripui de compede dura

Et manibus Caribum, et patriam petire, suosque,

Tantus amor erat his patrias invisere terras,

Quamvis Cannibalum adventus atque arma timerent.

270

Nos tandem fessi servata classe tenemus

Primam Quiqueiae terram revoluta per alta,

Atque antennarum sublimia cornua nautae

Funibus intendunt, pelagique ad caerula proras

Obvertunt, mox exponunt equitesque virosque

275

Pontibus, et primis ducibus comitatus ad altum

Accessi collem, ut socios arcemque viderem

Xamana in regione, maris prope littora vasti.

Quid referam? Constructae arcis vestigia nulla

Apparent, non agger erat, non vallus, at arcis

280

Relliquias ingens cineris celabat acervus.

Descendunt armati equites, peditumque manipli,

Littoreosque tenent portus; petit ardua miles

Terrarum et positas altis in rupibus arces.

Aerea personuit vicinos machina montes,

285

Convallesque cavas, sonituque impleverat oras

Littoreas frustra, namque incola traxerat omnes

Ad letum Hispanos, flamisque involverat arcem.

Hic Guacanarilli vectus prope littora lembo

Per mare germanus regis tunc nomine binas

290

Detulit ex solido statuas auro mihi, sed tunc

Non potui seriem facti, non noscere causam,

Interpres quia nullus erat, nam de tribus unum

Ex illis abiens, quos mecum per mare vexi,

Vltro dimisi, patriam petiere natando

295

Furtim alii, cum nigra tegit nox aethera et aequor.

Haec animo sedit sententia, mittere certos

Decrevi ad regem subito, ut causamque modumque

Diceret, excidiumque arcis, stragemque meorum.

Vt vero rediere viri, tunc unus in ipso

300

Littore stans tumulo flavae sic coepit arenae:

'Et si ficta reor, quae rex mihi Guacanarillus

Dixerit, hoc regis dictum nam Fama refellit

In cunctis vulgata locis, quos circuit ingens

Insula, at ipse tamen referam, quae dixerit ille.

305

Aurato rex in thalamo stratisque iacebat

Vulnere se simulans aegrum, cui crura pedesque

Caerula multiplici cingebant vincula nodo.

Hic mihi tunc fandi postquam est data copia, regem

Alloquor atque equites narro, peditumque phalangas

310

Venisse et nostram tetigisse haec littora classem;

Succensaeque arcis causam, seriemque rogabam.

Tunc rex: hanc classem non me adventasse latebat,

Venissemque volens ad littus, ni mea quondam

Crura gravi bello fixisset cuspide telum.

315

Eversaeque arcis memorabo ex ordine causam,

Quam petis. Haec multos (ut scis) habet insula reges,

Vberibus late regnis populisque potentes,

Qui postquam audivere meis consistere terris

Puppibus advectas gentes, armisque tenere

320

Littora, molirique urbes, atque oppida valle

Munire, et totum sua sub iuga mittere pontum,

Exarsere graves animis concordibus irae.

Audivere etiam peditum liquisse cohortem

Arce nova et secum raptas abducere praedas

325

Christophorum, inque oras ratibus rediisse superbas,

Quiqueiaeque novas in regna reducere gentes

Vere novo, cum se partu terra alma resolvet.

Tunc super his commoti animi mentesque duorum

Sunt regum, bellumque parant inferre relictis

330

Gentibus, et positam convellere funditus arcem:

Dant alii auxilium reges, suaque agmina mittunt.

Procedunt instructae acies et ad aequora tendunt,

Nec mora littoribus nostris bina agmina regum apparent:

Dextraque sudes, laevaque pharetras,

335

Tela inimica gerunt atque arcem milite cingunt.

Postquam aures allapsa meas est nuntia Fama,

Accessi subito multis cum millibus arcem

Incoeptisque viros suasi desistere et arma

Ponere, et hanc gentem redituram ad littora dixi

340

Magna equitum peditumque manu, sic nam fore nostri

Iam cecinere Cemes: sed nil mea verba, precesque,

Nil monitus valuere deum. Tunc lampada iecit

Ardentem rex longaevus, quae iacta perussit

Frondea tecta domus tabulataque proxima turri.

345

Tunc celer insequitur iuvenum facto agmine nimbus,

Connexisque parant trabibus convellere vallum.

At parte ex alia iuvenum globus arma manusque

Expediunt, late sonitum dat stridula cornus,

Missile telum alii rapiunt: it clamor ad auras,

350

Accensasque faces flammis ad moenia portant,

Invaduntque novam longis hastilibus arcem.

Hispanam volui gentem defendere vallo

Inclusam et ferre auxilium, meaque agmina contra

Opposui pugnantem aciem, flammasque ferentem.

355

Tendebam per castra manus, tristisque profabar:

Arma inhibete duces, irasque remittite reges,

Parcite et hanc arcem flammis dare, parcite quaeso

Militibus, vos triste manet sub sidere veris

Supplicium; accedet nostrum gens advena littus,

360

Et nostras exuret opes, fundoque revellet

Montibus impositas urbes; migrabimus omnes

Extorres patria amissa, rebusque relictis.

Sed dum per medios ignes mediamque ferebar

Structam aciem, numero tamen et bellantibus impar,

365

Vulnere crudeli suras transfixit arundo:

Restat adhuc parvum laeso sub poplite vulnus.

Me lapsum famuli accipiunt, humerisque reportant

Ad littus, sed me ut cedentem ex agmine reges

Videre, incingunt duplicatis moenia flammis.

370

Tunc miles furit et tectis incendia miscet,

Atque arcem, inclusosque viros involvit in ignes.

Testor amicitiam sancitaque foedera quondam,

Et patrios Cemes, me non potuisse tueri

Commissam hanc gentem fidei et nova moenia nostrae.

375

Responsa audistis proceres, audistis inanes

Nectentem regem causas, incendiaque arcis'.

Protinus ulcisci socios ipsumque volebam

Periurum iratus violata ob foedera regem

Perdere, sed trepido timui ne regna tumultu

380

Et populorum animos turbarem rege perempto.

Ad Guacanarilli montanas mittitur aedes

Melchior, haec eadem qui rettulit omnia, quae iam

Dixerat interpres: regem nam viderat alto

Porrectum lecto, nec laesum crura sagitta,

385

Regali at thalamo simulata mente iacentem.

Ad me blanditiis hic regem duxit, et illum

Dimisi, ut patriam ad propriam, sedesque rediret,

Quem mulier facie insignis formaque per aequor

Vndosum, cum septem aliis, confisa lacertis

390

Est Guacanarillum sub opaca nocte secuta.

Melchior interea legeret dum curva Quiqueiae

Littora, militibus multis comitatus, ut ipsum

Quaereret huc illuc fugientem per iuga regem,

Invenit portum procurvum et navibus aptum,

395

Cum pelago incumbit pennis niger Auster aquosis.

Cingebant summi hunc colles, quibus unda silebat

Clausa, nec iratum pelagus, ventosque timebat.

Hic adeo est portus curvum falcatus in arcum,

Quo postquam ingressus fueris mediumque tenebis

400

Navigio, dextra quamvis flectasve sinistra,

At facile haud poteris quaerens cognoscere primum

Hic aditum, quamvis coniunctis frontibus intrent

Tergeminae has fauces nullo discrimine puppes.

Inque sinu medio montis scena ardua celsis

405

Tollit se arboribus densisque: hic psittacus alas

Depictus varias atque Indis corpore maior

Pervolitat, repetitque avium per guttura cantus,

Hic dulci nemorosa canunt aviaria voce.

In portum duo decurrent sat magna fluenta

410

Et varios ducunt secum ad maris aequora pisces:

Ipse etiam pelagi gentes, squamosa propago,

Flumineis subeunt lymphis, gratoque recessu,

Insano laticis capti fluvialis amore.

Decrevi ipse urbem sublimi in colle secundum

415

Hunc portum (namque aptus erat locus his satis urbi)

Condere: silva hic alta trabes, vicinaque rupes

Saxa ministrabat. Iuxta hunc longissima montem

Planities et lata satis, quam plura fluenta

Parvula et alta rigant, aurumque in caerula ducunt.

420

Ipse autem hunc portum regalem nomine dixi.

Vestigare viros circum vaga flumina et urbes,

Ductores valido certos cum milite misi:

Hoiedas hos inter, Corlanus et alta propago,

Ante acies dextra, atque animis praestantibus ambo.

425

Quattuor horum alter demonstrat flumina et alter

Parte alia tria conspexit labentia ab ipsis

Montibus, auratis longe radiantia arenis:

Legerunt ciceris non pauca leguminis instar

Grana auri comites, maioraque legit Hoiedas.

430

Mons erat haud longe a portu, quo condere castrum

Institui, coepique domos attollere saxis,

Atque magis tribus erexi, statuique sacellum.

Hic ubi decurrunt immixtis flumina arenis

Et lento, nitidoque auro, nec copia parva est,

435

Castrum aliud posui dictum de nomine Thomae.

Atque peragrata Cibavo laetus ad urbem

Mox Isabellam redii, cum purpureum ver

Et tepidi crescunt soles. Tunc fratre relicto,

Cui summam volui rerum, cui credere classem,

440

Assueto et bellis iampridem Margaritaeo,

Quos iussi circum positas perquirere terras,

Et subito inventas communi subdere regi.

Tendo iter ad Cubam cum terna puppe per aequor,

Ne forte imperio premeret ratis advena terras,

445

Oppidaque, littusque novum, gentesque repertas,

Oceanique meis inventum puppibus aequor.

Deserimus socias naves, moestique volamus

Per mare, er aspirant animosis flatibus Euri.

Sub lucem nitidi solis sese mihi portus

450

Ostentat, scopuli incurvo quem murice cingunt

Ingentes, vastique maris silet unda refusi:

Nicoleo divi hunc portum de nomine dixi,

Spectantem longe ditissima littora Cubae,

Sed latus accessi Cubae, qua spectat ad Austros;

455

Maitii apparet tantum Iamaica dives,

Hortorumque simul vario laetissima cultu.

Vnum habet in medio sublimi haec insula montem

Vertice, qui latis tangit radicibus aequor

Et sese circum nemoroso a littore tollens

460

Paulatim molli ascensu se attollit ad auras,

Et media excelsum monstrat tellure cacumen,

Vnde licet spectare rates sua tecta petentes,

Quae celso imposuere iugo; quotiensque feroces

Cannibali hos turbant, subito de vertice currunt

465

Incurruntque, alacresque ineunt in littore pugnas,

Nam semper cum Cannibalis bella aspera ducunt.

Hanc gens dura colit, longoque exercita bello

Hostiles contra incursus, contraque Quiqueiae

Finitimos. Volui fessam ter sistere classem

470

Littore iam capto, classem ter reppulit hostis,

Et loca nota tenent, opponuntque agmina nostris

Puppibus. Adprensa tandem tellure, ruentem

Ad littus turbam aggredior, quae nescia cuiquam

Terga dare a patria nostros pellebat arena.

475

Pacati sunt tandem animi pressique tumultus,

Visurique novas gentes ad littora currunt.

Linquimus hanc etiam terram, solemque secuti

Occiduas versus terras currentia vidi

Torrentis fluvii in morem freta fata, sinusque

480

Innumeros, centum et sparsas per caerula terras.

Dum vero impellunt a tergo flamina puppes,

Sub noctis tenebras, Cubae nos accipit ingens

Iridis in faciem portus atque unda silentis

Oceani, quem ferventi tutantur ab aestu

485

Aequoris et magno ventorum a turbine colles

Hinc atque hinc stantes, quo nos subsistere visum est.

Protinus optatam in terram descendimus omnes,

Intramusque domos non longe a littore binas,

In quibus innumeros pisces ardente videmus

490

Impositos pruna aut transfixos corpora vallis.

Accedo propius silvam, quae fronde virenti

Vicinas aedes scopulis littusque tegebat,

Qua nexos vidi ramis frondentibus angues

Atque astricta alios conspexi funibus ora,

495

Avulsos alii dentes (nec fallor) habebant.

Serpentes alit horribiles haec insula, qui non

Immuttunt membris hominum letale venenum,

Aut tactu, morsuve truci, torvoque ferinoque

Aspectu sunt, et vario sunt membra colore.

500

Hi pelagus terramque colunt, silvisque vagantur,

Pomisque ingluviem atque herbis beneolentibus explent,

Bisque decem interdum (dictu mirabile) soles,

Nec potant, solitumque cibum, nec gramina carpunt.

Regale hoc epulum est: hos frusta in parvula sectos

505

Infingunt verubus, domibusque epulantur avitis.

Dum vero positis in littore vescimur omnes

Piscibus, aufugere viri, sed Didacus illos

Accedens linguam edoctus moresque Quiqueiae,

Ad nos deduxit, dedimus queis plurima dona.

510

Insula Cuba tenet mores, quos ipsa Quiqueia,

Et lunam, solemque colit, similemque relinquit

Haeredem, et fruges similes proiectat in arvis.

Ingenio felix est gens, et mitis, et expers

Armorum, sua rura colunt, cupidique videre

515

Advectas nuper longinqua per aequora gentes,

Descendunt puppesque petunt, secumque canistris

Vimineis portant epulas, lymphamque ministrant;

Nosque etiam fessos descendere navibus orant.

Consita erant passim densis haec littora et altis

520

Arboribus, patrios fructos quae ferre solebant.

Littore in hoc adeo calidarum est flumen aquarum

Vix ut fumantes possit contingere lymphas

Ipsa manus; longo hic se fundit in aequora tractu,

At procul ingenti fumant freta salsa calore

525

Ferventes nec erat tutum transire per undas,

Qua late involvebat aquis se fumidus amnis.

Iamque die nitidus ducebat Lucifer ore

Purpureo, et luce infusa fulgebat Olympus,

Cum nostri videre ratem, qua per mare pisces

530

Captabant nudi nautae: tunc cominus illos

Aggredimur levibus vicina per aequora cymbis.

Intrepidi nos expectant, gaudentque profundo

Oceani ignotas illis spectare carinas.

Illi etenim utuntur nulla compage phaselis

535

Intextis, solido atque uno sed robore, et undas

Sulcant remorum valido tantum agmine freti:

Non illis velorum usus, non nautica noscunt

Arma ratis, non astra polo surgentia servant.

Vim nullam intulimus nautis piscantibus alto,

540

Sed tibi nunc mirum dicam, dignumque relatu:

Hic piscis salsa est clarus venator in unda

Quiqueiae, nec non vastae circa aequora Cubae,

Anguillae similis nostrae, sed corpore maior,

Et facie informi, nostris non notus in oris.

545

Hic pisces insectatur, veluti canis acer

Errantes capreas campisque et montibus altis,

Multiplices cuius squamae certo ordine corpus

Permixtae spinis armant, veluti rubus asper.

Hunc Guaicanum appellat gens incola piscem:

550

Pellem habet hoc monstrum summa in cervice supraque

Squallentes humeros, supra et squallentia colla.

Piscator trahit hunc intorto fune revinctum

Obstrictumque ratis lateri, patriisque sub undis

Pabula captivo noctesque diesque ministrat;

555

Affixa est laevo lateri nam lignea sedes,

Quam colit aequoreas cum volvit turbidus undas

Auster, et ex alto cadit imber, et Eurus arenas

Attollit supra scopulos: tunc sueta sub alto

Fornice tecta habitat, tutusque quiescit in undis.

560

Luce nova piscosa tenet loca nauta profundi

Et secum ducit vinctum per caerula piscem,

Atque ubi squamosam prolem per marmora cernit

Demittit subito funem; tunc ille per aequor,

Ceu liber vinclis, graditur, secumque rudentem

565

Ducit, et errantem sequitur per caerula predam:

Sic contra ruit hos animis et robore fidens.

Impositam dorso pellem mox explicat omnem,

Implicat et piscem coniecta pelle, capitque

Intrepidus, spinisque ferit (nam carcere nigro

570

Hunc fraenat). Tunc nauta vigil de gurgite funem

Paulatim trahit ad littus, captosque sub undis

Luctantes simul adducit, sed cum prope littus

Accessit nova praeda, levi piscator in altum

Dat sese celerans saltu, turbamque per aequor

575

Sustinet; accurrunt comites, pariterque labori

Succedunt, at piscis ovans captiva tenaci

Corpora rete tenet semper, semperque teneret

Impavidus, patrio dum viveret aequore, sed cum

Caelum haurit pellem laxat, piscesque relinquit,

580

Et celer aequoreis mox sese fluctibus abdit.

Ille etenim caelum hoc nostrum, non aera nostrum

Ferre potest, ideo nautae piscem aequora supra

Tollunt, ut clausam linquat viso aere gentem.

Saepe etiam varios glomerato examine pisces

585

Insidiis capit, et visa testudine contra

Tendit iter, nam dum placido nova pabula quaerit

Concha mari, tenet ora suae non praescia mortis

Exerta, et nullas pascens timet aequore fraudes.

Hic piscis maria alta colit, piscator et omnis

590

Vnum habet, facilisque unda quaerentibus ille est.

Quattuor hi conchas nobis, piscesque dederunt,

Nos illis contra dedimus gratissima dona.

Pandimus has inter dum vero lintea terras,

Indigenae ruere ad ponti cava littora gentes,

595

Et panem, et fructus, et secum ferre volucres;

Intentique oculis nostras mirarier alnos,

Dicere et e caelo nos descendisse supremo.

Insula sese etiam tractu tollebat eodem,

Qua vidi tantum sinuosa ad littora torvo

600

Aspectu turpique canes, quos educat illa

Barbara gens, illosque neci demittit, et exta,

Cunctaque membra coquit, mensisque epulatur avitis,

Et consanguineas vocat ad convivia gentes.

Hos referunt sine latratus componere soles:

605

Vidi ego verberibus domitum non edere vocem,

Non gemitus, non latratus, dum linqueret auras

Vitales tandem sub fuste et verbere torto.

Sed dum sulcarem has inter rapida aequora terras,

Ingredior multas non tuto in gurgite fauces

610

Angusti maris: hic poterat non navita retro

Vertere cunctantes iam fesso remige puppes.

Pontus erat nive candidior, sparsusque recenti

Lacte videbatur passim candescere fluctus.

Luna tenebat iter medium sublimis Olympi,

615

Cum maris intravit scopulos prope littora tendens

Puppis iter Zephyrisque legens felicibus oras.

Dumque darem Cubae turgentia vela per undas,

Mons procul ostentat sese densissimus umbris:

Hunc fessi petimus montem, silvisque subimus

620

Vmbriferis, quarum summo de vertice fontes

Surgebant raucoque sono vada salsa petebant.

Hic pinus sese in caelum pulcherrima tollit

Palmaque summa petit caeli convexa flagellis.

Tunc nautae ingressi silvas ligna arida ferro

625

Scindebant, liquidisque implebant fontibus urnas.

Transirem has inter sed dum freta concita terras,

Hic miles captare feras assuetus opacam

Est silvam ingressus, vidit qui vestibus albis

Indutos homines usque ad vestigia: qui tunc

630

Vertit iter, meque admonuit vidisse togatam

Hoc nemore aerio gentem. Tunc laetus in altam

Immisi silvam selecto ex ordine certos,

Qui nemus umbrosum transgressi haud tendere gressus

Incoeptos potuere ultra, namque herba tegebat

635

Plurima planitiem camporum aditumque vetabat.

Tunc subito rediit miles, rediensque ferarum

Grandia conspexit vestigia tramite in alto,

Percussusque metu mentem rediit celer ad nos.

Parte alia silvam ingentem fragantia versus

640

Littora conspexi, quam vitis plurimus ambit

Pampinus, innectitque comas, ramosque virentes.

Littus ad Hesperium tali de vite racemos

Attulimus succo gravidos, dulcique sapore.

Atque grues magnas per pascua florea vidi.

645

Hos tractus regionis aquae obduxere palustres,

In quibus ad littus conchilia lucida vidi.

At dum vela Notus tendit flatuque secundo

Aspirat nostris ratibus, procul ardua nautae

Culmina terrarum aspiciunt, lucosque sonantes;

650

Vertimus huc laeti puppes, qua vasta secundum

Aequora se geminae tollebant rupibus aedes:

His domibus vir solus erat, confectus et aevo

Et macie, et nulla velutus corpora veste.

Hunc ducunt propere ad naves et ad aequora, quem mox

655

Didacus interpres dictis compellat amicis

Et fari hortatur, cui sint haec subdita regno

Littora, quaeve habitent trans montis culmina gentes,

Sed captus non dicta capit, nec percipit aure.

Ille tamen montem hunc ultra signisque manuque

660

Monstrabat populum esse alium, regemque potentem,

Qui sese indueret diversis vestibus, ut nos.

Tunc cupidi versus iuga celsa ratesque sinusque

Dirigimus primae solventes tempore lucis.

Dumque maris molimur iter per caerula, centum

665

Occurrunt nobis lintres, signisque salutant,

Miranturque novas puppes, habitumque, virosque

Armatos, ostroque duces auroque nitentes.

Hoc etiam tractu longo conchylia multa,

Quae baccas gignunt limoso in littore vidi.

670

Me tenuit mora nulla loco, sed protinus ultra

Progredior: nec erat rupes, nec culmen in ipso

Littore, fumiferos quod non effunderet ignes.

Dum legimus scopulos latebrosaque saxa sub undis,

Et quae spectabant Austrum et quae littus Eoum,

675

Tercentum positae sinuoso in marmore terrae

Apparent, densis spectandae frondibus omnes.

Invitus tandem convertere lintea cogor,

Namque omnis vario ventorum turbine puppis

Victa erat, et comites fessi, et fracta omnia nostra

680

Arma ratis longum ob cursum et cava littora Cubae;

Tardaque classis erat, quae iam mare lassa vadosum

Presserat et laxis acceperat aequora rimis,

Panis et Oceani emensis corruptus ab undis

Nauticus, atque omnis rerum iam navita fessus.

685

Mons erat ante oculos rapide praeruptus aquai,

Vt me tunc positum conspexi in limine leti,

Sustuli ad alta oculos supera et sic voce Parentem

Vnigenae Christi lacrimis sum fatus obortis:

'Dum nos hac classe exigua freta mota tenemus,

690

Davidica o proles Virgo, qua clarius ullum

Lumen, nec terrae, nec habent celsa atria caeli,

Heu, quianam tanti disiecta per aequora Cauri

Proelia concurrunt inter se, haud ipse ego possem

Solvere me his rapidis (nisi me Deus adiuvet) undis?

695

Respice nos, audique preces. Non (te duce) Syrtes

Aut Maleae horrendas cautes, fluctusque timebo'.

Deinde ferit tumidum contis mare nautica pubes,

Nec curat venturam hyemem, ventosque procaces.

Haud longum in medio tempus freta mota quierunt

700

Et circumstrati fluctus, Zephyrique resedit

Spiritus et caelo tempestas clara refulsit.

Tunc me ad socios vertens, sic sum ore locutos:

'Vidistis maris insidias, murmurque minasque,

Ingeminare Notos, piceamque insurgere noctem,

705

Mox posuisse Notos, pacataque murmura ponti,

Et lucem Oceano et terris rediisse serenam.

Sint quamvis sine nube dies, sine flamine noctes,

Attamen haec non fraude carent, nec credere nautis

Huic monstro sese tutum est, nec lenibus undis'.

710

Sed dum nimborum crebescere proelia sensi,

Ipse sinum obliquo spirantia flamina contra

Et nautae subigunt remis fera per freta puppes:

Vncta natat pinus, quamquam esset fessa profundo.

Dum redeo, Boreas me vexit in aequora magnis

715

Plena adeo testudinibus ut navita cursum

Flectere non posset magna sine mole retrorsum;

Has fauces tamdem evasi, mox aequoris alti

Ingentem tractum ingredior, qui gurgite ab imo

Scythonia magis albus erat nive lacteque puro,

720

Et passim niveis spumabant fluctibus undae.

Ipse gubernator, metuens vada prona, propinquum

Contorsit proram ad littus, qua venerat, et qua

Non spirant vada, nec scopulis immurmurat aequor.

Et (mirum) nobis Cubae venit obvia pubes

725

(Nam nullos mea gens populos turbaverat armis)

Plurima dona ferens ad navem laeta, palumbesque

Ingentes, quorum spirabat guttur odores

Assyrios: nos tunc accepto munere laeti

Vela damus. Quos et quondam metus acer agebat

730

In montes agitare fugam, nemorumque latebris

Abdere se, nunc ad naves et ad ipsa ruebant

Sponte vada, et nostrae gratissima munera classi

Portabant; panem et lympham, viridesque volucres,

Et varios fructus quos tellus illa ferebat.

735

Hanc gentes quae tunc habitabant littoris oram

Quod rectum est servant, vivunt sine legibus ullis,

Indice non illis opus est; hi turpia damna

Non norunt, ullive novas intendere lites.

Omnia sunt illis communia gentibus, ut sol

740

Et luna est, atque arva colunt quantum indiget usus,

Nec quisquam servat sua praedia: multa supersunt

Iugera, queis illic committere semina possent.

Non habet haec regio felix regemve, tyrannumve,

Aut civem vitas et crimina castigantem.

745

Oppida non cingunt muris, non sepibus arva,

Maitiumque colunt tantum, iuccasque agiesque.

Hinc ego digrediens iterum rediturus easdem

In partes sub casum hyems, placido feror Euro

Iamaicum ad littus, tepidum qua spectat ad Austrum,

750

Et latera illius vidi, et nemora ardua longe,

Et passim virides hortos beneolentiaque arva:

Auriferaeque illic detexi littus Hayti,

Atque ignota mihi nemora, et non parva fluenta.

Ipse viam hanc alacris tranquilla per aequora inivi,

755

Dehinc sancti portum Nicolai intramus, ibique

Accepit statio fessas tutissima puppes.

Portus erat circum saxis incinctus et alto

Gurgite stagnantis ponti, quo clausa silebat

Vnda, nec horrisonos fluctus, ventosque timebat.

760

Transirem autumni dum tempore littus Hayti

Per maris irati rabiem perque horrida saxa,

Quaerebam vigil ipse locum, quo condere possem

Littore procurvo fessas cum remige puppes;

Me Deus interea haud liquit, dum solis in ortu

765

Aspexi terram, quae respondebat Hayti

Littoribus curvis contra, quam nomine dicunt

Adamanam indigenae: validis has inter utrasque

Deferor impulsus ventis, ubi nocte sequenti

Passa suo de more graves est luna labores.

770

Tempestate eadem quinque horas atque trientem

Cognovi Gades inter differre, marisque

Quos ego sulcabam, abrupto cum sidere, fluctus,

Turbati quae causa maris fuit atque procellae.

Cete instar monstrum horrendum vada turbida tranans

775

Venturam ob tempestatem, nec habere receptus

Iam tutos poterat, ponto se immiscuit atro.

Tunc ego me in portus penetralia et in cava saxa

Addideram multos soles sed post ubi vidi

Pacatum pelagus direxi carbasa versus

780

Optatos portus, speratae et littus Hayti.

Hic ubi germanumque meum, comitesque, ratesque

Inveni incolumes, populum et parere volentem,

Atque novam struere est visum hoc tunc littore puppem,

Quassatasque Notis aliquot sarcire carinas.

785

Miles tela novat, discissaque carbasa nautae,

Cum gravis autumnus silvis ponebat et arvis

Innumeros latis foetus. Reditumque parabam

Cannibalum in terras, ut possem exurere sedes

Illorumque rates flammis, et perdere ferro,

790

Vicinasque illis gentes, populumque timore

Solvere finitimum, sed enim gravis occupat ossa

Morbus ob insomnes tot ductas Per vada noctes.

Semianimisque dehinc Isabellae vectus ad urbem.

Me leto tandem eripui, rursusque redire

795

Vinique, frugumque, oleique coegit egestas

Littus ad Hispanum, namque illis navita noster

Non poterat milesque cibis assuescere, quos fert

Insula: ad Hispanum decrevi tendere littus,

Evenere mihi sed quae prius ordine dicam.

800

Nos urbes geminas populi ut fundasse, novasque

Aedificare domos videre et tollere caelo,

Cingere et ingenti fossa et circundare vallo,

Et premere imperio terras atque aequora circum,

Confestim exarsere animis, petiereque castrum

805

Vnanimes divi Thomae cum milite multo,

Vallaruntque nova muros fossa atque corona;

Cuius erat dominus tunc rex Caunoboa, gentesque

Illius mensem totum obsidione tenebant,

Haud pavidi nostros in proelia saeva vocantes,

810

Nam castrum posui dictum de nomine Thomae

Aeterno rerum domino in regione Cibavi.

Saxea sitque licet tellus, vaga flumina multo

Attamen effulgent auro, cum praecipue sunt

Imbribus aucta trahunt madidis de montibus aurum.

815

Actutum hanc arcem praecinxi cespite vivo

Permixtis fruticum virgis et robore secto,

Et trabibus fractae vicino in littore puppis,

Vt sese posset defendere miles ab hoste

Inclusus, si qua interea sors aspra fuisset,

820

Delegique locum supremo in colle, procul qui

Spectabat regionem omnem, montesque remotos.

Hanc arcem intravit bello praeclarus et armis

Margaritaeus princeps, dehinc ductor Hoiedas.

Hoc castrum indigenae se vincere posse putabant,

825

Vt Guacanarillus quondam, qui funditus arcem

Quam nostrae fecere manus delevit et igni

Tradidit, et nostros vita spoliavit. Adessent

Cum pauci, et rex rupisset foedusque fidemque,

Sed cum coepisset magnum increbescere murmur,

830

Obsidione premi nostros in monte Cibavi,

Armari pedites iussi, lectamque cohortem

Infrenare leves currus. Tunc cornua rauco

Clangore instrepuere cavum per inane, frementesque

Alipedes in bella movent, graviterque iuventus

835

Saevit ob obscuro socios in carcere clausos.

Mox iter arripuere duces nullo ordine, sed cum

Hac gentes videre procul volitantia signa,

Deseruere locum et montes petiere supremos.

Hoiedas, cui credideram nova moenia castri,

840

Iam liber certos duxit, certosque reliquit,

Qui curam gererent arcis; mox obvius illis

Processit, qui subsidio sub nocte serena

Ibant: tunc acies iunctae quaeque obvia morti

Corpora dant. Mox Hoiedas se contulit ad nos

845

Et totam seriem facti, remque ordine dixit.

Illum ad Caunoboam decrevi mittere regem,

Vlterius bello ut nollet contendere mecum,

Suaderetque illi iniustis discedere ab armis:

Inter nos coeant potius sed foedera pacis.

850

Dumque moram traheret rex in regione Cibavi,

Missi etiam legati aderant mandata ferentes

Ad regem, ut gentem sumptis detruderet armis,

Quae duro imperio circum sua regna tenebant,

Quorum unus regem alloquitur: 'Rex inclyte, tu nunc

855

Nonne vides gentem hanc nostras subiungere terras

Imperiis ausam, et tot vectigalia numquam

His nostris audita locis imponere, circumque

Aequoreos alias sub leges mittere tractus,

Condere et his nostris etiam nova moenia terris?

860

Illorum tanta est animis innata cupido

Rumpere tranquillam pacem et longa otia, nosque

Cogere servitio, et duro parere tyranno.

Quin etiam (heu facinus) nostros infringere dicunt

Velle deos sese penitusque abolere, parantque

865

Ipsorum sacras avertere protinus aedes.

Agricolae infindunt patrios non amplius agros,

Maitiique solo non mandant semina, et aurum

Impulsi inquirunt per terrae viscera tantum

(Pro dolor), unde fames nostris regionibus orta est.

870

Quid referam? Vxores nostras rapuere parentum

E manibus gremiisque, fuit non tuta iugales

Nondum experta toros virgo: praedaque recenti

Ducti et avaritia sese involvere rapinis.

Matresque et consanguineos, abductaque furtim

875

Pignora ab insolito miserescere milite deflent.

Ne dubita, cuncti venient in foedera reges

Finitimi, sparsae circum hoc toto aequore terrae,

Auxilioque omnes venient. Rem nunc tibi dicam,

Quam forsan minime reris: gens aspera bello

880

Atque a stirpe genus durum; hoc immitte licet nunc

Sit nobis regnisque aliis, tamen arma capesset

Hos contra, cum nos victos aliosque videbunt,

Illud idem tecum facient, quos saevus aperto

Advena hie insequitur bello, terraque marique.

885

Auxilioque aderit nota insula Madanino,

Quam Caribum uxores habitant, gens effera sumptis

Arcubus et iaculis, ullos quae non timet hostes,

Adversaque acie pugnans non vulnera vitat:

Tendit in hostiles eadem quot tela phalangas,

890

Impia contento tot vulnera dirigit arcu'.

Talia vociferans, cunctis mirantibus, aulam

Orator strepitu ingenti fremituque replevit,

Impulit et capere arma, locumque involvere flammis.

Parte alia Hoiedas suadebat foedera regi

895

Iungere, amicitiamque novam cum Rege potentis

Hesperiae, poterat solus qui vincere gentes

Occiduas, ne dum hos populos, quorum otia tantum

Delectant muliebrem animum, non bellica virtus:

Verborumque memor sit rex, quae plurima Cemes

900

Iam cecinere sui. Stabat velut ardua cedrus

In Lybano sita, quam Boreae fera verbera flectunt

Huc illuc, coguntque comas contingere terram

Interdum, lapsasque ferunt per inania frondes.

Blanditiis tandem atque astu deduxit Hoiedas

905

Ad me Caunoboam regern, qui post ubi captum

Se vidit, animum varias convertit ad artes,

Conscius ipse sibi sceleris, nam fortia leto

Viginti dederat nostrorum corpora nuper.

Non aliter frendet, quam lapsa in retia tigris,

910

Quae modo vi propria, modo dentibus et modo aduncis

Vnguibus, aut astu perrumpere vincula tendit.

Admonet et fratrem collectas ducere gentes

In bellum: mora nulla vocat germanus in arma

Subiectos regi populos, vicinaque cogit

915

Auxilia, et vastant cultoribus arva remotis.

Horridus ante aciem in iaculis, vultuque minaci

Caunoboae germanus erat, nec terruit illum

Armorum longe fulgor, sonitusque tubarum.

Hic gentes in quinque acies diviserat, et dux

920

Expertus bello pugnas de more ciebat,

Atque instigabat laetis clamoribus alas,

Opposuitque suas contra agmina nostra cohortes,

Stans medius. Cernens Hoiedas tutius esse

Levam aciem nostris armis invadere, aperto

925

Agminibus quam tot iunctis concurrere bello,

Dehinc dubius stetit an primum prosternere nodum

An dextrum vellet peditum, cornuve sinistrum

Immissis turbaret equis, ceu saeva leaena,

Quae videt in specula silvis errare iuvencos,

930

Parte alia gregibus permixtos carpere gramen

Intonsum cernit subter memora ardua tauros;

Illa animum rapit huc illuc, an florea cursu

Prata petat, laceretque gregem, pariterque iuvencos

Invadat, dubia: in tauros resoluta feroces

935

Vertit iter. Sic Hoiedas cum milite lecto

Aggressus cuneum est dextrum, nam dehinc ubi vidit

Illorum ductor, princepsque expertus, Hoiedam

Fulgentem phaleris, flammasque umbone vomentem

Et galea, secumque metum, strepitusque ferentem

940

Ignibus immixtos, et equo clypeata regentem

Agmina, non aliter pugna perterritus haesit,

Quam lupus, Atlantis sequitur dum per iuga tauros,

Aeria longe spectans de rupe leonem

Perfusum latos humeros atque ora cruore:

945

Olli animus subito iniecta formidine torpet,

Nec versare dolos audet nec fidere cursu,

Non animis contra ire cupit. Verum ille ubi vidit

Iactum intra teli pugnam adventare, remissis

Tunc loris equitum erupit clamore, et equorum

950

Pectoribus stravit pugnantum pectora cursu,

Et belli nodo, laeva de parte, timorem

Immisit. Fugere alii per prata, cavasque

Per rupes tenuere viam, pacemque petebant.

Ductorem belli captivum duxit Hoidas.

955

Accidit et nostris sors haec adversa carinis,

Impediit quae classis iter, nam sideris ortu

Sub Cancri Eoo surgens de cardine venit

Turbo ingens, qui praeruptis radicibus imis

Evertit, stravitque solo, et nemora ardua longe

960

Planitiem in latam traxit, piceasque procellas,

Et tumido fluctu radiantia sidera tinxit,

Immersitque rates undis, et vincula rupit,

Namque mare in terram irrupit cum turbine vasto,

Quiqueiae et pariter littus, vicinaque ponto

965

Proluit arva, domosque maris devexit ad undas.

Iamque fere amissis ratibus in gurgite, tristes

Pectore volvebam curas: hinc bella premebant

Cannibalum, hinc tanto quassatae a turbine puppes,

Hinc fessi comites, illinc penuria rerum.

970

Haec animis potior nobis sententia surgit:

Iussi ego tunc subito geminas aptare carinas

Atque rates refici, perfractaque transtra novari.

Certatim socii incumbunt et in aequora classem

Deducunt, Taurus cum sese attollere caelo

975

Inciperet. Nos exorto iam sole tenemus

Aequoreos cursus ratibus, sed fratre relicto,

Qui late regeret populos, et quem penes esset

Imperium maris Oceani, atque exercitus omnis.

Ducebam mecum hos geminos per caerula reges:

980

Hi, testes mihi sunt proceres, quos non mala febris

Corripuit, non morbus edax moerentia pressit

Corpora, sed miseros dolor ingens abstulit, ut se

Viderunt duci captos ad regna potentis

Hesperiae, quam dives aquis foecundat Iberus.

985

Adversa redii sine tempestate remenso

Aequore ad optatos portus: solita urbe morantem

Inveni propere regem. Rex protinus armis

Instructas octo puppes, atque aera, manumque

Lectam hominum, vinique cados, frugesque ministrat.

990

Atque illas solvens Hispano e littore tandem

Deveni exiguam tota cum classe Maderam,

Et misi ad fratrem naves, mala et aspera sed sors

Quiqueiae nobis inimicas detulit oras,

Roldanus quas et socii dicione tenebant.