27. M. Sauroniano comiti Asopus
Si qua dies vacat et curis exemptus amaris
Exerces fortasse deos atque enthea Cirrhae
Numina, fortunate Mari vatumque labores,
Has etiam nugas, haec singultantia nostri
5
Carminis argumenta legi ne despice, quamvis
Maeonii delubra Iovis et gymnica Mantus
Sacra frequens adeas geminisque operatus in aris
Nunc latus aeterni dium sectaris Homeri,
Sive Ithacum Nerei diversa per aequora ducit
10
Seu Phrygios prosternit equos; nunc passibus aequis
Virgilii comes Italiae per compita nota
Duceris alternumque canis, seu tegmine fagi
Pastorum curas tenui solatur avena,
Seu docet arvorum cultus aut Martia pulsat
15
Tympana Bellonaque ciet ferus aequore toto
Ausoniae Turnumque manu dat vindice leto
Et magnum Aeneam sceptris laurentibus infert.
Viderat e caute Asopus te cornua magni
Caesaris indignata sequi patriamque gementem
20
Linquere et ignavis augere pericula Gallis,
Nubifer Asopus, gelido qui vertice montis
Accubat et valida frondentia rupe tuetur
Iuliaci dumeta fori, quae fluctibus ambit
Tiliaventeae flaventibus arbiter undae,
25
Quae Turrus pater undisono praeterfluit amne
In geminas divisus aquas, ubi condidit urbem
Caesar et aerias Vtinum complectitur arces.
Extemplo deus haec latebroso e carcere fatur
Innixus quercu annosa; vocem arbuta summis
30
Excepere iugis et duro in cortice nymphae:
"O nimium damnata dies quae protulit orbi
Sanguineum Mavortis opus cristasque comanteis
Extulit et ferro tranquilla silentia rupit!
Tunc caedes hominum factae crudelibus armis
35
Et pacis turbata quies, tunc impiger hostis
Haesurum lateri mucronem et fortia tela
Repperit horrenteisque tubas lituumque canorum.
Mox trepidas saevis domuit populatibus oras
Et segetum iniecit stipulis crepitantibus ignes.
40
Vidimus a! quoties defuncta cadavera moestas
Ad tumulum plorasse nurus et inania crines
Munera suppositis natorum effundere bustis!
A! quoties raucis ululatibus acclamarunt
Et lacrimis movere deos, Sipyleia quales
45
Fudit Echionios Niobe damnata per agros,
Dum Gortyniaco pueros transverberat arcu
Phoebus et attonitae lugent dispendia Thebae,
Qualibus Andromache sublimi e culmine turris
Dardaniae nati crudelia fata secuta est,
50
Infelix virgo; nec me Priameia caedes
Aut miser Astyanax vel Larissaeus Achilles
Admoneat magis Odrysii meminisse furoris
Quam rabies Arctoa, meis quae sedibus olim
(Sive hoc ira deum seu fors inimica ferebat)
55
Pugnaces aquilas et barbara castra locavit.
Inde furens animis ferroque accincta corusco
Ausit inaccessas rupes et nobile saxum
Barbarica prehensare manu fidosque penates
Iuliadum Veneto frustra eripuisse leoni.
60
At senior rupis custos ingentibus ausis
Reppulit obstantes cuneos et bellica pressit
Teutonici vexilla dei, ceu turbidus amnis
Sontius oppositum proturbat in aequora vallum,
Siquando nivibus ferventi aestate solutis
65
Tros puer accumulavit aquas et multa coegit
Nubila densavitque polos, ruit obiice rupto
Flumen et evulsas duris e montibus ornos
Gurgite praecipiti secum trahit omnia: fluctus
Arva tenent bibulaeque satis glomerantur arenae,
70
Damna gemit trepidus nemoroso e vertice pastor.
Illa mihi lux atra fuit durosque labores
Attulit et multis sparsit mea tempora canis;
At magis haec infausta dies, quae pectore vellit
Te, iuvenis dilecte, meo gelidasque per Alpes
75
Gorgonis armatum squammis et virgine saeva
Caesar agit duro Gallos exscindere ferro
Ac populis inferre manum quos circuit aureis
Sequana vorticibus, Rhodani quos alluit humor
Atque fluentisoni glacialia cornua Mosae.
80
Ecquis agit furor Icarium spectare Booten?
Ecquis amor Latiis inimicum gentibus orbem
Teutonis infensi lustrare per oppida cogit?
Bella gerant alii; tu Martis inutile ferrum
Proiice felicique comam subnexus oliva
85
Palladis amplexare iubar (licet agmina quires
Pharsalicae ductare manus Tyriosque bilingues
Sistere Tarpeiae rupis Capitolia circum)
Ingenii sudore tui, Marathonia qualis
Arva colit, doctae qualem venerantur Athenae
90
Et simplex chorus Euganeis operatus in aris
Medoaci, calidis ubi fluctibus exhalantem
Gens Aponum densas miratur ad aethera nubes.
Hanc tibi nascenti comitem Saturnia virgo
Tradidit Ilithya piusque Diespiter, a quo
95
Magna coronati suspenditur area coeli
Et fluidae librantur aquae Neptunia regna.
Ex illo dea Cecropii te gymnade suevit
Exercere fori Latioque involvere circo
Ac studiis aptare, senex ut vertice Chiron
100
Pinifero magnum ludo exercebat Achillem;
Hinc tibi non ingrata quies evolvere sensus
Librorum quos Argolicae pater explicat orae,
Tristia Mopsopiae perpessus damna cicutae
Ac quaecumque canit Pagasaea per oppida magni
105
Numen Aristotelis, quicquid mortalibus aegris
Dat Samii cortina dei, seu pectora sumit
Euphorbi seu Iunonis circumstrepit ales,
Quicquid et Alcinous scriptis complectitur aureis,
Quae Plato Cecropia dius recitavit arena
110
Et senior Plutarchus habet Cnidioque retexit
Eudoxus calamo et rerum scrutator Iollas.
Mox Ithaci proferre nives lepidumque Periclis
Fulmen Erichthoniis aequare profatibus audes
Et tibi se Pylii facundia, Nestoris et se
115
Insinuant vocis recubans in vertice Pytho.
Inde per Italiam Saturnia regna vagaris
Impiger et fluvio Tiberini exceptus amoeno
Ausonios rimaris avos, qui dogmata nobis
Arguta scripsere manu totumque per orbem
120
Plurima victuris sparsere volumina chartis,
Sed magis Iliacae plorantem incendia Troiae
Virgilium et culti lacrimantia plectra Tibulli
Carminaque thyrsumque dei, Mevania quo se
Tollit et apricos circumsonat Vmbria colles,
125
Vmbria Callimachi manes genialibus aris
Excipiens Coique gemens ad busta Philetae;
Quinetiam legis Arpinas quae fulmina consul
Ediderit, quales divino e pectore nimbos,
Dum furit armato fretus Catilina Cethego
130
Et coniurati affectant Capitolia cives
Et quaecumque pater Latialibus inserit arvis
Livius aut spatiis loquitur brevioribus audax
Crispus, Aventinae seu flet dispendia Romae
Sive triumphati crudescit terga Iugurthae
135
Ausonia vincire manu, licet aurea dona,
Scaure, tibi dederit Numidis abducta colonis,
Vt miseras caesi leniret Adherbalis umbras.
Denique Cimmeriis iuvat exeruisse tenebris
Vnde genus traxere homines, praecordia subter
140
Quae fuerit pulchris animantibus insita virtus;
An obitus capiant labefacto corpore vires
Circumfusae animis et iniqui vulnera leti,
An pereant elementa, poli si corruet ingens
Machina sublimesque dei et Saturnius heros
145
Iuppiter, e coelo qui tela Typhoea torquet
In caput Enceladi, quassat dum saxa Pelori
Ardua conaturque labantem evertere molem,
Inferat ut magno rursus bella impia coelo;
Praeterea quanto seiungitur intervallo
150
Nilus ab Eridano gelidaque Borysthenis unda
Metiris passimque notas quo turbine fertur
Rhenus in Oceanum et quales circumfluat urbes,
Quantus ad aequoream deducitur agmine Peucen
Hister arenifero, coeli quo fluctuet orbe
155
Phasis Oronteusque latex, frondentia latae
Qui Scythiae pineta colant et gurgite Syrtes
Incerto eiectas Libyae, quos alluat ingens
Doris et Ionii spumantia marmora Nerei.
Quin et Maeonia deducis ab alite carmen
160
Et canis aprici nymphis algentibus Hydrae
Quot genitor Veneta pro libertate labores
Pertulerit, quantis gemuit singultibus olim
Tutatus molem hanc et nostri culmina montis,
Sive Liburnorum furiae populatibus agros
165
Infensis devastabant, seu moenia Turro
Circumfusa sub invisa ditione tenebat
Caesar et Euganeas tenuabat verbere turres,
Affectans Venetam subvertere Neptuninem,
Cui decus Italiae, cui religionis honores
170
Numina concessere deum veteresque secures
Imperii, postquam fato Saturnia rupes
Corruit et Rheno cessit Tiberinus iniquo.
Addis avos atavosque piis affatibus et quae
Belligera fecere manu viridantia circum
175
Pascua quae rastro Hesperiae terit accola Pisae,
Quae radens Arnus fecundo gurgite lambit,
Arnus honoratos cui circuit infula crines
Plurima, gaviso toties lucentibus aris
Sidereas libasse dapes adytisque reclusis
180
Ambrosia vesci divorum et sanguine puro.
Nec te Corycia Thymbraeus harundine paean
Ducentem nostras levi modulamine rupes,
Nec Geticus senior materna vinceret harpe,
Divinus senior rapidi quem vallibus Hebri
185
Excepere dolis Cicones et vulnere saevo
Clamantem frustra Eurydicen fidibusque canoris
Flectere quaerentem Bacchantis pectora turbae,
Pectora quae Bromius tereti sub cortice vindex
Occuluit pater et torta radice ligavit.
190
Ergo nefas sit bella sequi Martemque furentem
Socraticis praeferre deis, quibus enthea virtus
Ingenii viget et summi patet orbita coeli,
Quos Marathon funesta colit. Te, maxime Iuli,
Tela decent iaculumque ferox et Noricus ensis,
195
Te domitus fornace chalybs, Germanice, cui se
Addixit totum Davalus, nec segnior in re
Forti, Marce, ruis ferrataque tegmina summo
Imponis capiti et morituros excipis hostes.
At comites Musae debacchatusque Cytheron
200
Vatibus et miseri sublimia saxa Prienei
Te foveant, dilecte Mari citharaeque repertor
Arcas et Aonio lassatus pectine limes.
Si vero te cogit honor flammantia durae
Militiae tormenta sequi Gallumque rebellem
205
Protelare manu et galea subnectere crines,
I, Mari, laturus ebur quo vindice Roma
Edomuit saeva truculentos cuspide Cimbros
Et fluviis cessit Latiis temerarius Albis.
At simulac patrias remeaveris advena sedes
210
Et captas urbes narrabis et oppida Rheni,
Iungetur Paphiis Aurora cubilibus et se
Pulchra Venus pulchros ultro insinuabit in ignes
Cantabitque decens Venetas Hymenaeus ad aras,
Tethyos Hadriacae mensis exceptus amicis".
215
Dixerat; Eoa firmavit ab ilice corvus
Omen et aeriae nutarunt vertice rupes.