18. Redemptoris Nostri Genethliacon

Parthenio labentem utero (coelestia postquam

Atria deseruit maiestatemque parentis)

Progeniem proferre paro. Gravat ardua vires

Calliope tenuique negat succumbere plectro;

5

Ambracii gravat ora dei teque alta moventem

Chaonia, Sporene, tuba superosque rudenti

Irritantem auro et castae ornamenta puellae.

Vnde tibi fluit haec pietas, Pater optime divum?

Vnde tibi tam mitis amor? Num diligis orbem?

10

Num curae tibi nostra salus? Labat ecce quieti

Ora poli tardique hebetant nascente Triones

Te nascente, Puer, septenique ambitus astri

Tectaque divorum flammantia. Tu mihi tantum

Pande, precor, pietatis opus, qui sidera nutu

15

Concutis, ardenti formasque tonitrua coelo,

Cunctarum genitor rerum, cui provida paret

Natura humanumque genus, si te artibus olim

Odrysiis procumbentem grato ardua fovit

Scodra sinu, quom Strymoniis Mars impius armis

20

Ingrueret, si Threicio pius obstitit orbi

Armato Sporenus equo et tentoria forti

Prostravit Pangaea manu Turcasque rebelles.

Merserat aeterna primum sub nocte parentem

Rex magnum sortitus ebur magnumque deorum

25

Concilium et geminos terraeque marisque recessus.

Merserat, atque ipsum Stygio acclinaverat atro

Seposita pietate carens. Illum atra gementem

Circum stagna Deus prospexit ab aethere seque

Vocibus his media clamantem in valle barathri:

30

"Ergo per aeternos crimen produxerit annos

Fas odii, Pater alme, tui? Stygiisque piabit

Suppliciis infanda meae commissa maritae?

Ergo etiam seris promissa nepotibus instat

Poena gravesque umbrae? Sic surget inutilis aevo

35

Progenies? Quae meta manet, quae meta laborum?

Qui finis poenaeque modus? Satis hausimus Orco

Supplicii; iam fulgenteis da cernere coetus

Astrorum, iam purpureo nos ingere coelo,

Omnipotens. Quid namque hominem formasse iuvaret,

40

Quid terras variisque orbem pinxisse figuris,

Si mortale genus Cocytia regna subiret

Et numquam aethereas divorum cerneret arces?

A! quanto melius tali incubuisse figurae

Esset et ardentem vidisse Hyperiona numquam,

45

Quam sic aeterno umbrarum succumbere leto

Atque aurae expertes sub nocte iacere profunda!

Ergo agedum misera quamprimum hac valle malorum

Eripe nos, si digna peto, si qua emicat axe

Cura mei". Sic orabat lacrimabilis Adas,

50

Sic Eva, sic caesus Abel Phariaeque sorores

Et Moses longusque Hebraei sanguinis ordo

Instabant fieri et veniam clamore petebant,

Psalmiferi tamen ante omnes vox rauca parentis.

Annuit his Genitor: coelo volat ocius alto

55

Nuncius aptatis suffultus pectora pennis,

Divorum mandata gerens, terrasque volatu

Ambiit et Syriis tandem citus astitit oris.

Ceu picti regina chori volucrumque per auras

Et coeli convexa ruit, siquando Caystri

60

Per ripas errare vagos perspexit olores,

Per littus, Penee, tuum et vernantia Tempe,

Plaudentes illi per amoena vireta vagantur

Et dulces grato modulantur murmure cantus,

Illa ignota ruit mediumque per aethera cursus

65

Tendit et ignaris subito ferit inguina rostro;

Haud secus alatis pedibus Iove missus ab ipso

Angelus astriferi linquebat culmina coeli

Candenti nimbo effulgens. Hunc limbus obibat

Atque humeris iubar exortum vultuque sereno,

70

Huic roseus fulgebat apex. Iamque aurea iussae

Tecta deae iussasque notaverat ordine postes,

Quom procumbentem secreta in sede puellam

Aspicit et superos votisque animisque moventem.

Ergo illam sic pronus adit, sic pronus adorat:

75

"Salve, cura deum, supremi conscia fati,

Aeterno dignata toro thalamisque deorum.

Salve agedum, salve (ingeminat) Virgo optima. Nam te

Orchomeni excepere deae; tibi gratia fulsit

Stellanti demissa polo, venientia cuius

80

Numina concipies uterique in parte locabis

Promeriti, simul auricomis tibi fulserit astris

Omnipotens alvumque pio ditabit honore.

Ne dubita; sic fata iubent, sic imperat ille,

Ille sator rerum, cuius tibi maxima pando

85

Iussa. Illum paries Natumque vocabis Iesum.

Haec coelo decreta manent; tu iussa deorum

Exequere et thalamis aethrae gemmantibus infer

Lethaei populos haerentes faucibus Orci

Optatoque extende polo, quoi maxima quondam

90

Iura dabis coetu divorum evincta superbo".

Dixerat; illa genas deiecit et ora rubore

Tincta verecundo communi fixit alumnae;

Haec volucri tunc orsa deo atque haec pectore fatur:

"Fatidicos haec saepe choros veteremque meorum

95

Progeniem et multo bacchantes numine vates,

Arcano puer orte polo, monuisse notavi,

Venturum monuisse Deum quem pectore virgo

Conciperet non umquam avido complexa marito,

Non Paphio combusta rogo. Sed quis mea tanto

100

Pectora digna Deo tantoque putasset honori

Aequa? Veni iam, sancte Puer, teque ingere nobis,

Maiestas horrenda, veni mundoque salutem

Lustraque Lethaeis felicia gentibus affer.

Hoc (ut opinor) erat; sacrisque pulsus ab aris

105

Secessit genitor lacrimans urbemque reliquit

Cum grege rura petens et devia lustra ferarum,

Quandoquidem nullos subolis produxerat usus

Et fetus canae solatia longa senectae.

Ergo abiit curvisque recessit moestus in antris,

110

Illum omnes famuli atque abducta armenta secuti.

Postquam altum est emensus iter, pia numina gratam

Exorabat opem solabaturque timores.

His rerum Genitor precibus commotus ab alto

Grata meo statuit solatia ferre parenti.

115

Nox erat et nitidis radiabat Cynthia bigis

Germanum succincta iubar, tum lumina somno

Fessa dedit senior, blandam traxitque quietem.

Ecce autem aethereus sopitum nuncius illum

Missus adit, tum sic nocturna silentia rupit:

120

"Iam luctus, pater, ingenteis, iam comprime raucos

Ore modos gemitusque tuis procul artubus obstet.

Sunt tua nam rata vota; dabit tibi Iuppiter omne

Quod cupis atque tuae rara incrementa maritae

Divinumque extendet opus, quippe exeret alvo

125

Convexi sceptra alta poli, datus unde hominum rex,

Vnde erit amissae populis via parta salutis.

Surge igitur teque his tandem citus eripe curis

Antiquamque domum repete antiquosque penates.

Et ne vana putes superum mihi pandere Patrem,

130

Accipe signa atque haec longaevo in pectore conde:

Auratae simulac portae incrementa subibis

Fessus, ibi cernes dilectae coniugis ora

Et dulci teneros fletu amplexaberis artus."

Sic orsus celeri repetit vaga sidera cursu

135

Nuncius alatisque volans per inania plantis

Stellanti tandem Genitoris constitit arce.

"Hinc me progenitam referunt, hinc laeta parenti

Gaudia natalis noster demisit utroque.

Illi me summo primum vovere Tonanti

140

Pollicitique meae sunt virginitatis honores.

Ex illo sacrorum adytis rituque deorum

Accubui et superis mentemque animumque paravi.

Quare si nostri pia promeruere labores

Numina et omnipotens ita fata recensuit auctor,

145

Accipio quaecumque iubet nec dicta recuso".

Haec effata manus geminas ad sidera multa

Cum prece diva tulit circumplexumque profundas

Neptuni Glaucique domos et Tartara terris

Abdita venturumque pie veneratur Iesum.

150

Angelus interea velox ad celsa volavit

Tecta poli et motis coelo se immiscuit alis,

Qualis inexpletae post bella exhausta catervae

Deiectosque polo socios fratresque rebelles

Candida divinae transcendit limina portae.

155

Protinus Omnipotens (nec enim cunctatus) amatae

Corda deae subiit castoque sub ubere laetus

Occuluit se se atque altos Puer abdidit artus

Mortali sub fronte: Puer, coelestis origo,

(Aspicite) humanum non dedignatur amorem

160

Nec temnit duras pro nobis pendere poenas.

Vt cupit elato Patris abscessisse meatu

Terrenasque habitare casas mundique salutem

Primaevumque nefas violento exolvere fato,

Vt celer ex alto ruit aethere parvulus Infans!

165

Quem petis, alme parens? Patriae num deseris aulae

Tecta metu? Num terrigenas fugis? An tua forti

Porphyrion dextra quatit atria? Cedite porro,

Cedite, qui nivei convexa micantia coeli

Oromedonteae dura extimuisse putatis

170

Tela manus Ceumque animis super astra ruentem

Atque giganteis olim affectata ruinis

Templa poli et gelidae subnixum Pelion ossae.

Mens etenim quam caeca foret quamque impia nobis,

Religio queis vera micat, si turpia summos

175

Arma deos atque anguipedum concordia fratrum

Agmina formidasse atro gavisa triumpho

Turba putet manesque pio insultasse Tonanti.

Namque procellosi proclives gurgitis undas

Neptunique domos canosque Palaemona fluctus

180

Ore exhalantem Puer, hic Puer, inclita coeli

Progenies terramque domat Stygiasque lacunas.

Ille manu roseo surgentem Phosphoron igne

Firmat et Aeolio spirantes carcere ventos

Ille fugat, nubes rursusque per ardua vasti

185

Producit convexa poli turbatque vehitque.

Hoc mandante vagos agitat per inania pulcher

Phoebus equos promitque diem mortalibus almum.

Quis geminat longas firmato Hyperione luces

Castra Palestinae saevo dum Marte phalanges

190

Adversasque domant acies hostemque rebellem?

Prothea quis Glaucumque senem pelagoque sonantem

Aequorea Tritona tuba vitreasque sorores

In varias deduxit aquas tutumque catervis

Fecit iter profugis atque agmina dira sequentum

195

Fluctibus oppressit iunctisque reclusit in undis?

Tu, Pater omnipotens, prohibes qui ad sidera duci

Confusae Babylonis opus Phariique repellis

Damna ducis turpique tuos ditione ministros

Eripis atque hostes infesto vulnere mulctas.

200

O facilis pietas, superi tu ne auctor Olympi,

Divinas exosus opes, mortalia carpes

Viscera et humanos non dedignaberis artus

Parcarumque subibis onus mortisque frementem

Aspicies aulam pallentisque agmen Averni?

205

Queis, Genitor, meritis tam maxima dona meremur,

Infecti maculis praecordia caecaque mentis

Consilia et foedas volventes pectore curas?

At non sic primi potuisset pendere poenas

Criminis e divis unus, quicumque fuisset,

210

Nigrantesque Erebi regna eduxisse catervas

Ad superi convexa poli? Pugnantia divum

Sed quid fata queror? Te, magni conditor orbis,

Primaevum delere nefas luctuque maniplos

Iuvit anhelantes coelo imposuisse nitenti.

215

Nunc igitur velox candentem verticis orbem

Aetherei et superae vitas commercia turbae

Virgineumque petis thalamum condisque sub imo

Vbere nectareo flagrantia pectora succo.

Nec te tam durae terrent incendia mortis

220

Quam parat insonti palmosae cultor Idumes,

Nec te fata crucis nocturnaque verbera, nec te

Saeva coronato gaudentia serta capillo.

Cuncta, Deus, pateris mortali obnoxia turbae,

Frigus et Arctoae pallentia murmura brumae

225

Oleniumque pecus quosque auget Syrius aestus

Letifer et magnus Nemees frondentis alumnus

Massylique gregis perspectaque sidera nautis.

Tu Bacchum Cereremque capis durosque labores

Invicto suffers animo maeresque timesque.

230

Tu mortem, tu fata subis. Salve, inclita divum

Progenies columenque Iovis, quoi Tartara et ignes

Inferna de puppe Charon manesque triumphos

Expediunt; salve, terrisque labantibus adsis.

Non sic Palladia Codrus pro gente subivit

235

Fata lubens terraeque imos extinxit hiatus

Curtius, ut magni durarent tecta Quirini,

Armato subnixus equo manesque petivit

Quique Palatinum prostratura agmina Martem

Taenaria roravit aqua, occursantia postquam

240

Per noctem mandata tulit, Mavortius unde

Tela adversa furor patrio summisit honori

Hostilesque neci turmas dedit acer et omnes

Obnitens acies concepta perdidit ira.

Iam cedat Phoenissus honor pietasque per urbes

245

Nota Palaestinas quique assurgentia ferro

Colla dedit patrio fatisque cohaesit iniquis.

Sed quo mente feror? Nunc recto tramite coeptum,

Alme parens, peragamus iter blandisque feramur

Fluctibus et tandem optata potiamur arena.

250

Iamque propinquabant arcani tempora partus

Virginis et gravitas uterum matura premebat

Divinusque sacro sub pectore creverat Infans.

Olli (si qua fides magnos fovet abdita vates)

Augustus Latio surgebat in astra triumpho

255

Romanosque alto gestabat vertice fasces

Et magni incrementa orbis. Nam candida Martis

Aethiopesque piique Arabes Gadesque cadenteis

Circumplexae aestus Arctoique accola Rheni

Signa extollebant, Phrixeoque abditus axe

260

Cultor et arenteis Libyae qui prospicit amnes.

Dumque ille immenso capita assurgentia mundo

Nosse cupit quae frugifero terra arctat hiatu

Quaeque procellosis Neptunus circuit undis

Cymothoeque udas solita emersisse carinas

265

Ore, triumphatum censeri edixerat orbem.

Protinus Aeoliis se se Fama extulit antris

Iussaque magnanimi per totum Caesaris orbem

Fert cita convexique volat per inania coeli

Et totos peragrat populos Arctonque rigentem

270

Bactraque et extremos orbis pervenit ad Indos

Sauromatasque Getasque et ovantem murmure Nilum

Ac quacumque vagis sonat amnibus Amphitrite.

Et iam praecipiti ridentia prata volatu

Et latas terrarum urbes et moenia duros

275

Eiectura hostes transcenderat et cava coeli

Nubila, quom magno custos delectus alumno

Et tibi, diva parens, per inania vidit euntem

Stridentemque alis augustaque iussa ferentem;

Continuo mandata aperit monitusque puellae

280

Caesaris atque animo quae sit sententia poscit.

Illa pio sic orsa deo: "Quacumque meantem

Sectabor te, magne parens, seu te ultima Thule

Accipiet sive occidui regna invia ponti

Sive coloratos potius transcendis ad Indos

285

Cimmeriumque chaos, illisve allaberis oris

Quas Titan, nostro postquam secessit ab orbe,

Lustrat et ardenti semotas circuit ore,

Seu tua Trinacriae spectabunt ora volucres

Aetnaeos complexae aestus, qua Scylla frementi

290

Atracios movet ore canes quaque abdidit ingens

Alcides canae monstra importuna senectae.

I praeceps quo fata trahunt quoque imperat aulae

Servator, pia Roma, tuae et cedentia retro

Phoenissi linque arva iugi. Non longa moratur

295

Me via te ducente, pater, licet invia lustres

Scironis saxa atque inamoeni tecta Procustis.

En blandum sulcamus iter. Vos praevia latae

Ite, Dei incrementa, viae queis grandia Caesar

Molitur iussa et latum diffundit in orbem.

300

Vos famuli properate, viam pia fata secundent.

Hoc tantum mea membra gravat, quod fetus ab imo

Ventre exire parat coeloque educere vultus

Et iam pulchra novem complevit Cynthia menses

Atque vago novies renovavit cornua gyro

305

Nocturnos agitans currus: hic terminus haeret

Quo subolem proferre piam et surgentia vasto

Exta polo et triplices teneor iaculantia flammas

Brachia Latooque effundere numina partu.

Vestra tamen comes ire paro; vos cuncta parate

310

Opportuna viae celerique incumbite cursu".

Dixerat; illam animi securam et magna ferentem

Numina divinos onager sortitus honores

Suscepit patriaque haerentem eduxit ab urbe:

Talis Agenoreo Europe subnixa iuvenco

315

Dictaeas tranavit aquas Idaeaque venit

Rura timens falsique bovis cervicibus haesit.

Quid, dea, tam demissa petis? Quid sordida tractas

Frena manu foedique gregis moderaris habenas?

Phoebeae cape lora iubae, cape tarda Triones

320

Plaustra et tergeminae, Virgo, aurata esseda Lunae.

Dum iussum metiris iter Syriamque peragras,

Praecedunt famuli et sociis se passibus infert

Longaevus senior tardoque senilia gressu

Membra movet baculoque labantes sustinet artus;

325

Bos quoque eis socius fit euntibus. Hoc dea coetu

Ibat et Assyriae vernantia rura legebat

Stagnantesque lacus et odoros undique campos.

Et iam Bethlemiae fortunata arva tenebant

Iamque propinquabant urbi, quum solvit anhelos

330

Phoebus equos fulvumque Tagum Gadesque revisit.

Protinus accessu fuerant quae proxima Virgo

Antra subit fessosque epulis complectitur artus,

Vna omnes socii atque senex, tum membra sopori

Victa dedit fenoque humeros extensa decentes

335

Imposuit noctisque atra sese abdidit umbra,

Diram passa hiemem et spirantes largius Austros.

(Mira fides) decimum volvebat Cynthia mensem

Qui pluviis glacieque riget gaudetque cadenteis

Prospectare nives et ovantes murmure ventos;

340

At picti regina poli non candida fulcro

Pectora, non Phrygiae complexa libidine pompae

Accubuit magno divorum obnoxia fetu.

Ecce autem mediae tacito sub tempore noctis,

Dum rarum prospectat opus mentique volutat

345

Factum ingens Puerique artus venientis adorat,

Incursantem alvo blandeque per ima ruentem

Effudit nympha alma Deum et singultibus expers

Depositum sublime tulit; coelo ocius omnis

Ordo ruit diumque ambit concentibus antrum.

350

Agmina quis proferre queat quae lapsa rotantem

Extemplo liquere polum, Puer aurea postquam

Sidera gemmatosque deorum aspexit honores?

Huc et Lemniaco turba ora amplexa rubore

Et quae Gorgoneo non segnius arctat amictu,

355

Pectora Avernales siquando per ardua turbae

Lethaea de rupe meant nubesque profunda

Sede trahunt Zephyrique salum terrasque fatigant;

Huc illi venere chori quos candida Virtus

Circumplexa fovet, qui sceptra ingentia quique

360

Servavere thronos Tegeaeoque ocior astro

Ales et ardenti pubes dominata meatu;

Huc fusis Astrea comis Pietasque tetendit;

Huc laeto Pax fulta choro Pacemque secuta

Alma Fides, cui rarus honor, cui turpia surgunt

365

Incrementa orbis nullasque excultus ad aras

Elatae virtutis apex. Quid cetera narrem

Numina? Composito huc venit Inclementia vultu,

Iamque omnem socio complerant agmina coetu

Excisam sub rupe domum, quom Virgo iacentem

370

Sic blande est affata Deum et sic ora resolvit

Amplexu fota assiduo: "Te, maxime divum,

Aspicio frigentem artus et dura prementem

Saxa nec Idaea revolutum pectora palla

Nec Tyrio luctantem ostro? Te pectora nobis

375

Labentem aspicio et risu parva ora moventem?

Quo pietas haec tanta fluit? Vix atra Cybele,

Cui tractus terrarum omneis et regna dedisti,

Antra dedit quae te labenti Hyperionis astro

Obstantem et nostra acciperent sub luce ruentem.

380

Adde quod Hellaei gregis argumenta potenti

Formasti, Puer alme, manu Tyrioque rubentem

Pallam astro Libycusque comas queis cingitur Ammon,

Quas Seres misere pii quasque Inda perennat

Insula: nulla tamen tibi velamenta decentes

385

Obduxere humeros, nec te natura creatum

Floribus aggestoque herbarum excepit amictu.

Arenti tantum feno, tantum abditus antro,

Nate, iaces Stygios dudum accessure penates,

Qua rauco Styx amne sonat, qua turbidus alto

390

Igne meat Phlegethon triplicesque extendit hiatus

Cerberus et sonteis latratu verberat umbras,

Qua turpes lavere comas et pectora nudae

Eumenides saxumque obvolvit Sisyphus ingens

Et numquam refugos potis excepisse liquores

395

Tantalus assurgentem atro videt angue Megaeram.

Heu scelus, heu crudele nefas! Quid tristia volvo

Fata et venturae praesaga incendia mortis?

Quid poenas, Puer alme, tuas? Gemit ecce sub umbris

Persephone et nigri Saturnius arbiter auri

400

Et qui Daedaleo fera monstra coercuit orbe

Actaeis depasta animis populoque Minervae

Quique incursantes Furiarum comprimit ictus

Aeacus et duro minitans Rhadamanthus Averno.

Quin etiam vana deceptae Belides unda

405

Te nascente tremunt Ixioniique rotator

Orbis et anguineo Discordia vincta capillo

Et Letum letique Sopor concordia fotus

Brachia et aeterna possessa silentia nocte.

At non Elysios eadem cura angit honores,

410

Vipereo stat ubi delusa dracone iuventus;

Venturos namque extollit super astra triumphos

Insignem paeana canens: ut culmine coeli

Parta salus, ut septeni deus arbiter auri

Ingentem vario discrimine finxerit orbem,

415

Vt Chaos ardenti Ditis sub gurgite sese

Sepsit et immani cantus Tritona vomentem

Aere Cybeleaeque cacumina liquerit aulae.

Haec inter sacrae prostrata superbia formae

Insonat et toto iacula exultantia coelo

420

Atque hic elati fusos Aquilonis honores

Ore senex memorat Phario qui tristia regi

Vulnera tabificosque immisit corporis ictus.

Exin formati concepta exordia mundi

Et primos populorum ortus et turpia narrat

425

Crimina depulsosque polo propiore parentes.

Subsequitur vasto concessa potentia Nereo

Vndantesque polo fluctus atque excita fatis

Pinus inexhausti servatura agmina mundi.

Tum leges divorum omneis Solymique recenset

430

Damna chori nemorumque domos patuloque cadentes

Coelo epulas. Dumque haec patribus mirantibus heros

Explicat, immani candor novus emicat Orco,

Candor Avernalis testatus damna barathri.

Lugentes haesere animae manesque coruscum

435

Mirati tremuere iubar; stant Tartara et ingens

Cerberus infernis trepidat Tirynthion oris

Ogygio accedentem arcu Actaeoque minantem

Aegidem ferro Siculae furta impia divae.

Agnovere patris candentem Hyperionis axem

440

Natale proferre tuum et surgentia mundo

Saecula quae gemini stridentia limina Iani,

Quae Martis dura arma premant Geticoque ruentem

Ense deum, quibus alma viros Astrea Tonanti

Conciliet mitique volans Concordia planta.

445

Sic ergo insuetis descendentem ignibus omnes

Excepere diem et plausu fremuere secundo.

Nascere, lux quam flammigeri volat orbita Phoebi;

Nascere teque procul Clymeneius axis adoret

Fulgentem et clara sub tempestate ruentem,

450

Quandoquidem nostrae fers argumenta salutis

Atque optas coelo nos imposuisse nitenti.

Nascere tu quoque, magne Puer, cui protinus omnes

Orchomeni arrisere deae, cui Glaucus et ingens

Doris arenosi straverunt gurgitis aequor,

455

Cui tellus alimenta parat, cui lactea coeli

Stellantis cortina patet volucrumque meatus.

Sed quis te incesti prospectare arva Canopi,

Quis Pharias urget pavitantem quaerere terras?

Qui reges sacra antra fovent? En dona videmus

460

Aethiopum et grato cumulatas munere cunas;

En canos senis obtutos qui dulcia tandem

Membra fovet patriasque optatum sistit ad aras

Numen. Io iam promissis, Pater, artubus instas

Inflexus tractasque manus et dulcia figis

465

Oscula. Sed qui te bissenae tempora metae

Tangentem templo assistunt atque enthea quaerunt

Dogmata, Avernales Puer accessure lacunas?

Quisve procellosis nympharum exturbat in undis

Quas vagus irriguo Iordanus circuit amne

470

Irroratque caput latice exhaustoque fatigat

Imbre comas funditque cava pia flumina dextra?

Vndae admirantur venturae ingenti a sortis

Facta atque elatos fluvii admirantur honores

Attonitae; nec enim primaevam Acheloia noscunt

475

Pocula summisisse luem, et portenta draconis

Noxia, nec diros serpentum hausisse timores.

Ipse quoque apprehensa ignarus pater accubat urna

Iordanes gaudetque novo spumantia fluctu

Littora et inferni domitura incendia mundi

480

Inspicere, apprehensa ignarus pater accubat urna.

At qui purpureo procul incubuere profundo

Piscosos inter scopulos coetusque fatigant

Squammosos linoque imos ad littora pisces

Decipiente trahunt remisque instantibus haerent?

485

Caeruleos quae turba lacus undasque fluenteis

Lenaeos verti in latices miratur et haustus

Nereidum spumare pium dum blandus amorem

Comit Hymen taedaeque micant ad festa iugales?

Vos quoque Erythraeo pereuntes gurgite nautae

490

Novimus et fractis Euros Aquilonibus ire

Transtra per et remos puppimque agitasse labantem;

At Pater aequorea qui monstra exturbat in alvo

Protinus Aeolios iubet abscessisse fragores.

Secedunt Zephyrique et ovantes murmure chori

495

Atque ingens Boreas; medio stat marmore pinus

Inconcussa vagosque exultat vincere fluctus,

Ceu saevis Maleae ratis infestata ruinis,

Aegaeo aut deprehensa mari, siquando profundum

Nimbosae aspexere Hyades Haedisve minatur

500

Orion duro succinctus pectora ferro.

Postquam autem Ledaea phalanx super aequora cymbam

Aspexit fluitantem et caerula regna paventem,

Aeolii fugere chori nubesque coruscum

Deseruere polum Phaetonteosque iugales.

505

En quoque femineos expelli agnoscimus ictus

Atque luem fluido surgentem in pectora tabo,

En rictus Furiarum omneis, quae membra tenebant

Humana et diro infestabant agmine gentes,

Quas inter sumpto meat importuna flagello

510

Tisiphone latique volans per inania coeli

Sic picturatos divorum affatur honores:

"Ergo tot ingenteis amittent Tartara praedas,

Tartara luctificis hominum ditata maniplis,

Magne Pater, quem siderei colit orbita Phoebi,

515

Cui parent elementa exundantisque meatus

Oceani piceoque sonantes amne lacunae?

Ergo Erebi sic fractus honor? Quo nostra recessit

Gloria et expositae per mille pericula curae,

Omnia per commenta labor? Tot neximus iras,

520

Tot fraudes orbique dolos atque impia latis

Addidimus toties bellorum incendia terris

Quae Phrygii videre patres, quae Dardanus odit

Cultor et Iliacae qui pascua prospicit Idae,

Quae vel Echioniae vexarunt agmina turbae

525

Fraterna extenuata manu, postquam accidit ingens

Tydeus, et triplici Capaneus Iovis obrutus igne,

Et raptus subito terrae Amphiaraus hiatu

Hippomedonque Dryasque et cani miles Adrasti,

Quique incurvato Nemees frondentia rura

530

Arcu infestabat, fulvae siquando leaenae

Spumantive instaret apro prehensoque fugaret

Ense feras et qui Inachidas erectus agebat,

Oedipodes Graiosque manu sternebat ovantes;

Quae Cyro bellante vagus spectavit Araxes,

535

Quae Tomyris Medas expugnatura secures

Et prius ingentem factura Semiramis urbem

Atque ingens Babylonis opus Graiique domator

Agminis Emathio complexus pectora gyro

Scutatisque ducum turmis, dum cingeret omnes

540

Terrarum pelagique sinus, qua Phosphoros Horon

Assurgentem affert et inertia plaustra fatigat

Arctophilax, qua Phrixei nitor albicat astri

Dum latas populorum urbes et moenia lustrat;

Quae Drangas Parimasque tenent, quae maximus ambit

545

Caucasus, imperii prospectans limina Caspi

Cossaeosque Sibosque Sacasque et cuspide Mallos

Eoa Ambraciae sternentes agmina turbae

Et rupem, Lenaee, tuam, qua Nysa superbam

Attollit molem et candentia sidera pulsat.

550

Praeterea Oxydracas Prasiosque amnique propinquas

Gangaridas, quo Phoebus equos pater abluit haustu

Nascenteis promitque diem mortalibus almum.

Me quoque, me me urgente tuos, Mars improbe, currus

Leucadius prospexit Athos Xerxisque minaces,

555

Expavit quandoque manus castaeque recessus

Pallados et coetu insignes luctante deorum

Oebalidae et Phocaea phalanx Bremnusqe cohorti

Insidians, Thymbraee, tuae Pyrrhusque triumphis,

Roma, tuis; Lydique volans de vertice saxi

560

Aerato Porsenna choro seu Spartacus atrox

Seu Libyco sublimis equo et cedentibus Afer

Increpitans cuneis, varios quo sospite casus

Roma tulit magnique domus suspensa Quirini.

Scis moesto, Trasimene, lacu; scit culmine summo

565

Insurgens Apenninus Cannaeque piusque

Regulus et Tyrios quicumque inspexit ovantes.

Quid, Caesar, tua facta loquar subolisque triumphos

Assertae Mariique nefas Sullaeque furores?

Quid ve Paraetonii scelus exitiale Canopi

570

Phlegraeasque manus Gallosque ex Alpe ruentes

Ore sequar memorans? Nec tantum haec pectore quondam

Erupere meo. Quin et te misimus Orco,

Aegaeon, cui centum aures, centum ardua surgunt

Brachia centenoque micant de vertice crines,

575

Et subolem, Neptune, tuam coelestia palmis

Tangentem regna et coelum superosque petentem.

Me duce quin etiam matrem incestare paravit

Oedipus et thalamo poenaeque animosus inhaesit

Et trepidum ferro genitorem fixit adacto

580

Impius; at postquam picea se condidit umbra

Natorum ingenteis violentus miscuit iras

Et regni sociale nefas. Mihi dura Thyestes

Pocula mortalique imbutus sanguine mensas

Assignat rarumque scelus; mihi Daulias ictum

585

Iactat Ityn lugens raptosque sororis honores.

At vos quis vetito miseros consumpsit amore,

Aeolidae et vigiles summisit pectore curas?

Quis Cynaram natae patrium miscere coegit

Pectus et insanos nimis exercere furores

590

Nyctimenem Byblinque omnes ululare per agros

Fraterno Bacchantem aestu? Ceu maenas, ubi ingens

Apidanum Lenaeus adit Faunosque fatigat

Cymbalaque thyrsosque ferens: stant undique Bacchae

Flagrantes amplexae ignes crinemque solutae;

595

Stant Satyri, tenet aera deus coetusque canoro

Impellit cornu collesque nemusque resultant.

Et te, Dictaeo flagrantem ardentius igne,

Scylla, Cupidineisque urentem pectora taedis,

Purpureos patrio crines abscindere collo

600

Taenariae iussere canes, iussere Clearcho

Invidisse patrem teque insurgentibus, Ino,

Fluctibus et tumido misisse Palaemona ponto,

Infelix curvos Athamas dum tenderet arcus,

Infelix, cui luctantes Saturnia diras

605

Iniecit Libycosque in pectore condidit angues.

Phasias hac quoque sorte virum pinusque fefellit

Aesonias et cognatos dedit ictibus artus

Fraternaque truces aspergine miscuit ungues

Argolici post furta chori Peliamque peremit.

610

Ecce Lycaonios formidantem undique saltus

Cerno Iovem prehensaque minantem cuspide regem;

Fata Deo cerno anguipedum concordia fratrum,

Agmina Titanasque pios tentare penates

Coelicolum: ruit icta manus, ruit ignibus aethrae

615

Horrenteis ambusta comas coelumque relinquit.

Parte alia natum Getica sub nube frementem

Saturnus Latiis fugiens se se abdit in oris;

Exin Trinacrios carpentem serta per agros

Persephonem picei rapit ingens ductor Averni,

620

Tantum astus valuere mei, rapit ipsa profanum

Penthea mater et Aonio dat vulnera ferro

Autonoe dominumque canes stravere molossi.

Ipse pater natam terreno obstruxit hiatu

Orchamus occultos me praemonstrante furores,

625

Pectore quos, Thymbraee, foves thalamique pudicum

Limen olorinae foedatum sanguine divae.

Et nos Ogygio spumantia pectora Baccho

Nubigenum festis Lapitharum astare choreis

Iussimus, Ischomachem quum fractis undique mensis

630

Magnanimus raptare Pholus taedasque pararet

Pirithoi maculare pias. Quid funera moestae

Attollam Calydonis et ambusti omnia nati

Exta? Quid aspecto pallentes Gorgonis ore

Aethiopas? Et mi Cretaei forma iuvenci

635

Debet et Actaeo tela indignantia busto

Busirisque Sinisque cruentique aula Procrustes,

Et Cacus et Getici clementia dura tyranni

Quique Thoanteae templo accubuere Dianae

Crudelemque Amathunta colunt arisque Minervae

640

Bistonios posuere focos Scyronque meantes

Obtruncans Lelegas Vulcanique inclita proles

Clavigeram complexa aciem, quique Herculis ictus

Expavit Graiamque Palen dum grandia matris

Membra absumpta videt servatricemque Cybelem.

645

Haec terris portenta dedi quae regna barathri

Post obitus insignirent tenebrasque repostas;

Ast haec nescio quis supera de gente deorum

E tenebris auferre parat manesque triumphis

Implicat attonitos victumque per astra draconem:

650

Terque quaterque rotat primo qui dona parenti

Interdicta dedit nocituraeque appulit Evae.

Nec satis hoc: et nos mortalia membra tenentes

Mortali de sede fugat vinctasque catenis

Extorquet prohibetque loqui. Iam nostra labare

655

Sceptra tuor, iam terre minas Acheronta gravesque

Succubuisse deos medioque haesisse triumpho".

Sic effata rudes serpentum emisit hiatus

Diva triumphatoque genas obduxit Averno

Nigrantes turpeisque comas. Sed quae aegra salutat

660

Turba Deum socios ducentem ad lumina coetus!

...