17. eruditissimo adolescenti Petro Aleandro
Iosephi Sporeni Scodrensis ad Beatam Virginem hymnus
Quo mea Partheniae decus allatura coronae
Musa ruit? Cui nostra fluunt praeconia? Cui se
Pura verecundo summittunt carmina vultu?
Petre, tibi; nam sidereae candentia matris
5
Templa foves plenaque deos veneraris acerra
Ante omnes; tum Assyriae suspensa puellae
Tecta et Idumei venerabile numen Iesus
Innata pietate colis castumque beatae
Sectaris virtutis opus nec degener alti
10
Nomen Aleandri docta complecteris ulna.
At tu (Pieriae nec enim cano dona Thaliae)
Pande serenati sacrata palatia coeli,
Diva Palaestino spectabilis unica partu,
Ipse tuas donec propero sincerus ad aras,
15
Vinctus honorata felicia tempora lauro
Intendoque tuum fidibus proferre canoris
Numen arenosi quo fervida littora ponti,
Quo Ditis regna alta tremunt Stygiaeque lacunae.
Spargite odoratos, pueri, simul undique flores,
20
Accensis date thura focis; bona dicite, matres,
Verba nec abiecta quisquam neget ire lacerna
Incomptisve comis moestoque accedere vultu,
Scilicet ut superae precibus pia numina placet
Virginis et iustas divorum leniat iras.
25
Ipse ego, Sidonia velatus pectora palla
Vocalique lyra plectroque insignis eburno,
Diva, tuas referam laudes. Vos flamina, venti,
Ponite et Aeoliis mites procumbite in antris,
Tuque pares da, terra, vices pontusque procellas
30
Comprimat undantesque sinus tutumque per undas
Praestet iter nautis optataque ad aequora mitis
Evehat et timidis pateat via tuta carinis.
Ite procul nigrae fulgentemque aethera nubes
Linquite et auricomi radiantia lumina Phoebi
35
Per puras sinite ire vias currusque nitentes
Terrenos lustrare globos et curva profundi
Littora stagnantesque lacus camposque virentes.
Sed quid id est? Video rutilas descendere coelo
Lampadas, inflexo quas poplite Phoebus adorat
40
Aurato temone sedens. Procul ite, profani,
Ite procul, nam Virgo sui petit atria templi
Angelicis stipata choris. Quam sacra coruscis
Membra nitent radiis, facies quam pulchra decensque,
Virgo, tibi est! Flavi rutilant diademate crines,
45
Phoebeis sunt ora magis radiata quadrigis
Arctoaque Helice Phaethonteisque favillis
Splendidiora, quibus rerum telluris alumnae
Arsit opus penitusque ipsorum arx alta deorum
Neptunique domus cumque ipsis Naides undis
50
Et Thetis et Triton atque humidus ora Palaemon.
Non tantum Cynosura micat, non candida Phoebe
Nocturnos agitans currus cum forte sereno
Nubila sunt deiecta polo, cum turbidus Auster
Ingentes posuit flatus placidusque sub antris
55
Incubat Aeoliis nec ponti murmura miscet
Silvarumque comas strepitu ferit Africus alto.
Adde quod Eoos superas candore nivales
Marmoreamque Paron; superum te ductor honore
Omni insignivit sacrisque incudibus arte
60
Excoluit mira et divino pollice finxit
Formavitque volens. Hic te natalibus unam
Sordibus excepit primaeva ab origine mundi
Criminibusque aliis. Sed quid praeconia formae,
Virgo, tuae referam? Cedunt tibi sidera, cedunt
65
Coelestes tibi, diva, chori, nec maior in astris
Te manet excepto superum rectore deorum.
Ille quoque Empyrii delapsus culmine coeli
Divinos clausit tua sub praecordia vultus
Mortali sub fronte latens, ut scilicet omnes
70
Damnatorum animas superis imponeret oris
Tartarei Deus exuviis Phlegethontis onustus
Atque triumphatis insignem manibus Orco
Victor agens praedam coniuratasque cohortes
Quas pater illicitis epulis damnaverat Adam
75
Dum cupit, heu, nimium carae indulgere maritae.
Felix illa dies magni qua Conditor orbis
Te matrem Nato elegit voluitque subesse
Cuncta creata tibi. Probitas hoc, diva, fidesque
Hoc tua virginitas meruit; te namque reperta est
80
Sanctior haud mulier totum quaesita per orbem,
Divina melius quae religione beatos
Excoleret coetus vel custodiret honores
Sanctaque iussa deum. Teneris tu, Virgo, sub annis
Templa frequentabas et munera grata deorum
85
Spargebas calathis violas et serta per aras
Ardentesque focos; genitrix hoc sancta docebat
Longaevusque pater Ioachim curvatus ab annis
Hebreaeque nurus. Tunc te inviolata Tonanti
Pectora sidereo referunt sacrasse torumque
90
Promisisse deis et virginitatis honores.
Non tibi mortales thalami taedaeve iugales,
Non cantatus hymen, tibi non laudata fuere
Foedera vel socii cura conubia laeti:
Coeperat aethereus, Virgo, tua membra Cupido
95
Et te divino vinctam retinebat in aestu,
Vincla recusabas nec tu tam grata, sed illi
Gaudebas dare colla magis nec lusit inani
Te spe sanctus Amor. Casta nam condidit alvo
Regnatorem orbis terraque marique potentem.
100
Ergo serenato divum tibi nuncius ore:
"Mater, ave, - dixit - supremi conscia fati,
Ante alios probitate homines felicior una
Et superis dilecta magis. Tu numen Olympi
Concipies utero, quod vasta cacumina coeli,
105
Quod capere unda nequit tellusque Erebique tenebra
Et Stygii regna ima Iovis, tuus unde gementes
Eripiet fetus populos, cum viscera clavis
Fixus anhelantemque animam spirabit in auras
Et trahet extremam moribundo pectore mortem".
110
Summe sator rerum, qui nutu maxima terrae
Fundamenta quatis, qui coelum et numina torques
Rauca maris nubesque regis ventosque feroces,
An maiora tuae poteras dare praemia matri
Quam complere suum divino semine ventrem
115
Teque sub illius componere pectore? Felix
Virgo, iterum felix, cui summae contigit uni
Maiestatis onus sancto circumdare tergo
Hancque simul partu vacuas producere in auras,
Natura admirante, nimis rursusque perenni
120
Virginitate frui et nullos sentire dolores
Dum pareret castaque Iovem demitteret alvo.
Prisca Dioneae cedat reverentia matris
Et magnae Iunonis honor, nec Delphica Phoebum
Templa colant, nec Creta sui veneretur alumni
125
Numina, nec Libyci resonent responsa tonantis
Quaeque rudes fallunt populos oracula, nec sit
Vlla fides avibus, volucres nec providus augur
Consulat aut ventura canat spirantibus extis.
Cedat opis Stygiisque ferat responsa catervis
130
Ore Themis falso, nec te, Saturne, Latino
Roma tholo celebret: tua nam sublimia Christus
Numina prostravit totoque fugavit ab orbe
Dictaei vexilla Iovis Bacchumque sub ipsis
Lyncibus oppressit, Venerem summersit in imis
135
Fluctibus et propria Bellonam contundit hasta,
Quicquid et antiqui fuerat mentita propago
Temporis et quicquid falsas coluere per aras
Thure rudes populi, latuit quos vera superni
Maiestas Patris et fidei reverentia nostrae
140
Quam tibi profuso firmavit sanguine Christus,
Prostrata veterum iam religione deorum.
Cedant Bistoniae metuendae Palladas arae
Externa quae caede madent nec sanguine Phoebe
Gaudeat humano, Scythicae velut incola terrae
145
Scaeva Thoanteae veneratur templa Dianae
Crudelesque colit flammas, Baccho nec adusti
Thura ferant Indi, Saliis nec cura Gradivi
Sit, nec thura Phryges Cybeleia tecta frequentent
Labdaciasque nurus rapiant trieterica Bacchi
150
Sacra, nec Ogygiis incumbant Maenades aris.
Tu quoque Niliacas Io celebrata per urbes
Sis procul et tua templa ruant ac cornibus Apis
Concidat auratis, quin et canis ora genasque
Ponat Atlantiades, nec se se iactet Osiris
155
Inachidos servare torum. Quid tympana prosunt
Vestra? Aegypte, rudes populos praevertere tentas
Et superum irritare Iovem, qui lapsus ab astris
Humanae voluit sufferre incendia gentis
Duraque fata pati, nigris ut faucibus Orci
160
Mortale eriperet genus et super astra locaret
Felices animas. Num duro adamanta creata
Corda geris silicesque graves sub pectore condis?
Vidisti hunc toties superum praecepta docentem
Assyriae per templa viae, tamen esse creatum
165
Coelesti genitore negas et Virginis almo
Vbere conceptum. Non te miracula, non te
Magna docent hunc esse Deum subolemque Tonantis?
Virgo, decus superum, tenebrosam discute noctem
Hebraei ex oculis populi radiisque coruscis
170
Pelle procul nebulas, ut Nati perfida noscat
Turba tui numen, piget, heu, tot adire sub umbris
Tartareis animas Stygiasque videre lacunas.
Vos quoque sidereum quibus est fas noscere Patrem,
Christigenae, geminas ad coelum tendite palmas
175
Et votis placate deos ne tanta perire
Agmina Idumaeosque velint damnare nepotes
Invisumque genus. Populo tu, Virgo benigna,
Parce tuo, nec enim mortales despicis aegros
Ad tua cum positis redeunt sacraria culpis;
180
Praeterea Idaei furias contunde minaces
Regis, Aventinae qui ferro exscindere molis
Fundamenta parat Romanaque moenia et arces
Hesperias ruere et Christi extirpare ministros.
Illis vel potius sacra baptismatis unda
185
Natales maculas infandasque ablue sordes:
Namque tuum facibus Stygiis accensus ovile
Persequitur totumque acies extendit in orbem
Et fatui Maumethis opes sceptrumque potentis
Appetit Ausoniae, nec quisquam castra tuetur,
190
Diva, tuosque lares pariter civilia lassant
Proelia Christicolae et proprios bellantur in artus
Et totis miseri decernunt viribus almae
Imperium Italiae. Germani hinc accola Rheni,
Arduus excelsoque elapsus vertice Dacus
195
Hispanaeque acies concordia signa ferentes;
Illinc aligeri surgunt vexilla leonis
Fluctibus Hadriacis Rhodano comitata frementi;
Dumque videt magno nutantes pondere fasces
Hesperiae, Getici moderator maximus auri
200
Bella parat nobis et fatum immane ducesque
Provocat Ausonios armis Christique phalanges
Cedit atrox Virgoque tui sacraria templi
Arcanosque aditus violentis caedibus implet.
Heu scelus, heu crudele nefas! Hunc saepe frementem
205
Pannonius sensit, rapidum quique incolit Histrum
Illyricosque amnes; hunc Sparta, hunc clara Corinthus,
Epiri hunc tremuere lares, hunc Pharsala tecta
Emathiaeque urbes tuque, o memoranda per omnem
Scodra parens orbem, Cadmeiaque arva Samosque;
210
Hunc nuper Phoebea Rhodos, Rhodos illa frementem
Expavit regique novo servire coacta est.
Quid moror? Hunc lato tellus complexa profundo,
Hunc ipsi Antipodes metuunt, quos nuper Hiberus
Classe adiit valida tumido devectus ab aestu;
215
Hunc Persae Scythicique amnes nixusque fugaci
Parthus equo trepidat. Latis huic Africa campis,
Huic paret Iudaea phalanx, huic Memphis et altae
Confusus Babylonis apex et decolor Indus.
Non tamen his contentus hic est, Capitolia demens
220
Tentat et augustos cupit incestare penates;
Et nisi opem nobis pede tu fers, diva, secundo,
Voti compos erit totumque subegerit orbem
Ense cruentato. Sed tu, placidissima Virgo,
Christicolas tutare tuos aequisque phalanges
225
Iunge tuas animis civiliaque arma reconde.
Imperet Arctois tumidus Germanus in oris
Et Tagus Hispanos curet frenare maniplos;
Gallia trans Alpes, pacato Marte, ministret
Iura suis populis, Venetus quoque sceptra suasque
230
Possideat contentus opes: sic cuncta quiescant
Regna, nec imperii populis sit tanta cupido,
Quin etiam Aetolii rapiant temeraria fratres
Dogmata Eleutherii fugiendaque iussa, nec ullus
Coetus ad hunc properet; vanescat quaeque per orbem
235
Falsa superstitio, Christum colat omnis honore
Thuris et ardentes veneretur Virginis aras.
Ast ego Cirrhaeo demens expulsus ab antro
Insigni plectroque carens, nec concitus oestro
Pierio, nec Pegaseis saturatus ab undis,
240
Vlterius tua, diva, canam praeconia? Quae non
Heroae clangore tubae Rhodopeius Orpheus
Tolleret Ascraeusve senex aut Pindarus ipse
Enthea plectra sonans, vel qui suprema Pelasgis
Busta dedit Laiique pias compescuit umbras.
245
Sed satis haec tenui tibi sit lusisse cothurno,
Stellantis regina poli, primordia Phoebi.
At me longaevos si ducent fata per annos,
Te posthac maiore tuba et maioribus ausis,
Diva, canam. Non me divini Musa Maronis,
250
Non me Dulichii vincet cantator Vlissis:
Virgineo dicam superi te membra Tonantis
Concepisse utero et liquidas fudisse sub auras,
Dicam et Avernales te formidare catervas
Et nigras sine sole domos umbrasque silentes
255
Insuper et magni referam natalia Christi
Et crudele necis genus et crudelia vitae
Fata suae poenamque crucis geminosque latrones;
Inde triumphales super ardua sidera currus
Ordiar advectos Ditemque in regna gementem.
260
Tu modo, diva, meo tristes e pectore curas
Letiferosque fuga sacro medicamine morbos
Nostraque fac rata vota, precor, semperque perenni
Permittas nos pace frui, dum vescimur auris,
Vivere dum nos fata volent tetricaeque sorores.
265
Post obitum flammata super convexa locabis
Et dabis aeternos coeli inspectare meatus.