Marco Girolamo Vida Christias 5

Testo base di riferimento: J. Gardner, 2009

Cura dell'edizione digitale: G. Della Pietà, 2014


Insonti vero Romanus parcere capto

Toto corde petens, huc mentem dividit atque huc.

Fama viri virtusque animo egregiique recursat

Oris honos, nec iam obscurum genus esse deorum.

5

Omnia respondent auditis. Denique ad ipsos

Conversus Solymos fremitu tectum omne replentes,

"Ite- ait - et posito mox huc certamine adeste."

Sit qui pro cunctis numero delectus ab omni

Fando aliquis doceat, quo tandem is crimine morte

10

Mulctandus, quod tantum obstet scelus, ordine pandat

Insonti. Simul haec, simul illi abiere frementes

Christo animis certi numquam desistere vivo.

Parte alia, regem qui foede prodidit hosti,

Mutatus scelus agnoscit periurus Iudas.

15

Ah miser, infectum quam vellet posse reverti!

Nulla quies animo; saevire in pectore dirae

Vltrices caecasque ob noxam sumere poenas,

Nec capit insanos curarum pectore fluctus.

Hinc secum aera manu sceleris causam attulit amens,

20

Quae Solymi magno dederant in munere pacta,

Atque sacerdotum sacrata ad limina venit

Vociferans: "Vestrum hoc argentum, haec munera vestra,

Accipite! En scelerum pretium exitiale repono.

Heu heu, quid demens volvi mihi? Quo scelus ingens

25

Inductus pretio admisi? Vera dei ille

Progenies verusque deus, nunc denique cerno;

Discussaeque abeunt tenebrae et mihi reddita mens est."

Sic fatus, simul argentum coniecit in ipsos.

Olli autem flentem risere ac sera videntem.

30

Infelix abit. Hinc amens caecusque furore

Multa putat; curae ingeminant saevitque sub imo

Corde dolor coelique piget convexa tueri.

Tum secum huc illuc flammantia lumina torquens:

"Hem, quid agam infelix? Quaenam quae secula porro

35

Sera adeo tantum scelus umquam obiita silebunt?

Accedamne iterum supplex crimenque fatebor,

Atque ausim veniam sceleri sperare nefando?

Quo Vero aspiciam vultu, quove alloquar ore

Quem semel indignum decepimus inque merentem?

40

Hinc igitur Ionge fugiam, quantum ire licebit

Ignotusque aliis agitabo in finibus aevum?

Hinc me praecipites me me hinc auferte procellae,

Quo fugit usque dies a nobis luce peracta!

At quis erit tutus tandem locus? Omnia praesens

45

Aspicit ac terras deus undique fulmine terret.

Et me conscia mens atque addita cura sequetur,

Sive iter arripiam pedibus seu puppe per undas.

Quos? Quibus? At moror et ludunt insomnia mentem.

Vos precor o mihi vos magnae nunc hiscite terrae.

50

Quid dubito? Nunc te tangunt scelera impia, Iuda

Infelix! Tunc debueras, tunc ista decebant

Cum revocare pedem cum fas occurrere pesti.

Nunc morere atque nefas tu tantum ulciscere dextra

Sponte tua lucemque volens hominesque relinque!"

55

Talia iactabat certus iam abrumpere vitam

Invisam et saevum leto finire dolorem

Curarum hanc unam metam ratus atque laborum.

Fluctuat atque sibi semper tellure videtur

Absumi aut rapido de coelo afflarier igni.

60

Vsque adeo ante oculos capti obversatur imago.

Pallor in ore, acies circunlita sanguine et artus

Algentes tremit, instantis vestigia leti,

Et nox multa cava faciem circunvolat umbra.

Omnia nigrescunt tenebris caliginis atrae.

65

Demens, qui potius veniam sperare fatendo

Non ausus, neque enim precibus non flectitur ullis

Rex superum et iustae bonus obliviscitur irae.

Ergo ille inceptis perstans et sedibus haerens

Isdem abiit silvaeque tremens successit opacae,

70

Regia quae propter frondebat plurima tecta

Atque ibi, dum trepidat, qua tandem morte quiescat

Incertus, Iatebrasne animae scrutetur acuto

Fortiter et pectus procumbens induat ense,

An se praecipiti iaciat de culmine saltu.

75

Ipsae quae attonitum mortisque cupidine captum

Ducebant semper furiae infensaeque praeibant,

Informem prona nectentes arbore nodum

Ostendere viam. Collo namque inde pependit,

Vt meritus, laqueoque infami extrema sequutus

80

Spitamenta animae eliso gutture rupit

Et totos subito pendens extabuit artus.

Nondum picta novo coeli plaga mane rubebat

Iamque sacerdotes concursu cuncta replentes

Vestibulum iuxta astabant longisque fremebant

85

Porticibus. Nempe antiquo de more licebat

Vlli luce sacra pollutum insistere limen.

Tandem Romulides iuvenum stipante caterva

Fascibus egreditur patriis ostroque superbus

Et solio ante fores sedit sublimis eburno.

90

Consedere patres pariter iuxta ordine et ipsi

Atque diu siluere. Orsus dux denique fatur:

"Dicite quo tandem demitti crimine morti

Poscitis egregium iuvenem. Quaesivimus ipsi

Et genus et vitam; nil dignum morte repertum,

95

Sed potius factis fama illum ingentibus effert.

Vt propius vinctum vidi audivique loquentem,

Vt stupui! Vt visus mihi nil mortale sonare,

Cuncta deo similis vultum vocemque oculosque!

Aut certe deus ille, dei aut certissima proles.

100

Cedite. Ne regem vestrum ignorate volentes."

His dictis cunctis penitus dolor ossibus arsit

Ingens. Infremuere omnes gemitumque dedere.

Tum senior surgit fandi doctissimus Annas

In medio et dictis exorsus talibus infit:

105

"Si tibi non aliis per se manifesta pateret

Res signis, Romane, vel hinc dignoscere promptum

Cuique foret teque in primis dux multa moveri

Convenit, huc cum tot collectos undique cives

Convenisse vides unius crimina contra.

110

Hic auctor fandi multos sermone fefellit

Et facie (ne cede dolis) mentitur honesta

Virtutem. Scelerum tegit alto in pectore amorem.

Nonne vides haec relligio quo se nova vertat,

Orgia quo coetusque et nocturni comitatus?

115

Seditione potens Iudaeas suscitat urbes,

Ausus se passim terrarum dicere regem

Progeniemque patris summi, cui sidera parent.

Atque ideo veluti deus ultro crimina fassis

Dat veniam poenaeque metum post funera solvit

120

Quod scelus haud aliter poterit quam motrte piare.

Sic veteres sanxere, sed et vetera ipse retractans

Iura, novas figit simulato numine leges

Instituitque novos ritus, nova sacra per urbes

Quae servent seri ventura in secla nepotes.

125

Quin ipsas haud obscura proh voce minatur

Deiecturum aras seque igni templa daturum,

Templa olim impensis tantorum structa laborum.

Et iam iam volet ipsum etiam restinguere solem

Sideraque obsesso verbis deducere coelo.

130

Haud scelus ille tamen fallaci pectore quivit

Dissimulare diu, neque enim scelerata subire

Tecta horret, nec se vetitis conventibus aufert

Admonitus sociique epulis capiuntur opimis.

Quin etiam, interdum si qua tota impius urbe

135

Inventus fama ante alios ob crimina notus,

Continuo paribus gaudens adit impiger illum,

Nec requies donec sibi conciliarit amicum;

Tantus amor scelerum, tantum illi fallere cordi.

Tum festis, cum fas nihil exercere diebus,

140

Ipse tamen pellit morbos aegrisque medetur.

Quid memorem ut socii vetitis impune per aedes

Vescantur dapibu, cereremque et pocula tractent

Haud prius ablutis manibus sine more, sine ullis

Iegibus immundi contactuque omnia foedent?

145

Scilicet omnipotens placitos tot secula ritus

Retractet pater et mentem sententia vertat.

Quae nova tempestas? Eane inconstantia coelo?

Dede neci! Ne thuricremas quibus imminet aras

Destruat et posthac non ausit talia quisquam.

150

Dede neci! Poenas sceleri impius hauriat aequas.

A sacris prohibe infandos altaribus ignes."

Dixerat atque omnes eadem simul ore fremebant,

Romulus at dictis nequicquam flectitur ullis.

Nec nova primum audit nunc crimina. Cuncta nefando

155

Scit fabricata odio dum Christi gloria et ingens

Sacrilegos stimulis virtus exercet amaris,

Atque ait: "Haec coram fama est vos saepius illi

Obiecisse, quibus semper sermone paratus

Restitit et vera victor ratione repelli.

160

Nec se progeniem superi negat ipse parentis

Quem vos promissum coelo divinitus olim

Venturum tandem auxilio mortalibus aegris

Non latet, ut veteres genitoris molliat iras

Concilians generi vestro culpamque parentum

165

Ipse sua virtute luat. Sic ferre priorum

Accepi monimenta, patres id prodere vestros

Et rebus probat ipse. Adeo circum oppida lustrans

Arrexit totam monstris ingentibus oram

Quae non ullae artes hominum, non ulla potest vis.

170

Quin etiam in lucem quosdam revocavit ab umbris

Quis penitus iam mors totos immissa per artus

Solverat haerentes animae de corpore nexus.

Quare agite o odiis miseri desuescite iniquis!

Ne frustra pugnate, deum sed discite vestrum."

175

Dixerat. At magis atque magis violentia gliscit

Omnibus. Ingenti clamore insistere et una

Infreni saevire humerisque abscindere amictum.

Nec secus increvere animis ardentibus irae

Quam cum Athesimve Padumve undis laeta arva parantem

180

Diluere agricolae subiti compescere tendunt

Aggeris obiectu, praeceps magis aestuat amnis

Insultans victorque altas ruit agmine moles.

Forte autem rex et soboles hoc tempore regum

Herodes studio sacrorum advenerat urbem.

185

Munere Romulidum pars huic amissa paterni

Reddita erat regni Galilaeaeque oppida habebat.

Quem postquam accepit rector Romanus adesse,

Solveret ingrato quo sese munere tandem,

Transmisit Gailaeum illi vinctum Galilaeo

190

Atque ipsum iussit vitamque et crimina, si qua,

Quaerere pro meritisque viro decernere poenas.

Tum Vero audito Christi rex nomine Iaetus

Duci intro iubet, ingenti correptus amore

Compellare virum ac propius vera ora tueri.

195

Quem dehinc aggreditur vario sermone, sed ille

Nil contra atque oculos nusquam avertebat Olympo.

Ergo illum nil supra hominem miratus et ultro

Irridens iterum iubet ad praetoria duci

Et rursum haud laeto Romano redditur insons.

200

Hic me deficiunt animi, mens labitur aegra.

Horresco meminisse, dei quae vera propago

Pertulerit mala factus homo deus, auctor Olympi,

Quem mare, quem tellus vacuique patentia tractus

Atria nec capit immensi plaga lucida coeli.

205

Aura tuo omnipotens vires mihi reffice lapsu,

Aura polo demissa tuo hic me numine firma.

Haec animi victus quoties evolvere tento,

Omnia me circum nigrescunt. Pallida cerno

Astra caputque atra roseum ferrugine solem

210

Occulere et moestum in lachrymas se solvere coelum.

Tantane te pietas miserantem incommoda nostra,

Tantus adegit amor, coeli o lux clara sereni,

Vera dei ut soboles, verus deus aethere missus

Tam gravia haec velles perpessuque aspera ferre

215

Divinumque caput terrena mole gravatus

Subiceres tot sponte malis? Haec praemia ferres,

Nostra tua bonus ut deleres crimina morte?

Nos dulces Vetita decerpsimus arbore foetus,

Tu trunco infando pendens crudele luisti

220

Supplicium, o nimium nostros miserate labores.

Tu, quamvis deus atque dei indubitata propago,

Heu! nunc haec hominum, nunc cogeris illa subire

Arbitria in vinclis et iudicis ora vereri

Qui toti advenies olim datus arbiter orbi.

225

Pontius ut vinctum sua rursum ad limina reddi

Conspicit, arbitrio nec se subducere tristi

Posse videt, saevis curarum tunditur undis

Iamque his iamque illis iterumque iterumque retentat

Crudeles animos et parcere nescia corda

230

Irritus ac studio frustra adversatur inani.

Quam magis ille animis tendit sermone mederi,

Nunc supplex placidusque, minis nunc asper acerbis,

Tam magis accensis crudescunt cordibus irae.

Tandem ait: "Haec redeunt (vestrorum antiqua parentum

235

Vana superstitio) certis cum sacra diebus,

Vnum ego de multis inclusis carcere suevi

Reddere et ex arctis impune emittere vinclis.

Hunc igitur vobis ipsum solvine iubetis

Insontem? Nam quem potius dimittere possim?

240

Et iam poenarum satis ac feritatis abunde est.

Aut solvo aut porro vos hinc abducite et atrae,

Vt libet, immeritum sine me demittite morti."

Non tulit et medium sermonem abrupit acerbans

Crimina falsa cohors et poenas ingravat ore.

245

Forte illis Barabas populo patribusque diebus

Invisus, quo non scelere usquam immanior alter,

Iamdudum in vinclis poenam expectabat acerbam.

Nulla fugae spes prorsus, ei via nulla salutis.

Huic igitur praeses vellentne, an parcere Christo

250

Scitatur, sperans ita tandem evadere posse.

Illi autem victique odiis caecique furore

Exolvi Barabam poscunt veniamque precantur

Vni omnes, Christumque absumi funere tendunt

Atque obstant summa studiis rectoris opum vi.

255

Ille autem loris caedi virgisque salignis

Divinum mandat (visu lachrymabile) corpus.

"Fors - ait - innocui potero hac extinxe cruoris

Arte sitim; sic immitis miserebitur hostis

Et lacerum totos cernentes comminus artus,

260

Ipsi ultro satiati animos a morte reducent."

Iam largo undabat foedatum sanguine corpus

Perfusique artus tabo, liventia crura

Collaque brachiaque et detectae verbere costae

Atque eiectabat crassum roseo ore cruorem.

265

Talem in conspectu populi statuere: cruentos

Nudum humeros pectusque ambasque a poplite plantas,

Nam medium texto velabat carbasus albo.

Palluit aspectu coelum; conterrita fugit

Cornibus obtusis sub terram argentea luna

270

Nimbosoque diu latitans evanuit ore,

Et pariter visa astra polo cecidisse sereno.

Non tamen hostiles explevit sanguine poenas,

Sed magis atque magis crudescunt corda precando

Quae non ullae artes, quae vis non mitigat ulla.

275

Immerito letum intendunt extremaque poscunt

Supplicia infensi; resonant clamoribus alta

Atria. Certatim se cuncti hortantur in iras.

Eumenides missique inferna e nocte ministri

Tartarei, tenues animae, sine corpore vitae

280

Circumeunt stimulosque acuunt ardentibus acres

Et lucem eripiunt miseris agitantque furentes.

Romanum interea monet ipsa exterrita visis

Per somnum coniux iuvenis ne sanguine sese

Polluat, abstineat capto; portenta minari

285

Magna deum in somnis. "Is erat, is candidus ille

Agnus - ait - (numquam ludunt me somnia vana)

Quem circunfusique canes sudibusque petebant

Pastorum globus omnis. Eum mox omnia ademptum

Pascuaque et notis flebant cum saltibus agri.

290

At pater altitonans manifesta percitus ira

Desuper auctores caedis saevibat in ipsos.

Turbatum extemplo visum ruere undique coelum

Et campos late ac silvas quatere horrida grando.

Tum subito audita ex alto voxque acta per auras:

295

"Parce deo, Romane, hominum compesce furorem."

Credo equidem hunc (non te fallit) genus esse deorum.

Parce manus scelerare, pio, vir, parce cruori.

Ipsi haec coelicolae placidi portenta refutent

Iudaeosque petant solos generique minentur."

300

Talibus auditis Solymos animo acrior urget:

Romulides certus vesano obstare furori.

Iamque minis agit et dictis haud amplius arcet

Mollibus insanos et non toleranda frementes.

Iamque videbatur demptis dimittere vinclis

305

Velle virum et tantis se tandem solvere curis.

Sensit atrox Erebo umbrarum regnator in imo,

Aeternam servans memori sub pectore curam.

Ingemuit, vincique animo indignatus amaro est.

Protinus horriferum latebrosa ab sede Timorem

310

Evocat atrum, ingens et ineluctabile monstrum.

Tristior haud ulla est umbrosis pestis in oris

Scilicet atque hominum egregiis magis aemula coeptis.

Frigus ei comes et deiecto Ignavia vultu.

Extemplo hanc superas torpentem ascendere ad auras

315

Imperat, intonsi qua molli vertice surgunt:

Phoenicum montes, Solymorumque alta subire

Moenia, ut Ausonii flectat ducis aspera corda

Deiciens subigatque metu desistere coepto.

Iussa facit; sibi nigrantis accommodat alas

320

Nocturnarum avium, inque atros se colligit artus.

Iamque emensa viae tractus obscoena volucris

Purpurei crebra ante oculos se praesidis ecce

Fertque refertque volans circum importuna sonansque

Nunc pectus, nunc ora nigris everberat alis,

325

Immisitque gelu et praecordia frigore vinxit.

Diriguit visu subito atque exalbuit ille,

Surrectaeque comae steterunt, gelidusque per ossa

Horror iit. Genua aegra labant; vox faucibus haesit.

Quem, simul ac cives sensere insueta timentem

330

Pallentemque genas et toto corpore versum,

His subito arrepto clamantes tempore dictis

Aggressi: "Iste ausus vulgo se fingere regem.

Aspirat sceptris regisque affectat honores.

Quem, si forte neci mavis subducere nec te

335

Crimina tanta movent, Iudaeas protinus urbes

Seditione potens Romanis legibus omnemque

Artibus avertet Syriam ditione Quiritum.

Res igitur tibi si curae Romana decusque

Caesaris, hanc superis pestem citus aufer ab oris,

340

Hauriat ut meritas haud uno crimine poenas,

Ne gentem repant contagia dira per omnem

Talia perstabant uno omnes ore frementes.

Dux vero expertus genus intractabile, regis

Palluit ad nomen (praecordia ad intima saevit

345

Subdita pestis enim) nec iam superantibus obstat

Amplius, et sese victus cedensque remittit,

Haud ultra potis insano pugnare furori.

Ceu cum rostratae sese opposuere triremi

Protinus adversi mediis in fluctibus Euri,

350

Luctatur primum celsa de puppe magister

Hortaturque viros validis insurgere tonsis;

Demum, ubi se niti contra intolerabile coelum

Incassum videt ac ventos superare furentis,

Vertit iter, quocumque vocat fortuna per aequor

355

Multivium atque auris parens subremigat aeger.

Haud tamen abstinuit verbis vocive pepercit.

"Verum vincor - ait- nec habet vestra ira regressum.

In me nulla mora est: moriatur crimine falso

Damnatus. Vos triste manet, speroque propinquum

360

Supplicium. Vos sacrilego serique nepotes,

O miseri, meritas pendetis sanguine poenas."

Sic effatus, aquam plena iubet ocius urna

Afferri, abstergensque manus haec addidit ore:

"Vt nunc his manibus maculae absunt, sic mihi nullum

365

Has in caede nefas, meque omni crimine solve."

Dixit, et exurgens solio intra tecta recessit.

Illi autem: "Deus haec nobis gnatisque reservet

Instauretque graves poenas, quascumque meremur."

Haec dum porticibus populo spectante geruntur

370

Vestibuium ante ipsum, famuli ducis aedibus intus

Armati illudunt capto irridentque silentem,

Quodque ilium populi regem optavere per urbes,

Purpureis ornant tunicis ostroque rubenti

Atque alte effultum subiimi sede locarunt.

375

Pro capitis crinali auro regumque corona

Sentibus obnubunt flaventia tempora acutis.

Pro sceptro datur insigni fluvialis arundo.

Tum populo laeti portis bipatentibus omni

Ostendunt plausu magno regemque salutant.

380

Haud aliter ludo pueri cum ex omnibus unum

Delegere ducem, sociis qui sponte subactis

Imperitet, laeto cuncti stant agmine circum

Condensi assurguntque omnes regisque superbi

Iussa obeunt ludicra, ingens it ad aethera clamor.

385

Tali intus famuli indulgent manus effera ludo.

Dehinc iuveni vestis obtentu lumina inumbrant,

Divinumque caput palmis et arundine pulsant.

Hic digitis vellit concretam sanguine barbam;

Ille oculos in sidereos spuit improbus ore

390

Immundo et pulchrum deformat pulvere corpus.

Nec mora nec requies: versantque agitantque ferentem

Omnia, nec verbis ullis indigna querentem,

Nec dare permittunr iam lumina fessa sopori.

O dolor, heu! species inhonesta, indignaque visu!

395

Non silvis avibus frondes, non montibus antra

Quadrupedum generi desunt, ubi condere sese

In noctem atque suos possint educere foetus.

At rerum auctori, coeli cui regia servit,

Omnibus in terris defit locus, omnibus oris,

400

Quo caput acclinet fessusque in morte quiescat.

Tum vero Solymi victores cuncta parare

Supplicia atque omnes poenarum exquirere formas,

Perferat ut saevos crudeli morte dolores.

Iamque illum erecto properant distendere ligno

405

Affixum et lenta paulatim perdere morte.

Nec mora, diffindunt malos. Sonat acta securis,

Altaque quadrifidis fabricatur roboribus crux,

Tormenti genus. Haec olim scelera impia reges

Vrgebant poena sontesque hac morte necabant,

410

Difficiles miserorum obitus longique dolores.

Tum neque honos erat, infami neque gloria trunco;

At nunc numen habet sanctum et venerabile lignum

Suppliciter cuncti colimus sacrisque minores

Argento atque auro contectum imponimus aris

415

Et laetum ex illo memores celebramus honorem.

Illa etiam coelo fulgebit lampadis instar

Aethereae et totum lustrabit lumine mundum,

Cum dabit exitio una dies animalia cuncta

Interitumque feret rebus mortalibus ignis.

420

Vix terris lux alma aderat, cum iam undique tota

Vrbe ruit studio visendi accita iuventus,

Implenturque viae, concursuque omnia fervent.

Et iam purpureos habitus insignia ludicra

Exutum, vinctumque manus clamore trahebant

425

Dirum ad supplicium magna sectante caterva.

Per medios longis raptatus funibus ibat

Semianimisque artusque tremens plagisque cruentus

Nocturnis, humeroque trabem duplicem ipse gerebat

Praecisis gravidam nodis ac robore iniquo,

430

Qua super infando mortales linqueret auras

Supplicio et duros finiret morte labores.

Armati circunsistunt, clypeataque iuxta

Agmina densentur; collucent spicula Ionge

Spiculaque et rubris capitum cava tegmina cristis,

435

Aereaque alterno conspirant cornua cantu.

Pars pedes insequitur; pars sese lucidus altis

Ferr in equis; resonant colles clamore propinqui.

Multi autem, quorum melior sententia, flebant,

Praecipuae matresque piae mitesque puellae,

440

Cernentes nudis pedibus per scrupea saxa

Tendere et offendi crebro ad salebrosa viarum,

Dum monte adverso protrudit robur iniquum,

Ad quas suspirans heros sic ore loquutus:

"Ne vero, ne me matres indigna ferentem

445

Flete piae. Vobis potius deflete propinquum

Exitium et vestris hinc debita praemia natis."

Sic fatus linquit non aequis passibus urbem.

Interea superum rex tanto in cardine rerum

Verticis aetherei sublimem evasit ad arcem,

450

Mortalis nati Ietum ut crudele videret

Ipse sui spectator. Eum gens incola coeli

Aligeri stipant cunei et comitantur euntem.

Est templum gemmis interlucentibus auro

E solido factum sublimi in vertice Olympi,

455

Rectum immane, ingens, superi penetrale parentis,

Sidera despiciens subter labentia mundi.

In medic divus duro ex adamante tumescit,

Paulatim exacuens instar fastigia pinus;

Multiplices circum sedes subterque supraque

460

Dispositae gradibusque novem super aethera surgunt.

Conveniunt huc coelicolae, regemque canendo

Ingressi thiasis lustrant; se sedibus inde

Omnes composuere suis, tumulumque corusci

Ter late circum terna cinxere corona

465

Secreti ordinibus certis; neque enim omnibus aequa

Conditio viresque pares eademque potestas;

Verum, aliis alii ut praestant, ita rite locantur

Munere quisque suo contenti ac sorte beati.

In medio pater omnipotens solio aureus alto

470

Sceptra tenet, lateque acie circum omnia lustrat

Totus collucens, totus circum igne corusco

Scintillans radiisque procul vibrantibus ardens.

Mox autem infaustis Iudaeae lumina tantum

Defixit terris, tristemque ante omnia collem

475

Spectabat. Gens moesta simul spectabat Olympi

Collem infelicem, sacram egredientibus urbem

Qui prior occurrit, humanis ossibus albus.

Auctores scelerum poenas ibi morte Iuebant

Informi; circum pendebant corpora passim

480

Arboribus truncis incocto lurida tabo.

Huc simul atque emensus iter miserabilis heros

Pervenit sensitque sibi crudele parari

Supplicium atque trabem vidit iam stare nefandam,

Deiectos oculos porro huc iactabat et illuc,

485

Omnia collustrans, comitum si forte suorum,

Si quem forte acies inimicas cerneret inter.

Fidum in conspectu nullum; videt agmina tantum

Saeva virum campique armis fulgentibus ardent.

Cari deseruere omnes diversa petentes,

490

Non aliter quam cum coelo seu tactus ab alto

Pastor, sive ferae insidiis in valle peremptus,

Continuo sparguntur oves diversa per arva

Incustoditae; resonant balatibus agri.

Iamque trabem infandam scandens pendensque per auras

495

Horruit atque deum veluti se oblitus, acerbi

Pertimuit dirum leti genus; aestuat intus,

Atque animum in curas labefactum dividit acres,

Tristia multa agitans animo, totosque per artus

Pallentes mixto fluit ater sanguine sudor,

500

Et patriam crebro reminiscitur aetheris aulam.

Tum coelum aspectans haec imo pectore fatur:

"Heu, quianam extremis genitor me summe periclis

Deseris? Aut gnati quo iam tibi cura recessit?"

Audiit has summus voces pater; audiit omnis

505

Coelestum chorus. Ipse (alta secum omnia mente

Versabat genitor, nutu haud oblitus agi rem

Nempe suo) stetit immotus seseque repressit.

At circunfusos coetus, gentem aetheris alti

Aligeram, iniussos potis est vis sistere nulla.

510

Omnibus exarsit subito dolor; omnibus ingens

Aestuat ira. Volunt nato succurrere herili

Et prohibere nefas duroque resistere ferro.

Bella cient; arma ingeminant arma acrius omnes.

Hic puer, haud volucri extremus de gente, recurvo

515

Aere vocare acies quo non magis utilis alter,

Ascensu superat celeri ardua culmina praepes,

Tum super axe sedens roseique in vertice coeli,

Signa canit belli. Latus dissultat Olympus

Vndique, et insolito tremuerunt sidera motu.

520

Audiit et sonitum, si quem procul orbe remoto

Distinet incedens humili luna humida gressu.

Audivere, quibus generis custodia nostri

In terris olim sorti data, vastaque tellus

Protinus ingenti tremuit concussa fragore.

525

Tum quos rex superum varias legarat in oras,

Aereos relegunt tractus mandataque linquunt

Imperfecta fugaque poli super ardua tendunt.

Ac velut in pastus celsa quae sede columbae

Exierant varios, cum tempestate repente

530

Vrgenti caeco misceri murmure coelum

Incipit et nigrae cinxerunt aethera nubes,

Continuo linquunt arva undique et ardua pennis

Tecta petunt celeresque cavis se turribus abdunt.

Iam passim ingentis properatur vertice Olympo

535

Et toto ancipitis ferri coelo ingruit horror,

Aeratique sonant currus, gemitusque rotarum

Audiri sonitusque armorum desuper ingens.

Tam vastos motus axis miratur uterque,

Miranturque ignes coelique volubilis orbes,

540

Cum tenues animae, cum sint sine corpore vitae,

Sensibus a nostris quibus est natura remota.

Saepe autem, seu mortales mittuntur ad oras

Sive opus in fratres olim capere arma rebelles,

Corporis afficti sibi quisque accommodat alas

545

Aereosque artus, simulacrumque aptat habendo,

Spiritus ut queat humanos admittere visus.

Ergo illi rapido circumdant turbine densa

Corpora sub nostros etiam venientia sensus,

Circumdantque humeris desueta micantibus arma

550

Aetheris aerisono subito de poste refixa

Coelicolum exuvias, belli monimenta nefandi,

Quod socios olim contra gessere furentes.

Hic bonus armatur iaculis hastamque trabalem

Crispat agens; rapit ille faces; rapit ille sagittas

555

Suspenditque humeris lunatum ardentibus arcum,

Atque alius palmas insertat caestibus ambas;

Pars tereti funda dextram implicat. Omnibus ensis

Aureus in morem vagina pendet eburna,

Infrenant alii coeli per coerula currus;

560

Caetera pars pictis librare celerrima pennis

Corpora: non eadem vis omnibus ipsa volandi.

Mobilitate vigent varia: pars remigat alis

Binis alternante humero; pars ordine ad auras

Tollunt se triplici pennatis undique plantis.

565

Haud unam in faciem, sed nec color omnibus idem.

Namque hos punicea cernas effulgere pluma

Flammipedes, igni assimiles rutilantia terga,

Herbarum hos speciem viridesque referre smaragdos,

Terga illis croceo lucent circunlita luto;

570

Centum aliis alii pinxere coloribus alas.

Qualis ubi exactos post aestus arbore ab omni

Exornat pomis se versicoloribus annus,

Et caput Autumnus circumfert pulcher honestum.

Et iam pennipotens liquidis exercitus ibat

575

Tractibus, ac volucri cingebant agmine coelum,

Millia quot numquam nascentum ab origine rerum

Visa hominum in terris coiisse, ter agmina terna,

Terque duces terni. Toto dux vertice supra est,

Nuper Iapygii Gargani e vertice vectus

580

Armipotens, veteris quem quondam gloria pugnae

Sublimem longeque alios super extulit omnis.

In medio ibat ovans, galea cristisque superbis

Aureus et longe gemmis lucentibus ardens,

Nunc etiam spolia edomiti fulvamque draconis

585

Pellem ostentabat spiris ingentibus, ipsumque

Innixus tergo pedibusque hastaque premebat.

Arma procul radiant; umbo vomit aureus ignes,

Stellantique procul micat ensis iaspide fulgens.

Ventum erat ad coeli portas. Hic omnibus irae

590

Incaluere magis, belli ut monimenta prioris

Sunt oculis oblata. Vident nam turribus altis

Pendentes currus suspensaque postibus aera,

Spiculaque et clypeos, victis de fratribus arma

Olim, immane nefas! coelo crudeliter orsis,

595

Dum frustra aspirant sceptris felicis Olympi

Immemores victique animis et vana tumentes,

Quos ipsi contra steterant meliora sequuti,

Aethereque expulerant certamine debellatos.

Quam pugnam in foribus quondam caelarat ahenis

600

Artificum manus atque operoso impresserat auro.

Cernere erat liquidas coeli pendere per auras

Hinc acies atque hinc acies certamen adortas,

Nunc huc, nunc illuc ultro citroque volare,

Aetheraque in medio venientibus obscurari

605

Missilibus, iam iam certari comminus armis,

Miscerique acies et iam, quis spicula deerant,

Crinibus implicuere manus hostilibus uncas,

Suspensosque comis circum per inane rotabant.

Iamque hos paulatim concedere, desuper illos

610

Vrgere aspicias, donec toto aethere versi

Palantesque fugae simul hostes terga dedere,

Praecipiti assimiles nimbo atque procacibus Austris.

Nam pater omnipotens armatus fulmine dextram

Deturbabat agens flammisque sequacibus arce

615

Siderea; excussos Erebi domus atra recepit.

Pugnae igitur superi admoniti veterisque trophaei

Aetheris ardebant fractis erumpere portis.

Iamque adeo evassent omnes terrisque potiti

Sontem incendissent oram, iamque urbibus igni

620

Correptis, Iudaea nocens, commissa luisses,

Ni pater altitonans stellanti nixus Olympo

(Motus enim tanto subito flagrante tumultu)

Coepta redargueret verbisque inhiberet acerbis

Bellum importunum, cunctis haud mollia mandans.

625

Nam circumspiciens, sibi centum astare ministras

Virgineas volucrum humana sub imagine formas

Hinc atque hinc videt et nutum observare paratas.

Quarum quae placido mitis clementia vultu est,

Eligitur numero ex omni, cui talia mandet:

630

"Vade- ait- et volucri per coelum labere curru.

Fratribus haec fer dicta tuis. Non aetheris illis,

Non illis vasti commissas orbis habenas,

Vt ferro iniussas meditantes edere pugnas

Omne ausint miscere meo sine numine coelum

635

Terramque et tantos animis accendere motus.

Considant, positisque adsint huc ocius armis."

Dixerat. Illa viam raptim secat alite curru

Et patris ingentes passim denuntiat iras,

Ni redeant positisque quiescant protinus armis.

640

Addunt se comites Pietas Paxque aurea; it una

Spesque Fidesque piique parens placidissima Amoris

Omnibus in manibus rami canentis olivae.

Quaque egere viam, videas procul ilicet arma

Proiicere et studiis cunctos mitescere versis.

645

Iamque in conspectu positis exercitus armis

Regis adest, dicto parentes. Sede locarunt

Ordine sese quisque sua pariterque quierunt,

Hic tum nimbipotens genitor circumtulit ora

Ter torquens illustre caput, ter cardine moto

650

Terribilem increpuit sonitum; dein farier infit:

"Quae superi vetitum contra haec insania ferri?

Quo ruitis? Quia ne auxilio subsistere nostro

Non queat ille, meae aut sint fractae denique vires?

Ne saevite animis atque hanc deponite curam,

655

Quandoquidem haud fert haec nostro sine numine natus

Scitis enim ut moriens crimen commune refellat.

Sic generi humano clausum stat pandere Olympum.

Illum ideo duros volui exercere labores

Atque agere in terris extrema per omnia vitam,

660

Finibus exactum cunctis, inopem, omnium egentem.

Iamque ad supremum ventum. Manet exitus illum

Hic hodie gravis insontem, irrevocabile letum,

Et morti caput ipse sua sponte obvius offert.

Nunc autem subito visu horruit et timor illi

665

Confusam eripuit Ieti ipso in Iimine mentem.

Quippe, deum velut exutus, mortalis, inermis

Restitit et telis mansit violabile corpus.

Nil aliter vis divinos valuisset in artus

Vlla hominum, et cunctis foret impenetrabilis armis.

670

Non adeo vires, non parva potentia nostra,

Vt nequeam, si versa retro sententia, natum

Eripere in medio versantem turbine leti,

Contra illum insurgant omnes, ab origine rerum

Quidquid ubique hominum natum extinctumque per aevum

675

Non ita me experta est Babylon, ubi ad astra gigantes

Tentavere vias educta turre sub auras,

Et poterant magnos manibus divellere montes;

Nunc etiam fumant praefractae fulmine turres.

Vt nimborum acies tempestatumque quiescant,

680

Quae vastum rapiant convulsum a cardine mundum,

Ipse manu terras quaterem; coelum omne cierem

Dliluvio cuncta involvens. Meme ignibus atris

Nunc nunc accinctum teloque tricuspide dextram

Armatum mortale genus saevire videret,

685

Hunc difflare globum, haec passim metere agmina ferro

At sinite; adveniet (neque enim mora longior) urbi

Tempus ei, frustra hunc cum magno optaverit emptum

Haud tetigisse, genus cui ducitur aethere ab alto."

Sic ait, et moto tremefecit vertice mundum,

690

Terrifico quatiens tonitru coelestia templa.

Continuo superum furor acer et ira quievit.

Prosequitur tantum votis chorus omnis amicis,

Atque deum e summo taciti miserantur Olympo.

Sicut ubi inclusi septis vacuo aequore campi

695

Pro laude ac decore accensi certamina miscent

Inter se aequatis iuvenes duo comminus armis;

Hinc spectat procul atque hinc circumfusa iuventus.

Tum si forte alter minus ac minus utilis, ore

Palluit aut terra cecidit deceptus iniqua,

700

Consurgant fidi aequales studiisque sequantur.

Quam vellent, nisi pacta vetent, succurrere amico!

Stant aegri et casum longe execrantur acerbum.

Haud secus indefensus, inermis restitit heros.

Illum nudum humeros, nudum omne a vertice corpus,

705

Directum longo malo applicuere furentes.

Nuda dehinc tendunt transverso brachia ligno

Diversaque ambas affigunt cuspide palmas

Hinc atque hinc; mucrone pedes terebrantur eodem

Confixi. Largum manat de stipite flumen.

710

Instant vi multa. Ferro ardua robora adacto

Dant gemitum; reboat diro stridore supinus

Mons circum ingeminans ictusque resultat imago.

Tum supra caput et nomen patriamque necisque

Inscripsere notis variis in stipite causam.

715

Dextra autem laevaque duos gemina arbore fixos

Addiderant socios quos ob commissa merentes

Leges supplicium ad iustum poenamque vocabant.

Verum ipsum amborum in medio longe altius arbos

Extulerat, veluti scelerum exhortator et auctor

720

Aut furtis foret ante alios immanior omnes.

Infelix Solyma, infelix Iudaea propago!

Vltro infesta piis, non ipsis vatibus aequa!

Haec digna hospitia, has sedesque torosque parasti

Coelicolum regi? Hos socios, hunc addis honorem

725

Qui mortale genus propter delapsus Olympo

Sponte sub humana lustravit imagine terras?

Hic genus ipse tuum Phariis eduxit ab oris

Et pedibus salsas dans ire impune per undas,

Marmoreum tibi stravit iter pontumque diremit.

730

Idem etiam te coelesti dape pavit euntem

Per deserta tuos miseratus vasta labores.

Huius ope hausisti dulcem de caute liquorerm,

Cum procul et fontes et liquida flumina abessent.

Hic te posthabitis aliis longe omnibus unam

735

Gentibus elegit, meritis quam ad sidera ferret

Muneribusque suis sublimi aequaret Olympo.

Promeritum his cumulas donis? Haec digna rependis?

Non vatum voces, non te miracula rerum

Vlla movent aut non praesentia numina sentis?

740

Cui umquam scelerum auctori tam dira parasti

Supplicia aut usquam quis tam crudeliter hosti

Acceptus tales luit alter corpore poenas?

Iamque trabi applicitus tergo alte haerebat. In illum

Versi omnes observabant quae funere in ipso

745

Signa daret quae spes aut quae fiducia victo.

Ille autem tacitus iamdudum cuncta ferebat

Immotusque. Decor roseo nondum omnis ab ore

Cessit, adhuc oculis divinum est cernere honorem;

Tantum respersusque genas pallentiaque ora

750

Humectat cruor et mixto cum pulvere sudor

Plurimus infectique rubent in sanguine dentes.

Qualis, qui modo coerulea perfusus in unda

Lucifer astrifero radios spargebat Olympo,

Si mundi species violetur clara sereni

755

Et subita incipiat coelum pallescere nube,

Nondum omne occuluit iubar obrutasque nitescit

Pulcher adhuc facie et nimbo tralucet in atro.

Interea matris quam magnam nuper ad urbem

Traxerat incertus rumor, certissimus aures

760

Nuntius implevit natum extra moenia duci,

Ad mortemque rapi captum insidiisque subactum.

Palluit infelix mediisque in vocibus artus

Diriguit, licet haec patris sciat omnia certo

Consilio fieri atque ipsius numine nati;

765

Altius ingenti tamen exuperante dolore

Cuncta oblita ruit. Resonant plangoribus aedes

Foemineis. Frustra lachrymantem et acerba gementem

Solantur fidae comites iamque illa per urbem

Atque huc atque illuc errat tristemque requirit

770

Indefessa locum; nunc hic, nunc haesitat illic

Vestigans oculis atque auribus omnia captans,

Sicubi concursum voces aut hauriat ullas.

Ac veluti pastu rediens ubi vespere cerva

Montibus ex altis ad nota cubilia, foetus

775

Iamdudum teneri memor, omnem sanguine circum

Sparsum cernit humum catulos nec conspicit usquam;

Continuo lustrans oculis nemus omne peragrat

Cum gemitu; tum si qua Iupi, si qua illa leonis

Raptoris signa in triviis conspexerit, illac

780

Insequitur tota observans vestigia silva

Perque viam passim linquit pede signa bisulco.

Haud aliter, simul atque iugo prospexit in alto

Collis oliviferi, late qui maximus urbi

Incubat, ingentem concursum et lucida circum

785

Spiculaque clypeosque et fulgentes equitatus,

Per medios ruit et cursum extra moenia torquet.

Illam porticibus spectant altisque fenestris

Effusae matres longe et miserantur euntem.

Iamque hos iamque ruens cursu praevertitur illos,

790

Vngula crebra licet volucrum proculcet equorum.

Addunt se flenti comites pariterque sequuntur

Fidus Ioannes cum matre atque innuba Martha

Et soror et Salome et coniux aegra Cleophae;

Cunctae atro pariter velatae tempora amictu.

795

Ecce autem videt infando iam proxima monti

Erectamque trabem et scalas defixaque signa.

Quamvis nescit adhuc quae sint ea robora porro,

Horruit illa tamen metuens et pectus honestum

Terque quaterque manu tundens pectusque caputque:

800

"Hei mihi, nescio quid moles atque illa minatur

Machina - triste inquit - gentis scio acerba furentis

Circumfusa odia et genus undique Iudaeorum,

Iamdudum nobis infensum, exposcere poenas.

Hoc erat, hoc tota insomnis quod nocte videbar

805

Cernere signum, olim Isacidae quo summa notarunt

Limina quisque suum, fuso agni rite per aedes

Sanguine post Ionga exilia indignosque labores

Niliacis moniti furtim decedere terris."

Haec memorans simul ibat. Eam sine more ruentem

810

Rumpentemque aditus per tela, per agmina densa,

Reiciunt clypeorum obiectu et longius arcent.

Iam magis atque magis non vani signa timoris

Clarescunt propiusque in vertice conspicitur crux,

Ingens, infabricata et iniquis aspera nodis.

815

Vt vero informi mulctatum funere natum

Affixumque trabi media iam in morte teneri

Aspexit coram infelix, ut vidit ahena

Cuspide traiectas palmas palmasque pedesque,

Vulnificisque genas foedataque tempora sertis,

820

Squalentem ut barbam, turpatum ut sanguine crinem,

Deiectosque oculos dura iam in morte natantes,

Inque humerum lapsos vultus morientiaque ora;

Alpino stetit ut cautes in vertice surgens,

Quam neque concutiunt venti neque saeva trisulco

825

Fulmine vis coeli, assiduus neque diluit imber

Hispida, cana gelu longoque immobilis aevo.

Ipsi illam montes, ipsa illam flumina longe

Videre ingentem fessae miserata dolorem,

Eque sacro aereae Iachrymarunt vertice cedri.

830

Filius at postquam pinu conspexit ab alta

Dilectam genitricem, animi miseratus in illa,

Vt potuit, subito morientia lumina fixit

Semianimis dulcemque oculis respondit amorem.

Mox sic exanguem visu victamque dolore

835

Affari extremum curasque avertere dictis:

"Hactenus, o mulier, stetimus. Non te tamen aegram

Tantus edat tacite dolor. Haud sine mente parentis

Haec ferimus, solo qui temperat omnia nutu.

Hic tibi pro nato - admotum nam forte parenti

840

Vidit Ioannem lachrymantem et multa gementem -

Semper erit." Iuvenem mox idem affatur amicum:

"Haec tibi erit genitrix. Oro tutare relictam

Tu saltem et matris serva communis amorem."

His dictis lachrymas perculsis mentibus hostes

845

Non ipsi tenuere; ferae ingemuere cohortes.

Hic demum matri rediit vox faucibus aegrae

Ingentemque dedit gemitum. Tum robora largo

Tristis inexpletum lachrymans lavit humida fletu,

Et tales amplexa trabem dabat ore querelas:

850

"Nam quem te miserae matri, pulcherrime rerum

Nate, refers? Talin voluisti occumbere leto?

Nec tibi noster amor subiit, ne funera adires

Talia, ne culpam alterius hac morte piares

Et letale dares miserae sub pectore vulnus?

855

Heu, quem te nate aspicio? Tuane illa serena

Luce magis facies aspectu grata? Tui ne

Illi oculi? Quae tam scelerata insania tantum

Ausa nefas? Heu, quam nato mutatus ab illo

Cui nuper manus impubis omnisque iuventus

860

Occurrit festam venienti laeta per urbem

Perque viam ut regi velamina picturata

Arboreasque solo frondis et olentia serta

Sub pedibus stravere, deum omnes voce fatentes?

His exornatum gemmis, hoc murice cerno?

865

At non certe olim praepes demissus Olympo

Nuntius haec pavidae dederat promissa puellae!

Sic una ante alias felix ego, sic ego coeli

Incedo regina? Mea est haec gloria magna,

Hic meus altus honos? Quo reges munera opima

870

Obtulerunt mihi post partus? Quo carmina laeta

Coelestes cecinere chori, si me ista manebat

Sors tamen, et vitam cladem hanc visura trahebam?

Felices illae natos quibus impius hausit

Insontes regis furor ipso in limine vitae,

875

Dum tibi vana timens funus molitur acerbum.

Vt cuperem te diluvio cecidisse sub illo!

Hos, hos horribili monitu trepidantia corda

Terrificans senior luctus sperare iubebat

Et cecinit fore, cum pectus mihi figeret ensis.

880

Nunc alte mucro, nunc alte vulnus adactum.

Saltem huc ferte oculos, vos o quicumque tenetis

Hac iter et comitem dulci me reddite nato,

Quando nulla mihi superant solatia vitae

Atque meo maior nusquam dolor. Addite meme

885

Huic etiam, si qua est pietas, et figite trunco.

Aut vos o montesque feri, quaeque ardua cerno

Me supra frondere cacumina, parcite quaeso

Vos saltem. Vos, o nostro exaturata dolore

Respicite et miserae tandem succurrite matri.

890

Nunc, nunc praecipiti casu convulsa repente

In me unam ruite et tantos finite labores."

Hos virgo atque alios dabat ore miserrima fletus,

Nec comites possunt flentem illam abducere fidae.

Attamen armati morienti illudere pergunt

895

(Estque hosti duro in bello multo optimus hostis);

Crudeli quassant risu caput. Vndique circum

Insultant tolluntque has laeti ad sidera voces:

"En, qui se coelo missum superique parentis

Progeniem iactat temploque urbique minatus

900

Seque deum fictor fandi mentirier audet.

I sequere, illiusque pius nunc numen adora!

Qui multos leti eripuit de faucibus olim,

Non potis ipse sibi tali in discrimine adesse.

Falsus abest illi longe, nec talia curat

905

Nunc genitor. Sane infami nunc liber ab orno

Desiliat, si numen habet, vincla omnia rumpat.

His quoque nos signis missum credemus Olympo!"

Talia iactabant mediaque in morte dolore

Semianimem hoc etiam cumulabant. Cuncta ferebat

910

Iile animi invictus. Saevis clementius aequo

Hostibus orabat veniam patremque rogabat

Parceret ignaris rerum caecisque furore.

At vero inter se adversis decernere dictis

Auditi, poenas qui iuxta ob furta luebant

915

Supplicio aequali iuvenes gemina arbore fixi.

Alter enim furiis longisque doloribus actus

Ipse etiam verbis morientem heroa superbis

Stringebat miser ac tales dabat ore loquelas:

"I nunc, et templi multa constructa virum vi

920

Demolire adyta et post tris rursum erige luces.

Nunc, tibi si genus e summo traheretur Olympo

Eque deo genitore fores, ut te ipse ferebas,

His te nos pariterque malis prohibere liceret.

Verum, omnes quando iactasti vana per urbes,

925

Nobiscum moriere, dei mentita propago."

Non tulit haec alter dextra qui in parte propinquus

Iam morti pendebat et haec extrema profatus:

"Infelix, quae tanta animo dementia sedit?

Nos ambo merito Iuimus peccata. Sed insons

930

Proditur hic odiis. Quin nos commissa fatentes

Aequius hic fuerat veniam pacemque precari."

Sic ait. Hinc divum conversus lumina in ipsum

Talibus orabat: "Superi tu certa parentis

Progenies (nam celsa manent te sidera), ab alto

935

Respice me et dexter morienti protinus adsis!"

Annuit et verbis deus est dignatus amicis:

"Tu partem Iaudis capies, tu gaudia mecum.

Quae me cumque hodie, una eadem te regna beatum

Accipient - ait - astra alacri iam concipe mente."

940

Vix ea, nam vitae labentis fine sub ipso,

Dum luctante anima fessos mors exuat artus,

Aestuat. It toto semper de corpore sudor

Largior et siccas torret sitis arida fauces.

Tum vix attollens oculos iam morte gravatos

945

Exiguum sitiens laticem suprema poposcit

Munera. Vix tandem corrupti pocula Bacchi

Inficiunt felle et tristi perfusa veneno,

Ingratosque haustu succos, inamabile virus

Arenti admorunt morientis arundine linguae

950

Quae, simul extremo libans tenus attigit ore,

Respuit atque diu labris insedit amaror.

Interea magno lis est exorta tumultu,

Dum tunicam nato genitrix quam neverat olim

Partiri inter se famuli certamine tendunt

955

Exuviasque petunt; sed erat haud sutilis ipsa

Vestis et in partis ideo non apta secari.

Sorte trahunt igitur concordes: sic fore quondam

Praedixere sacri corda haud improvida vates.

Iamque fere medium cursu traiecerat orbem,

960

Cum subito ecce polo tenebris caput occulit ortis

Sol pallens, medioque die (trepidabile visu)

Omnibus incubuit nox orta nigerrima terris,

Et clausus latuit densis in nubibus aether,

Prospectum eripiens oculis mortalibus omnem.

965

Hic credam, nisi coelo absint gemitusque dolorque,

Aeternum genitorem alto ingemuisse dolore

Sidereosque oculos terra avertisse nefanda.

Signa quidem dedit et luctum testatus ab alto est.

Emicuere ignes; diffulsit conscius aether,

970

Concussuque tonat vasto domus ardua Olympi

Et caeca immensum percurrunt murmura coelum.

Dissiluisse putes divulsi moenia mundi,

Sub pedibus mugit tellus; sola vasta moventur;

Tecta labant; nutant succussae vertice turres.

975

Obstupuere humiles subita formidine gentes

Et positae extremis terrarum partibus urbes.

Causa latet, cunctis magnum ac mirabile visum,

Et Populi aeternas mundo timuere tenebras

Attoniti, dum stare vident caligine coelum.

980

Ipsam autem propior Solymorum perculit urbem

Ac trepidas stravit mentes pavor. Vndique clamor

Tollitur in coelum; sceleris mens conscia cuique est.

Templa adeunt subito castae longo ordine matres;

Incedunt mixti pueri intactaeque puellae,

985

Perque aras pacem exquirunt, quas thure vaporant

Suppliciter, sacrisque adolent altaria donis.

Ecce aliud coelo signum praesentius alto

Dat pater altitonans et templum saevit in ipsum.

Velum latum, ingens, quod vulgi lumina sacris

990

Arcet inaccessis, in partis finditur ambas,

Et templi ruptae crepuere immane columnae.

Iamque deus rumpens cum voce novissima verba

Ingenti horrendumque sonans: "En cuncta peracta!

Hanc insontem animam tecum pater accipe!" dixit

995

Supremamque auram ponens caput expiravit.