69. ad sanctissimum dominum d. Paulum tertium,
totius Christianae rei publicae divino nutu pontificem maximum,
quod oppidum Chlissae conservando
plurimae sacrosanctae fidei nationes salvabuntur elegia

Paule, triumphalis non ultima gloria Romae;

      O Capitolinae nobilitatis honos!

Alme pater, toto nihil est quo sanctius orbe;

      Pontifices inter lux veneranda sacros.

5

Claviger aeternae deitatis maxime, salve;

      Cui Deus in terris ius dedit omne suum.

Omnimodas tribuere vices cui numina sancta,

      Flaminis ut summi nobilitetur apex.

Quem penes est nostrae felix tutella salutis,

10

      Ad superos per quem leve patescit iter.

Cymba procellosis Petri non fluctuat undis

      Quo duce, praecipites nec timet illa notos.

Quo pastore lupus clauso non instat ovili,

      Grex satur at circum pascua laeta salit.

15

Suppliciter tristis caelestia numina vexas

      Fundis et ad superos vota precesque tuos.

Pro populi feritate tui, pro crimine, ut Abram,

      Niteris offensum conciliare Deum.

Sordidiora lavas tu nostra piacula, Moses

20

      Vt sacer humanum laverat ante nefas.

Ergo salutiferi decus immortale magistri,

      Illyricis populis auxiliare, precor.

Adria deserta est, subiecta potentibus armis;

      Turcarum insidiis Adria paene perit.

25

Dalmatia infelix vacua est opibusque virisque;

      Vrbibus eversis nocte dieque gemit.

Sensimus adversam divini numinis iram;

      - Proh dolor! - iratos sensimus esse deos.

Barbaries truculenta, ferox, immanis, acerba

30

      Continuam nobis praebet amaritiem:

Virginibus raptis trucidantur parvula matrum

      Pignora, pectoribus dissociata piis.

Insolita feritate senes trepidaeque puellae

      Hoste lupis tamquam dilacerantur oves.

35

Ducimur heu miseri captarum more ferarum

      Per iuga, per salebras insuetasque vias.

Provehimur nudi, vinctis post terga lacertis,

      Quam procul a patrii nos regione soli.

Omnia plena madent lacrimarum fontibus, urgent

40

      Nos mala tot, luctus perpetuusque dolor.

Turba ferox urunt rapidis quaeque obvia flammis:

      Frugiferos cultus et cereale satum.

Vndique sanctorum fumant delubra deorum;

      In laribus propriis undique flamma micat.

45

Prostibula in templis, sordes altaria circum

      - Proh scelus! - alipedes et stabulantur equi.

Christe, nefanda tuis committit turba sacellis:

      Affer opem, Christi qui geris alme vices!

Vivimus et vitae desunt alimenta misellae:

50

      Quicquid abest gladio, subtrahit aucta fames.

Adde quod accedunt saevae contagia pestis

      Saepius his damnis temporibusque locis.

Haud secus expertum iam saepe pavescimus hostem,

      Quam pavet iratum quassa carina fretum.

55

Turcarum obscenis nostrates ultibus horrent,

      Horret ut inspectis agna tenella lupis.

Non minus incursant hostes truculentibus armis,

      Terrificas nobis incutiendo minas,

Pinifero adversis Pindo quam flatibus instat

60

      Eurus et hinc boreas, hinc zephyrusque notus.

Christicolas vendunt miseros per compita Turcae:

      Affer opem, Christi qui geris alme vices.

Distrahimur, premimur trans aequora mittimur, heu heu

      Libera venduntur corpora capta dolo.

65

Proh dolor! - ut pecudes agimur ratione carentes,

      Pro quibus est caeli gloria passa crucem.

Crux veneranda quibus summum patefecit Olympum,

      Pollicita est nullos posse timere metus.

Crimine sed quoniam divina potentia laesa est,

70

      Tam foedum fas se crimine crimen alit.

Iam Phaethonteas meruissent nostra favillas

      Crimina, criminibus accumulata novis;

Deucalionis aquae non possent tergere nostrum,

      Nec maris Oceani tolleret unda nefas.

75

Christicolas quoniam delicti paenitet, oro:

      Affer opem, Christi qui geris alme vices!

Ignoscunt quodcumque scelus pia numina pravis,

      Si, quid agant, pravos paenituisse patet.

Criminibus parcit cunctis clementia divum,

80

      Crimine peccantes si doluere suo.

Parcere commissis non dedignabere nostris,

      Omnipotens, fateor, nos meruisse necem.

Da potius letum quam tot dispendia vitae:

      Non licet ulterius tanta pericla pati,

85

Qualiter anne vides in nos tua vivit imago;

      En tua sub nostra stigmata fronte nitent.

Nos tua forma sumus, divino semine nati;

      Ipse suum nomen, Christe, tuere precor.

Christe, precor, miserere, precor, viden' ecce perimus:

90

      Affer opem, Christi qui geris alme vices!

Affer opem, sic te crucifixi gloria Regis

      Sistat ad excelsi regna beata poli.

Affer opem, tibi sic spinis redimita corona

      Ornet honoratum terque quaterque caput.

95

Affer opem, sic te concreti sanguine crines

      Illaesum praestent caede, cruore, nece.

Affer opem, sic te passis amplexibus orbis

      Accipiat contra barbara signa ducem.

Affer opem, fixura pedum fixura manumque

100

      Figat in hostiles sic tua vota manus.

Affer opem, sic te sanctissima lancea semper

      Protegat a cunctis liberet atque malis.

Affer opem, sic te durissima vincula stringant

      Ad commune bonum propositumque tenax.

105

Affer opem, tenui sub arundine spongia sic te,

      Ad superos tumidum nobilis ardor agat.

Affer opem, tibi sic tristissima pocula fellis

      Admoneant animum tristia posse pati.

Affer opem, tua sic capitolia sancta columna

110

      Fulciat, exitii non subitura luem.

Affer opem, vexilla crucis veneranda beatae

      Signiferum statuant te super astra suum.

Omnia sic demum passi mysteria Christi

      Auxilio tibi sint: auxiliare tuis.

115

Anne vides quantis miseri submergimur undis,

      Quam tetrica positi conditione sumus?

Anne vides quantis premimur nos casibus ecce,

      Damnorum extremus quam prope limes adest?

Quod petimus dabitur; votorum summa piorum

120

      Cedet et afflictis affluet omne bonum.

Castrum fore tuo defensum numine Chlissae,

      Ni cadat hostiles deveniatque manus.

Quod quia nescitur, paucis, adverte, docebo;

      Admoneam mentem quo, pater alme, tuam.

125

Montibus Illyricis locus est in vertice celso

      Arduus; ipse suo provocat astra iugo.

Praecipuam posuit stabili munimine sedem

      Cui natura loco, daedala, larga, potens.

Viribus haec hominum non est superabilis ulli,

130

      Arx avibus vix est, vix adeunda feris.

Hanc veteres Graio dixerunt nomine Chlissam,

      Quod bene finitimos clauderet illa locos.

Clavis enim tamquam remorantia limina claudit,

      Chlissa viam reserat, Chlissa viamque serat.

135

Audierant hostes aberat quod praetor ab arce,

      Crusicius clara nobilitate potens.

Vir probus et prudens totiensque expertus in armis;

      Dextera magnificum quem facit atque fides.

Hic quia defendens contruserat omnia castrum,

140

      Forte peregrinam circumiebat opem.

Restitit hoc castrum spoliatum munere vitae;

      Cui nec erat potus, nec cibus ullus erat.

Protinus adversum conflatis viribus agmen

      Venit et hanc circum castra superba locat.

145

Praetulerat quoniam sollers vigilantia castro

      Praesidium, tribuit quod tua sancta fides;

Numina magna deum, pater o sanctissime, pectus

      Admonuere tuum, quod cito misit opem.

Qua nisi iuvisset te committente Iacobus

150

      Hermoleos, certe perdita Chlissa foret.

Hic quia consilio praeviderat omnia miro,

      Praesidium castro nocte dieque tulit.

Hoc ubi cognovit vana spe lusus at hostis,

      Fortiter accensus, castra levare iubet.

155

Talia Chlissa videns animis plaudentibus tolli,

      Exhilarant curas, thurea dona cremant.

Te celebrant votis laetum paeana canentes;

      Te servatorem constituere suum.

Nos quoque vitales Chlissa qui ducimus auras

160

      Pendet et a cuius nostra salute salus,

Offerimus dignas tanto pro munere laudes,

      Mille tibi grates turba recepta refert.

Dona dedere tuae pietatis maxima nobis,

      Quod liceat vita prosperiore frui.

165

Vna dies Chlissam servavit sola, salutem

      Omnibus et nobis praestitit una dies.

Vivimus hic quod nos, tribuit tua mansuetudo;

      Quod procul hostis abest, haec tua cura fuit.

Quod sperare tuus suasit meliora Iacobus,

170

      Illius et praestans sollicitudo tuum est.

Hic parat, adversis extinguat ut hostibus alas

      Addat et ut nostris spemque animumque fidem.

Firmius hic castrum valido munimine firmat,

      Obstruit obstructum calce virisque locum.

175

Subiacet huic portus castro tutissimus; omnes

      Acciperet classes, quas reor orbis habet.

Stant in eo latices fracti maris, insula circum

      Claudit et oppositum temperat illa fretum.

Funibus hic tortis non est opus, ancora fessas

180

      Non retinet curvis dentibus ulla rates.

Ostia per medium gratissima fluminis extant,

      Ex quibus haud subitis exit Iader aquis.

Haec loca si raperent Turcae (procul omen abesto!),

      In gremio Latii barbarus hostis erit.

185

Litus in Hesperium, qua Dorica cernitur Anchon

      Hora vehet Turcas hinc duodena rates.

Tota Liburna cadet sedes, si Chlissa peribit;

      Illyris, Istrenses Adriacusque sinus.

Dalmatia imprimis Segniensis et ora, tot urbes,

190

      Tot Chorvatorum regna beata ducum.

Additur Italiae regio regionibus istis

      Armisona, innumeros haec habet orbis equos.

Haec est ora Tagum vincit quae vincit et Hermum;

      Dives opum, celebri classe virisque potens.

195

Sola ducum genitrix, regnorum sola potestas;

      Sola triumphatrix, sola perenne caput.

Barbarus hostis habet Scythicas orientis et oras

      Quaque tepet Mediae zona perusta plagae.

Restat ad occiduam sibi nunc protendere Thulem

200

      Nomen, et hic princeps totius orbis erit.

Quare age barbariem Latio depelle superbam;

      Finibus Ausoniis Turcica bella move.

Sanguinolenta feri procul hinc, procul arma tyranni,

      Pellito magnanima signa profana manu.

205

Porriget alma fides animosae praemia dextrae

      Grandia, subsidium Virgo beata dabit.

Omnipotens clipeum, traddet tibi Filius ensem;

      Aegide concludet pectora Pneuma sacrum.

Claviger o caeli, clavem defendito terrae,

210

      Quae varios populos et tua regna serat.

Donec erit castrum Chlissae sub nomine Pauli,

      IIlyris, Ausoniae nec ruet imperium.