37. Spalaeti discessum magnifici viri
Iacobi Raynerii, iusti praetoris sui,
lugentis consolatio

Fama Salonaei nunquam reticenda palati,

      Regia littorei deliciosa soli,

Dalmaticas inter celeberrima gloria sedes,

      Spalaetum, priscae nobile gentis opus:

5

Cur ita caelestes furibunda voce fatigas,

      Sauciat heu superos cur tua lingua deos?

Quae nova causa mali? Vesanis pectora pugnis

      Nuda quid incessas? Quid sine fine premis?

Ah gemis et tantos dic cur profundis in imbres?

10

      Pallida quid facies, quid sibi maesta velit?

Me miserum, laceras sparsos sine lege capillos,

      Mollia sanguineis unguibus ora notas.

Sera nimis longae latitant monumenta Salonae,

      Alta ruinosas contegit herba domos.

15

Aequor in immensum curvus designat arator:

      Hic erat antiqui principis alta domus.

Hac super inducto crepitabat lympha meatu,

      Conveniens oculis hic puto scena fuit.

Amphitheatralis fuit hic pulcherrima circi

20

      Forma, cavernosis eruta fornicibus.

Obliterata diu lacrimis te spargere regna

      Si iuvat et turpi flere subacta situ,

Longior emineat maioris copia luctus,

      Protinus adveniat causa dolenda tibi.

25

Moenia semiruto prodibunt Martia vultu

      Et Capitolini limina quassa Iovis.

Tum veteris fractae surgent Pandionis arces,

      Cecropis hospitium Palladiumque vetus.

Inde draconigenae monstrabunt vulnera Thebae,

30

      Innumeras misera conditione fores.

Laomedontis opus Phrygii, lacrimabile regnum,

      Exseret eversum Troia superba caput.

Num cinerem precor esse putas Carthaginis altae;

      Nil habet ostendat quid superesse sui?

35

Sunt aliae centum deleti nominis urbes,

      Quas erit insanus credito flere labor.

Oppida mille iacent variis tumulata ruinis:

      Omnia sunt aevo comminuenda gravi.

Longa dies tanti prohibet reminiscier aestus;

40

      Imminuunt quod non saecula longa malum?

Contrahe lora precor, lacrimarum pelle dolores,

      Omnia sint habitu candidiora tuo.

Cernimus, ut maestum paterno in funere natum,

      Hic stetit Aspalatum, talia verba gemens:

45

"Non mihi sollicito priscas deflere Salonas

      Est animus tristis, non ego vana queror.

Regna vetusta fluant: gravius sub corde fovemus

      Vulnus et est gemitus altera causa mei,

Altera cura; dolor non hic mea pectora versat;

50

      Parcimus excidiis funeribusque rogis.

Saeva iubes nostri retegam monumenta doloris,

      Haec gemebunda mei signa doloris habe:

Ramnerius Veneta praetor modo missus ab urbe,

      Sedibus e superis venerat immo deus.

55

Traxerat hic secum comites, moderamina clari

      Caesaris, Herculeum Romuleumque decus.

Erigones habitus formosae, sancta Catonis

      Nomina, Cornelios, Paule, tuosque sales.

Hic Lycias secum sortes, Dodona volucres

60

      Quas alit, horrendae vexerat antra deae.

Traxerat hic secum caeci pia facta Metelli,

      Pectora sacrifici religiosa Numae.

Hic Nasamoniacis docuit quae corniger arvis

      Hammon Apollineo sanctus ab ore dabat.

65

Hunc fuerat comitata biceps prudentia Iani,

      Regule, velle tuum propositumque tenax.

Hunc si vidisset tenebroso in carcere quondam,

      Credibile est vinctus Cimber in arma ferox

Diceret: "Heu Marium nequicquam nostra ferire

70

      Dextra potens: vincor nobilitate viri."

Omnia iura, decem tabulas, callebat Athenas,

      Huic medio clausum pectore numen erat.

Si Samium perhibent, prisco si tempore constat

      Egeriam sacro consuluisse Numae,

75

Quis Lacedaemonium dubitat didicisse Lycurgum

      Te fora, te leges, dive Iacobe, tuas!

Qua fera corda trucis populi gravitate regebat,

      Consilium viduis qua pietate dabat!

Vt fuit oppressi felix tutela clientis,

80

      Omnibus hic miseris quale levamen erat.

Fur erat innocuus duce quo, nemus omne silebat;

      Castior Hippolyto turpis adulter erat.

Hoc duce milvus erat tenuis gallina, molossus

      Parva catella, ferox agna novella lupus.

85

Clodius hic gravior semper graviorque Milonum

      Turba fuit, nocuis hac regione locus.

Mansuevere quidem feritatis pectora, nullo

      Pressa metu, nulla lege vetante tamen.

Aurea saecla puto fuerant quo tempore, talis

90

      Hic stetit; extabant horrea plena mihi.

Vndique vitifero faciebant munera Baccho

      Agricolae, Cereri rustica liba dabant.

Tot Campanus ager nec habet Methymna racemos,

      Prela tot Albanis non maduere iugis.

95

Gargara tot segetes, Libycis non area campis

      Dives hiulca terit dum Canis ora rigent:

Musta sub autumno calcabat turbida rubro,

      Quot meus agrestis farra tegebat humo.

Forte famem, nullam norant sua tempora pestem:

100

      Ah peream si non hic puto numen erat!

Nil nisi Laetitiae restabat condere sacrae

      Templa, Diocletio constituenda foro.

Gaudia tot fuerant quo cum, felicia quo cum

      Vota, reor votis fertiliora meis.

105

Quam cito laeta fluunt, subitas mutantur in horas,

      Tempora praecipiti flant leviora noto.

Heu heu Ramneriae discessit gloria prolis

      Inclita, turbavit tot bona nostra modo.

Aurea saecla, fidem, probitatem, gaudia nobis

110

      Abstulit exigua cimba cavata trabe.

Num tibi iusta mei patuerunt signa doloris?

      Num queror in cassum? num levis esse feror?

Gaudia num fundes videam cum flere puellas

      Cum puerisque senes, compita, saxa, solum?"

115

Haec ait, alloquio subiunxi pauca benigno

      Tuncego: "Confiteor, iusta querella tua est

Confiteor, titulis fuit hic generosus avitis,

      Vir erat ingenua quis probitate neget?

Vivit at et dulces vivunt sua pignora, nati,

120

      Praesidio Venetae saepe futura togae.

Vivit amor patriae, pietatis forma supernae,

      Vivit natorum maximus ille pater.

Eximium laudis specimen, castissima coniunx,

      Magnificae vivit gloria rara domus.

125

Crescit honos passim, crescunt propaginis altae

      Stemmata, iam generos, iam videt ille nurus.

Iam tenet in gremio decus imperiale verendum,

      Monstrat avum simili iam ore suus nepos.

Inclita pennigeri volitant vexilla leonis,

130

      Vndique iam Venetum transilit astra decus.

Indica purpureus Titan qua regna colorat

      Et nitidum rutilo fundit ab ore iubar;

Qua patris Oceani nympharum turba iugales

      Solis anhelantes excipiendo levat,

135

Torrida zona rubet Scythiae qua stagna nivosae

      Sarmaticis plaustris exagitata rigent.

Cura sancta patrum felici brachia motu

      Explicat et latius imperitata patet.

Hac cum Rhamnerium surgit decus, alta per aevum

140

      Fama volat, volitet sed sine fine precor."