Daniele Fini carmina 22

Testo base di riferimento: S. Pasquazi, 1966

Cura dell'edizione digitale: M. Sartor, 2023


Ad D.um Hieronymum Cantalupum, Mantuanum philosophum excellentissimum

 

Naturae secreta doces, Cantalupe, sella,

      Haec ignota mihi detege, nota tibi:

Cur parit ignitum tremebunda tonitrua fulmen,

      Flumineis cur non crescit et aequor aquis?

5

Nubibus emunctis cur sudum nuntiat Iris

      Irradians arcu versicolore polum?

De brutis muti cur sint tantummodo pisces?

      Montano cur sit vertice fontis aqua?

Gignitur aestivo cur horrida tempore grando,

10

      Si glacialis hiems huic erat apta magis?

Cur mare decrescit, cur sex quoque crescit in horis?

      Cur calx ardentes evomit uda faces?

Dic, cur Principibus fert tristia fata Cometes,

      Et scrobe littorea cur aqua dulcis inest?

15

Fervida montanis cur e fornacibus unda

      Exstat, invalidis officiosa viris?

Cordaque cur insint mortalibus inscia morbi?

      Curque verecundo surgit in ore rubor?

Curve repurgatus rorem desudat Olympus?

20

      Deficiat Phoebus lumine, curque soror?

Durescit cur sole lutum? cur cera liquescit?

      Bullaque cur pluviis semirotunda tumet?

Cur quocumque loco non est resonabilis Echo?

      Haec nisi de multis ultima verba refert?

25

Cur tepida, hibernum cruciat, quom frigus egenos,

      Frigida cur aestu sit putealis aqua?

Cur terrae motus non undique concutit orbem,

      Nec rimas partes inter utrasque facit?

Dic quoque cur latices pingui calcantur olivo;

30

      Imberbis quare sit spado, cur mulier.

Arctos in Oceani metuat cur aequore tingi;

      Cur ferrum magnes attrahit, haud chalybem.

Quare adimit vires adamas huic durus; at illi

      Hircinus quare sanguis obesse solet.

35

Menstrua dic renovet cur orbem Cynthia plenum,

      Quolibet et noctu cornua mense ferat.

Cur dolor expletur lacrimis et questibus ingens,

      Et facie, et tergo cur mage sudor inest?

Cur furit horrisonus Boreas impensius ortu,

40

      Cur validos fines imbriger Auster habet?

Vnde suos, etiam resera, ros percipit ortus,

      Vnde pruina, nives, imber et unde gelu.

Frigus et unde calor; per maneve stamen arachnes,

      Et Zephyrus, Boreas, Eurus et unde Notus.

45

Pensilis et quare est nullo tibicine tellus,

      Aereque in vacuo tam grave pendet onus.

Namque immota sedet volucri circumdata caelo,

      Et spatio, ut centrum, distat ab axe pari.

Cur et inaequales menses, noctesque diesque,

50

      Cur sol tardus agit, nunc citus urget equos.

Cur animum vegetat, faciem cur alterat aetas,

      Cur animus senium non timet, illa timet.

Femina cur citius quam vir sit serva senectae;

      Cur visu et tactu menstruus humor obest?

55

Quem pudet is quare putibundo lumine terram

      Conspicit, obtutus fert nec ad astra suos.

Soleque cur facies nigrescit; lintea quare

      Intacta fiunt candidiora nive.

Si raro per noctes plenae sub lumine lunae,

60

      Cur citius fiat putrida, fare, precor;

Cur satur horrescat, cunctis cur febribus, ede,

      Quartana at semper sit diuturna magis;

Cur salis et muriae quom copia congruit, ova

      Desuper ascendant, quae modo subter erant;

65

Non pariant mulae, sus stercore gaudeat, ungues

      Defunctis crescant dissere, curque pili;

In risum cur nos tactis impellimur alis,

      Caerula sit gravior quam putealis aqua;

Nigricat et quare quom volvitur integra, sed quae

70

      Litoribus fracta est albicat unda maris;

Cur mare quam fluvius nanti magis utile fiat;

      Illaesa inflato cur sit in utre caro;

Innocuae paleis fruges; quam dulcibus undis

      Ocius aequoreis salque liquatur aquis;

75

Et Phoebi et Lunae facies cur plana videtur;

      Delia lunari cur sit et umbra minor;

Dic, age, prolifici qua causa seminis expers

      Vocis acumen habet; sal et in igne crepat;

Quadrupedis cur sit villis obducta cicatrix,

80

      Discute, cur hominis corpore glabra viget.

Cur hyeme ad coitum vir, femina promptior aestu;

      Cur avis ad coitum sit mage; et hirtus homo;

Esse putat plures, si rem videt ebrius unam;

      Balbutit quare, desipit atque tremit.

85

Cur rugosa seni facies; cur gibbere tergum;

      Invalidus, surdus cur sine mente senex;

Aemula Pyramidum cur percutit aera flamma

      Et veluti vivens irrequieta salit;

Viribus a laeva, dic, quare dextera differt,

90

      A pede pes, dic, cur auris ab aure nihil.

Ficta soporato pariat cur somnia somnus;

      Cur calidae ignescunt, si moveantur aquae;

Cur salamandra potens flammis non uritur ullis;

      Cur ea, dic etiam, vivere in igne potest?

95

Haec mihi, quae noscis si nunc incognita solves,

      Mille tibi grates officiosus agam.

Pauca tamen sunt haec; tu dissere, plura supersunt,

      Quae Plato vix posset nunc reserare tibi.

Armatur quoque te cur glans umbone, docebo;

100

      Vnaque cur tenuis pectus inerme ferat;

Cur ocreas non fert, careat cur tibia suris,

      Quae patitur caecis tela inopina locis;

Lunaque cur senio non sit rugosa; nec aevo

      Sol ferat annoso vertice canitiem;

105

Si post terga nequit, nisi flexu cernere colli,

      Curque biceps Ianus non sit et Argus, homo;

Quot meus, expediam, cereales hortus aristas,

      Quot teneat sentes vivida crure rosa.

Vno eodem partu natos iuvenesque senesque

110

      Quot ferat, imberbes quot ferat illa senes;

Punica quotque rubent sub lento cortice grana;

      Spicaque quot foetus, quotque racemus habet.

Aequore quotque natant pisces, quot sidera caelo;

      Quot populi herculea sub ditione vigent.

115

Versibus haec resera; Cantalupe, Musa per arctas,

      Et non calcatas itque reditque vias;

Si libet et metri pedibus non cogere verba,

      Fac ferat hoc dorso sermo solutus onus;

Nec celer enoda; venturas differ in horas,

120

      Vt melius pateant dissoluenda tibi:

In nostras posthac in laudes utere freno;

      Convenit altiloquis, non mihi tantus honos;

Tu montem pro colle ratus, pro flumine pontum,

      Hoc peragis socii caecus amore tui.