8. ad Franciscum Portinareium

Felix est nimium ter io quater ille beatus,

      Versat qui proprio rura paterna bove,

Contentus modico qui vivit liber ab omni

      Faenore, ceu prisci consuluere senes,

5

Bellica cui molles non rumpunt classica somnos

      Tympana, seu rigidae voce fremente tubae,

Qui fora, causidicos alternaque iurgia lites

      Horret, et externs exagitare choros,

Fulguraque impavido spectatque tonitrua vultu,

10

      Nec tumidum gravidis puppibus aequor arat,

Qui neque nobilium nec amici principis ambit

      Limina sollicito Caesariana pede.

Ergo nova gaudet vestire propagine fagos,

      Pressaque mella cavis imposuisse cadis.

15

Servat et in viridi pascentes valle iuvencos,

      Errantesque haedos prospicit atque greges.

Hinc multo resecat steriles moderamine ramos

      Aut caesos pomo fertiliore novat.

Pellit et hirsutas in amoena salicta capellas,

20

      Seu pingues longo vellere nudat oves.

Cum gravis autumnus cinctum caput extulit undis,

      Poma recurvatis carpit ab arboribus.

Primitiasque tibi, pater o Silvane, quotannis

      Munera servatis finibus illa gerit.

25

Iucunda interdum platani requiescit in umbra

      Sub liquidae murmur transilientis aquae.

Si fera saevit hiems ventis nivibusque geluque,

      Fulmineos sequitur per iuga montis apros.

Saepe leves cervos, capreas, leporemque fatigat,

30

      In sua vel pictas retia trudit aves,

Seu fallit visco nemora inter densa minantes

      Garrula neglectae proelia Nyctimenes,

Strymoniasque grues laqueo, nunc gurgite pisces

      Mentitis unco decipit aere cibis.

35

Dic quibus haec curas penitus non demet edaces

      Vita per aeternos invidiosa dies.

Turgida siccabit redeuntibus ubera capris,

      Seu fetus reddet matribus ille suos.

Hornaque de quarta depromet vina lagena

40

      Et sibi non emptas afferat iste dapes.

Quas tunc delicias, tacitum quae gaudia pectus

      Concipiat, raris cognita dona viris!

Commoda solus habet magni feliciter orbis

      Ille vel invitos ad sua vota deos.

45

Me sinite in collem vestrum secedere vatem,

      Si bona tot possunt praemia culta dare.

Mittite me insana raptim discedere ab urbe;

      Praesidium votis sit modo villa meis.

Pone magistratus censusque relinque superbos;

50

      Praemia rus vati candidiora dabit.

Cede opibus nimio quondam sudore parandis,

      Cede supervacuis sollicitudinibus.

Pendeat hinc humeris Berecynthia tibia nostris,

      Ter pede quo pubes rustica pulset humum,

55

Saltantes Lyda spectem saltante papillas,

      Cum fuerit subitis concita Lyda sonis,

Hinc lyra, crinitus qua me donavit Apollo

      Duxque Medusei Calliopea chori.

In mea me culti comitentur rura libelli

60

      O Flaventisque adsit Cloelia culta comas,

Qua sine grata nihil mihi lata rosaria testi,

      Quicquid et Eoo litore mittit Arabs.

Est satis haec felix, sed erat felicior aetas

      Quam nostri longum posteritasque colit.

65

Quam bene Saturni laudarunt saecula vates

      Aurea, quo nullus tempore limes erat,

Quo caedes hominum nullae, non bella, nec hostis

      Notaque simplicibus nulla rapina viris;

Frenaque non sonipes, nec cymbas senserat aequor;

70

      Nullus erat recto tramite sulcus agris.

Cerva nec hirsutos secreto in monte leones,

      Sola nec immites horruit agna lupos.

Tunc neque livor edax, nec amor sceleratus avari,

      Rixa nec insidiae, tunc sine fraude dolus.

75

Sancta gravi tellus sine vomere cuncta parabat.

      Glans simul et lauri mella fuere cibi.

Pocula iucundi fama referente benigna

      Nectaris et nivei pocula lactis erant.

Iustitia atque fides inter mortalia passim

80

      Corpora perpetuas tunc habuere moras.

Cur bene non licuit nasci mihi rege sub illo

      Atque ipso vita sceptra tenente frui.

Sic superis visum, tribus atque sororibus olim,

      Sic erat infantis volvere fata nefas.

85

Lento igitur curas hominum damnamus inanes,

      Dum fugiunt magni noscere iura poli.

Absque metu penitus vel spe quodcumque futurum est

      Volvitur, et quicquid debuit esse fuit.

Solliciti frustra modicae data tempora vitae

90

      Ducimus et rerum caeca cupido trahit.

Mortales, animo vacuas deponite curas

      Atque supervacuos solvite corde metus.

Lucida perpetuo variantur sidera cursu,

      Arbitrioque regunt inferiora suo.

95

Maxima sed parvi faciunt discrimina motus,

      Quandoquidem stellae vis sua cuique subest.

Omnibus infuso dependet finis ab ortu;

      Ille facit mores amplaque regna capit.

Hinc vitia et clades et vitae commoda surgunt;

100

      Hinc data paupertas, hinc oriuntur opes.

Fatorum series latum dominatur in orbem

      Et circumfusas temperat orbis aquas.

Percipiet nemo fasces munusque negatum,

      Fortunam instantem vertere nemo potest.

105

Fata nisi leges vitaeque necisque tenerent,

      Totane sub cineres Troia redacta foret?

Num pius Aeneas vexisset sacra per undas,

      Esset et in Latio Troia novata solo?

Nutrissetve Remum simul et lupa feta Quirinum,

110

      Liquerat in madida quos Tiberinus humo?

Castrane finitimi penetrasset Mucius hostis

      Solveret ut cives obsidione suos,

Solus et opressam salvasset Horatius urbem

      Rupissetque fidem Cloelia virgo suam?

115

Hannibal ingentem iurarat perdere Romam

      Et Capitolini sternere templa Iovis,

Saepe laboravit Fabium delere morantem,

      Fregit apud Cannas signa Latina truces.

Quando aliter visum est fatis dominantibus, idem

120

      Mox dedit in turpem saucia terga fugam.

Aemula Romani tandem Carthago senatus

      Dilatum accepit sustinuitque iugum.

Postea cum membris pugnavit Roma suismet,

      Movit et horrendus civica bella furor.

125

Sulla modo exsultat, Mario modo cedit ovanti,

      Et modo Sulla iterum victor in urbe furit.

Nunc Marius consul, nunc exsul, ab exsule consul

      Fortunae varium sensit utrumque gradum.

Roma nihil maius Magno tulit aurea quondam

130

      Saltem disiectas post Mithridatis opes.

Quin etiam caelo Caesar demissus ab alto,

      Dictator postquam maximus urbis erat,

Dum regeret parta cives in pace togatos,

      Auctorem dirae moverat ante necis.

135

Praemonitus totiens verbis totiensque tabellis

      Non potuit leti sistere fata sui.

Vulneribus late fossus pater urbis et orbis

      Ante senatorum concidit ipse pedes.

Cetera quid memorem? Quae non sunt frontis apertae,

140

      Ecce dapes obsunt: cocta venena iuvant.

Debilibus longa est, validisque brevissima vita;

      Non pudet hunc proavis degenerare suis.

Aptior hic citharae, sinuosis legibus alter;

      Alter aquis, Marti deditus alter erit.

145

Ille loquax, teneris furabitur alter ab annis;

      Vnus adulter erit, proditor alter erit.

Haec immaturos potu festinat abortus,

      Privignos odit saeva noverca suos.

Pectoribus nostris unde haec discordia, et unde

150

      Labitur humanum crimen in omne genus?

Non nos causa prior, nec nos male lauta paramus.

      Cogimur: astrorum fors violenta rapit.

Fatorum hoc opus est; fatis nam cuncta reguntur.

      Sorte decet tacitum vivere quemque sua.

155

Scire nefas data sit cur tanta licentia fatis,

      Succumbuntque artes et ratione vacant.

Est rata cuique dies rerumque immobilis ordo.

      Nil sanus quod iam plura queratur habet.

Victori prudens credit sua carbasa vento

160

      Nauta per Hadriacos Illiyricosque sinus.

At Saturnus adhuc Latiis latet abditus oris,

      Aureaque ulterius saecula non redeunt.

Iuppiter est lati summus regnator Olympi,

      Sub quo nunc aetas sanguinolenta viret.

165

Aurea prima fuit, post hanc argentea, demum

      Aenea successit, ferrea posterior.

Tu mihi Parnasi solitos concede liquores.

      Nil mihi cum ferro, rura beata sequar.