Niccolò Buonaiuti epistulae 31

Testo base di riferimento: F. Porro, 2023

Cura dell'edizione digitale: F. Porro, 2023


Epistola Nicolai Michaelis Bonaiuti Florentini de vita humanae generationis missa ad socium Achatem incipit

 

Aspera quam sistunt humanae pignora vitae

Respicio quando meditanti mente recordor,

Quicquid agens habui quondam labentibus annis,

Quicquid amans crebro defesso pectore gessi,

5

Quod nisi quam maesto tenui languore reclusum

Mordacem luctum rabidos et saepe dolores

Et varias poenas turbato corpore sensi,

Quod citius vellem vacuas migrare sub umbras

Quod retro rursus simili procedere cursu,

10

Quod quoque me taedet nimium constare sub axem.

Ne mirum tibi fortassis videatur Achates

Quicquid ego tali quaero sermone referre

Plura profabor in exacto quae tempore feci:

«Tu replicando palam tecum spectare valebis

15

Si recte loquor aut prave describere curo,

Quod validi cives proceres pariterque potentes

Et mitis populus turbae vulgique labantis

Affectant quod ego vere captare recuso».

Scilicet explorant semper cum corde flagranti

20

Quod possent iterum scrutari dona iuventae,

Non ego sic opto, potius transire sub urnam

Diligo quam rursus tali cum pignore constem.

Dum considero quod puerili tramite sensi

Quod nisi quam mala tunc ignavus mente patravi,

25

Sic nimis ignarus lascivo corde manebam,

Saepe nefas actabam cum livore nefando,

Saepe dolor mea mordaci praecordia luctu

Stringebat sibi praebendo vexamine poenam.

Et quis homo vellet semet discrimine sortis

30

Atrocis rursus misero et languore ligari,

Nemo si purum sensum nam pectore claudit.

Si meditor quando iuvenili sede manebam,

Quicquid ego gessi pressus caligine fastus,

Quicquid ego feci captus fervore Dyones,

35

Quicquid ego sensi rabido victusque dolore,

Quod nisi quam diras reclusi corpore poenas.

Omne nephas egi male sano corde gravatus

Nec praecepta Dei vivi servare putabam,

Sed potius Sathanae viciis parere prophanis.

40

Et quicquid stolide totiens patrare citavi

Quando non potui poenas in mente reclusi,

Me pudet assidue culpas fecisse nefandas.

Cur ergo rursus rabidum conducere pondus

Vel sub fallaci laqueo praedonis Averni

45

Vinci, qui cunctos homines deludere quaerit

Optarem nisi deceptus cum fraudibus essem.

Quod rogo praecelsum Dominum qui sidera lustrat

Quod talem stimulum nostro de pectore tollat

Et sua servandi votum praecepta recondat

50

Cum firmo studio pariter fervore fideli.

Si considero quando virili pignore mansi,

Quicquid ego crebro vanis cum viribus egi,

Nil aliud statui rea quam delicta protervo

Cum medio captus nimium livore superbo.

55

Rimabar fasces patriae vel culmina sedis

Scandala miscendo fragilis per viscera plebis,

Rimabar stolide laudis fallacis honores.

Thesauros mecum pariter sociare citavi

Invidiae pondus turbato corde gerebam,

60

Cum mea non potui studio saciare nefando

Vota palam dolui tristi maerore gravatus

Et contra Dominum caeli mea pectora volui,

Saepe meos sensus diro languore gravavi,

Sic nimis assidue stabam cum pondere luctus,

65

Multotiens fecisse nephas me paenitet illud.

Si renuo tales iterum captare dolores

Quid mirum, quare rigido fortasse reprendor

Eloquio populi et procerum sermone sonanti

Qui forsan sceptro superi parere recusant.

70

Si senis effectus sicut sub sidere degit

Nunc meditor mecum vigilanti mente parumper,

Nil aliud video defesso corde morari

Quam luctum, simul et rigide vexamina poenae.

Quod repetens sicut simili rubigine sensi

75

Qualiter obtuitus transit ceu gustus edendi

Defigit et careo tersae dictamine linguae,

Crimen avaritiae semper mea corda flagellat,

Respicio memet deludi voce cachinni

A variis circum moto clamore colonis,

80

Quod generat tristem poenam cum pectore maesto

Sive dolores praefultos velamine diro,

Quod me saepe piget quicquam patrare sub axem.

Si nolo tali me condicione manere

Nemo valet iuste nostrum reprendere votum,

85

Si considerat absque rea fuligine callem

Quo pergo crebro rabide sub turbine sortis,

Quod nisi quam poenas animo recludere possum.

Ni quando superum rogito cum corde fideli

Causa migrandi regni caelestis ad aulam.

90

Si senis est durum rigidam conducere vitam

Et quis decrepitum sexum sociare fatigat?

Quod nisi quam defectum ipsius corpore servat

Ac animi poenas, poenas languoris amari.

Quis petit infantis noxas aetatis habere

95

Qui neque cognoscit diros in mente labores

Nec valet ipsius quicquam gestare lacertis,

Quod cupit ignavo gliscit cum pectore fari.

Ergo si meditor vigilanti corde frequenter

Plurima quae genus humanum rimatur in aevo,

100

Quicquid habet secum totiens in ventre reclusum,

Nil aliud vere possum quam cernere luctum

Sive dolores et poenam et maerore labores

Sive nephas agitat motum livore prophano.

Ni quando laudat seriem caelestis Olimpi

105

Regis cum puro stimulo votoque fideli,

Quam quia sub nostris valeo labentibus annis

Dicere quod sumus in gremio mordacis Averni

Constricti laqueo poenae vehementer amarae.

Quod recitare tibi praesenti carmine cogor

110

Vt nostrum genus in variato tempore degit

Sed loquar ut proprios natos infantia nutrit,

Quod brutus sexus tali cum pignore sistit

Fortior est meliorque illis in partibus eius.

Non habet infans pergendi tutamine vires

115

Quando suae matris calida descendit ab alvo,

Non habet effandi preciosae munera linguae

Non quoque sincere cognoscit membra parentis

Et iacet assidue strictus velamine panni,

Cum gemitu quaerit quicquid sua vota peroptant

120

Aut notum patrat motis stridoribus illud,

Quod manet a tristi crebro maerore gravatus

Et rigidas poenas ignavo corde reservat.

Ni foret a caro superi vocitatus amore,

Ceu Iacob electus mansit vatesque Iohannes

125

Qui Domini natum lavit Iordanis in unda.

Filius et vacce pernoscit viscera matris

Atque pedes movet, est indutus pellis amictu,

Ergo magis sistit tali perfectus in aevo.

Et quis homo vellet similem conducere sortem

130

Sive modos infantis amaro pondere fultos,

Nemo puto ni esset vesana mente coactus.

Cum puer in propria crescens aetate moratur

Multotiens fragili mutat cum pectore sensus

Et nullam partem retinet fervore tenaci

135

Huc illuc vanum votum pulso ordine vertit.

Nunc amat ornatis pictas cum floribus herbas,

Extemplo species harum sine lite flagellat

Et modo fractillis vestis gaudere laborat

Ac illos praesto terrae depellit ad alvum.

140

Poma palam cito gaviso cum pectore quaerit

Et, quicquid fragili depascit corpore febrem,

Multotiens risum vasto clamore ministrat,

In gemitus illum subito variare fatigat

Multotiens cedit vocitatus ab ore parentis

145

Extemplo fugit et nimium turbatus ab ipso.

Saepe manet laetus quaerens solactia ludi

Cum sociis praesto motusque dolore recedit,

Si caret optatis rebus maerore gravatus

In luctum secum breviter praecordia voluit

150

Et nullam requiem fallaci mente recondit.

Ni magni superi constat placatus ab aula,

Ceu Samuel fuit intra sancti limina templi

Qui satis orando praesensit verba tonantis.

Ceu Benedictus amans alma de virgine natum

155

Saepe monasterio Dominum dilexit Olimpi.

Si seriem iuvenis cupio sermone fateri

Non paulo miror meditans sua vota frequenter,

Quod manet assidue captus fervore superbo

Protinus in viciis sensum cum ardore reflectit.

160

Thesauros patris male sano pectore motus

In luxu deleto sincero ordine perdit,

Luxuriis gaudet gliscit laudare clientes.

Et pictas vestes et amat lasciva Dyones

Assatus carnes gustando munera mensae,

165

Venatu pergens rimatur gramina campi,

Silvarum callem praecelsi et culmina montis

Et dementer equos strictis calcaribus urget.

Qui sua vota negat motus caligine fastus,

Ipsum continuo stimulo contennit iniquo,

170

Semper habet fixos defesso corde dolores,

Quod neque conceptus animi faciare valeret.

Non pavitat iussum Domini turbare perennis,

Cum rabido sensu potius deludit et illud.

Ni foret a supero mira pietate vocatus,

175

Vt Daniel fuit eximia Babilonis in aula

Qui regis pandit rigidae discrimina sortis,

Quando pro mensa foedavit vasa tonantis

Quod ruit et Cyrus captavit lora iubendi.

Ceu fuit acceptus coram splendore Iohannes

180

Principis aeterni, quando dictamina sancti

Describens euvangelii fervore fideli

Demonstravit christicolis arcana colonis.

Et quis homo vitio iuvenis sua vota ligare

Vellet si fidei donum salvare peroptat,

185

Nemo ni sceptro Sathanae parere fatigat.

Quando virili se quidam dicione recondit

Appetit eximios famae vulgaris honores

Et procerum laudes coram statione regendi,

Semet laudari pariter sermone clientum

190

Siquis homo contra fari quandoque requirit

Protinus est eius caro depulsus amore,

Ymmo cum mordaci odio respectus ab ipso.

Thesauros adeo secum glomerare laborat

Vndique solicite capiens cum viribus illos,

195

Si forsan gazas aliquo pro turbine perdit

Assidue dolet infando maerore gravatus.

Affectat fasces veneranda in parte iubendi

Et variis servis etiam mandare catervis.

Raro Dei iussum sincero corde reservat,

200

Ymmo manet victus turgenti pondere fastus

Et contra superum stolide sua dicta resolvit

Cum sua vota parum fieri fortuna recusat.

Ni quando caeli fulgentis regis honorem

Cum digno stimulo tantum servare fatigat,

205

Ceu Iosue quando rigide certamina gessit

Pro populo Domini pugnans in partibus amplis,

Adversum reges Siriae turbasque protervas,

Quod placuit magno solio caelestis Olimpi.

Ceu sanctus Petrus turgenti gurgite pisces

210

Deseruit retro migrans vestigia nati

Virginis eximiae depulso crimine iuda,

Quod postquam fuit ecclesiae pro culmine sacro

Nam pastor primus Christi sermone patratus.

Et sua vota senes rauca cum voce profatur,

215

Aspera verba palam narrat clamore sonanti,

Reprendit socios crebro turbamque clientum,

Praeteritos actus laudat iuvenesque frequenter

Contennit, reprobat moto clamore propinquos

Et famulos etiam caros et deinde creatos.

220

Pondus avaritiae fallaci pectore claudit,

Quicquid habet timet auferri praedone rapaci

Et trepidans semper constat maerore gravatus,

Multotiens patitur defesso corpore tabem,

Quod manet evictus laqueo languoris amaro.

225

Ni quando seriem superi cum ardore benigno

Diligit ac ipsam constanti servat amore.

Qualiter Helias Abrahe de semine gessit

Qui fuit adtractus supra fastigia currus

Cum felix Hebreorum statione recessit.

230

Qualiter Augustinus amans dictamina sanctae

Doctrinae plures libros fervore peregit,

Quod genito vivi Domini servire putavit.

Decrepitus sexus tremulanti corde morantur

Absque dolore suo numquam sub corpore sistit,

235

Quod caret assidue membrorum viribus eius

Dentibus et caret obtuitu pariterque videndi,

Multotiens patitur letargi pondera foedi,

Saepe iacet fessus propriae penetralibus aedis,

Saepe manet moto illusus clamore nefando

240

Fallacis vulgi iuvenum et plerumque caterva,

Quod contra superum stolide sua dicta reflectit.

Ni foret eximia caeli dilectus ab aula,

Ceu David in solio longaevo tempore mansit

Et servire Deo vivo cum supplice sensu

245

Optavit pulso damnandae crimine mentis.

Vt Geronimus Hebreorum lege peritus

Qui fuit in simili degens aetate patravit

Electos libros almo dictamine fultos

Ecclesiae tribuit resonanti voce favorem.

250

Si rigido tantum semper cum pondere vivit

Decrepitus sexus numquam eius corde quiescit

Et quis homo cupit ipsius captare tenorem

Sive modos eius dira et pro sorte manere,

Nemo puto si fallaci sine pignore degit,

255

Quod dempto dubio potius vir quilibet optat

Absque reo stimulo sensu constare benigno

Quam variis poenis diro et languere iacere.

Ni sua purgari tali vexamine gliscit

Crimina dum vivit rutilo sub cardine Phebi

260

Causa pergendi patriae caelestis ad urbem

Quando suae perdit degendi pignora vitae.

Postquam quod totiens varios sufferre labores

Et rigidos luctus et atrocis pondera poenae

Et maeroris onus saevos et in orbe dolores

265

Et noxas morbi pariter languoris acervum

Est genus humanum vivendi tramite vinctum.

Flagitium totiens vesano corde peractat,

Omne nephas agitat crebro cum mente prophana,

Quod merito diras aedes adquirit Averni

270

Sub pravo sceptro Sathanae constare ligatum

Debet ni Dominus mira pietate citatus

Saepe sibi delens ipsius crimina parcit.

Si renuo tali me condicione morari

Vivendo misere nitidi sub cardine Solis

275

Nil mirum, quoniam fugio vexamina poenae,

Diligo caelestem pariter migrare sub aulam,

Non tamen est iustum semet cum morte ligare

Quod mandata Dei prohibent in legibus illud.