Angelo Poliziano sylvae 3

Testo base di riferimento: I. Del Lungo, 1867

Cura dell'edizione digitale: Federica Giacomin


Ambra

In poetae Homeri enarratione pronuntiata

A.P. Laurentio Tornabono suo S.D.
Debetur haec Sylva tibi, vel argumento vel titulo:
nam et Homeri studiosus es quasique noster consectaneus;
et propinquus Laurentii Medicis, summi praecellentisque viri,
qui scilicet AMBRAM ipsam Caianam,
praedium (ut ita dixerim) omniferum,
quasi pro laxamento sibi delegit civilium laborum.
Tibi ergo poemation hoc, qualecumque est, nuncupamus,
ut sit amoris nostri monimentum,
sit incitamentum tibi ad studia literarum,
praesertimque graecarum: in quibus tamen ita tantum processisti,
ut videare ad summum brevi, si modo perrexeris, evasurus.
Vale. Florentiae, pridie nonas novembres MCCCCLXXXV

Spicea si Cereris templo suspensa corona

Donum erat agricolae quondam; si vinitor uvam

Seposuit Bromio, quotiens praedivite cornu

Copia se fudit; placidam si lacte recenti

5

Pastores sparsere Palem, spumantia postquam

Complerant olidam supra caput ubera mulctram;

Primitias et quisque sui fert muneris auctor;

Cur ego non vocem hanc, aut si quid spiritus olim

Concipit egregium, si quid mens ardua conscit

10

Rarum insigne sibi, si quo se murmure iactat

Lingua potens, cur non totum in praeconia solvam

Maeonidae magni, cuius de gurgite vivo

Combibit arcanos vatum omnis turba furores?

Vtque laboriferi ferrum lapis Herculis alte

15

Erigit, et longos chalybum procul implicat orbes

Vimque suam aspirat cunctis; ita prorsus ab uno

Impetus ille sacer vatum dependet Homero.

Ille Iovis mensae accumbens, dat pocula nobis

Iliaca porrecta manu, quae triste repellant

20

Annorum senium vitamque in saecla propagent.

Ille deum vultus, ille ardua semina laudum

Ostentat populis, ac mentis praepete nisu

Pervolitat chaos immensum coelum aequora terras,

Vimque omnem exsinuat rerum, vocesque refundit

25

Quas fera quas volucris quas venti atque aetheris ignes

Quas maria atque amnes quas dique hominesque loquantur.

Quin, nudam virtutem ipsam complexus, honores

Fastidit vanos, et ineptae praemia famae

Despicit exemptus vulgo; ac iam monte potitus,

30

Ridet anhelantem dura ad fastigia turbam.

Vos, age nunc, tanti, precor, incunabula vatis

Divinosque ortus, Clio, dictate canenti:

Muneris hos vestri; longis siquidem obsita saeclis

Fama tacet, centumque deae premit ora vetustas.

35

Iverat Aethiopum solitas invisere mensas

Oceanumque senem et foecundae Tethyos antra

Iuppiter, aetnaeoque manum exarmaverat igni

Contentus scaeptris: frontem tranquilla serenat

Maiestas, sanctoque nitet pax aurea vultu;

40

Nimbi hyemes tonitrusque procul; regem omne deorum

Concilium, facie cultuque insigne, sequuntur.

Bistoniis Mars instat equis; tu iungis olores,

Phoebe, therapnaeos: getica Mars fulgurat hasta;

Contendis tu, Phoebe, fides, arcusque retendis.

45

Lyncas agit Bromius; pavos Saturnia pictos;

Tardos Luna boves, annosas Delia cervas;

Grypas hyperboreos Nemesis; Cytherea columbas.

Fert pedibus pinnas puer arcas, crine galerum,

Et chelyn incurvam atque incurvam sustinet harpen,

50

Paciferaque duos virga discriminat angues;

Coryton puer idalius calamosque facemque,

Alcides clavam et nemaei vellera monstri,

Tartaream Pallas galeam et Phorcynida gestat.

Concordes gemino radiantur Castoris astro;

55

Claviger in semet redeuntem computat annum

Iam dextra deus. At Saturnum lanea compes

Mulcibero iubet ire parem; nec dextra, Prometheu,

Non tua caucaseae meminit ferrata catenae.

Arma deos sua quemque decent. Nec segnius alti

60

Numina conveniunt pelagi: rex ipse biformes

Arduus urget equos, saevoque tridente minatur

Euroque Boreaeque, et vultu temperat Austros;

Solus equo Zephyrus tremulis persultata in undis,

Ipse sinu facilem molli fovet Amphitriten.

65

Ludunt Nereidum simplex chorus: illa sororem

Provocat et blando certat superare natatu;

Haec iunctum delphina regit; premit illa leonem;

Trux vehit hanc aries; olido sedet illa iuvenco;

Insultant aliae monstris quae plurima vastus

70

Subluit Oceanus scopulis, horrentia cete,

Ballaenam pistrimque et physetera marinos

(Siqua fides vero est) efflantem ad sidera fluctus;

Quasdam et semiferi dorso Tritones amico

Excipiunt bifidaeque ligant curvamine caudae,

75

Et nunc tortilibus permulcent aequora conchis,

Dulcia nunc flexis cervicibus oscula captant.

It Phorcus pater; it Glaucus, longamque per undas

Canitiem trahit et nymphis luctantibus instat.

Inousque puer, glauca cum matre, repulsas

80

Nunc subter lascivit aquas, nunc improbus extat

Pube tenus, conchasque et rubra corallia vellit.

Tu quoque non dubio frontem laxare severam

Tandem ausus risu, Proteu. Verum una peremptum

Plorat adhuc natum Thetis: et crudelia divum

85

Numina crudeles Parcas miseranda lacessit;

Ac precibus mixtas obliquans saeva querelas,

Exitiique reum citat, et convitia fundit.

Tum, vix passa thoro primos accumbere divum,

Procurrit turbata comas et pectore nudo

90

(Sic dolor ille monet); laevaque amplexa verendi

Genua Iovis, dextraque attentans supplice barbam,

Talibus affata est:

                                    "O qui stellantia nutu

Regna quatis, viden ut magna de gente dearum

Sola ego perpetuo (quid enim mea vulnera celem?)

95

Tabescam luctu, vestrasque infesta profanem

Has epulas? Quodnam ob meritum, pater optime? Certe

Non ego vincla tibi, scis o scis ipse, parabam,

Magne sator; non corycio tua tela sub antro

Servabat Thetis anguipedi iurata Typhoeo.

100

Nec nunc mortales thalamos humilemque maritum

Conquerimur: fuerint Parcarum vellera iustis

Invida connubiis; liceat timuisse Tonanti.

Quamquam o!... sed taceo. Cur autem, summe deorum,

Cur meus Aeacides latoia tela cruentat,

105

Te minor? Anne etiam sobolem damnavimus ipsae

Aut faciem, Titani, tuam? Sed vertite, quaeso,

Me quoque iamdudum in silicem, nec marmora solum

Tristibus aeternum lachrymis sipyleia manent.

Hos certe ingrato cineri mutisque sepulchris,

110

Quando aliud quid sit, genitrix persolvat honores;

Si neque perpetuae saltem illum munere laudis

Dignaris, pater, et Lethen parva accolet umbra."

Talia verba refert; genibusque affixa Tonantis

Haeret, inexhaustum lachrymans sparsisque capillis.

115

Iamque deos omnes dictis et imagine moesta

Flexerat. Invidiam sensit, vultusque retorsit

Ad Venerem Phoebus. Tum divam, pauca moratus,

Sublevat omnipotens, verbisque ita mulcet amicis:

"Ne crede aeterno incisas adamante revelli

120

Posse deum leges: stant omne immota per aevum

Quae triplices nevere colus. Nec funera nati

Flet Thetis una sui: communes desine casus

Adnumerare tibi; ac totam hanc circumspice turbam;

Scilicet invenies consortes undique luctus,

125

Me quoque in his; siquidem transegit opuntia cuspis

Ductorem Lyciae, et moribundum in pulvere mersit.

Nec tu digna tamen (fateor), ni fata repugnent,

Quae tam saeva gemas, quae mortales hymenaeos,

Nerei, pertuleris: nec solus Apollinis arcus

130

Pignora divarum phrygiis tamen obruit arvis;

Est etiam cui memnoniam Pallantias urnam

Imputet. Atque adeo tristes ut pectore curas

Excutias animumque leves, reddetur Achilli

Ingens tantorum pretium (mihi crede) laborum.

135

Nam neque cerbereos rictus nec Erynnidas atris

Anguibus implicitas inamoenaque Tartara passus,

Elysium tenet: hic magna venerabilis umbra

Mutatis pulchram auspiciis sibi Colchida iunget,

Solis et Oceani volventi progener aevo.

140

Vtque Rhodos Solem, Venerem Paphos atque Cythera,

Iunonemque Samos, Cereremque typhoias Aetne,

Me mea Creta colit; sic nato candida Leuce,

Leuce quae scythicis procul insula personat undis,

Templa tuo ponet: nautis hic ille sub alto

145

Fata canet luco venturae nuntia sortis.

Adde quod et pulchro tradetur pulchra marito

Tyndaris Aeacidae, stellis fulgentibus ardens,

Meque dabit socerum: thalamis en sternuit istis

Pulcher Hymen, gratasque vices sortita Voluptas

150

Iam nunc dividuos iuveni despondet amores.

Vtque tuos artus nunc dulci Gratia nodo

Nunc Paphie roseis nectit, Vulcane, lacertis,

Sic illum formosa Helene formosa Cytaeis

Auferet alternum, et lentus festa otia ducet.

155

Famaque (ne dubita) centeno guttura vestros

Indefessa canet coeloque aequabit honores:

Audiet hos et quem torrenti flammeus astro

Carcinus aestiferis late dispescit arenis,

Et quos herculeae summorunt orbe columnae,

160

Atque hominum primi Blemyae, quosque altior axis

Cogit hyperboreos subter durare triones.

Nulla virum gens, nulla dies, nusquam ulla tacebit

Posteritas, nulla teget invida nube vetustas.

Quippe deum sancta nascetur origine vates,

165

Qui lucem aeternam factis immanibus addat,

Qui regum fera bella tonet grandique tremendas

Obruat ore tubas, cuius vocalia Siren

Pectora et aonidum miretur prima sororum:

Ille tuum, Theti, Peliden venientibus annis

170

Dedet honoratum, serisque nepotibus unum

Thessalus exemplum virtutis habebitur heros.

Quondam etiam nostro iuvenis de sanguine cretus,

Dux bello invictus, Gangen domiturus et Indos

Atque semiramias fracturus cuspide turres,

175

Felicem tanto praecone vocabit Achillem.

Et dubitabis adhuc obductae nubila frontis

Atque importunas euris mandare querelas?

Quin audes laxare animum, vultusque priores

Induis, et laetis hilarem te coetibus infers?"

180

Dixerat. Illa oculis iamdudum absterserat imbrem

Laeta omnem, aetherio grates agit inde Tonanti;

Instauratque comas, cultusque habitusque decoros

Accipit. Hic divam glaucarum tota sororum

Circumfusa cohors studio excolit; ipsa sibi ostat

185

Sedulitas: pars multifidi discrimine dentis

Caesariem comit, molli pars colligit auro

Effusam, pars fingit acu crinemque lapillis

Spargit hydaspeis, hae baccas auribus addunt

Restituuntque sinus, illa aurea cingula donat,

190

Donat erythraeis haec plena monilia conchis.

Laetantur Nereusque pater grandaevaque Doris.

Continuo redit ille decor, suffusaque pulchris

Fax radiat tranquilla genis; procul exsulat omnis

Tristitia, insuetam tentant nova gaudia mentem.

195

Haud aliter verno cum pulsa rosaria nimbo

Frondentis rutilum virgae spoliantur honorem,

Defluit expirans dominae cruor, ictaque lapsis

Commoritur foliis halantum gratia florum;

Ast ubi mox clarum iubar aureus exseruit sol,

200

Augescunt recidiva novis tum germina truncis,

Laetaque nativas ostentat purpura gemmas.

Iamque implere fidem divini coeperat oris

Aeacides, thalamo et templis et honoribus auctus;

Cum partum ingentem memor extulit Ilithyia.

205

Hermaeo praetenta sinu fuit inclyta quondam

Vrbs toti praelata Asiae; boebeius illam

Coniugis extinctae monimentum nobile Theseus

Esse dedit Smyrnes, arcemque in monte locavit

Prospectantem undas semel et sua tecta tuentem,

210

Quo flet moesta silex Niobe Niobesque sepulchrum.

Hic placido fluit amne Meles, auditque sub altis

Ipse taceus antris meditantes carmina cycnos.

Haec vatem eximium tellus (ita sancta vetustas

Credidit) haec illum dias in luminis oras

215

Prima tulit. Pater, aonii deus incola luci,

Ductare assuetus thiasos sacrisque sororum

Responsare choris et par contendere Phoebo,

Furtivo pulchram implerat Critheida foetu.

Inde capax nato ingenium, largusque verendae

220

Scilicet haustus aquae: primo (si credimus) ille

Vagitu horrisoni sternebat murmura ponti,

Pacabat ventos, mollibat corda ferarum.

Ipsa etiam lachrymas sipyleia fundere cautes

Destitit audito. Reptabat maximus infans

225

Fluminis in ripa; reptantem, mollibus ulnis

Nais arenivagum rapiebat saepe sub amnem

Ostensura patri, et rursum exponebat in ulva

Flore breves cinctum aut apio rorante capillos.

Vosque, eteocleae (ni mendax fama) sorores,

230

Misistis lectas Horarum a fonte corollas;

Flavaque virgineam puero immulsisse papillam

Dicitur, actaeo ceu quondam, Pallas, Erechtheo.

Ipse, ut iam certo vestigia ponere nisu

Vtque datum varia voces effingere lingua,

235

Gaudebat calamos hyblaeis iungere ceris,

Dilectos Bromio calamos, gaudebat et uncam

Ore inflare pio ac digitis percurrere loton.

Grande tamen calami reboant, grande unca remugit

Tibia: saepe illum vicina Faunus in umbra

240

Demirans, aureis tacitus tendebat acutas,

Et subito puerum Satyri cinxere theatro;

Cum Satyrisque ferae, sed quae nil triste minentur;

Cumque feris sylvae, sed quae alta cacumina motent,

Multifidaeque sacris adnutent legibus aurae.

245

Ipsi quin etiam riguo Pactolus et Hermus

Certatim affluxere auro; iussosque tacere

Ripa ab utraque suos Maeander misit olores,

Maeander sibimet refluis saepe obvius undis,

Maeander sub humum pudibundo flumine labens:

250

Quod puerum ignarus Carpon, dum ludit in unda,

Delitias nati, mox natum merserat alveo

Infelix genitor; sed venti id crimen amantis.

Verum ubi primaevae dubio se flore iuventae

Induit, ac plenis adolevit fortior annis,

255

Carmen amat, carmen (proh maxima numina vatum!)

Carmen apollineo tantum modulabile plectro,

Carmen caucaseas silices cautemque sicanam

Quod trahat, et rigidi leges infringat Averni,

Exarmetque Iovis minitantem fulmine dextram.

260

Iamque insana sacrum vis insertusque medullis

Exstimulat vatem Aeacides, iam parturit altum

Mens opus, et magnis animosa accingitur ausis.

Ille tamen quaenam ora sui qui vultus Achilli

Quive oculi, quantus maternis fulgeret armis,

265

Scire avet (ah nimius voti!); violentaque fundens

Murmura, terribilem tumulo ciet improbus umbram.

Continuo sigeus apex concussus in aequor

Procumbit, raucumque gemit rhaeteia contra

Littora; et effusis tremit ardua fontibus Ide;

270

Semiustumque cavo Xanthus crinem abdidit antro.

Ecce tuens torvum, nec vati impune videndus,

Phthius honoratis heros adstabat in armis;

Qualis peliaca Teucros obtriverat hasta,

Priamiden versa a Danais dum quaereret ira

275

Vltor, et heu fluviis miseros campisque fugaret,

Flammeus ignescit thorax; auroque minatur

Terrifico radiatus apex; in nubila surgit

Fraxinus, et longa rursum Hectora vulnerat umbra:

Ipse ardens clypeo ostentat terramque, fretumque,

280

Atque indefessum solem, solisque sororem

Iam plenam, et tacito volventia sidera mundo.

Ergo his defixus vates, dum singula visu

Explorat miser incauto, dum lumina figit,

Lumina nox pepulit; tum vero exterritus haesit,

285

Voxque repressa metu, et gelidos tremor impulit artus.

At iuvenem sacer aonium miseratus Achilles,

(Quandoquidem, Saturne, tuas inflectere leges,

Haud licitum cuiquam), clypeo excipit, oraque iungens

Inspuit augurium; baculum dat deinde potentem

290

Tiresiae magni, qui quondam Pallada nudam

Vidit, et hoc raptam pensavit munere lucem,

Suetus inoffensos baculo duce tendere gressus.

Nec deest ipse sibi; quin sacro instincta furore

Ora movet, tantique parat solatia damni.

295

Aeaciden tamen, aeaciden coelo aequat et astris,

Aeaciden famae levat arduus alite curru,

Vnum Dardanidis unum componit Achivis

Aeaciden, unum ante omneis miratur amatque.

Ac primum irarum causas trepidique tumultus

300

Expedit; utque luem neglecta induxerit aegris

Relligio populis; ut regem irritet amantem

Thestorides; ut acerba fremens, vix temperet ipso

Ense puer Thetidis, vix magni sanguine Atridae

Abstineat, Divae admonitu; quae iurgia contra

305

Dux ferat incensus dictis; quo vulnera Nestor

Melle riget; quantum amisso dux frendeat alter

Munere; quos nato genitrix exoret honores;

Quid doleat Iuno; coelo quid portet ab alto

Insidiosa quies; quae rex obliquet inertis

310

Tentamenta fugae; faciat laertius heros

Quantum operae pretium, cum dulcibus aspera miscet,

Cum vaga clamosae reprimit convicia linguae,

Cum suadet durent castris, praesagaque monstrat

Fata deum, memorat platanum infantesque volucres

315

Cum matre absumptas versumque in saxa draconem;

Quo pylius fremat ore senex, ut pacta fidemque

Deploret dextrasque datas, ut fulmina narret

Missa polo, ac pretium ostentet victoribus urbem;

Quae facies Danaum, cum sese in munia Martis

320

Accingunt, quantum dux ore et pectore et armis

Emineat. Tum Pieridas, sua numina, rursum

Consulit; hectoreasque agamemnoniasque phalanges

Enumerans, ipsos icto mox foedere amantes

Committit, victumque rapit phryga nubibus atris,

325

Victorem Atriden nec opino vulnerat arcu.

Tum pugnam instaurans toto dat funera campo,

Haud dubitans alta Tydiden strage cruentum

Dardanio lycioque duci totidemque repente

Obiectare deis, Glauci post munere pulchro

330

Insignem auratis ostentaturus in armis.

Quid nunc sidonio tentatam Pallada peplo,

Quid memorem lachrimas thebaeae coniugis, et te,

Parve puer, cristas et cassidis aera timentem?

Teque, heros, longe gradientem et torva tuentem,

335

Quassantemque procul metuendam cuspidis umbram,

Atque ausum corde impavido solum Hectora contra

Stare diu? Quid te populorum fata duorum

Lancibus aequantem imparibus, rex magne deorum,

Aut miseros tonitru Danaos et lampade saeva

340

Terrentem? Quid te vallo castrisque minantem,

Priamide armipotens? His rursum adiungitur ardens

Heu precibus nihil et donis inflexus Achilles;

Exceptusque Dolon; et somno proditus heros

Othrysius, tacitaque aversi nocte iugales

345

Qui superent candore nives qui cursibus aequent

Flamina; mox ipsi ferro telisque repulsi

Ductores Danaum; clypeoque interritus Aiax,

Tutari sociam classem iliacumque paratus

Ductorem et ferrum et flammam exceptare Iovemque,

350

Quem caesto tamen idalio coniunxque sororque

Implicat, et Somni facies mentita volucrem,

Dum pater aequoreus fessis aspirat Achivis.

Nec mora: peliacis cum longe horrendus in armis

Emicat, et nubem belli defensat Achivis

355

Actorides, ac sanguineo Sarpedona campo

Obruit, heu magni prolem Iovis; inde secundis

Elatus rerum, Balium Xantumque iugales,

Quos Zephyro peperit geminos Harpyia Podarge,

Et te captivo funalem, Pedase, collo

360

Igneus exstimulat, scaeaeque in limine portae

Concidit ac tanti nimium securus amici.

Nam quid Panthoiden foedantem sanguine crineis

Illos, proh dolor!, argentoque auroque micanteis,

Quid primos querar heroum pro corpore functo

365

Certatim obnisos inter se haud cedere certos,

Atque animam exanimum funus super exalantes?

Ecce suum tandem cantor smyrnaeus Achillem

Suscitat, ardentem clypeo atque Hyperionis orbem

Orbe lacessentem pulchro et coelestibus armis,

370

Ingentique manu centaurica tela tenentem,

Atque immortaleis adigentem in praelia bigas.

Hic vero obversis victoria remigat alis,

Dum rapit inferias dum curribus ille virisque

Atque armis et equis minitantem infestior implet

375

Xanthon et arsuras angustat caedibus undas.

Vix ego nunc si mille sonent mea pectora linguis,

Voxque adamante rigens, atque indefessus anhelet

Spiritus infusum totos paeana per artus,

Bella deum narrem, terram ipsam immane gementem,

380

Clangentemque polum, Martemque in iugera septem

Porrectum multoque comas in pulvere mersum,

Aegidaque horrificam protectamque aegide pectus

Pallada nil magni metuentem fulmina patris,

Imbellemque deum Venerem, et te Phoebe tridenti

385

Submittentem arcus, et te latonia virgo

Iam pavidam ac vacua linquentem castra pharetra.

Nec si castalios ipsis a fontibus amnes

Hauriat os avidum, nec si pirenida lympham

Pimplaeosque bibat latices, aequare canendo

390

Hectora sanguineum violentumque ausit Achillem:

Hectora pro patria charisque penatibus unum

Stantem animis contra, qualis draco pastus amaros

Per brumam succos venientem expectat iniquus

Pastorem, et tumido furiatus felle cruentum

395

Spectat, hians immane, cavoque advolvitur ingens;

Aeaciden autem caedem et crudele ferentem

Exitium, qualis vasti canis Orionis

Per noctem exercet radios saevumque minatur.

Iamque illum, ante oculos amborum ante ora parentum,

400

Raptatum haemonio circum sua moenia curru;

Iam funus, Patrocle, tuum; Priamumque superbos

Porrectum ante pedes, atque auro supplice victum

Dixerat invictum iuvenem, lamentaque saeva

Iliadum, moestosque rogos, cineremque sepultum:

405

Cum subito in somnis Ithaci experientis imago

Visa viro, sic ampla humeros sic pectora fundens,

Sed letale gerens vulnus; namque inscia nati

Dextera quaesitum per caerula vasta parentem

Protinus aequoreae viroso trigonos ictu

410

Perculerat, sive ira deum seu fata iubebant.

Atque ait:

                      O magnae qui princeps debita laudi

Praemia persolvis, qui lenta oblivia saeclis

Excutis et seros famam producis in annos,

Anne tot exhaustos nobis terraque marique

415

Lethaeo mersos fluvio patiere labores?

Nec sua reddetur virtuti gloria merces?

Namque licet virtus semet contenta quiescat.

Sola tamen iustos virtus adsciscit honores,

Solaque se merito laudum fulgore coronat;

420

Quinetiam ignaris praeferre nepotibus optat

Prima facem, ac monstrare viam quae tendat in altum

Culmen, et e celso scandenti porgere dextram.

Quem neque posteritas neque tangit fama superstes,

Nempe aliis exempla, sibi vitam, invidet amens.

425

Ergo sub iliacis tractantem praelia muris

Graius achilleis populus donaverit armis;

Tu vero emenso quae gessi plurima ponto

Quaeque tuli, nullo, vates, dignabere cantu,

Quem solum vocat iste labor, cui pectore pleno

430

Defluit illa meae felix opulentia linguae?

Incipe; namque adero, et praesens tua coepta iuvabo.

Haec ait; et pariter somnusque Ithacusque recessit.

Ille, novo rursus musarum percitus oestro,

Concinit abiegnae Danaos compagibus alvi

435

Occultos, et equi molem, fraudemque Sinois,

Indiciique metu praeclusum pollice fauces

Anticlon ortygiden; populataque Pergama flammis;

Disiectasque rates, patriumque a Pallade missum

Fulmen; Oilidenque ignes et sulfura fixo

440

Pectore proflantem; teque, importune Caphareu;

Nec faciles Ciconas; fortunatosque ciborum

Lotophagos; vinoque gravem cyclopa per antrum

Exporrectum ingens, humanaque frusta vomentem

Mixta mero; inque bovis constrictos tergore ventos;

445

Et lamium Antiphaten; et virgam et pocula Circes:

Cimmerionque domos; Everridenque locutum

Vera senem; fusoque allectos sanguine maneis;

Et maris illecebras, vocemque impune canorae

Virginis auditam, Scyllamque avidamque Charybdin:

450

Lampetienque patri violata armenta querentem;

Immersosque undis socios, ipsumque natantem

Littus ad Ogygies et atlantidos antra Calypsus;

Neptunumque iterum ventosque undasque cientem:

Leucotheamque piam; corcyraeosque recessus

455

Hospitio faciles; subitumque in gurgite montem;

Assertumque larem tandem, ultricesque sagittas.

Ergo tegunt geminae victricia temora laurus

Vatis apollinei; geminis ergo arduus alis

Fugit humo, celsumque altis caput intulit astris,

460

Par superis ipsique Iovi, quo nulla rebellis

Spicula livor agat, quo nulla aspiret iniquae

Tempestas foeda invidiae: sic eminet extra

Liber et innocuus, toto sic ille sereno

Perfruitur gaudens; magni ceu purus Olympi

465

Supra imbres vertex et rauca tonitrua surgit,

Despectatque procul ventorum praelia tutus.

Quo nunc divitias animosi carminis ore

Exsequar? Haud illi plena se conferat urna

Hermus et aurata radians Pactolus arena

470

Et Tagus et Durius, latebris quodque eruit audax

Dalmata, quodque procul Bessus rimatur et Astur,

Fusile callaica quodque in fornace liquescit,

Decolor in toto quodque invenit Indus Hydaspe,

Quemque Rhodos fulvis hausit de nubibus imbrem,

475

Quodque manu dea caeca tenet praedivite cornu.

Vtque parens rerum fontes et flumina magnae

Suggerit Oceanus terrae, sic omnis ab istis

Docta per ora virum decurrit gratia chartis;

Hinc fusa innumeris felix opulentia saeclis

480

Ditavit mentes, tacitoque infloruit aevo;

Omnia ab his et in his sunt omnia, sive beati

Te decor eloquii seu rerum pondera tangunt.

Nam quae tam varium Memphitis stamen arundo

Separat, aut quae sic Babylonos texta potentis

485

Solicita pinguntur acu, quae tanta colorum

Gloria cum pinnis zephyri rorantibus adsunt;

Quantus honor vocum, quam multis dives abundat

Floribus, et claris augescit lingua figuris?

Sive libet tenui versum deducere filo,

490

Seu medium confine tenet, seu robore toto

Fortior assurgit; seu vena paupere fertur

Aridius, celeri seu se brevis incitat alveo,

Gurgite seu pleno densisque opulentior undat

Vorticibus, sive humentus laeto ubere ripas

495

Daedala germinibus variat: maiore nec umquam

Sermo potens meminit se maiestate loquentem.

Quod si facta virum victuris condere chartis.

Flectere si mavis orando et fingere mentes,

Hunc optato ducem: non causasa doctius alter

500

Personamque locumque modosque et tempus et arma

Remque ipsam expediat, dum nunc iactantior exit

Nunc contorta ruit nunc se facundia profert

Simplicior, varia nunc floret imagine rerum:

Dulcius eloquium nulli nec apertior unquam

505

Vis fandi fuit aut quae mentibus acrior instet;

Indole quemque sua pingit, sua cuique decenter

Attribuit verba et mores; unumque tenorem

Semper amat, meminitque sui, scit et unde moveri

Et quo sit prodire tenus; fusumque gubernat

510

Arte opus, et mediis prima ac postrema revincit:

Nunc teneras vocat ad lachrymas, nunc igneus iram

Suscitat; interdum retrahit, probat, arguit, urget;

Nunc nova suspendutn avidas miracula mentes,

Foeta bonis, ipsum utiliter celantia verum.

515

Quicquid honorato sapiens canit ore vetustas

Doctaque multiiugae post hunc divortia sectae,

Hinc haustum: sive infantis cunabula saecli,

Seu conspirantes pugnaci foedere causas

Discordemque fidem et genitalia semina rerum,

520

Seu potius mundi fines divumque rotatas

Contemplere domos atque obluctantia caelo

Sydera: quae magnum vis tanta Hyperionis orbem

Torqueat, exhaustam reparet quo fonte sororem,

Ausam fraternis mediam se opponere flammis

525

Et subitis violare diem lucemque tenebris;

Conscia fatorum num mens animaverit astra;

Vnde tremat tellus, trifidane impulsa labore

Cuspide Neptuni, caecis an terga cavernis

Subdat atrox Boreas nostrum erupturus in orbem:

530

Ventorum nunc ille vices nunc fulminis ortus

Monstrat et elisis crepitantes nubibus auras;

Curque ruunt imbres, subitus cur lumina fulgor

Sic ferit ut medium credas discindere coelum:

Esse deum, mentem immensam, rerumque potentem,

535

Cunctaque complexum, stabili qui lege gubernet

Naturam mundique vices, qui facta solutis

Subiuget arbitriis, qui temperet omnia solus;

Esse animos leti exsortes sed corpore claudi

Ceu tumulo, quos in varias tamen ire figuras

540

Hoc dictante docet tacitae dux ille cohortis,

Ante ortus memor usque sui sibique ipse superstes:

Quin et praecelsa rationem sistit in arce

Ceu dominam, tristes in pectore concitat iras,

Viscera degeneri damnata cupidine passus;

545

Nec tacet unde aeger cruciat dolor, unde rebellem

It furor in rabiem, cur pallent ora timentum

Genua tremunt stant corda gelu stant vertice crines:

Quae summi sit meta boni, quaeve orbita rectum

Signet iter, quo se confundat devius error,

550

Quot virtus fluat in rivos, quo cardine honestum

Vertatur, rebus quantum Fortuna caducis

Praesit, ut humanos toleret mens cruda tumultus:

Quae cives mensura premat, quo robore leges

Firmentur, plus consilio res crescat an armis

555

Publica, quas belli tentet dux callidus artes:

Quam vocum sit amica fides, quam magna gregandis

Relligio numeris; quantis praesagia signis

Consultes, quantum succos rimata salubres

Ardua paeoniae valeat solertia dextrae.

560

Hinc et magniloquis voces crevere cothurnis;

Hinc lasciva datos riserunt compita soccos;

Hinc hausisse iocos teneri creduntur amores,

Quique astricta brevi claudunt epigrammata nodo.

Quin et apellaeos digitis animare colores

565

Monstrat; olympiaco quin is dedit ora Tonanti

(Nec faber ille negat), dum nigris mota laborant

Cuncta superciliis, immortalesque sequuntur

Astra iubas, sancta dum maiestate tremendum

Excipiunt magnoque assurgunt numina patri;

570

Heroumque idem facies, et celsa potentum

Ora deum, variisque horrenda animalia formis,

Diversasque urbes positusque habitusque locorum

Innumeros, sensusque animorum, carmine pulchro,

Naturamque omnem, illa ipsa mirante, figurat.

575

Huic aras huic templa dedit veneranda vetustas,

Hunc aere hunc saxo fulvoque colebat in auro;

Hunc unum auctorem teneris praefecerat annis,

Rectoremque vagae moderatoremque iuventae:

Hunc etiam leges vitae agnovere magistrum,

580

Omnis ab hoc doctas sapientia fonte papyros

Irrigat: hunc proprias olim gangetica tellus

Transtulit in voces: huius natalia septem

Quaeque sibi rapiunt studiis pugnacibus urbes:

Hunc et sithonii patientem iura flagelli

585

Asseruit patrio vindex Ptolemaeus ab amne:

Hunc quoque captivo gemmatum clausit in auro

Rex Macedum, mediis hunc consultabat in armis,

Hoc invitabat somnos, hinc crastina bella

Concipere huic partos suetus iactare triumphos.

590

Et nos ergo illi grata pietate dicamus

Hanc de pierio contextam flore coronam,

Quam mihi caianas inter pulcherrima nymphas

Ambra dedit, patriae lectam de gramine ripae:

Ambra mei Laurentis amor; quam corniger Vmbro

595

Vmbro senex genuit, domino gratissimus Arno,

Vmbro suo tandem non crupturus ab alveo.

Quem super, aeternum staturae culmina villae

Erigis haudquaquam muris cessura cyclopum,

(Macte opibus, macte ingenio) mea gloria Laurens,

600

Gloria musarum Laurens; montesque propinquos

Perfodis et longo suspensos excipis arcu,

Praegelidas ducturus aquas qua prata supinum

Lata videt Podium, riguis uberrima lymphis

Aggere tuta novo piscosisque undique septa

605

Limitibus, per quae multo servante molosso

Plena tarentinis succrescunt ubera vaccis;

Atque aliud nigris missum (quis credat?) ab Indis

Ruminat ignotas armentum discolor herbas:

At vituli tepidis clausi foenilibus intus

610

Expectant tota sugendas nocte parentes;

Interea magnis lac densum bullit ahenis,

Brachiaque exsertus senior tunicataque pubes

Comprimit et longa siccandum ponit in umbra:

Vtque piae pascuntur oves, ita vastus obeso

615

Corpore sus calaber cavea stat clausus olenti,

Atque aliam ex alia poscit grunnitibus escam:

Celtiber ecce sibi latebrosa cuniculus antra

Perforat; innumerus net serica vellera bombyx:

At vaga floriferos errant dispersa per hortos,

620

Multiforumque replent operosa examina suber:

Et genus omne avium captivis instrepit alis;

Dumque antenorei volucris cristata Timavi

Parturit, et custos Capitoli gramina tondet,

Multa lacu se mersat anas, subitaque volantes

625

Nube diem fuscant Veneris tutela columbae.