3. ad patrem Pomp. Columnam, sedis apostolicae
cardinalem, de cladibus Italicis

Heu mihi! quam vanum est, humanis fidere rebus,

      Quam vanum est, ullo ponere certa loco.

Cum rotet ambiguo fortuna volubilis orbe,

      Quaeque valent, fato saepe iubente ruant.

5

Roma caput rerum, supremo grata tonanti,

      Sacrorum cultu Roma verenda pio,

Quaeque olim populos plena ditione regebat,

      Heu iacet! hostili saucia facta manu.

Septenis urbs alta iugis, rapiente Suaevo

10

      Praeda iacet, laribus sanguinolenta suis,

Nec sacra clavigeri potuerunt limina Petri

      Pellere sacrilegas caede furente manus.

Caede nova rubuit perfusus sanguine Tibris,

      Truncaque funereis corpora volvit aquis.

15

Nec modo Roma perit, rapit omnia tristis Erynnis,

      Saeuit et Ausonio barbara turba solo.

Appulus, et Samnis, iunctusque Gabinus Etrusco

      Sentit vicinis classica pulsa locis.

Ingruit hic latis audax Hispania terris;

20

      Hic Italas Galli depopulantur opes.

Inde furit sitiens pubes germana cruoris,

      Hinc eques, inde pedes pronus ad arma ruit.

Agmina collatis coeunt in proelia turmis;

      Aestuat audita militis ira tuba.

25

Caede madet tellus, squallent populatibus agri;

      Et cremat innocuas hostica turba casas.

Vix urbes miseri porta valloque tuentur,

      Haec quoque habent hostes, quoque vetantur, eunt.

Tecta rigent densis veluti vallata sagittis;

30

      Nulla levant miseros otia, nulla quies.

Ferrea contorta volvuntur pondera funda;

      Et grave muralis machina iactat onus.

Roma refer, tantos moveat quae causa furores,

      Quidve acuat populos in tua regna truces.

35

Fallor: an in causa est dominandi coeca libido,

      Quae rapit audaces, praecipitatque viros.

Omnibus innata est potiundi gloria sceptri;

      Pro regno in facinus quodlibet ire iuvat.

Hinc mala iunctarum nata est discordia rerum,

40

      Hinc cecidit rupto foedere sancta fides.

Hinc torto vittata caput serpente Megaera,

      Thesiphoneque atris ignibus usta genas,

Omnia commiscent coelo, terraque marique:

      Pace caret tellus, aequora pace carent.

45

Sunt et opes, Latio quae forsan ab hoste petantur;

      Regnaque finitimis uberiora locis.

Nulla magis Cereri, nec dulci grata Lyaeo

      Terra patet, gemino conspicienda polo.

Claris apta magis studiis, quam commoda fraudi,

50

      Phoebe tuae sedes, docta Minerva tuae.

Anne ita fata iubent, rerumque immobilis ordo,

      Vt regna alterna stentque cadantque vice.

Assyrio sic Medus opes, sic Persia Medo;

      Sic Persae Macedo sceptra superba tulit.

55

Saepe etiam mundi domitrix pulcherrima Roma

      Sensit mutatos in sua fata Deos.

Haec iuga Samnitum passa est, pugnamque sinistram

      Cannarum, haec Senones, Teutonicasque manus.

Ipsa quoque immiti succumbere nescia casu

60

      Fatorum ratio sub pede victa iacet.

An fortuna potens ratione valentior omni,

      Res hominum dubia fertque refertque rota.

Nulla quidem est virtus, quae non concussa fatiscat,

      Saevit ubi adversa sors violenta manu.

65

Forsitan et stellae, mundi quibus ima reguntur,

      Motibus haec agitant inferiora suis.

Hinc tulit exoriens nuper fera bella cometes,

      Saevus et Orion prodidit ense nefas.

Quis neget, aeternis moderari legibus orbem,

70

      Sidera fatales volvere nata vices.

Omnia vertuntur; coeli rotat omnia vertex;

      Quaeque cadunt, surgent, quae valuere, ruunt,

Non agit aequales semper vaga Cynthia currus;

      Nec sol est paribus semper anhelus equis.

75

Sit quaecunque tamen tantorum causa malorum;

      Robore fixa manet alta columna suo.

Quam neque fulmineus potuit convellere turbo;

      Frangere nec saevi tela trisulca Iovis.

Quin tua, Pompei, dubiis agitata procellis

80

      Plus nituit virtus, plusque decoris habet.

Scilicet adversis probitas exercita rebus

      Emicat, in mediis conspiciturque malis.

Quam cuperem tua facta pio deducere versu,

      Atque humeris tantae sumere molis onus.

85

Sed tua tam magnis cumulata est gloria rebus,

      Vt foret ex isto pondere fessus Atlas.

Fortior ecquis adest, validisque instructior armis;

      Ecquis in immenso iustior orbe patet.

Cuive data excelsae tanta est constantia mentis?

90

      Plura quis ingenio concipit alta suo!

Vt ferus es bello, sic es placabilis hosti,

      Ocius eque animo decidit ira tuo.

Quae nisi sit freno, validisque coercita vinclis,

      Aequales rabidis nos facit esse feris.

95

Non cadit in mores fastus culpabilis istos;

      Nil in se tumidi mens generosa capit.

Erigis afflictos, et iniqua sorte iacentes,

      Nec sinis in medio naufraga membra salo.

Sontibus ignoscis, culpae quos poenitet actae,

100

      Vlla nec improbitas te facit esse trucem.

Quid quod ubique modum rebus servare secundis

      Nescis, et adversis ne rapiare, caves.

Prospera non tumidum, non te videre iacentem

      Tristia, statque eodem mens tibi nixa gradu.

105

Nec plus hac vel parte sedet, vel surgit ab illa,

      Aequa sed expendit tempora lance pari.

Vtque tenax non es, parti nec prodigus aeris,

      Sic das propensa munera larga manu.

Nec tam divitiae, splendorque insignis avorum,

110

      Quam te conspicuum mens sine labe facit.

Vt stipulas electra trahunt, magnesia ferrum,

      Sic trahis affatu pectora cuncta tuo.

Hyblaeis geris ora favis, permixta gerisque

      Pectora, riphea candidiora nive.

115

Te natura parens cumulata dote beavit,

      Et posuit clari quicquid in orbe fuit.

Quo feror et tenui praeconia tanta libello

      Prosequor, heroum res decet ista pedem.

Hic mihi praescripto claudatur pagina gyro,

120

      Non facit ad laudes Musa pusilla tuas.

Postmodo si placida facilis Deus annuet aure,

      Hos repetam cantus uberiore lyra.