Faustino Perisauli de triumpho stultitiae 2

Testo base di riferimento: A. Viviani, G. Fabbri, 1963

Cura dell'edizione digitale: Daniela Marrone


Hactenus ancipitis temeraria vota iuventae,

Nunc mage stulta canam tragico comitanda susurro

Quae male agunt homines, retinet quos grandior aetas.

Haec dum plus sapere, ac dum noscere plura deceret,

5

Tunc magis insanit, caeco raptata furore.

Quando igitur iam vir, firmato robore adultus

Extiteris, maiora petes, graviora sequeris

Quae sunt plena metus, vani quoque plena laboris,

Plenaque stultitiae sterili sudore paranda

10

Regna, magistratus, fasces, vel dura cruenti

Proelia Mavortis, causas et pondera rerum

Grammata, rhetoricen, vel munera sacra poesis,

Aut medicas artes, nodosa volumina legum

Nescius affectas; et quae mensura quibusque,

15

Non data mortali tentas vel nosse futura,

Aut, mage quod fatuum est, naturam vertere rerum,

Ad tua vis furvos manes accedere iussa.

Quid deus, et caelum stolida cum mente vagando,

Scrutaris dubius, penitus quod scire negatum est.

20

Denique divitias, et sacros quaeris honores.

Cuncta haec, si nescis, fastidia vana, timores

Tedia, cordolium, poenas, tormenta, necemque

Sunt latura tibi; causam, si admiseris, edam.

Me prior Heroum coetus, Regumque verenda

25

Maiestas stimulat renuentem scribere de se.

Si foret huic generi cordis semiuncia sani,

Vita ulla in terris gravior, nec tristior esset,

Nec fugienda magis quam regum; si bene vult rex

Pendere quid deceat regem, quam grande, molestum,

30

Quam grave sustineat pondus, cervice subacta.

Quisquis enim clavo affixus populisque regendis

Praesidet et rerum flectendas coepit habenas,

Non sua sed populi tractanda negocia sumit,

Consulat in medium sint publica commoda curae:

35

Ad commune bonum pronus, communia vota

Compleat, oblitus propriis hoc pectore in ipso,

Hoc menti insideat numquam de limite recti

Latius ungue trahi, trutinae ne examen iniquae

Pendeat, aut titubet quoquam; sed, legibus ipsis

40

Testibus, exolvat damnetque errata nocentum.

Ast haec - proh, facinus! - petulans insania tantum

Obcaecat miseros, sacrae ut vestigia nusquam

Iustitiae videant; sed foeda et tetra libido

Imperat, ut domina, et quidquid iubet illa, sequentur.

45

Inclusi thalamo nolunt admittere quemquam,

Ni fuerint scurrae, cantores, scorta, cinaedi,

Qui iucunda ferant, lusus, risumque, iocosque,

Ne quid solliciti laetantia tecta subintret,

Molliter interea se curant. Caena paratur

50

Splendida, regales epulae, vel prandia lauta.

Vina bibunt, rebibunt, fiuntque repotia mille.

Delitiis capti dum sunt, nec publica cura

Nec populi subeunt animo nec sceptra regenda.

Omnia committunt caelo curaeque deorum.

55

Principis officium et parteis implesse putarunt,

Si innumeros pascant famulos aut agmen equorum

Sive novum aucupium possint reperire vel arteis,

Vnde suos cives expilent, unde cruorem

Innocuum eliciant, ditent quo viscera fisci.

60

Inde fames auri et numquam satiata cupido

Nulli plus nocuit quam regibus atque tetrarchis;

Quo magis uberius biberit, tanto illa sitit plus.

Dum cupit ulterius latos protendere fines,

Aestuat optatis animus semperque rotatur.

65

Omnibus indicit bellum, post intulit et vim.

Finitimos regno spoliat, semper tamen ultra

Procedit, nec novit adhuc ubi sistere possit.

Possideat esto quicquid Tagus abluit undis

Et quod Bessus, Arabs, Astur rimatur et Indus

70

Quodque sub auriferis volvit Pactolus harenis;

Et si parrhasios domitet tua dextra Triones,

Auroram et Gades teneas; Thaprobana victa

Serviat et Nasamon Numadesque et zona perusta;

Denique si penetres nostroque ex orbe remotos

75

Viceris antipodas vel si quos terminat auster,

Vmbrarum dominum pallenti truseris aula,

Ieceris indomitus captivo brachia coelo,

Atque sua unammes Superi te sede locarint;

Feceris haec liceat commulatis omnia votis,

80

Plura tamen cupies, numquam satur ipse futurus.

Hoc quoque vanum opus est et non lustranda phrenesis.

Ecce ruit praeceps omni praelata furori

Improba stultitia haec, qua nulla insania maior.

Mentibus haec hominum tantum blanditur et offert

85

Vt trahat intrepidos durae violenta subire

Munera militiae et Martis tractare tumultus,

Innocuo foedare manus gladiosque cruore

Et vitam atque animam parva stipe vendere morti.

Audi, quisquis adis animoso pectore bella,

90

Haec primum impietas sese subeuntibus offert:

Est linquenda domus, genetrix, nati, uxor, amici.

Sive pedes vel aeques vel lixa, gregarius aut sis,

Sis ductor, sis rex, sit curae exercitus omnis,

Qua pace aut requie frueris, quum semper in armis,

95

Semper in ambiguo semperque laboribus instes?

Semper aperta subis discrimina, semper aperta

Cum nece pugnandum, fundendus spiritus et mens:

Nunc altos superas montes, nunc tendis ad arva;

Et modo valle lates clausus, modo flumina transis;

100

Nunc mare Tyrrhenum premitur fluctusve sicani;

Nunc sinu in Adriaco graviter spumantibus euris

Pugna ineunda tibi; sed mox tu curris ad Istros

Aut Antennorei vada sunt superanda Timavi,

Seu qua Baenacus seu qua Padus effluvit undas;

105

Vel qua Sapis arat, vel pinguia Ariminus arva;

Seu qua dura rigent picena et feltria saxa

Est sedes mutanda tibi semperque novanda.

Hospitium aedificas, cui mox tu subiicis ignes.

Nunc tuto ponenda loco, nunc castra movenda,

110

Nunc struitur vallum, nunc pontes, fossa vel agger

Nunc curantur equi, nunc impedimenta reponis.

Ponendae excubiae, vigilandum in nocte rigenti,

Exploratores statuendi, aut itur aquatum

Aut frumentatum, praedatum aut hostibus escam,

115

Aut numerus lustrandus erit legioque videnda;

Et modo praesidium mittis quandoque requiris.

Numquam deest quid agas, semper nova munia surgunt.

Nunc acies ac vis dictis, nunc ala globusque

Est alio vertenda loco, quacumque vocat res.

120

Nunc muros fabricae tormentaque bellica scandunt

Nunc agitas clausos, nunc obsidione teneris;

Aut struis insidias vel rhetia tendis in hostem;

Nunc certatur aqua, modo fit conflictus in agro.

Classica nunc stimulant torpentem, aut linquere signa

125

Irritant pavidos et vestigare latebras;

Ignea sulphureas nunc fundit machina glandes.

Quot scloppi et bombi, quot ibi descrimina vocum!

Hinc premis, hinc premeris, fugis hinc, hinc hostibus instas;

Nunc pateris vulnus, nunc hoc infligis in hostem.

130

Saepius et noctu dum paulum forte quiescis,

Ingruit armorum strepitus, clamatur ad arma:

"Arma, arma, arma cape, insta, firma, percute, perde,

Impete, verte, feri, spolia, rape, pelle, caveque,

Irrue, curre, seca, lacera; properate, volate,

135

Quanta ibi, - proh, Superi,- litui, tuba, tympana, cornu

Murmura diffundunt! Tonitrusque per aethera quanti!

Qualis ibi est feritas! Fusi quam larga cruoris

Copia! Quot gemitus! caedes bacchantur ubique.

Bellorum eventus dubii, sors dissona rerum".

140

Vinceris aut vincas, animo confusus et amens

Execrare Deum numen vel templa prophanas.

Vel tumidus fastu Superos nec daemona credis.

Talia quid, rogo, sunt, nisi mors, nisi fabula, ludus,

Taedia, cura, labor, praestigia, gloria fallax?

145

Sunt qui inter doctos primas asciscere parteis

Atque sibi solis sapientis nomina certent.

Haec hominum species quaedam dura, hispida, tristis,

Semper sola, vagans, secrete silentia rodens,

Obstippo vultu ac oculis et fronte recurva,

150

Palliolo vilique habitu barbaque verendi;

Se solos sapere insimulant solosque deorum

Nosse archana putant et vertice tangere caelum,

Mortales reliquos, umbras volitare furentes;

Quam bene delirant miseri quum fingere mundos

155

Innumeros audent, dum solem, sidera, lunam

Atque orbes alios veluti sub pollice tractant;

Vnde fluant imbres, tonitrus, vaga fulmina, venti;

Materies prima, ideae, seiunctaque forma,

Causarum series, privatio, quidve habitus sit,

160

Quidve actus peragat, quidve ipsa potentia possit.

Quid sit communis sensus, phantasmata, imago,

Pars memorans quae sit, vel quae res aestimat ipsas

Qui intellectus agens, cui nota potentia quis sit;

Quis retinet praxim, vel qui speculetur ad alta;

165

An ne movens pariter cum moto detur inesse.

Quis regat aethereos motus mundamque iacentem

An sors, vel fatum, casus, fortuna deusve.

Non aliter tales praesumunt reddere causas

Ac si praecipites illos clementia Divum

170

Truserit in terras suo quo sapientia grandis

Consuleret generi humano ne forte labaret

Stultitiae in lubrico; verum hos dum pandere tentant

Secretos sensus et singula semina rerum,

Effuso inseguitur deus et natura cachinno.

175

Sic, qui grande sonant sophos ampullosaque verba,

Sunt iocus in terris ridendaque fabula coelo.

Insidiosa vocat si te dialectica, si te

Argumenta iuvant mendaci tecta colore,

Circumagat quem vis ars ficta et blanda ligatrix,

180

Eludant stupidos tua docta sophismata sensus,

Subdola vafrities verborum structa paratu

Implicet attonitas mentes et pectora caecis

Involvat latebris, aciemque et lumina stringat;

Anfractu dubio pellax versutaque lingua

185

Nunc mera sub veri facie mendacia pingat

Demonstret rursus falsi sub imagine verum;

Has dum vel similes moliris saepe chimaeras,

Dum quaeris quid sit subiectum, copula, verbum,

Quid genus et forma est, species, distantia, quidve

190

Accidat, aut proprium est, totum, discretio, partes,

Aequivocum, univocum, substantia, terminus et vox;

Quis locus, aut situs est, habitus, quid passio, quidnam

Actio, quidque prior, postrema, illatio, sumptum,

Saepe neganda minor, maiorem saepe refellis,

195

Asseris en iterum, quod tu paulo ante negaras.

Et quia saepe cadit logicen nescire latine

Ipsa soloecismos, sub Barbara, subque Baroccho,

Sive Paralipton, Fapesmo, Frisesomorum

Congerit; o nimium pedecosa, o rancida verba!

200

Garritu at postquam longo altercantia tela

Concurrere simul temere, inconclusa furensque

Vtraque pars remanet, vulgi contenta ruentis

Plausibus. O superi, quam caeca insania mentes

Concitat humanas, et nescia vivere corda!

205

Tu gerras tandem populo mirante loquutus

Gerrae eris, et pariter fiet dialectica nugae.

Quisquis es usque adeo patiens, delirus, et excors,

Suscipias ut onus vel munera saeva docendi,

Quo iuvenum mores, sensus, animumque labantem

210

Assiduo cultu firmes, obtusaque corda

Ingeniumque ac vas lima meliore politum;

Quid sit opus videas. Etenim dum vile subintres

Officium, exerto clamandum saepius ore:

Nunc legis, aut relegis, variataque themata dictas,

215

Nunc decies dictata doces, nunc saepius idem

Improbus et petulans de re te obtundit eadem.

Nunc mimmos levitate refers, gravitate Catonem;

Nunc Simo, mox Biria est, subito tibi Davus agendus;

Pallada nunc simulas, nunc est simulandus amator;

220

Nuncque greges inter puerorum septus ubique

Noctua ut inter aves; struis hunc, modo corripis illum.

Percutis hunc ferula, colaphis hunc, huncque flagello;

Garritu horrisono surdus, defessus et amens,

Assiduo in ludo versaris pulvere mersus,

225

Pistrino at potius dicam, seu carcere nassae.

Denique nullum animal terris afflictius isto,

Nec magis est querulum, nullique immitior est sors.

Nam postquam ipse studens chartas evolveris omnes,

Stultus adhuc dubitas sit necne gerundia nomen

230

An verbum potius, seta est an lana caprarum.

Haec et multa simul fueris dum taedia passus,

Mingendi venia est, (parcas) et danda cacandi,

Et nisi stultitia haec misero solatia ferret,

Leniretque animum demulcens ora caputque,

235

Iam te praecipitem quoquam fortasse dedisses.

Nonne opus hoc vanum? Nonne haec sunt signa furentis?

Est quoddam huic confine genus, quod rhetoricari

Fertur, in hoc constant pictae commercia linguae.

Quicumque hoc studium sequitur, sua vertitur huc mens,

240

Totus et huc pendet, quo possit pectora suasu

Atque voluntates hominum in diversa movere,

Transformare animos, ut quod modo quisque volebat,

Nunc renuat penitus, nec se cognoscat eundem.

Sit genus omnivocum, variatum schema figuris;

245

Sit status, inventus, sint apta exordia, partes,

Effigies, habitus, facies reverenda, movensque

Cum motu faciles gestus, prolatio captans,

Vox, sonus, eloquium; sermo violentus et acer

Impellat quocumque velit, rursusque reducat,

250

In vultum faciemque aliam sensumque revolvat,

Ludificet, capiat, palpet, compellat, inescet,

Nunc trahat ad lachrimas, rabiem nunc concitet, et nunc

In risum gemitus, in planctum gaudia vertat,

Ampliet, imminuat, rursumque minuta resumat,

255

Diluat, iniiciat scrupos, ambigua tollat:

Non tamen ulla fuit tam florida lingua potensque,

Vlla nec est, nec erit tam blanda et picta loquendi

Suasio, quae valeat mortis mulcere sagittas

Ne te confodiant neve os, quod saepe solebat

260

Flectere mirantes populos quocumque vocaret,

Mutescat, subiens aeterna silentia. Sic te

Mellitos fandi modulos, artemque sequutum,

Et nugae steriles et fabula vana sequetur.

Si te Musarum cantus, si augusta Poesis

265

Detinet, obdura, patere, et mala ferre parato,

Algores, aestus, insomnes ducere noctes,

Ferre sitim, tolerare famem, durosque labores.

Si immortale cupis, si tu indelebile nomen,

Illinis aut chartas nugis, aut carmina cedro

270

Digna facis, quae docta probet censura vel acri

Iudicio placeant; haec dum meditaris, in alto

Pectore mille cadunt tormenta et mille furores.

Addis et immutas, adimis, vel adempta reponis;

Nunc legis, aut repetis, rursus repetita refellis.

275

Follibus assiduis semper fumante camino

Materiem recoquis, decoctam verberat instans

Malleus, et format, semperque retunditur incus,

Et toties eadem renovas totiesque recudis,

Vt prodire foras, solitumque relinquere nidum

280

Non liceat, denos ni sint excussa per annos,

Vnde oritur labor aeternus, cruciatus et angor

Dum mentis dubio piscaris verba meatu.

Si cantu Aonidas superes, fidibusque canoris,

Mercurium lingua, Charitesque et Pallada cultu,

285

Sique tuas foelix chartas opulentia linguae

Pingere et innumeris certet ditare figuris,

Sive voles carmen deducere paupere filo

Seu teneas medium, curras seu gurgite pleno,

Sermo potens valeat quocumque inflectere cursum,

290

Et florere nova semper sub imagine, quid tum?

Quid tandem? Quum sit nisi fabula tota poesis

Fabula carmen erit, simul et tu fabula fies.

Artem aliam Deus et rerum natura repertrix

Instituere sacram qua languida corpora morbo

295

Eriperent quovis, propriae reditura saluti.

Haec tibi si placeat, placet ars quae digna polito

Ingenio sapiat quodcumque humana sapit vis;

Omnia aperta tibi quidquid medicina recondit,

Intima naturae vel rerum pondera noris.

300

Hippocrates fias, fiasque Machaone maior,

Quas et Phillirides vel quas Epidaurius herbas

Noveris et quidquid praesagus novit Apollo;

Sisque salus orbi; fas sit tibi ducere ab orco

Extinctos homines iterumque animare sepultos;

305

Nomen, opes, famam cumules hac arte perennem;

Sed quoniam dulcor de vertice prodit eodem

A quo et amarities, series quam longa malorum

Mixta voluptati parvae est, incommoda multa

Sunt subeunda tibi, subeundi mille labores:

310

Volvendi assidue libri semperque studendum

Quae noceant aegris, vel quae sibi pocula prosint.

Dum pascis ventrem, dum mitra vina resugis,

Dum gratus sopor est, dum molliter ipse quiescis,

Nuncius ecce fores pulsat medicumque requirit,

315

Accelerare iubet, iam properare, venite,

Rumpitur aegrotus, iactat vexata dolore

Membra toro, moritur. Surgendum nocte dieque,

Tangendi pulsus, aut olfacienda mathella est;

Suntque paranda cito anthidota et cathapotia mille,

320

Pharmaca, pyriases, fomenta, enchrista, malagma,

Turundae, emplastrum, strigmenta, amuleta, trochissi;

Nunc curanda pthysis, causon, nunc emitritheos;

Nunc stupor, aut spasmus, mirmecia, pustula, phlegmon

Pappula, tonsillae, vel psora, epinyctides, antrax,

325

Tormina, vel ramex, vel sincopis, encherocellae,

Nausea, pituita et mentagra, algema, synanchis.

Feceris at postquam quicquid iubet ipsa medendi

Norma, nisi valeat subitoque revixerit aeger,

Murmurat insipiens vulgus linguaque loquaci

330

Obloquitur de te, convitia talia iactans:

Hei mihi, quam stultum est medicorum credere nugis!

Quom saepe hos videas morbo laborare molesto,

Pallere assidue, vultuque referre cadaver,

Nec sibimet proprias, aliis prodesse nec artes,

335

Quare nulla suis succis adhibenda fides est,

Quum raro prosint lateatque abstrusa sub his mors.

Adde quod est gravius, versari semper oportet

Inter funestos, inter contagia morbi,

Solari afflictos semperque levare dolores.

340

Nec nasum crispare licet, stimulante cachinno,

Si quandoque furit vitiatis sensibus aeger.

Hic labor, hoc studium quidnam nisi fabula vana est?

Quoddam aliud studium tacitus transire parabam,

Ne mihi clamoso strepitu pertunderet aures;

345

Sed tot cautelis laqueat, tot funibus et spe

Me ligat incautum, circumvenit atque capistrat

Elabi ut nequeam quin de se paucula cantem.

Seu bona seu mala sint, parcant quocumque ruat sors;

Aestuat haec semper rava et verbosa propago

350

Eruscare aliquid quo lites suscitet; hae si

Defuerint, format, gignit, disseminat, armat,

Orditur trama, semper nova stamina texit,

Committit sotios, itemque agitare parentes

Cum natis stimulat, sancto quoque foedere amicos

355

Dissociant iunctos, fratresque lacessit ad arma.

Et cuicumque fores pulsat qui consilium vult,

Aurea verba dabit, vincendi nutriet hunc spe,

Dum modo quod rapiat misero videt esse clienti,

Arridet, palpat, suadet, blanditur, inescat,

360

Pollicitis ditat largis, redditque beatum.

Dicturus causam dum venerit ante tribunal,

Intonat exclamans, infrendit, vociferatur;

Incedit tumidus grandi cum fasce librorum

Dirigit huc aciem, studioque intentus in uno est

365

Vt parti oppositae tragulas et rhetia tendat,

Consulat ambabus, partes emungat utrasque.

Et modo defendat rectum (raro tamen id fit)

Nunc fronte obdura rigidaque tuetur iniquum,

Credulus interea litis sectator et in spe

370

Dependens totus loculos exenterat ipsos,

Patrono infundit nummos iterumque refundit.

Longius hinc lites dempto iam fine trahuntur,

Dum superest aliquid succi, quod torqueat inde.

Tun igitur leges nodosaque iura Quiritum,

375

Tun passus dubios et caeca aenigmata discis,

Tota nocte vigil sinuosa volumina tractas

Vt discas spoliare tuum sub mane clientem,

Fallere vel viduas, pupillos pellere tecto?

Duxeris ambiguos sensus quacumque vocat res;

380

Componas melius lites et acutius omni;

Emeris armentum, vineta et praedia, villas;

Denique numatus montes congesseris auri,

Quae postquam fueris studio properante secutus,

Non labor hic vanus? Non haec insania grandis?

385

Insuper ingenita est dementia tanta quibusdam

Vt totum absumant tempus, dum vita superstes,

Mensura et numero semper renovando figuras.

Qui sunt tam fatui capitis vacuique cerebri

Metiri ut sperent quam lata palatia caeli,

390

Quantum conclave est, divini ubi sancta senatus

Turba coit, superi quam lata anabathra theatri,

Quanti solis equi, quam lata epicedia lunae,

Quam Veneris distent violaria Adonidis horto,

Quam Iovis intersit thalamus Iunonis ab aula,

395

Quamque vireta deum, quam longe silva nemusque

Saltibus elysiis distent. Proh, stulta laborum

Congeries! Et cur non haec quoque scire putetis

Quam Iovis os latum, quam lumina, nasus et aures?

Dic, rogo, ob hoc numeros, geometrica signa, mathesim

400

Sedulus ediscis quo tu haec tam frivola noscas?

Respondes quod non; sed te meliora studendo

Quaerere; quam centro terrae distantior absit

Summa superficies, cadat et distantia quanta

Inter utrumque polum, quantave indagine tellus

405

Discrepet a Superis, quam latum Doris ubique

Protendat gremium, quam longo ducta recurrant

Sydera circuitu, quo motu pulsa vagentur,

Quod spatium admittant aspectus, signa, planetae.

Caetera quae id genus sunt te ardenti exposcere voto.

410

Esto, age, cuncta tibi nota et manifesta patescant.

Quid perpendiculum, radius, quid regula, punctum,

Linea, et anfractus, facies, diametra, figurae,

Schema, pararellae, ac ergastica, prisma, chelyndrus,

Pyramides, rhombus, quadratus, sphaera, columnae,

415

Angulus, occedros, cubus, ac anagrapha, trigonus,

Pondera, mensurae, dodrantes, uncia, sextans,

Scripulus, et siliquae, semissis, drachma, duellae,

Sextula, sicilicum, centussis, mina, talentum;

Tessera quid capiat, sextarius, amphora, mistros,

420

Emina et modius cyameque et cotula, congi;

Quid teneat digitus, quid palma, vel uncia captent.

Sextaque, pes, cubitus, passusque, decempeda, clima;

Quantum sit stadium, centuria, iugera et actus.

Noveris an tellus sit concava sitne globosa,

425

Planane, vel forsan sicut pila forma rotunda;

Deliquia an solis populo vicina Britanno

Aurorae cives videant, an facta sub ortu

Incola Iuvernae postremaque littora cernat;

An populi medii, quos fascia continet ardens,

430

Diversos videant ortus, ac sydera cuncta;

An ne pares luci comprehendant currere noctes;

Bisque hyemem rigidam vel bis patiantur et aestus;

Cur brevis in pharia Meroe, cur longior extet

Occiduo sub sole dies an, nube remota,

435

Lumen ad arctoum penetret gens nata sub austro.

An qui parrhasio sublimi in vertice degunt

Antipodum subolem (si qua est) et limina spectent;

Non tamen inde tuae, nosces spatia ultima vitae.

Namque ignota tibi mors insidiosa latensque

440

Improvisa aderit quae te nova signa, novasque

Mensuras doceat, quam lata est cymba Charontis,

Quantaque sunt stygio plutonia regna sub antro.

Incola sic foveae restas mensorque sepulchri.

Denique nil aliud de te nisi fabula, fumus.

445

Sin vero aethereos sensus praesagaque caeli

Sydera in humanos multum facientia casus,

Divinosque aditus penetrare et nosse putasti,

Tunc bis te stultum dicam, bis mente carentem.

Quid bis? Immo quater deciesque es stultus et amens,

450

Mortalis quum sis, quaeras secreta deorum.

Num quid tantum audax, tumidus mentisque supinae es

Vt caelo caput insertes et more gigantum

Quod proprium est Superis, violens arripere tentes?

Dic, insane, precor, dic, o vanissime, quonam

455

Edoctus pacto fueris quid sydera donent,

Quid tollant homini, quae sunt mala, quaeve benigna?

Num Superum cuneos scandens per inane pense

Consuleres quo tu stellas et numina Phoebi

Quid statuant de sorte hominum? Vel sydera credam

460

E proprio disiuncta loco venisse per orbem,

Vt tibi monstrarent praesagia sancta Deorum?

Quid contra inculcas afflatos luce superna

Astrologos servasse diu lucentia caeli

Lumina, dum cursus facerent facerentque recursus,

465

Et varios inde effectus didicisse secutos,

Propterea pinxisse suis miracula chartis?

Inflati at potius fumoso numine Bacchi

Atque mero attoniti nugas praxere patentes,

Quae ignarum caperent vulgus dum nosse futuros

470

Se putat eventus rerum; tam caeca sua est mens

Tantaque credulitas ac spes tam prona fidesque.

Esto, age, vera sit ars (quamquam veram esse negarim),

Si praescire cupis cuiquam quid spondeat astrum,

Insurgunt toleranda prius fastidia mille,

475

Dum reperire studes quae stella horoscopet et quae

Sit domina, aut quaenam fuerint hylegia, quemve

Dixeris ad cocodem; vel qui statuantur aphaetae,

Quae pars fortunae, quae solis, quae loca Phoebes,

Errones lati quam sunt, eclypthica quanta est;

480

Absides et quanti, quanti orbes, quanti epicycli,

Authisia et quae sint, quae sint monomiria, partes.

Dum modo metiris, numeras modo, colligis, aufers,

Dum restas dubius, perplexo examine pendens,

Falleris, insanis, erras, et totus in ira,

485

Fermentum totus tabulas et scripta rescindis,

Tunc nova cura oritur, semper nova taedia surgunt;

Et ni affixa comes fuerit patientia, fallax

Iudicium facies, vero quod longius absit.

Sed quae nam levior referas, quae insulsior ista

490

Stultitia esse potest quam quod reptare fateris,

Per caelum pecudes, tauros, delphina, leonem

Vrsosque et lepores, capras, chirona, canesque

Aurigas et equos et cancrum, scorpion, angues;

Caelicolae tanquam servent armenta gregesque.

495

Cur quoque non asini caeli super astra locentur

Ruditu ut plaudant quoties ascenderit illuc

Oleniae astronomus quo mulgeat ubera caprae

Seu quo longa nimis phryxeia vellera carpat,

Aut videat morsu si leserit ursa Boutem?

500

O caput exhaustum, dic, o vanissime, nonne

Turba deum pavitans tam grandia monstra videndo

Se daret in praeceps caeli declive per altum?

Sic tu deliras sanus, si forte putasti

Innixus terris Superum terebrare latebras.

505

Nonne haec inscitia est risu celebranda perenni?

Arte sub alchymica referam vesania quanta est

Quantum homo sit demens ut speret posse metalla

In speciem mutare novam; et sic fixa resolvi

Foedera naturae, nullum varianda per aevum.

510

Dum parat hanc sacram longis ambagibus artem,

Materiem primo fermentum elementaque mixta

Conterit et totum cogit sub corpore corpus.

Hinc condit vitrea ferventem pixide massam,

Innumerosque struit varia sub lege caminos;

515

Post igne assiduo solvit resolutaque durat,

Nunc iterando vices, rursum durata resolvit;

Nunc lentos adhibet, gravius nunc duplicat ignes,

Follibus assiduis sufflat semper rursusque resufflat.

Nescius et variis confundit singula rebus,

520

Abluit, humectat, purgat, madefacta resiccat,

Hinc coquit et recoquit, despumat, contrahit, auget;

Et modo ridet opus, modo flet, modo dormitat, aut net.

Nunc tepet, aut bullit, fumat, vomit atque tumescit.

Nunc aqua fit pulvis, nunc tellus sicca fit unda;

525

Aere nunc ignis, nunc flamma nascitur aer;

Ignea nunc terra est, subito fit terreus ignis;

Hinc iterum mollit, vegetat, vegetando maritat

Vertit et in calcem, siccoque vapore fugato,

In liquidam transformat opus, mox figere tentat.

530

Sic modo materia haec moritur, modo viva resurgit;

Frigida sed postquam coeunt sotiata calori,

Concipit, est pregnans, peperit, modo menstrua sentit.

Denique quum tracta hinc essentia quinta videtur,

Dum tibi rem factam credis iamque esse creatum

535

Elixit, lapidem te sublimasse beatum,

Qui iam non lapis est, sed re pretiosior omni;

Dum te foelicem, dum montes concipis auri,

Dum dubias sectaris opes, dum perdis avitas,

Dum nihili sotios pendis dumque ultima rerum

540

Secreta invenisse putas et tangere caelum,

Et dum sulphur oles faciem fuligine tinctus

Fornaces inter versans et fumida tecta,

Dum paris et risum cunctis, ut fabula vulgi,

Ampulla aut crepuit nimio liquefacta calore

545

Aut male compositum corpus mala semina iacta

Non bene concipiens miserandum fecit abortum.

Vnde stupor totus, tristis, confusus, et exspes

Nil reperis praeter carbones, sulphura, vitrum.

Sed te adeo lactat mellita et dulcis alit spes

550

Vt neque te impensae pigeat coeptique laboris;

Immo novi quicquam tentat tua prona voluntas

Quo se iterum ingenue fallat graviorque priore

Impostura sibi geminata fraude novetur.

Hinc tu delirus sperans reperire negata,

555

Et male ducta prius meliore claudere fine,

Pertentas alios aditus, dum parva perit res,

Omnibus absumptis, non est novus unde caminus,

Materies, fornax, folles, et vasa parentur.

Sic, stulte, periit totum, quod pauper habebas.

560

Quod capere et falso iam te exegisse putasti,

In cineres versum est; at, quem tu carcere clausum

Credideras, abiit, sumptis Cyllenius alis.

Talia dum patiens peragis deliria nonne,

Nonne tuus, quaeso, labor insanire vocatur?

565

Daemonas horrebam nostros intrare libellos,

Nominibus stygiis dubitans temerare poesim,

Ne mea, quae incautas hortatur ad aethera gentes,

Musa procax nimium misceret sacra prophanis.

Affuit heic magica princeps Zoroaster in arte

570

Supplici voce petens primo, dehinc fronte supina

Se mihi fracturum calamos et plectra minatus,

Ac se tracturum Furias e faucibus Orci

Quae mea dilacerent viroso carmina dente,

Ni scribam in magico est insania quanta paratu.

575

Accipe, quando ita vis, prodi tua noxia vota;

Hoc erit inditium, stolidae haec praeludia mentis.

Consulis ipse prius Nursinae templa Sibyllae,

Ipsa foret veluti stultorum numen et ara,

Dux, comes, assistens, consultrix, sola magorum

580

Conscia stultitiae, quos ridet mundus et aether

Totaque furva phalanx, quam terrae viscera condunt.

Sed, postquam vates libros vestesque sacravit,

Infera dum properas ad te mala monstra vocare

Seu tu sydereos, seu quos complectitur aer,

585

Vel quos unda vehit, quos tellus sustinet in se

Daemonas ipse voces, seu quos inamoena tegit Styx,

Praecipuum sydus servas et tempus et horam.

Cantati codices primo, exorcismus, et arae

Victima, verbenae, lauri, sacra tura parantur

590

Candela atque focus, gladii, simulachra, figurae,

Ac vigilata diu penthacula, signa, character,

Chandariae et vestes, fumigia, virga, sigilla;

Colligis et gramen lunae sub sydere certo,

Quod Rhodos, Anthedon peperit, quod Thessala tellus,

595

Quod tulit et Colchos, gelidi quod Phasidos arva,

Quod novit Glaucus, quod folia sagaque Circe,

Quod Medea furens magico sub murmure carpsit.

Tunc mane ad solem versus cum veste recincta

Vertice velato, terrae deflexus adoras

600

Numina vana deum, coluit quos caeca vetustas;

Ore preces tremulo fundis, cantuque prophano

Mente sub attonita Phlegetontide valle revulsas

Attrahis Eumenides, damnatumque elicis agmen.

Quod si non veniet primo quartoque vocatum,

605

Ingeminas iterum cantus, cantata recantas,

Hoc uno arguitur tua quam delira furit mens.

Tam fatuus cum sis, tam vecors, credulus et tam

Vt fore confidas Acherontis numina regni

Ad iussus ventura tuos. Quid desipis amens?

610

Non homini obsequitur daemon, quia sola potestas

Haec venit a Superis, sunt haec negocia divum.

Esto, age, det caelum super hos sua iura vicesque;

Flamma tibi et tonitrus fulmenque et ventus et imber,

Pareat, atque Hecate, quae habent et numina Manes,

615

Imperio stimulata tuo, sint prompta vocanti,

Carminibusque tuis tumulo defleta resurgant

Corpora, decurrant labentia sydera caelo,

Ad fontes redeant proprios vaga flumina retro,

Per iuga transcendat pontus, super aequora montes;

620

Marmora rupe caves, vellas et robora silvis,

Confundas hominum mentes, linguasque ligato;

Te fera, te piscis, volucres te sponte sequantur,

Qualibet implumis volites super aethera tutus;

Denique sis quodvis et te tua vota secundent.

625

Quid tum? Mors veniet, quae te, quas saepe vocasti,

Transferat ad Furias, ubi sis subiturus amara

Stultitiae tormenta tuae, poenasque daturus.

Haec non praecipua, haec non irridenda phraenesis?

Nunc ad te propero, qui sancta archana deorum

630

Coelestesque aditus quaeris mentisque supernae

Inter nos sensus, sophiae quos charta beatae

Explicat et cui sunt divina volumina cordi,

Vt populum doceas clarum discernere solem

Rebus ab umbratis, distet quid devius error

635

A vero et vitiis virtus, a crimine merces;

Vtile quod sit iter, quo limite tendat ad astra.

In templo quoties vis semina spargere sacra,

Vel tuba, vel praeco, sive illa sonora metalli

Concava materies, anima est cui ferrea pendens,

640

Excelsa ab turri longo detracta capistro,

Invitat gentes sonitu, dehinc pulpita scandis.

Sed quum sancta fides, doctrina et dogmata Christi,

Et scripta in tabulis, quae continet enthea Mosis

Pagina et hii monitus, quos claudit epistola Pauli,

645

Et quae sancta cohors coelesti afflata calore

Scripsit ad abstrusas penetrantia verba medullas,

Debeat esse tuus sermo et tenearis obire

Hoc solum munus penitusque huc tendere gressum,

Stare et in hoc totus, possis quibus artibus et vi

650

Inflammare hominum affectus humanaque vota

Hoc unum ut studeant superas contendere ad arces

Praemiaque aethernae patriae praeferre caducis,

Virtutem amplecti egregiam vitiumque fugare,

Perpetuamque horrere necem poenasque malorum,

655

Gaudiaque et requiem Regni superni,

Talibus ommissis, ut nil facientibus ad rem

Niteris hoc uno totusque huc tendis et instas

Texere materias grandes secretaque coeli

Arte aperire nova populoque placere sedenti:

660

An ne sit aethernus mundus vel factus et a quo,

Incipit an semper vel semper desinit esse,

An sint cuncta simul, certo vel tempore creta;

Materia an forma est, dederit quae exordia rebus.

Impius at si quis neget hoc, an forsan oportet

665

Esse Deum monstrare an haec notissima sit res;

An possit non esse Deus vel desinere esse.

An sit et hic solus rerum dominus, pater et rex.

An Monas in Triade est, an sit substantia simplex;

Simplicitas qualis, quae forma et quae sit imago;

670

Nomina cur tria sint et sit tamen una potestas,

Vnus honos, unumque decus, par gloria, virtus.

Quid struat aut quid agat, spernatne an cuncta gubernet,

Deserat an potius causis servata secundis.

Casibus anne novis subito, an providerit ante.

675

An mala permittat, Summum quando Ipse Bonum sit.

An caelum et tellus animataque sydera vivant.

Vna ne corporibus cunctis an plurima sit mens.

Quantaque forma animae, quaenam proportio, quae vis,

Spherica an harmonica est, numerusve an sanguis et aer

680

Qualis et existat mortaleis ante cavernas

Quam subeat vel qua subeat, qua parte recedat.

Si sit coelestis, cur saepe angore prematur,

Si melior post fata status, cur ipsa relinquat

Invita hos artus, portum subitura beatum.

685

Aeterna an ne siet mundique ab origine creta.

An ne novas sator usque creat quas fundat ad ima

Atque in membra pluat quas mox, hac fece relicta,

Evocet ad Superos, an sub nova corpora condat.

Nunc de virgineo conceptu plurima fingis,

690

Quae nec scire datur, nec sunt recitanda theatris.

Disseris aut quid sit numen, quod saepe per aras

Obtulit admirans per mystica verba sacerdos.

Qua ratione luant et qua pia vota sequantur;

Quos deus a se abigit, vel quos praedestinat ad se.

695

Quod multo antevidet vel sit mutabile vel non.

Nos fore damnandos si praesciet unde trahamur

Hoc perferre malum, si libera nostra voluntas.

Haec et plura simul dum tu tam grandia tractas,

Confugis ad varios testes, quis credere quicquam

700

Non licet, adducis sedas enormia monstra

In canones sacros divinaque iura serentes.

Dumque in Aristotelem, Averroim, Scoton, inque Platonem

Fundamenta iacis, vel dum tua somnia narras,

Incautas hominum mentes ignaraque corda

705

Multiplici dubio variisque ambagibus imples.

Denique quo indocili turbae videare sapisse

Rhetoras, historias et picta poemata, leges,

Quidquid et astrologi fingant, recitabis ad unguem.

Et modo dulce canis, nunc fles, nunc ordine verso

710

Fabellam texis, quae risus excitet, inde

Invehis in vitium, sudas et voce sonora

Acriter exclamas et verba minantia fundis.

Quod nisi sint monitus, paucorum vota precesque

Et mundum et Superos, ruituraque sidera passim,

715

Ceu super ipse humeros excelsa cacumina caeli

Sustineas, ut Atlas, ne moles decidat ipsa.

Tam bene et Elysios pingis stygiasque cavernas,

Nigrantes Erebi tegetes poenasque nocentum

Versatus tamquam fueris cum gente prophana

720

Tartarea sub nocte diu vel forsitan illic

Conductas teneas sedes, et manibus ipsis

Est data certa fides illuc te velle reverti.

Haec tu dum rudibus tam mira stupendaque iactas,

Te asserit esse deum vulgus, miratur, adorat.

725

Hinc tibi si artocreas poterit vel mittere turdos,

Chortis aves, leporem, genialis munera caenae,

Oscula vel pedibus manibusve infigere sanctis,

Tangere vel saltem tunicam putat esse beatum.

Tunc tibi bellus homo es, nimium tunc credule gestis,

730

Inde tibi surgunt obstippo in vertice cristae,

Sedeque sublimi positus, fortasse videris

Coelestes penetrasse globos, tumidumque supremo

Insertare caput coelo, populumque iacentem

Reptare ut pecudes per humum. Dehinc pectore ficto

735

Deflere efflictim simulas graviterque dolere

Illorum inscitiam grandem vesanaque corda.

Non tamen interea suasu tua lingua potenti

Fructum aliquem pariet, tanto exagitata labore;

Sed tu, qui populo mera nugamenta dedisti,

740

Colligis et mugas vanoque e semine iacto

In campos steriles nascetur fabula vana.

Pallida gens quaedam stygiis elapsa cathenis

Vnguibus ad praedam exertis et dente rapaci

Approperat chartas nostri foedare libelli,

745

Inficit atque olido funestat omnia tactu.

Thesauros inhians grandes, semperque parandis

Divitiis vigilans, mentemque animumque prophano

Applicuit rerum studio, dum tota rapinae

Intenta et prona est; dum massam concipit auri,

750

Omnia rimatur, divexat, miscet, adurit,

Aggerat et cumulat semperque incude parata

Excudit numos grandi quos iungat acervo.

Nunc emit aut vendit, fraudat, permutat et infert;

Et modo quod debet, solvit; modo decoquit et nunc

755

Ingeminat lucrum, queritur nunc perdere sortem;

Nunc merces laudat, mentitur, peierat et mox

Quantum crediderit, quid dent armenta gregesque,

Praedia quid reddant, quid foenus, quidve tabernae,

Debeat et quantum signat, signata rescribit.

760

Nunc legit aut abacos, sua nunc monumenta tenentes

Sumit ephemeridas et, singula quaeque revolvens,

Multiplicat, numerat, summat, partitur et aufert.

Sic misera insanit, curis mordetur habendi.

Numquam pax animo est, nec mens, nec corda quiescunt.

765

O nimium declive genus coeloque rebelle,

Gens mala, gens petulans, gens improba, gens fera, gens trux,

Illusa ac demens et spe nutrita fugaci,

Dum nimium properas votum complere nephandum,

Nil penitus fatum reputas, nil sydera posse:

770

Tu neque naufragium, fluctus, neque fulmina, ventos,

Nec pluvias metuis, glaciem, mare, tela, procellas,

Omnia scrutaris, nulla intentata relicta est

Nulla ignota tibi regio, loca nulla, nec urbes.

Nunc petis aut Gangem, nunc nigri Memnonis oras,

775

Rursus et occiduos Iuvernae littora fines,

Nec contenta satis nostro procul orbe remotos

Curris ad Anthipodas madidos pluvialibus austris,

Vnde pedem referas, oneratis navibus auro

Plena sit ut census numquam saturanda vorago,

780

Quod postquam grande es fortunae munus adepta,

Dum nimium tibi stulta places, dum fronte serena

Sors iucunda favet, tecum dum blanda iocatur,

Ebria divitiis, fallaci capta nitore,

Gens humana tumens, pleno ventosior utre,

785

Nescia amicitiae vultuque elata supino

Quot miseris delusa modis, cohibere volatus

Tanquam effrena tuos nescis, moderamine nullo

Praecipites currunt sensus ac prona voluntas.

Hinc tu nil pendens superi decreta senatus,

790

Esse Deo similem vel si quid maius habetur

Dum te, stulta, putas, caelumque Acherontaque rides.

Inde inopum spoliis, mercede ac sanguine honusta

Auro scorta tegis vel te Ganymedis amores

Dilapidant miseram vel sors damnosa fritilli;

795

Aut rapiunt pingues, quae sunt tibi parta, popinae

Seu tibi mente subit regnandi innata potestas.

Si caput est igitur scelerumque pecunia radix,

Si parit omne nefas, si nil nisi triste propinat,

Quid cumulamus opes vitiis alimenta daturas?

800

O funesta fames auri, o male sana cupido,

Quo properas cursu infreno, meta relicta?

Invenies quo fessa cadas, saturata resurgas?

Spem vanam, vanum o studium, vanosque labores!

Quidquid moliris studeas, mediteris, et optes,

805

Quid nisi stultitia est afflictio poena dolorque?

Est quoque quoddam hominum genus, insanissima ples,

Semper inexhausta tumidaque cupidine flagrat

Aedificare aliquid: nunc calcem, gypson, harenam,

Nunc cementa parat, lapides conducit et infert;

810

Nunc parium marmor, nunc saxa laconica, ophitim

Nunc trahit ilyrica grandes de rupe columnas,

Construit, aedificat, rursus quoque diruit illud,

Nuncque rotunda quadris praestant, nunc quadra rotundis,

Hostia, propyleon mutat, tabulata, fenestras,

815

Atria, thiridion, pseudothyra, limen, et anthas;

Nunc renovat xiston; podium, atque triclinia, scalas,

Nunc distincta micant variis asarota figuris.

Nec modus et finis, donec male sanus et exspes

Non habet unde famem pascat, nec tecta, nec aedes,

820

Nec tegetem, in qua habitet; postremo hunc frustra rogantem

Quilibet oppedent, sic cunctis fabula fiet.

Consulto intactos quosdam mea plectra relinquunt,

Horum ego quum pars sim numeroque ascriptus eodem,

Vlcera ne tangam posthac dolitura quibusque.

825

Me tamen invitum stimulat, licet ipse negarim,

Sancta sacerdotum synodus, reverenda, pudica,

Vt referam de se iactent quid murmura vulgi,

Parcere promittens, culpamque remittere scriptis.

Pace tua sacrata cohors haec paucula (postquam

830

Sic vis et mandas) quamquam sint dissona sacris

Ordinibus calamo flebit mea lingua gementi.

Vos quia sal terrae ac aliis exempla daturi,

Hoc queror, hoc doleo quod pars bona nulla penes vos

Nullae virtutis facies, vestigia nulla

835

Moribus apparent vestris probitatis honestae.

Ni sanctum officium, si quis tamen illud ad unguem

Saltem aut perplexe, aut mutilo sub murmure dicat.

(Hos tamen excipio, Veneris quos improba flamma

Non coquit illicitae, sed casta ac integra vita,

840

Sanctaque relligio vere facit esse beatos).

Quale ego vidi odium inter vos, qualesve sagittas,

Invidiae stimulos et tela latentia condi!

Non ferro rem agitis, sed subdola machina linguae

Tamquam aries famam ficti subvertit amici.

845

Finguntur vultus hilares, mellitaque verba,

Abtrusa at latitant caecis mera toxica fibris.

Nunc grandem incusat minimus, minimum modo grandis:

Ille dolet decimas, quod partius exigat et quod

Tam male respondent positi sub foenore numi

850

Quodque parum reddant segetes et semina iacta;

Hunc premit ambitio ductum popularibus auris,

Hunc amor infrenus, rerum hunc lymphata cupido.

Hunc damnosa gulae numquam satiata vorago.

Pusio vel scorta hunc, hunc thessera destruit anceps.

855

Hic decus et famam, viridem cupit ille galerum.

Cardineo hic ambit numerari ex ordine primus,

Hic diadema triplex votis intentus anhelat.

Non animas populi curant nec templa deorum,

Sed quid reddat ager, sola haec atque unica cura est.

860

Sic, miseri, assiduis mentem cruciatibus aegram

Obrutaque innumeris semperque agitata procellis

Corda vehunt, fluctu vario impellente quietem.

Atque ita quanto animo cupidi maiora volutant

Tanto maiores stulti sunt, fabula maior.

865

Inde cucullati fratres, devota deis gens,

Egressi claustris facie vultuque verendo,

Confessis manibus poscunt ac voce remissa

Illos ne sileam penitus tacitosque relinquam.

Annuere his volui, sic me cogentibus ipsis.

870

His tantum exceptis alti queis numina caeli

Divinum inspirant ignem et qui ducere vitam

Coelestem in terris, mortalia dona perosi

Nituntur, prorsus vitiorum nube remota,

Charta loquax igitur diversos nacta colores

875

Quos penes esse nihil nisi foedum et turpe videtur,

Hos pinget quanto poterit moderatius, esse

Nil mage dissimile affirmans incertius et nil

Nilque magis varium nihil et difformius illis.

Vtitur ille nigris, ast albis vestibus alter,

880

Hii pedibus nudi incedunt, gerit ille cothurnos,

Fert crepidas alius, soleas vehit ille salignas.

Carnibus hic parcit, saliares devorat alter

Regalesque dapes, liquidas hic ebibit undas,

Gnosiacis alter vinum de vitibus haurit.

885

Hii tenui victu cruciant, aliique saginant

Corpus et omnigenis constipant piscibus alvum.

Socratis hic sequitur mores, agit hic Epicurum.

Mordentem hic Cynicum, mutos hic pythagoreos.

Haeresis hunc dubium damnat, sapit iste maranos.

890

Hic maumethistas, recutita hic sabbata servat.

Hic negat esse deos, numen negat ille triforme.

Verum, o proh Superi, siquis sua claustra subiret,

Quas ibi non cernat curas, portenta dolosque,

Quae mala, quos morbos animi, quae crimina saeva!

895

Sic male distorquent miseros ut mente soluta

In scelus omne putes iurasse et, foedere rupto,

Conspirasse simul leges temerare deorum.

Livor at impense hanc mordet quod doctior alter,

Quod Prior aut Abbas, quod Custos, quodve Minister,

900

In genere et specie quod praesidet omnibus unus.

Rumpitur hic rursus quod plura absorbeat alter

Fercula, quod caenet large et maiore catino,

Quod ganeata voret, tunica meliore fruatur,

Plus habeat fidei vel lingua potentior adsit.

905

Subdola, ficta, latens, gens haec capipendula, casu

Si vultu obstippo caperata aut fronte per urbem

Incedat, vulpes agni sub pelle recondi

Obiicient, at si rasa cute sive supina

Prodierit facie lascivos atque petulcos.

910

Vnum illud gravius sileo quod relligionem

Relligio insequitur, sectam quoque secta perodit.

Sed sua cuique placet, aliena ut ludrica damnat.

Tot sunt sacrorum ritus, quot claustra reguntur

Ordine sub vario, cui tam variata voluntas,

915

Factio tam varia est varia quam veste teguntur,

Namque sacerdotum coetus et carpit et odit

Tot quot sunt fratres, quocumque sub ordine degant.

Augustina phalanx acuit mala spicula contra

Servorum nigras acies, rursus niger hic grex

920

Subsannat quoscunque videt sub vestibus albis.

Hinc benedicta cohors illos, queis regula nomen

Indidit, allatrat et morsu et dente canino,

Hi laniant monachos monachique odere coletas.

Dictus et Observans odio insectatur utrosque.

925

Inque Minoritas iactant fera tela Thomistae,

Qui sibi tam docti tam sancti tamque beati

Apparent, itidem ut iubeant nos credere quod sint

Et docti et sancti, quum nil simulatius ipsis.

Tertia progenies spuma conflatur ab omni

930

Gens inimica deis, stygioque invisa profundo.

Denique post varios casus, tormenta, labores,

Mille odia et curas, vivens an funera passus,

An bonus an ne malus, vestis sit nigra vel alba,

Tot quot sunt fratres, ipsi quoque fabula fient.

935

Nunc maiora canam plausu comitanda sonoro.

Sunt homines adeo fatui, titulisque tumentes,

Vt dum corpus adhuc mortali in cortice vivit

Affectent (quamquam sit nulla insania maior)

Coelicolas fieri et superos numerarier inter.

940

Haec dea stultorum stulte cupientibus affert

Praenomen clarum, cognomina, nomen, honores,

Divinos cultus, statuas, aramque focosque.

Haec homulum nauci, et sceleratos saepe tyrannos,

Haec tot semideos finxit quos Graecia mendax

945

Inter coelestes sublimi in sede locavit.

Ni foret haec eadem cretaeis Iupiter antris

Staret adhuc, nivei gereret vel cornua thauri,

Vel nunc esset olor, nec coeli sceptra teneret.

Profuga Saturni dura et miseranda senectus

950

Vitam ageret tenuem latiis inclusa cavernis.

Mars simul atque Venus factis ex aere cathenis

Hactenus haererent capti complexibus ipsis

Turpiter et fierent ambo nova fabula caelo,

Pasceret et Phoebus vaccas sub rupe Pheraea

955

Et latitaret adhuc genitoris in inguine Bacchus;

Isis et in nivea Iuno mutata iuvenca

Pasceret in phariis nunc utraque saltibus herbas;

Vulcanus coqueret ferrum liparaea per antra,

Alcides hydram vel grandia monstra domaret

960

Atque intra tegetes coleret sua Roma Quirinum.

Vile fuit quondam genus hoc nec pascere dignum

Armenta aut capras divum, sed credula turba

Omnia mirantis vulgi ac insania praeceps

Hos dedit esse deos caeloque intrusit et astris.

965

Quid tandem, o miseri, querimur graviterque dolemus,

Si mortale genus sit fabula? Fabula quidquid

Cernimus inclusum spatiosa indagine mundi.

Fabula terra, nemus, silvae, mons, flumina, fontes,

Fabula Neptunus, Doris, Melicerta, Palemon,

970

Aeolus et venti sunt fabula totus et aer;

Stamina Parcarum, sortes, oracula, fatum,

Fabula Thysiphone, Titius, Rota, fabula Pluto.

Quid plura expectas? Est denique fabula coelum,

Vt veri sterilis cantavit graeca vetustas,

975

(Excipio tamen, et veneror tria numina in uno),

Fabula Mercurius, Mavors, Saturnus, Apollo,

Phrixeusque Aries, Gemini, Virgo, Vrsa, Bootes,

Luna, Minerva, Venus sunt fabula, fabula Iuno.

Iupiter ipse quid est, cunctis nisi fabula maior?

980

Talia quid rogo sunt? Non sunt stultissima? Nonne

Cuilibet insulso risu explodenda videntur?

Quae si forte volet digno ridere cachinno,

Democritus rumpet pulmonem, viscera, buccas;

Nec satis unus erit, nec si ter mille fuissent

985

Democriti, nec si gens tota, armenta gregesque

Saxa, ferae et volucres totus rideret et orbis,

Tot merito celebrare queat deliria risu.