Niccolò Buonaiuti epistulae 5

Testo base di riferimento: F. Porro, 2023

Cura dell'edizione digitale: F. Porro, 2023


Nicholai Michaelis Bonaiuti Florentini epistola pro consolatione amici incipit

 

Si mea verba tuum possunt abolere dolorem,

Qui rabido luctu tantum praecordia pulsat

Vel tibi cum versu quandam donare medelam

Quae paulo tristi tollat de pectore penam,

5

Perlege quicquid enim replicant et percipe sensu.

Sed tecum recte meditans tua vota coarta,

Ne misere semper meror te laedat, amice,

Ne contra superum stolide sermone prophano

Consurgas totiens fallaci mente coactus,

10

Ne pulchram seriem sortis damnare fatiges.

Si bene vestigas crebro perpendere debes,

Ne tibi patravit mordax fortuna labores

Nec tua cum diro laqueo iam viscera torquet

Nec tua pauperies multo supereminet omnes

15

Turbas ut totiens alta cum voce profaris,

Ymmo te prave potius vesana voluntas

Confundit ducens varias in pectore causas,

Cum tibi delitias hominum demonstrat iniquae

Collectas et opes et inepto culmine pompas

20

Et nitidas pallas pariter quam munera Bacci

Depictas pandendo domos camposque propinquos,

Robustos et equos, etiam lasciva Dyones,

Omnia vana tibi fallaci corde refigit

Et quicquid virtus digno fervore gubernat

25

Expellit simulans ficto velamine laudem,

Si bene perpendis Lune sub vertice turbas

Humani generis variis telluris in oris

Quae degunt, propriam sicut conducere vitam

Possunt, quicquid agunt, adeo quae pabula mandunt,

30

Pocula quae capiunt, etiam cum tegmine vestes

Ipsarum parvos et agros et in aede tenorem,

Quod tibi felicem tribuit fortuna favorem

Atque gradum celsum lato narrabis in orbe.

Tu plerumque doles, nimium clamore fateris

35

Quod nimis assidue saeva dicione laboris

Lucrari toto debes in tempore saecli,

Ymmo tuis manibus tantum perquirere pastum,

Saepe cares vino, degendi frugis et esca,

Saepe cares thalamo, deleto pergis amictu,

40

Saepe cares laribus, nullo sub tegmine dormis,

Quod totiens stringit rabido tua corda dolore,

Conturbat fessa pariter cum mente vigorem.

Nunc precor ut recto meditans in pectore cernas

Quam te deripiunt dannandi vota furoris,

45

Respice quot varias gentes sub vertice solis

Et magnos populos misere fortuna recludit

Et magis obiurgat cum acri dicione laboris,

Quam te vel vitam multis formidine praestat,

Sive gradus rigidos longo consignat aevo.

50

Respice quot gentes Indorum in partibus amplis

Vt species irsuta ferarum tempora ducunt,

Quae nec habent vestes neque dulcis pocula vini.

Respice quot gentes Scitica regione vagantur

Absque domo firma, citius sine frugibus errant

55

Nec pingues epulas gustant nec dona Lyei,

Sed multi potius nigris habitare cavernis

Explorant, hominum decocto et corpore vesci,

Plures persone crebro patriamque relinquunt

Quae plerumque carent pastu ac in frigore palla.

60

Cerne quot Ethyopum vili de semine proles,

Humano ritu deleto, prava ferarum

Pabula forsan edunt, lympharum et pocula potant.

Quid refero populos alia regione creatos

Quod plures homines in parte morantur eadem

65

Qua degis tumet praesenti tempore tecum

Et multi cives vere nascuntur in Vrbe

Qua tu, qui nec habent aliquos cum frugibus agros,

Absque domo propria, dulcis sine munere Bacci

Nec nitidas pallas retinent nec pondera gazae

70

Nec varias epulas capiunt nec tegmina lecti,

Quicquid amant et edunt lucrari semper, oportet

Horum cum duris manibus tergoque frequenter

Sufferri, validis verti et fortasse lacertis

Et parvos genitos animo nutrire benigno

75

Solicitant, quasdam rigido pro frigore vestes

Dant sibi, defesse tribuunt et pabula vitae.

Respice quot cives tenebroso carcere vincti

Vndique sunt, etiam constricti pondere morbi

Qui nec habent aedes nec habent solamina vini

80

Nec vestes nec opes quodam sine munere mensae.

Si bene perpendis quicquid fortuna peregit

Multotiens tibi, felicem te faris adesse,

Quod similes tibi multos expectare valebis,

Ymmo magis laesos dira dicione flagelli,

85

Quam te, sive iugo pressos et pondere sortis

Adversae vel mordaci vexamine tactos.

Cur tua verba palam tanto merore profaris?

Cur tua cum saevo fremitu praecordia rodis?

Quare non potius requiem sub mente recondis?

90

Cum nimio crebro sortem clamore reprendis?

Quare non potius requiem cum pace recondis?

Cur te felicem numquam firmare focillas?

Quod pia sors te de numero patravit eorum

Esse beatos quos almo sermone propheta

95

Dixit: «Quando tuis manibus te actare labores

Mandere quos debes sincero prodidit ore.»

De sudore tuo dignos et sumere panes,

Rex Deus admonuit quondam pia verba loquendo,

Non varias epulas nec opes laudavit in orbe

100

Nec pictas tunicas, minime fastigia pompae,

Nec pulchros thalamos prohibendo nomina laudis.

Emanuel, potius mites ait esse beatos

Ac illos qui penarum patiuntur habenas

In gremio terrae superi et pro lumine sancto

105

Pauperibus tribuunt vitae solamen amarae,

Si vivunt humili sensu cum tempore saecli,

Divitis ingressum durum fore dixit ad aulam

Caelestem quando populum pia dicta docebat.

Cur tua cum diro conceptu corda flagellas?

110

Cur neque praestantem Dominum laudare fatigas?

Qui te conduxit cum illis qui limina regni

Caelorum facile inter eos comprendere possunt.

Si cupis hospitium celsi spectare tonantis

Te fore felicem certe praedicere debes,

115

Ergo cum studio rabidum depelle dolorem,

Cum precibus Christum crebro rogitare labora,

Quando nimis valde meror tua pectora vexat,

Qui tibi placato donabit corde vigorem

Sinceram pacemque dabit regione superna.

120

Cur tua verba palam tanto merore profaris?

Cur tua cum saevo fremitu praecordia rodis?

Cum nimio pariter sortem clamore reprendis,

Quare non potius requiem sub mente recondis?

Cur te felicem non affirmare focillas,

125

Quod pia sors te de numero patravit eorum

Esse beatos quos alma cum voce propheta

Dixit quando tuis manibus te actare labores,

Mandere quos debes, divino prodidit ore.

Respice quam tibi praelato concessit in orbe

130

Praesidium, quando mordacis tempore sortis

Percussus totiens saeva dicione fuisti,

Saepe putando tibi quantum stauravit amenum

Solamen, quando luctus tua pectora laesit,

Nosce tibi quantum caro pietate favorem,

135

Praebuit auxilio vitae cum frugis egebas,

Nosce velut rutilo tete sub Sole creavit,

Ceu quoque te recte pariter conservat inesse,

Qualiter et ducit diro sine pondere morbi,

Saepe tuum pascit caro de munere gustum,

140

Multotiens et ab insidiis defendit amaris

Nec minus a saevo laqueo latronis atrocis,

A rigido gladio pariter crudelis et hostis.

Si quandoque tuum tangit cum turbine pectus

Vel tua vota parum turpi dicione flagellat,

145

Hoc facit ut purges vivendi tempore crimen

Et rogitans ipsum digne praecordia vertas

Ad veram normam fidei cum supplice mente,

Ne tandem pergas tristis Plutonis ad umbras,

Pro culpa viciorum acta sub tramite Lune,

150

Pro variis noxis gestis, livore prophano,

Sed potius caedis patriae caelestis ad urbem,

Purgando vanae presertim crimina mentis

Et maneas inter fulgentis lumina regis

Quando tuo stabit duro sine corpore vita.