Niccolò Buonaiuti epistulae 4

Testo base di riferimento: F. Porro, 2023

Cura dell'edizione digitale: F. Porro, 2023


Nicholai Michaelis Bonaiuti Florentini epistola in figura Sancti Sepulcri incipit

 

Si lumen fidei puro fervore vigebat

Inter magnates bello proceresque potentes

Et reges qui sancta religione ligantur,

Non ego barbaricae gentis dicione manerem.

5

Heu dolor infixus languenti pectore nostro,

Quam longo vexat rigido praecordia luctu,

Heu quotiens video calcari limina circum

Turpiter a multis qui agitant cum corde prophano

Contra pontificem nostra qui mansit in aede,

10

Qui mea deludunt totiens oracula fastu,

Qui totiens celsi Domini cum turbine servos

Expellunt, eius famulos vexamine torquent,

Percutiunt iustos homines plerumque flagello,

Qui veniunt crebro variis de finibus orbis

15

Et mea devoto sensu vestigia poscunt,

Esse benigno me venerandum pectore narrant.

Illud ego sum quod lapidis statione cavari,

Constituit Ioseph ac disculpi denique fecit,

In gremio nostro posuit cum supplice voto

20

Corpus quod nullum genuit sub ymagine semen

Virginis ac ipsum Dominus praepandit Olimpi.

Nam corpus cuius lumen super astra coruscat,

Quod tribuit populo mundi sub cardine latum

Callem sumendi patriae caelestis honorem

25

Doctrinamque piam, docuit salvare catervas

Ac evangelium vero sermone ferendo

Praebuit et pandi veraci voce sub axem

Discipulis mandavit coram regibus altis,

Et fregit valvas diri praedonis Averni,

30

Electas animas ducendo patris ad aulam,

Me sanctum vocitari almo sermone sepulcrum

Decrevit, voluit venerari cum ordine turbis,

Quae fidei lumen constanti corde peroptant.

Heu quondam laudanda religione solebam

35

Laetari, simul in tota regione videbam

Templo Dei nostri, pariter penetralibus aras

Et populus Siriae sanctum eius nomen amabat

Ac homines multi veniebant pectore miti,

Magnates proceres circum regesque potentes:

40

Dona mihi dando, decorabant undique cives,

Pascebant cleros nostra regione locatos,

Presidiumque dabant obscuro carcere vinctis

Civibus ac aegris et egenis dona colonis.

Ethyopes rutilae portabant pondera gazae,

45

Suppliciter Poeni fulgentis munera fisci

Mandabant, Hyspani adeo velamine censum,

Mandabant nitidos nummos clementer Achivi

Thesauros placidoque dabant cum pectore Traces,

Germani gazas etiam cum supplice corde,

50

Pannonicae turbae pariter sua dona ferebant,

Ylirici populi fulvum tribuere metallum

Et Latii proceres aurum fervore fideli.

Nunc ego sub dira maneo dicione locatum,

Delusum nimis a variis praedonibus eius,

55

Qui plerumque palam blasfemant nomina Christi.

Nunc ego pontificum solita pietate relictum

Sum, pariter clero coram qui sede moratur

Praesidis et nostras laudes augere tenetur

Et dimissum vere sum virtutibus horum

60

Qui frenum retinent in libertate iubendi,

Qui ducunt populum, servant pro culmine sedis

Iura magistratus patriae vel lora gubernant.

Sum desertum plebis amore, at regibus altis,

Armigeris ducibus, pariter legionibus horum,

65

Qui debent circum glomerati bella parare,

Subsidium mihi praebendo fulgentibus armis.

Heu dolor, a cunctis crebro qui voce fatentur

Semet christicolas, resto livore relictum,

Quod mihi iam libet exclamare furore citato.

70

Proh pudor ipsorum regum in regionibus orbis,

Monstrum cunctorum se almo qui nomine iactant

Ac infamia pontificum qui culmine sistunt

Clerorum, simul et templorum dona reservant,

Dedecus et procerum terrae vulgique labantis

75

Et regum rutila sceptri qui sorte morantur

Sive palam cincti rigidis tironibus arma

Conducunt, seu gratantur legione feroci,

Quod vane tanto patiuntur tempore lapso,

Quod nullus cepit, glomerato milite, secum

80

Me semel auferre a solio praedonis atrocis

Et nemo fremuit nostras mulcere querelas,

Ymmo quisque suo rito me de corde repellit.

Heu validi proceres fulti legione solebant

Cum rutilis armis transire per aequora vasta

85

Sive per externas horum cum viribus oras

Et mihi presidium donabant agmine longo,

Me sacrum retrahi quaerebant semper ab hoste,

Si neque cum iaculis ipsum superare valebant

Actum in campis rigidum certamen agebant,

90

Nunc potius vana constant a mente ligati

Nec paulo curant nostrum removere dolorem

Ac in luxuriis degendi tempora perdunt.

Pontifices magni ecclesiae fervore parabant

Auxilio nostro, proceres vocitare feroces,

95

Belligeros homines regum coetusque potentes,

Praesidium sibi donando gazasque gerebant

Pro causa bellandi ardenti pectore contra

Fallaces satrapas, qui me sub pondere claudunt,

Me quoque permittunt laedi latronibus hostis,

100

Ymmo Ihesu sanctum gremium de mente repellunt,

Dum male concedunt ipsum sub sede rapacis

Principis et spectant illud restare coactum

Nec pugnando sibi requiem praebere laborant.

Nosce, o clere, tuo maculato pectore quantum

105

Dedecus est illud tua quod praecordia pulsat,

Quod coram populis magis et regibus orbis,

Ymmo palam coram Domino qui cuncta tuetur

Offendit sicut patrunt tua vota sub astra,

Demonstrat velut et sensum sectaris ineptum,

110

Pandit quam pravae templorum munera carpis,

Quam paucum lumen fidei cum mente recludis

Et prodit tamquam studio satiaris iniquo

Sanctorum verbi diffuso sanguine iusto,

Qui quoque martirii saeva dicione fuerunt

115

Defuncti quondam variis in partibus orbis.

Dic, precor, et quare templorum pignora Christi

Thesaurosque piae turbae, quam dona fidelis

Ecclesiae crebro fallaci pectore sumis

Et simul ipsius sanctum recubare sepulcrum

120

Sub saeva rabie, Maumet, concedis, inepte.

Heu quotiens tecum vereor tua crimina fari,

Nosce parum tamen in vigilanti pectore quantum

Te nimium vanae conducit inertia mentis,

Vt tua cum studio ferventi corda revolvas.

125

Respice me paulo cara pietate vigenti,

Respice quicquid enim digne patrare deceret,

Respice quam pravae fidei pia dona relinquis

Divitiasque tuas praesto praepandere cura

Pro causa nostro tollendi e corde dolorem,

130

Belligeros equites glomera peditesque feroces

Mitte rito contra Siriae certamina regis.

Nunc certe rogito proceres in parte locatos

Europae, simul et populos satrapasque potentes,

Qui nimis aeterni nati de virgine sancta

135

Se recitant laudanda religione morari,

Me quoque barbarica noscunt sub lege recludi

At dimittunt me, nullo discrimine moto,

Quod videant quantum opprobrium mea corda flagellat

Et volvant animum contra vexamen iniquum.

140

Percipe, Gallorum princeps, in culmine virgam

Qui regis ut Karolus Magnus cum pectore puro

Me quondam caro et studio salvare putavit,

Suppliciter me cum firmo respexit amore,

Qui meruit pulchra venerari sede Quiritum,

145

Qui fuit imperii celso decoratus honore,

Qui Francis tribuit mirandae nomina famae,

Respice quot proceres Gallorum semine creti

Et quotiens circum praestanti milite cincti

Duxerunt fortes equites ad limina nostra,

150

Si neque degenerare putas in pectore pigro,

Ipsorum studium recte salvare parares

Auxiliumque dari nobis legione citares:

Hoc precor ut facias si orans adquirere possum.

Vos adeo precibus resonanti et voce potentes

155

Alloquor Hyspana proceres in parte manentes,

Ne fragilis teneat trepidanti pectore sensus,

Vos tantum vinctos laqueo laqueoque gravatos,

Noscite ceu quondam genitus de semine vestro

Traianus, virgam retinens in culmine Romae,

160

Sub pedibus tenuit Siriam gentesque propinquas,

Imperium Latio vi restauravit et aedes

Et vestram pariter famam portavit ad astra.

Theodosius, postquam ducendo frena vigoris

Constantinopolim simili de semine cretus

165

Regnandi metas, mota legione, resumpsit,

Hanc simul et partem Bizantis sorte ligavit,

Qui vobis nomen satis exaltavit in orbe,

Quod rogo quod digne laudes virtutis eorum

Commoveant pigrum vigilanti pectore sensum,

170

Quod semel auxilio nostro veniatis ad arma,

Ymmo Ihesu gremium caro salvetis honore.

Te precor, occeanis undis regina locata,

Anglia, quod validas acies pro lumine sancto

Mittas et proceres forti legione refultos,

175

Quod plerumque tuae incepto discrimine turbae

Fortiter accipiant nomen felicis olivae,

Francorum quondam valuisti proelia coetus

Vincere cum vastum regem sub caede Iohannem

Strinxisti, simul et misere fugitare Phylippum,

180

Ac alium postquam tenuisti carcere vinctum,

Gallorum regem rigido et certamine captum,

Cur tua vis pigro trepidans in pectore tardat?

Cur neque laudandum subito scrutaris honorem?

Nos quoque Germani rogito si verba rogare

185

Nos possunt vestrum pariter mutare vigore,

Quod capiatis praecincti legionibus arma,

Subsidio nostro validum donate favorem,

Cernite quot vestro quondam de semine gentes

Adversas aries fuso pepulere cruore,

190

Quo vobis altam famam sub sole dederunt,

Cernite quot reges vestro de germine creti

Venerunt circum robusto milite cincti

Pro causa tollendi mea praedonibus hostis,

Nolo referre velut corandus tela paravit,

195

Sicut et armatus fremuit tironibus octo

Praesidium mihi cum studio praestare fideli,

Sed sicut validus calido Federicus amore

Commotus nobis placidam donare salutem

Constituit quando ducebat et agmina secum

200

In parvo lymphae gremio sua membra lavando

Continuo cecidit vita et migravit ad umbras,

Quod nobis misero tribuit discrimine luctum,

Sed rogo quod vigor ardenti fervore resurgat,

Ne vestram laudem violet velamen opacum,

205

Ne clarum nomen confundat inertia sensus.

Te precor, Hunnorum veneranda potentia regni,

Quod velut a Laribus refugasti pila Gothorum

Sicut Pannoniam calcasti audacter et armis

Captos Yliricos adeo sub lege ligasti,

210

Nunc rigidos hostes almo de limine pellas

Actila duxque tua magnus regione creatus

Ytaliae vastam partem cum turbine Martis

Cepit et exitium multis sua tela dederunt

Et quare tardando degenerare laboras?

215

Accipe fulgentes gladios pro lumine sancto,

Sume palam veram laudem pro nomine Christi.

Nos, o christicolae, Scitica regione locati

Qui totiens facitis dirum certamen in hostes

Armigeras acies animo stauratae vigenti

220

Quae veniant contra fallacis pila tiranni.

Ah quotiens quondam variis in partibus orbis,

O Scita gens tua, migrando vi bella peregit

Et quare tardas trepidanti corde ligata?

Illa tuo fuit eximio de semine creta

225

Turba Gothorum, quae superavit moenia Romae,

Praebuit excidium populo vastavit et urbem.

Sed precor ut firmo Traces ardore falanges

Protinus exhibeant almo sua tela favori,

Cognoscant sicut sub eorum sede manentes

230

Tot validi proceres Siriae tenuere cacumen,

Saepe pium bellum contra certamen iniqui

Hostis gesserunt reges Bizantis in aula,

Qui rutilum sceptrum pulchra dicione tenebant,

Pro nobis pugnando feroci milite cincti,

235

Ceu fuit Heraclius quondam qui pondera Martis

Substinuit, regis Persarum colla recisit

Et lignum crucis alma rastauravit in aede.

Grecorum proceres adeo legionibus oro

Quod fulti veniant, veniant cum pectore forti,

240

Belligeros homines ducant et pila ministrent

Auxilio nostro sicut tirone potenti

- magnus Alexander partes migravit ad istas -,

Cognoscant horum pulchro de semine famam,

Ceu quotiens patres gesserunt bella per orbem

245

Et simul ipsorum capiat solamen honoris,

Vt quando validae sumpserunt pondera Troiae.

Te rogito, cuius tantum super aethera nomen

Extraxit Dominus meus, inde beavit in aula,

Donavit latum regnum sub cardine solis,

250

Ipse tuo voluit magno sub principe nasci,

O Latium, simul et regum caput esse locatum

In gremio Romae toto sub lumine Phebi.

Et caput ecclesiae sanctae cum nomine sacro,

Quod mittas alti pelagi super aequora classes

255

Et fortes equites bellandi aciesque feroces,

Da sibi collectas et opes et amore vigorem,

Quod me de manibus Maumet vel limina tollant,

Hoc regnum simul a diris praedonibus hostis.

Tu potes auxilium sacro praebere favori,

260

Quod validas urbes opibus servasque replenas

In gremio, fultas etiam tironibus intus

Thesauroque diu tumulis et frugis abundas,

Armigeros etiam rigido certamine doctos

Pugnaces et habes equites peditesque verendos

265

Et gentes alias vincis cum classibus omnes,

Si neque ceu quondam retines sub tramite solis

Imperium terrae latis regionibus orbis,

Tu maris eximiam pugnae conducis habenam,

Respice quot proceres Latiali semine creti

270

Hanc olim strinxere tuo cum pignore sedem.

Respice quot vicibus Romana potentia vasto

Cum bello de ista valde regione fugavit

Barbaricam turbam et gentes in corde rapaces,

Respice sicut Vespasianus et ipse creatus

275

Iam rabiem Iudeorum calcare sub axem,

Ni potuere simul totam tironibus oram,

Quod cepere triumphum una pro sanguine fuso,

Cur ergo nimium tardas in pectore vano?

Cur tantum pigram constringit inertia mentem?

280

Nec non et proceres sacrum qui nomen adorant

Aeterni geniti Europae regione vigentes.

Tempus adest superandi cum legionibus hostes,

Quod Tartarorum princeps de germine cretus,

Qui solium aulae Persarum dicione gubernat,

285

Medorum simul et regnum et cum iure cacumen

Caldeorum praestanti sub sorte coegit,

Descendit veniens robusto milite moto,

Moenia lata Damasci habuit spoliavit et urbem

De Siria quasi, commoto certamine, vires

290

Principis Egypti subito refugavit et arma

Collectas eius pressit dicione falanges.

Et postquam vastas Turchorum cessit ad oras

Illorum contra regem bellavit et eius

Discindi caput infando mandavit ab ense,

295

Qui leges Maumet fallaci corde tenebat,

Christicolae turbae bello plerumque nocebat,

Saepe favebat atroci cum legione potenti

Egipto Macedum et regnum sub sede ligabat,

Constantinopolim sceptrum terrore gravabat,

300

Hunnorum coetum, pariter vexabat Achivos

Maxima pars Asiaeque suo parebat honori,

Fraterno stulte gaudebat sanguine fuso.

Ipse potens princeps Persarum culmine serptus

Non amat in solio fallacis nomina sectae,

305

Sed potius servos fidei sectatur ovantim,

Dat sibi praesidium, praebet dicione favorem:

Cur quoque vos pigrae totiens ignavia mentis,

Christicolae, retinet nullo certamine coepto?

Quare cum sensu nimium tardatis inepto?

310

Cur magis inter vos pugnam patratis iniquam?

Proelia saeva simul turgenti pectore moti

Actatis contra fidei sub iure locatos

Magnates homines, procerum coetusque timendos

Et contra latas urbes pro crimine nullo,

315

Quam iuste adversum fultos praedonibus hostes,

Qui tot templa Ihesu mordaci pondere vastant

Ac eius bustum maculato corde prophanant

Et totiens vobis tribuunt vexamen amarum.

Heu dolor, heu quanto nobis praecordia cogit,

320

Si lacrimae nostrae numquam mutare valebunt,

Corda ducum et populos cleri turbamque verendam,

Vos precor, ut moveant praestantis nomina famae:

Guttifredis qui tactus pietate flagranti

Me semel a saeva retraxit sede tiranni,

325

Vi superavit, cum diro certamine vicit,

Me quoque cum digno pariter decoravit honore,

Templa Ihesu restauravit fervore fideli,

Christicolae sectae tribuit solamen olivae,

Presbiteris dedit et mira dulcedine pacem

330

Praebuit infestum pondus latronibus hostis,

Nos paulo moveat quod tota potentia sedis

Egypti pugnando nimis sua bella peractat,

Mancipiis praefulta palam sub pondere virgae

Vel servis variis externo semine dictis

335

Nec sunt firmati constanti regis amore.

Hoc pudeat fortes equites regesque potentes

Et proceres alma qui religione morantur,

Qui sunt Europae lata regione creati

Seu magis Ausoniae cunctos ab origine natos

340

Quod bustum Domini cuius solamen adorant

Sub pedibus teneat vili de semine cretus,

Mancipiis fultus princeps sine milite forti.

Hoc pudeat reges horum dicione locatos

Ac omnes populos qui libertate fruuntur

345

Et pariter noscant fallaci pectore serum

Quod famuli sunt illorum pro crimine tanto

Qui retinent bustum praestantis regis eorum.

Hoc pudeat clerum venerando culmine serptum

Qui simul ecclesiae pulchram conducit habenam,

350

Respiciat quantum Maumet solamen honorat

Dum quoque me vinctum consentit stare tiranno,

Ymmo tacet Christi sanctum foedare cruorem.

Hoc pudeat varias mundi sub cardine gentes

Quae fore christicolas semet pro nomine iactant,

355

Et noscant sicut recto sermone vocantur

A secta Saracenorum, de stirpe ferarum,

Quod rigide totiens inter se bella ministrant,

Barbarica sanctum spectant in lege sepulcrum

Stare nec auxilium paulo donare laborant,

360

Nec sibi quoddam praesidium praestare peroptant,

Inter tot rigidos atroci sorte dolores

Vna meo cordi placidam sperare quietem,

Spes tamen ostendit mulcendo pectus amarum,

Dat paulo requiem trepidanti mente vigori,

365

Quod tua laus nostras volitans pervenit ad aures,

O coetus procerum, coetus de nomine cleri,

Quem cum concilio sacro constantia servat

Qui populo Christi quaeris praebere salutem

Sinceram glomerando pio cum pectore puros

370

Cleros atque duces pariter satrapasque peritos.

Deprecor ut moveas fandi mulcedine reges

Europae, simul et proceres urbesque potentes

Ausoniae contra fallacis pila tiranni,

Qui mea corda suis crebro tironibus urget

375

Basilicasque pie fidei cum turbine calcat,

Qui seriem sanctae normae vastare laborat.

Scis vere, potes et debes praebere favorem

Nobis et nostris requiem donare querelis,

Scis quondam tu prudens es doctusque sophya,

380

Qui recte ducunt, noscis certamen in armis.

Hunnorum regem Sigismundum aede vocatum

Imperii Romae fultum legionibus amplis

Mitte sibi dando gazarum pondera vasta,

Qui mea de manibus latronis limina tollat.

385

Hic pius et clemens princeps de semine natus

Germanorum horum validas fervore falanges

Hunnorum coetus, Latii et plerumque coortes

Nam glomerare suo poterit de iure patenter,

Auxilium procerum capiens qui nomina Christi

390

Laudant, atroces pugnam patrabit in hostes

Et potes eximium nobis praestare favorem

Quod sacro normae Domini sermone peritus

Doctrinae sanctae pariter cum more valebis

Ad iustum bellum proceres vocitare potentes

395

Et reges urbesque tuo dictamine sancto,

Sed debes quondam fidei fervore ligatus,

Sponte Ihesu fieri digne mandata requiris,

Ergo palam cura tantum sufferre laborem.

Respice me paulo meditans cum mente fideli:

400

Quod nimium sisto sub amaro pondere captum,

Tolle meum fletum et misero de corde dolorem.

Te precor, ut moveant lacrime si flectere possunt,

Quicquam quae mea cum luctu praecordia torquent,

Quod vocites omnes coetus qui numen adorant

405

Christi, quod subito veniant ad lumina nostra

Belligeri proceres, glomerato milite vasto,

Confundant hostem rigido certamine victum,

Sed mihi sublimis reddant solamen honoris,

Ceu populi quondam digne donare solebant

410

Et reges simul ecclesiae cum lumine cleri

Solicite mihi quaerebant praestare vigorem.