Battista Mantovano sylvae 1, 11

Testo base di riferimento: L. Cupaerus, 1576

Cura dell'edizione digitale: N. Ruzzenenti


11. IN ROMAM BELLIS TVMVLTVANTEM

Roma quid insanis toties? Qui sanguine gaudes?

      Quid geris imbelli spicula tanta manu?

Quo vesana ruis? Studioque armaris inani

      Iam senio lassas debilitante manus?

5

Tota tremis, gelidi velant cava tempora cani,

      Et cavat effoetam ruga inhonesta cutem.

Frons cadit in pectus, caligant lumina, vocem

      Vix trahis, et balbo verba caduca sono.

Dentibus excussis malas ostendis inermes,

10

      Stillat ab immundis naribus Hippomanes.

Nec potes antiquos belli nescire tumultus,

      Nec solitam rabiem longa senecta domat.

Ars tua finitimis indicere genibus arma,

      Bellaque vocali sollicitare tuba.

15

Si foris arma tacent, tu bella domestica tentas,

      Nec feritas requiem ferre superba potest.

Tu similis tauro, ventos qui cornibus altis

      Verberat, et rauca voce vomit tonitru.

Tu similis colubro, quoties gravis ira venenum

20

      Suscitat, et mota lumina bile rubent.

Aequiparas Libycum, furiis agitata, leonem,

      Cum fera rugitu vox fremit aequoreo.

Nec magis amissis bacchatur foetibus ursa,

      Aut lupus hesternam cum premit ora famem.

25

Sic furis ut spumis ex ore cadentibus atrox

      Fulmineo quotiens dente minatur aper.

Ira ardes, ceu cum fixam leo, saucius hastam

      Rodit, et effusa caede cruentat humum.

Sic fremis ut frendens cum ferrea vincula mandit

30

      Cerberus, et Stygias murmure turbat aquas.

Tu fratres in bella vocas, in pignora patres,

      Et scelus omne audes, et paris omne nephas.

Dic quotiens variis maculas dum caedibus enses

      Albula purpureis tincta cucurrit aquis?

35

Dic quotiens violas dominos telluris et undae?

      Dic quotiens gladiis regia colla petis?

Mitius est Thracum genus et Cyclopea proles,

      Et Nasamon Libyci qui tenet arva freti.

Mitior est Scythicis quae possidet ultima campis

40

      Littora concreto terra perusta gelu.

Mitius est quodcunque videt crudele per orbem

      Phoebus et undoso Doris in Oceano.

Mitior est duri gens implacabilis Orci,

      Quam niger obscuro Iuppiter igne domat.

45

Nunc quoque civiles laevo gens omine pugnas,

      Et strepitus tota Martius urbe sonat.

Per iuga Ianiculi, per colles aera Latinos

      Concutit, et stricto fulminat ense furor.

Vociferant dirae, sparsi pro crinibus angues

50

      Inflant pestifero sibila colla sono.

Hinc litui clangunt, hinc tristi concita plausu

      Tympana confusum vulgus ad arma vocant.

Hinc galeae rutilant, et ahenea pectora fulgent,

      Et rigido durum cingitur ense latus.

55

Hinc gerit hirsutis eques inspicata pharetris

      Spicula crudeli proiicienda manu,

Hinnit equus, pictoque ferox sub tergore frontem

      Elevat, et sonitu quadrupedante volat.

Mole sub armorum crepitans ferus armiger hostem

60

      Provocat, et longam sustinet aere sudem.

Sustinet aere sudem, pronoque in vulnera ferro

      Sanguinem portat trans abiegna necem.

Hinc niger efflato resonans pilularius igne,

      Et iacit ingenti plumbea saxa tono.

65

Hinc pedes hastatis longo venit ordine dextris,

      Tectaque ficulno laeva sub orbe latet.

Verrit humum gladius, lucent fulgente metallo

      Pectora, sunt capiti concavus arma chalybs.

Hinc resonant magno clamore Erymanthida matrem

70

      Lucida inoccidui quae tenet astra poli.

Herculeas alii clamant pleno ore columnas,

      Dividit, haec duplex tessera Romulidas.

Saxea sulfureis pila pulsa furoribus arces

      Concutit, et celsus destruit igne domos.

75

In tua converso grassaris viscera ferro,

      Atque tuum proprio conficis ense caput.

Templa gemunt, arae lachrymant, suspiria Tybris

      Ducit, et exhausto languidus amne dolet.

Fas et iura negas, homines et Numina fallis,

80

      Nec Iovis imperium, nec Phlegetonta times.

Singula texentem convitia deseret aetas,

      Tantum ac tale tuae est improbitatis onus.

Romanis pater est Mavors, lupa Martia nutrix,

      Haec hominum mores ingeniumque decent.

85

Vivere qui sancte cupitis discedite, Romae

      Omnia cum liceant, non licet esse bonum.