Vt stetit ante fores Carlus lachrymabilis aulae,

Quam septem aeratis circumdant moenia saxis

- Et gemine introitus cingunt latera ardua turres -,

Legit in adverso ferrate limine porte

5

Horrida Dictei pavitans aedicta tyranni:

"Tartaream hac itur tenebrosi Ditis ad urbem;

Hac ad perpetuos itur sine fine dolores.

Ne reditum hinc speres, qui limina nostra subisti.

Me nihil ante fuit, lector, mortale creatum.

10

Sic lex inferni aeternum durabit in aevum."

At virgo, ut vidit pavitantem ac dira trementem

Supplicia ante fores tremulis insistere plantis,

"Dux invicte", inquit, "quae tanti causa timoris?

Descendis Christo manes auctore sub imos,

15

Vt videas, quantis damnentur crimina poenis.

Ceu solet immundo radios defigere caeno

Nec trahit infectos sursum Phoebeia lampas,

Sic tibi non oberit baratri sentina profundi."

Nec plura, horrisonae patefecit robora porte.

20

Quo sonitu custos super ossa semesa recumbens

Protinus exiliit latrantia guttura pandens,

Vt voret intrantes vastaque ingurgitet alvo.

At virgo: "Iniectis subito clamantia vinclis

Viperei compesce", inquit, "canis ora! Quid heres,

25

Francorum ductor? Validas innecte catenas!"

Nec mora, protractum vinclis ac dira frementem

Aerato ingentis religavit in orbe columnae,

Vt quondam Alcides per vim subtraxit amicum

Invito rege inferni et custode ligato,

30

Vnde tuos iterum timuit, Proserpina, raptus

Tartareus Pluto, ne coniuge regnet adempta.

Post ambo celeres portam execrabilis aule

Confusamque urbem subeunt merore gementum

Ancipitesque vias Ditis callesque pererrant

35

Tectorum angustos et caeca nocte feruntur

Per loca luctiferae graviter spirantia nubis,

Haud secus, ambages et subterranea tecta

Niliacae molis siquis sine lumine lustret

Implicitosque dolos nemoris silvaeque palustris.

40

Inde ubi moerentes aditus sedesque malignas

Intrarunt ambo, diras sensere catenas

Horriferosque sonos et verbera seva dolentum.

"Inspice", virgo inquit, "piceas ubi densior auras

Caligo obscurat, nigro squalentia fumo

45

Atria Dictei regis torvumque tribunal.

Circuit haec rapidus torrens fumantibus undis,

Quem ligat annoso sine ramis robore quercus,

Angustos aditus miseris ut prebeat umbris.

Tu tamen intrepide sequere et vestigia firma,

50

Ne pes labatur turpi per levia musco."

Portam observabat dira feritate satelles

Vipereus; rabiesque truci manabat ab ore;

Ingentem falcem et telum quatiebat acutum,

Quo miseras animas figit postesque tuetur.

55

Vt vidit Carlum, subito furialibus iris

Ianitor exarsit stricto mucrone minatus

Exitium. Sed docta comes "Procul esto, profane!"

Clamavit rabiemque feri compescuit ense.

Marmore terribilis iudex Radamantus in atro

60

Iura dabat residens umbris; fraterque severus

Iuxta assistebat nigranti tergore barri

Implicitus Minos scelerate crimina culpae

Inquirens cogensque animas peccata fateri.

Parte sedens alia non exorabilis Horci

65

Torva fronte Cato reddebat iura Latinis.

Stabant squalentes demissa in pectora barba

Iudicium subiturae animae sevumque tribunal

Moeste aspectabant; vultuque horrente Megera

Frendebat virides irritans unguibus angues;

70

Thesiphoneque adstans multo serpente revincta

Et quatit horrisono immanes stridore catenas;

Infernique volant circum praetoria regis

Harpyae et mestos fletus pro vocibus edunt;

Feralisque ululat bubo, gemit improba cornix

75

Et strix informis pastusque cadavere vultur.

"Arripite", exclamat violenta concitus ira,

"Hunc," Minos, "legem sic nam despexit Averni."

Nec mora, mille enses et mille sonantia tela

Explicuit rabiosa cohors. Tum mille dracones

80

Horrida tergeminis vibrarunt sibila linguis.

Quod nisi Tartareis virgo Titania monstris

Occlusisset iter spumantiaque ora colubrum

Fregisset gladio, nunquam remeasset ad astra

Carlus et Oeclide prope busta miserrima vatis

85

Aeternum infoelix tristi iacuisset in urbe.

"Ite procul, nequam", exclamat, "procul ite, phalanges!"

Titanis, "cohibe, Alecto scelerata, furorem!

Huc Iovis imperio superis descendit ab oris

Impia visurus tenebrosi Tartara centri

90

Francorum princeps. Ne quaeras plura doceri!"

Invitusque minas posuit Radamantus, et horror

Concidit. Hinc linquunt Dictei tecta tyranni

Carlus et Astrea et porta egrediuntur acota.

Illinc a leva salebris et sentibus asprum

95

Monstrat iter vastum callis declivis in antrum.

Aspis et alatus iaculus viridisque chelidrus

Rectus et incedens flammanti regulus ore,

Multiplicique errat cornu metuenda cerastes.

Haud aliter, siquis Libyes deserta peragret

100

Arvaque Carmanie nunquam privata venenis.

Cuspide sed virgo discussis praevia dumis

Securum prebebat iter caecasque latebras

Dissolvit. Primi sic ventum ad limina gyri est.

Concava vallis erat, quam rupes undique cingunt

105

Prerupte, nulleque virent in vertice silvae.

Eterna squalent nudae caligine cautes.

Quam secat accenso nebulosus sulphure torrens,

Semper et infectum turbat gravis aera fumus.

Illic perpetuus rapidis fornacibus ignis

110

Excoquit immersas animas. It stridor ad auras

Tostarum, mugit flammis crepitantibus aether

Obscurus, redditque atrox suspiria vallis.

Vt Carlum vidit miserantem et sepe querentem

Tam miseram sortem, "Quae te", Titania dixit,

115

"Rex, pietas frustra cepit? Spes nulla peremptis.

Impia perpetuis cruciantur crimina penis.

Hi sunt, qui Veneris flagrante libidine leges

Spreverunt turpi foedantes crimine vitam

Nec Veneri posuere modum illicitosque hymeneos

120

Miscentes more ac ritu vixere ferarum.

Defige in tenebris oculos, ubi torridus amnis

Aestuat, aspicies ceu ranas ore loquaci

Extantes undis raucas iterare querelas,

Sic miseras animas torreri in flumine summo.

125

Quem procul ardenti cernis fornace cremari,

Vltimus Assyriae coepit rex sceptra Tonoscon.

Quam laniat torvus candenti forcipe demon

Ignitoque femur repetit trans viscera ferro,

Belidae coniunx Nini fuit: haec sibi natum

130

Illicito amplexu iunxit multosque necavit,

Obscenum postquam petulans extinxerat ignem.

Quae gerit aspidea maculatam cuspide mammam

Candida deturpans liventi membra veneno,

Implicuit quantis bellis regina Quirites!

135

Cognate strepuere tubae civilibus armis,

Acciacus rubuit cognato sanguine pontus.

Vritur aeterno petulans Antonius igne.

Aspice, quae contra ignite est religata columne,

Cuius adhuc niveo rutilans e corpore fulgor

140

Exit, et ante alias umbras formosa videtur:

Europamque Asiamque evertit Marte cruento.

Cerne Parim accenso frustra motare camino.

Nec procul in flammis natum armipotentis Achillis

Neoptolemum Hermionemque simul; corpusque biforme

145

Nubigenae, cuius pendet letalis arundo

Pectore semiferi nondum siccata cruore.

Cerne ducem Assyrie piceo sub gurgite mergi

Sepius invitum, castris quem virgo sub altis

Stravit et exemit cives hostilibus armis.

150

Qui calidum niveis tranat Phlegetonta lacertis,

Ah, quotiens caecis turbatum noctibus aequor,

Dum te, Sesta, petit, delphini more Leander

Sulcavit; nunc ambo natant ferventibus undis.

Sed longe ante alias cruciatur Caesaris uxor

155

Messalina pice ardenti. Sempronia iuxta

Vritur et mutat nequicquam membra perusta.

Invitoque viro quondam damnata Galicta

Sulphureo poenas graviores sustinet antro,

Fulviaque horrendas ferventi in flumine poenas

160

Solvit et aeternum coniux scelerata Salassi

Septimiique uxor, quis nil natura creavit .

Improbius, iuncteque ambae cruciantur in igne.

Ippia, moechorum notissima fabula Romae,

Vritur ignivomo ad mentum detrusa sepulchro.

165

Perfidie luxusque simul scelerata Tomilda

Dat poenas pulchrumque dolet vidisse Cacanum.

Improbaque Augusti neptis genetrixque proterva

Infandique parens simul Agrippina Neronis,

Caligulaeque illic coquitur Caesonia coniux.

170

Pessima sulphureis ardet Melantia flammis."

"Quis globus ille", inquit Carlus, "caligine nigra

Volvitur umbrarum? Dic, oro, et nomina pande.

Cur nulla illarum in flammis apparet imago,

Sed tantum luctus tostarum auditur et horror?"

175

"Illae omnes ausere nefas", Titania dixit,

"Eolis haec fratrem, dilexit Myrrha parentem,

Germanumque suum cognovit Clodia moechum.

Hoc scelus horrendum tenebroso exuritur igne.

Impia perpetua damnavit crimina nocte

180

Dux Herebi fumoque animas contexit amaro.

Ast huius vallis fundo torquentur in imo,

Qui turpi molles stuprarunt arte cynedos.

Ne quaeras, poenis quantis peccata luantur:

Improbus hos ceno mersit Radamantus in atro

185

Sulphureumque amnem supra ferventibus undis

Induxit. Quisquam si forte emergere tentat

Combustumque caput fumanti substulit aestu,

Adsunt Tartarei volucres uncosque tremendos

Iniiciunt lacerantque artus truduntque sub undas.

190

Haud aliter falco volucrem si forte natantem

Viderit, ingenti delapsus ab aethere motu

In pavidam fertur cogitque in flumine mergi.

Aspice, qui fluctu canos attolere tentat:

Hic Galba est princeps. Nivei cerne ora Cherinti

195

Et scortum Idei Sigeo e littore raptum

Regis. Et intonsus Cinix - infamia Poeni

Ille erat Hannibalis-, longe nec Hamilcaris umbra

Barchini picis ardentis cruciatur in olla.

Sporus et Antinous, Romani principis uxor,

200

Sub fece sulphurea tosti sine fine cremantur.

Sed iam fata vocant alios inquirere gyros.

Linquamus miseros humani seminis hostes,

Quos neque Tartareae possunt tolerare sorores."

Haec dicens virgo fauces deflectit ad artas

205

Exuste vallis: squalent nigrantia saxa;

Non arbor, non herba virens, magnoque fragore

Hanc dirimit rapidus spumanti gurgite torrens.

Pons ibi sublicius longo marcebat ab evo,

Erumpunt nigra ardentes de caute liquores,

210

Torridus unde caput sumit Phlegetontius amnis.

Huc ambo postquam fluvio venere relicto,

Aspra salebrosi petiere cacumina collis.

Nec procul in morem curvi tenebrosa theatri

Planities iacit, et densis circum horrida dumis

215

Silva viret, servatque aditus basiliscus et idrus;

Plenaque regifero torquent convivia luxu.

Vmbrarum esuriens agmen; spumatque Falerno

Crystallus; siccasque quatit sitis aspera fauces.

"Rumpe moras", Titanis ait, "gyrumque secundum

220

Lustremus, si quas umbras agnoscere possis.

Haec est, quae lautis dapibus patrimonia molli

Ampla ligurivit luxu, gens dedita ventri.

Tartarei prohibent plenas attingere mensas

Carnifices, condunt quin saepe in viscera ferrum

225

Gucturaque extendunt ferventibus arrida lymphis."

"Dic mihi", Carlus ait, "qui sunt, Astrea, lebetes,

Quos cerno subter virgis crepitare sonoris?

Palladione dapes umbris assantur olivo?"

Subrisit virgo: "Quae nubes lumina texit?

230

Non hae corpus habent, sed iustae numinis irae

Diversis plectunt contraria crimina penis:

Quem totiens mergi ferventi cernis aeno

Et vomere ignitos, biberat quos, ore liquores,

Bebriaco in campo victor successit Othoni.

235

Cuius fossa vides candenti viscera ferro

Torreri ad prunas lentoque exurier igne,

Hunc peperit primo felix Drusilla marito,

Augusti coniunx. Sed vincit Apicius omnes,

Cuius adhuc comenta gulae parvumque volumen

240

Exquisita modis condiri fercula miris

Edocet. At postquam consumpserat omnia venter,

Letifero potu vitam exalavit egentem.

Hunc iuxta prisca setosus origine Thare,

Qui regnum fratri parva pro lente paternum

245

Vendidit, esuriens rapido cruciatur in igne.

Non est pena minor vetiti presentia pomi:

Semper enim aspiciunt, quae nunquam attingere possunt."

Consumptis quidam membris nervisque peresis

Substulit ardenti sic clamans ora lebete:

250

"Cur unquam Memphim stagnantiaque ostia Nili

Deserui allectus diri conviva Neronis?

Mansissemque utinam pauper sine principe tonsor!"

Plura locuturum demon submersit in aestu.

Quas miser accensa dabat Heliogabalus arca

255

Inclusus penas traiectusque inguina ferro!

Vidit ut in tenebris figentem lumina Carlum,

"Quid miraris?" ait Titanis, "Desere vallem,

Quam Deus aeterna merito caligine texit!

Rumpe moras, celeres currunt non segniter horae,

260

Et tibi dumosae scrupulosa per avia silvae

Grande iter incumbit salebris et sentibus artum.

Me sequere!" Haec dicens exusta cacumina rupis

Transit et ignoti fertur per devia callis.

Est locus inferni glacialem expostus ad Arcton,

265

Aeternisque riget vallis concreta pruinis,

Perpetuo quales Riphei frigore montes

Torpescunt; nix alta riget glaciesque perennis.

Tristia producunt turpes absintia campi,

Plenaque Cerbereis illic sunt arva cicutis.

270

Plurima letiferam taxus non frondibus umbram

Efficit, ac tantum ramis et stipite denso

Frigentes obscurat agros lucemque malignam

Prebet, uti pronus cum gurgite Phoebus Iberi

Flammiferos currus mersit venientibus umbris.

275

Horrida concreto squalebat frigore tellus,

Per mediumque piger ceno vix labitur amnis

Algidus et stagni in morem mutarat amaras

In glaciem mixtaque aloe vitiaverat undas.

"Hic scelus invidie luitur." Titania dixit,

280

"Aspice liventes animas glacieque ligatas,

Dentibus incussis algore trementia membra

Vt vibrent tremuloque edant suspiria luctu.

O iusti vindicta Dei! Cinxere colubri

Nexibus algentes animas linguisque trisulcis

285

Terrificant laniantque artus foecundaque membra

Insuper excruciant efflantes ore venena.

Quem tu strumosum pedibus incedere claudis

Aspicis, ille fuit magni detractor Achillis

Thersites. Simili damnatus crimine Drances

290

Horret in algenti glacie, nec vipera cessat

Faucibus evulsas utrique arrodere linguas.

Que passim in gelidis silvis canisque pruinis

Stat tremebunda cohors, omnes de pube fuerunt

Graiorum: gentis vitium commune Pelasgae.

295

Horret et in medio pallens algore Nicanor.

Siste parum!" Titanis ait, "Te spectat euntem,

Qui sedet a leva; ut reor, est Sidonius Hanno.

Hic Hanno est, cui si voluissent credere Poeni,

Foedera per summum totiens iurata Tonantem

300

Servassent Teucris, et tu, Carthago, maneres

Incolumis." "Cur has meruisti solvere poenas?

Quis te livor edax tristes detrusit in oras?"

Sic rex. Sic Poenus vix surgens talia reddit:

"Qua lege infernas spirans accesseris umbras?

305

Quis monstrarit iter? Quae te clementia divum

Incolumem ducat per inhospita tecta tyranni

Tartarei, et tristem livoris visere campum

Sustineas? Licet ignorem nollemque videre

Foelicem hic quenquam, tibi non responsa negabo.

310

Cum Trebiam et saltus Cortonae Punicus ensis

Vastaret, madidae Latio cum sanguine Cannae

Vndarent possetque capi Romana propago,

Si bellatori populus Tyriusque senatus

Concessisset opem, stimulis agitatus iniquis

315

Invidiae suasi servari foedera Teucris,

Dedendum Hannibalem; victoribus arma negavi

Mittenda; et quoniam poterat Barchinia secta

Non secus excindi, patrie livore ruinam

Construxi." Haec dicens depresso obmutuit ore.

320

Protinus inde abeunt celeres Hannone relicto.

Interea multos cernunt in vallibus imis

Obliquis oculis gelidis algere pruinis.

Stabat pube tenus concreto in flumine virgo,

Rodebatque ferox extantia pectora serpens.

325

"Haec Agloe," Titanis ait, "dat improba penas

Invidiae. Non est capitalior altera pestis,

Livoris sed pena comes." Nec plura locuta est.

Vix poterat Carlus glacialem ferre rigorem,

Quippe illi stabant concreto in vertice crines,

330

Penulaque algebat stridentibus horrida crustis.

Inde per anfractus vallis, per devia saxa

Accelerant ambo, campum fluviumque relinquunt

Invidie et fessi celso super aggere fossae

Consistunt. Frustra latam tranare paludem

335

Nituntur. Pons nullus erat nec cerula puppis.

Dum sic ambigui resident in margine fontis,

Ecce, inter densas magno stridore tenebras

Tartareus demon ferro non segnis adunco

Scindebat tetrum squalentibus aera pennis,

340

Vt capiat laceretque ambos. Sed voce sonora,

"Aethereo detruse polo Christique rebellis,

Comprime", clamavit, "violenti pectoris iram",

Astrea, "et curvam iam nunc depone bipennem!"

Subdereque invitum nigrantia terga coegit.

345

Primaque terribiles humeros Titania virgo

Tartarei volucris prostravit et ora rudentis

Horrida, ne noceat, validis compressit habenis.

Tergemini rictu extabant ceu fulmina dentes,

Horrebantque instar telorum in corpore pennae

350

Sanguineae, torvo ardebant in vertice flammae.

Hoc postquam ascendit monstrum Pipinius heros,

Virginis apprehendit fidos Titanidos armos.

Tunc per inane volans non parvo pondere pressum

Scindebat Stygias magnis stridoribus auras.

355

Ah, quotiens ambos concusso extrudere dorso

Tentavit medioque freto fumantis Averni

Deiicere et versae peracuta cuspide caudae

Nequicquam squamas thoracis fixit aenas!

Vix tandem incolumes extremam in littoris oram

360

Eiecit dixitque abiens velocius Euris:

"Iam spes nulla fuge est! Nulla hinc exire potestas!"

"Ne dubites", inquit virgo, "depone timorem.

Evades tutus, porta egredieris eburna.

Hac nostrum vertamus iter silvamque petamus

365

Spiniferam et duri salebrosa cacumina montis.

Hic, hic aspicies sevos in frusta tyrannos

Concidi, et rabidas cernes discurrere tygres

Infernasque canes laniare trementia membra.

Oricacum Grai dixere hunc nomine collum,

370

Aeterno quoniam reboat clamore malorum.

Quas regum caedes laniataque viscera nosces,

Defluat ut rapidus spumanti sanguine torrens!"

Nondum finierat, duro cum vertice saxi

Currentem videre virum catulosque sequaces

375

Post tergum et rabidis urgentes dentibus armos.

Non aliter, lepores Tyrrena per arva volantes

Alipedum cum turba canum laceratque voratque

Certatim mersis disrupta in viscera rostris.

Post densos frutices latitantem ac dira timentem

380

Corripuit rabido tygris Cocytia morsu

Membraque rorantes per vepres secta reliquit.

Mox rursus coiere artus -mirabile visu!-,

Inque suam rediit vix sano vulnere formam

Corpus et in scopulo frendens consedit acuto.

385

Altera defuerant (ni fallor) lumina fronti.

Ad quem conversus Pipini magnus alumnus,

"Crimine quo tantas meruisti pendere poenas,

Dic", ait, "umbra, mihi! Phrygiine ex urbe Quirini?

Egregia de stirpe ducum tua monstrat imago

390

Te genitum." Haec Carlus; cui Poenus talia reddit:

"Nulla fides nullusque metus cultusque deorum

Extitit in me." inquit, "Solum mihi numen in ense.

Et iurata patri ante aras puerilibus annis

Proelia perfeci sacrataque foedera rupi.

395

Disiecique Alpes et saxa per invia duxi

Turriferos barros. Saturavi sanguine campos

Aeneadum Ausonios. Nostrum, dum sidera caelum,

Dum silvae frondes, dum pisces pontus habebit,

Italia horrebit nomen." nec plura locutus,

400

Vt sensit strepitus atque ora patentia vidit

Adventare canum, preceps de montibus altis

Desiliit, laceros et acutis sentibus artus

Induit et scissum confixit murice corpus.

"Aspice Caligulam lacerum crudeliter ora!

405

Quam procul a laeva concisam in fronte cohortem

Cernis (et impaste truncata cadavera tygres

Dilacerant regum), fuit haec acerrima Christi

Hostis et innocuum sparsit violenta cruorem.

Aspice purpureo rorantes sanguine fratres

410

Thebarum! Mediis nec cessant aspera poenis

Exercere odia, et ferri si copia detur,

Mutua fraternis vibrarent spicula dextris.

Sed longe ante alios Cosdras vel tygride peior

Dat scelerum penas, rodunt quem mille cerastes.

415

Quid tibi Tyrrheni referam tormenta tyranni?

Audis Tartareo, quos evomat ille, sepulchro

Clamores: laniant rabidi sua pectora vermes.

Mortua sic olim coniunxit corpora vivis

Efferus, ut tabo miserorum absumeret artus.

420

Vitelli flammas dolet evasisse sonantes

Flavius haud similis fratri magnoque parenti.

Hunnorum princeps, terrarum maximus horror,

Sanguine rorabat bis mille in frusta resectus,

Quem fera per scopulos membratim turba luporum

425

Discerpit: Christi fuit immanissimus hostis.

Nec procul Herculeus Caesar laceratur eisdem

Suppliciis, dire pascunt sua membra volucres."

Vt geminos Carlus vidit manante cruore

Foedatos raptis oculis et vulnere turpi

430

Naribus abscissis, "Quae monstra horrentia cerno?

Dic", ait, "O virgo, patriam, dic nomina regum!

Cur Deus aeterna caligine lumina texit?"

"Acrius infestis laniantur morsibus ambo

Ausonie caedes", respondit, "et oppida versa

435

Effera barbaricos testantur facta furores.

Plorat adhuc", Titanis ait, "Syllana propago

Funditus eversis muris caesisque colonis,

Terrarumque caput quondam pulcherrima Roma

Per septem deserta dies deflevit in ignem.

440

Hic ferus est Totilas, Latii communis Erinis.

Hic Geticis primum Romam circumdedit armis

Ausoniam vastans nimbosae grandinis instar.

Quem torvo aspectu et procero corpore cernis,

Quem lupa, quem serpens horrendis morsibus urgent

445

Membraque discerpunt, rex ultimus ille Gothorum est.

Cuius mille premunt per sentes corpora tigres,

Impius in Christum strinxit Maxentius ensem.

O, si Bistonii laniari viscera Martis

Vipereis serris disruptaque membra secari

450

Aspiceres, maneat diros quae poena gigantes!

Obscurae sed enim vallis torquentur in imo.

At breve nos urget tempus, prohibetque morari

Inferni regina throni. Cernamus et illos,

Qui sibimet vitam dextra rapuere nocenti.

455

Hunc superamus", ait virgo Titania, "collem."

Haec dicens volucri cursu per inhospita saxa

Labitur. Assequitur non tardus Belgicus heros.

Protinus ingentem ramis frondentibus ulmum,

Quae fuerat medio spatiosi consita campi,

460

Suspiciunt, quantam Palibroti humentia circum

Culta ferunt (fama est stabulari armenta sub una

Arbore barrorum solemque expellere ramis).

Hanc circum vanas hominum volitare figuras

Et miris simulachra modis errantia cernunt.

465

Tum vespum numerosum agmen, tum dirus asilus

Crabronesque feri sevo stridore ruebant,

Albunea ut silva haec pestis sub sole recenti

Terret hanelantes trepida formidine vaccas.

Constitit admirans simulachra volantia Carlus.

470

"Cur ita diversis plectantur crimina penis?"

T alia mirantem multis e millibus unus

Alloquitur: "Nostri si tangere cura doloris

Vlla potest causamque cupis cognoscere culpe:

Rupimus invito mortalia vincla Tonante,

475

Carceris humani commissam liquimus arcem.

Fodimus, heu, nostris crudeles pectora dextris!

Nunc quam vellemus duros tolerare labores

Mortalis vitae primumque resumere corpus!

Sed Styx et leges aeterni numinis obstant.

480

Nec te suspensum teneant, quae corpora cernis:

Apparent, nec vera, tamen terrestria membra.

Verum animae rursus sua corpora quaeque resument,

Vt simul aut vitam aut capiant sine fine dolores.

Tormentum sceleri maius minusque paratur.

485

O, utinam campi postquam maduere Philippi

Sanguine bis Phrygio, pectus non ense petissem,

Incola non essem tenebrosi Cassius Horci!

Illa est magnanimi coniux carissima Bruti,

Quae clausit rapidis ardentia guttura flammis.

490

Cuius sic laceros cernis crudeliter artus,

Deposuit moriens Campanos Taurea fastus.

Qui gestat latum transfosso pectore vulnus,

Eacide Telamone satus, fortissimus Aiax.

Respice, ne cineres violaret Dido Sichei,

495

Despecto in flammas sese proiecit Hiarba."

Plura locuturum fodit furialis asilus.

Condoluit Carlus, sed vultu Astrea sereno

Annuit inferni penis non esse dolendum.

"Quem fixum in spinis prostrato corpore cernis,

500

Iudee quondam preses Pilatus iniquus.

Hic est mollis Otho, coniux est illa Latini.

Sed longum numerare omnes." Titania dixit.

Inde abeunt celeres per regna carentia luce,

Sanguinee donec venere ad stagna paludis.

505

Pons erat annosus ruituro fornice, subter

Cocyti stabat rubicundi immobilis unda.

Trans amnem parvus surgebat vertice collis

Molliter acclivi. Post silva et vallis amoena.

Illic mellifluo stillabant fonte liquores,

510

Ante oculos passim spumantia vina fluebant,

Multaque pendebant plenis redolentia lucis

Poma, quot autumno gignit Pheacius hortus.

Subter erant tenues macilento corpore turbae,

Innumeri populi matrumque virumque sedebant,

515

Quos vexante fame tristis prohibebat Erynnis

Regifico ante oculos luxu contingere mensas.

Atque ante ora fluens electro purior amnis,

Augebatque sitim spumantis copia Bacchi.

Qualis erat facies pallore simillima morti,

520

Vt quondam obsessus circum Petreius Ilerdam

Caesareis turmis arenti in vertice montis

Despexit fluvium pressa sub valle fluentem.

"Hoc", Titanis ait, "luco cruciantur avari:

Inter opes inopes. Longe, quam rere, dolores

525

Maiores dat macra cohors." Stat lumine torvo

Alecto invigilans, nudo intonat ense Megera

Nec gustare sinit quicquam. Caeloque rebellis

Plutonis scelerata phalanx horrenda flagello

Verbera congeminat dicitque minantia verba:

530

"Laetiferum cumulate aurum! Spoliate deorum

Auratas aedes! Sevas agitate rapinas!

Crudeles, nullam partem posuistis egenis!

Hoc vobis ingens tormentum ditibus instat:

Quanto maior erit census, maiora luetis

535

Supplicia. Invitis mors abstulit omnia vobis!"

Tunc unus pandens arentia guttura supplex

Poscebat vili linguam irrorarier unda,

In cuius subito Plutonius ore satelles

Demersit candens aurum fervensque bitumen.

540

"Hic aquilas olim victriciaque arma Quiritum

Victus apud Carras Parthorum amisit in arvis.

Hic quoque, cum posset cumulatis prelia gazis

Ferre diu atque ultro Romana lacessere bella,

Caecus avaritia pugnae mercede negata

545

Dimisit Galathas Tracesque in Marte probatos.

Me rudem primus navim mirantibus undis

Obtulit: insolito stupuit cum pondere Thetis,

Caeruleoque udis curru Neptunnus ab antris

Audaci pontum doluit patuisse carinae.

550

Ad quid mortales, auri scelerata cupido,

Cogis! Nempe omnis labes et origo malorum

Ex hoc fonte fluit, caedes et furta, rapinae.

Forsitan et plures circo cruciantur in isto,

Caetera Dictei quam torqueat aula tyranni."

555

Talia dum magna narraret voce per umbras

Titanis, vidit fulgentibus aurea gemmis

Vnius niveo pendere monilia collo,

Teter et e rupto manabat pectore sanguis.

"Dic mihi," Carlus ait, "virgo, quam cernimus umbram?

560

Signatum cur pectus habet? Cur plena pyropis

Est torques? Stygiasne aurum portatur ad undas?"

Tunc una ex scutis pressum caput exerit imis

Obliquoque aegre respexit lumine regem

Atque haec subtristis confuso immurmurat ore:

565

"Prodidit ista virum, devicta cupidine gemmae,

Et merito nati servat sub pectore vulnus."

"Nec levior tua culpa mea est! Quid detegis," inquit,

"Vxorem Argivi vatis, Tarpea, Quiritum

Dedecus, obsessam quae prodidit hostibus arcem?"

570

Dum sic alterne convitia mutua iactant,

"Meme", Cresus ait, "Lydorum cernite regem,

Nunc mendicantem, cuius domus aurea quondam

Stabat, et auratis residebant tecta columnis!

Huc nudus tandem infernas pervectus ad umbras

575

Tristia perpetior vilis ieiunia panis.

Hoc dives mecum cruciatur Lazarus igne,

Cui pretiosa licet superaret copia mensae,

Non tamen hic ullam partem donavit egenis.

Aret et in mediis sitibundus Tantalus undis."

580

Talia dicentem arripuit Vulcania lampas

Arridaque in sicco combusta est lingua palato.

"Aspice, qui flavas moriens ditavit harenas

Pactoli", Titanis ait, "squalentia cuius

Pallor obit croceus compressis dentibus ora!

585

Cerne sub ingenti saxorum mole gementem:

Vix caput attollit contritis ossibus Accham."

Vt rapidum sensit flammis crepitantibus ignem

Carlus et obnubi nigra caligine vallem

Et liquidum vidit ventosis follibus aurum

590

Effundi, "Quaenam fulvi pretiosa metalli

Vena", inquit, "coquitur? Quorsum nunc manibus imis

Vsus adest auri?" "Per quae peccavit, eisdem

Torqueri debet." respondit diva virago.

"Sacrilegus Verres liquefacto exuritur auro.

595

Hic ingens turba est. Haec dira et maxima pestis

Infecit mortale genus. Torquentur in imo

Christicolae ingrati, potius quibus extitit aurum

Quam praecepta Dei, qui pascere iussit egentes

Et tegere algentes et solvere carcere vinctos.

600

Aspice, quam torvo nos spectat lumine Triphon,

Motet ut ardenti fumantia membra lebete

Incassumque vocet Saxon super ethere fratrem!

Hic est ille Simon, sacram qui prodidit urbem

Hostibus et gemmis templum spoliavit et auro

605

Sanctaque sanctorum nulli reserata profano

Polluit et fractam patefecit gentibus arcam.

Ille sacros nummos rapuit Salomonis ab aede

Simacus; ante omnes et furto et caede Nicanor

Pleminius, quamvis inhonesto vulnere templi

610

Vltrix spiranti sciderit Proserpina nares.

Difficile est monstare omnes, urgetque morantes

Hora brevis cursus, et restant multa videnda.

Sed vertamus iter leva, nam rupe sub illa est

Vallis iners (Itali sic illam nomine dicunt)

615

Perpetuis munita iugis. Cernamus inertes

Et resides animas quondam, dum vita manebat;

Nunc labor aeternus vexat." Nec plura locuta,

Per declive iugum labens pernicior Euro,

Ceu, leporem aut cicnum cum vidit ab ethere summo,

620

Devolat horrendus pennis stridentibus astur.

Mons erat acclivis, per quem descensus ad imum

Vt paries preceps erat, ut per levia saxa

Non mus, non scaber posset reptare chelidrus.

Planitiem ignotam subter nebula atra tegebat,

625

Maiorem ut facerent geminata pericla timorem.

At non Francorum cessit fiducia regi:

Per declive iugum preceps saltavit ad imum

Et vatem assequitur non tardis passibus heros.

Tunc vero excussis nebulis currentia vidit

630

Agmina, quae sevis Cocythia virgo flagellis

Impellebat agens stimulisque urgebat inertes.

Illi humeris curvis ingentia saxa gementes

Vectabant apicem ad summum de vallibus imis.

Cum vero ad celsi perventum est culmina montis,

635

In caput hinc fessos demon trudebat ad imum;

Pondere tum vasto scopulis lacerabat acutis.

Corpora pulvereo contrita cruore iacebant.

Sed subito ad penas rursus rediviva coibant

Membra, iterumque humeris onus intolerabile ponens

640

Vrgebat tardos Plutonius ense satelles.

"Hic, hic pigra luent magno sub pondere segnes

Otia!" clamavit flammantiaque ora retorsit

In Vaccam ferrumque ardens in viscera torsit.

"Sic cessas, tanquam Campanis ocia terris

645

Rursus agas! Sunt hic, sunt hic sine fine labores!"

Vt vidit Carlum demissa fronte tuentem,

"Quid miraris?" ait partemque e rupe revellit

Ingentem, quantam gemini vix ferre iuvenci

Depressa cervice queant, et concitus ira

650

In regem portabat onus. Tunc Belgicus heros

Vagina intrepidus fulgentem diripit ensem.

At virgo antevolans ferrata cuspide rictum

Fixit et "Esto procul!" dixit torveque minantem

Frendentemque abigens miseras reiecit ad umbras.

655

"Quid spectas", Titanis ait, "dux inclyte, turbam?

Agnosces nullum. Restant sine nomine poenae.

Et merito: nullum fecerunt ocia clarum."

Iam medium caeli transcenderat aurea Phoebe

Noctivago curru, cepit cum talia virgo:

660

"Dum Deus obscurae labentia tempora noctis

Concedit, necdum clarum iubar extulit ortus,

Intima lustremus caeci penetralia regni.

Illic nubigenas et formidanda gigantum

Corpora prevalidis cernes artata catenis.

665

Illic cunctorum radix et causa malorum

Plectitur horrendis scelerata superbia poenis,

Hereticique omnes fundo torquentur in imo.

Hic quoque perfidiae scelus exitiale crematur:

Ne quaeras poenas. Sed quid te demoror? Huc, huc

670

Me sequere!" Haec dicens subiit squalentibus antrum

Obtectum spinis. Sine calle aditusque reflexus

Angustum prebebat iter rimisque malignis

Obscura in gyrum saxo spelunca cavato.

Vel latus obliquum peracuta rupe terebat,

675

Aeneaque in duris sonuerunt cautibus arma.

Intima telluris perventum in viscera tandem est,

Quem dixere locum Grai cognomine centrum,

Vnde omnis spatio cycli perducitur aequo

Linea contingens extremi marginis oras.

680

Nec locus aethereis ullus distantior astris.

Rex ubi celicolum sublimi in sede moratur

Sub pedibusque suis pendentem despicit orbem,

Tunc iuga sub plantis magno commota fragore

Sensit et horrendam sevo stridore procellam

685

Involvi et vaste nutantia dorsa caverne.

Non aliter rabies ventorum in viscera terre,

Quam postquam autumnus torrenti sole reclusit,

Obice disrupto erumpens cum murmure magno

Prostratis muris evertit funditus urbes:

690

Subsidunt montes et mutant flumina cursus.

"Dic, virgo, causam," Pipinius inquit alumnus,

"Cur tenebrosa feri quatiatur regia Ditis!

Quis movet aereas tam magno turbine turres?

An Iovis irati perturbant fulmina manes?"

695

Subridens Astrea inquit: "Non arma tonantis

Tartara concutiunt. Prisco regit ordine mundum

Rex caeli et terre. Propius si lumina figes,

Terrigenas cernes ingenti mole gigantes,

Quos validae astringunt candenti ex aere catenae.

700

Dum latera incassum motant ambesa gementes,

Clamores, quales audis, ad sidera tollunt.

Cuius adhuc cernis manantia tempora tabo,

Disruptum fregit Balearis funda cerebrum.

Aspice, quam torva in caelum convitia fronte

705

Dicat adhuc, Tyria ceu quondam victor in arce,

Vt fumant sacris crepitantia pectora tedis!

Hic est centimanus Briareus, quem ferrea vincla

Mille premunt, vasta cervix sub mole gravatur.

Immanemque Libym lapidosus conterit Athlas,

710

Et cum sulphureo Encheladum gravat Ethna Vesevo;

Nebrottusque ferox toto prostratus in antro

Ceu basis ingentes pressa cervice columnas

Sustinet atque auras vitales gutture clauso

Insolitum per iter, desecta per ilia, carpit."

715

Ardentem medio Salmonea vidit in igne,

Siderei frustra mentitum fulmina regis.

Immensasque dabant penas Pholeusque Polusque,

Conversa in silicem Niobe cum prole superba

Latone natis non concessura sub alto

720

Moerebat saxo; laceros crudeliter artus

Pascebant avidi corvi, vulturque renascens

Cor primum arrodens oculos linguamque vorabat.

Tullia Tarquinusque simul laceratur ab idris,

Quatuor aversae quorum laniata quadrigae

725

In diversa trahunt per acutos corpora sentes.

Nec longe Metius discerptus membra cruore

Foedarat dumos et saxa fluentia tabo.

Et parricidae laniari corda Phraartis

Et Decii aspexit serris stridentibus artus

730

Discindi, geminos seva qui fraude Philippos

Fodit et in Christum distrinxit perfidus enses.

Praeterea ingentem vidit sine nomine turbam

Demersam in caeno, supra quam faginus axis

Currebat, stimulisque ferox auriga volantes

735

Impellebat equos, donec contrita cruore

Vndique ferratos macularint viscera currus.

Hos iuxta heretici, tristis sentina veneni

Ceu sordes Herebi fundo defluxit in imo.

Illic Tyrrhesias et cum Calcante Melampus

740

Tyrrhenusque Tages, artis monstrator iniquae,

Tristia vipereis absorbent pocula succis.

Arrius aspideis liventia pectora gyris

Cinctus erat, cuius rodens precordia serpens

Edebat ternis horrentia sibila linguis,

745

Fusaque Tartareae laniabant viscera tigres.

Livida terribilis Manichei scorpius ora

Ebionisque truci fodiebat cuspide pectus.

"Hic est Lysimachus princeps," Titania dixit,

"Qui sacra sanctorum et Christi simulachra cremavit.

750

Respice, ceu serpens depascitur ora Cherinti

Falcatoque artus discerpserit ungue cruentos!

Aspice Costantem fratri magnoque parenti

Dissimilem, ut sevi lacerent sua membra colubri!

Haec est Iustina Ambrosio contraria: quantis

755

Aeternum infoelix Herebi laceratur ab idris!

Ille Valens vitio et poena damnatus eadem est.

Hic est Nestorius, rodit quem turba chelidrum,

Hereticusque Libys consumptique ora Photini."

Non tot harenosae Libyes deserta peragrans

760

Pestiferis angues invenit Portius arvis,

Quot nunc cornigeri Maumetti corpora circum

Saucia frendebant diro stridore cerastes

Tabida sanguineis macerantes viscera malis.

Porphirio et Celso linguas ex ore revulsas,

765

Mox alios artus basiliscus dente terebat.

Qui Christum in Persis accepto vulnere sensit

Esse Deum, poena Caesar laceratur eadem.

Proditor infestos inter Catilina colubros

Esca iacebat humi, corrupta cadavera vermes

770

Paulatim laniant. Tum sevis morsibus artus

Plurima vivaces lacerando vipera mandit.

Impius hunc iuxta sub dente Philippicus idrae

Conteritur, vellitque atrox sua lumina serpens.

Nec procul Hippocrates aberat Mutinesque bilingues,

775

Et totiens animo varius Menodonis iniquo

Infidusque Amasis caeno merguntur in atro,

Sese Tartareis prebentes pabula cancris.

Est puteus mediae centro telluris in imo

Obscurus, totas cuius densaverat undas

780

In glaciem deformis hiems, gravis halitus unde

Emanans tetro infernum vitiarat odore.

Vt vidit vacuum, "Quibus ille reconditur umbris?"

Carlus ait, "Dic, virgo, nefas gentemque malignam!

Formidabilior non est locus alter Averni."

785

"Impius hic", dixit vates Titania, "quisquis

Struxerit insidias patrie, demergitur ima

Suffossus glacie. Latet et laceratur ab idris,

Qui primum aethereo movit bella impia regi,

Interiore sinu puteique voragine mersus

790

Substinet immensas scelerato e crimine poenas.

Et merito, summo cecidit qui culmine celi,

Perfidiae tante reus excruciandus in imo

Tartarei baratri torqueri debuit amne.

Vltimus extremo cruciatur proditor antro

795

Crure tenus Iudas demersus in ore Chimerae

Inque venenoso concisus dente secatur."

Dum celerem Carlus volvit per singula mentem

Infernique omnes aditus imosque recessus,

Dum miseros manes lustrat, dum crimina discit,

800

Plenus ut innumeris iam Tartarus aestuet umbris,

Stat rationis inops. Tunc virgo Astrea morantem

Increpitans regem, "Tempus non postulat", inquit,

"Segnitiem tantam. Fugit hora, et stamina Parcae,

Dum loquimur, plenis involvunt ultima fusis.

805

Horrida Dictei linquamus claustra tyranni,

Linquamus miseros cives lachrymabilis urbis.

Elysiam vallem et lucos lustremus amenos,

Purgatis ut mox vitiis ad sidera tendas."

Dixit et egrediens Herebi per mille labores

810

Incolumem niveae portae per limen eburnum

Eduxit Stigiis undis post terga relictis.