Naldo Naldi elegiae ad Laurentium Medicen 3, 4

Testo base di riferimento: L. Juhász, 1934

Cura dell'edizione digitale: F. Boschetti


4. ad Cosmum Medicen de eius laudibus

Cum sim dicturus Cosmum, quo pondere cervix

Atlantis gemeret, duro qui vertice caelum

Sustinuit, nemoris non tantum diva beati

Calliope vocitanda mihi doctaeque sorores,

5

At, pater illarum, multo magis ille vocandus

Es mihi, supremum nutum qui concutis orbem,

Qui regis imperio terras et sidera caeli

Clara facis, genitor, cuius sunt omnia plena,

Te, precor, huc assis, dum me per maxima tantus

10

Raptat amor, cumba dum me iuvat ire per altum,

Nam sine te quisnam divinum dicere Cosmum

Audeat aut tantum possit quis ferre laborem?

Cum variis essent mortales pestibus acti

Vndique cumque forent terraeque marisque tumultus

15

Exorti plures nec longa tumescere bella

Desinerent lateque undarent sanguine fossae

Caesorum, cunctis dum Mars bacchatur in oris,

Cum iam flava Ceres victum deserta negaret

Agricolis, fugiunt dum structas aere catervas,

20

Liber pampineas nec posset collibus uvas

Defendisse satis, furerent dum Martia campis

Classica nec steriles praeberent pabula terrae,

Maxima debilitas penitus mortalibus aegris

Instabat, pestis miseros invaserat artus,

25

Qualem dira fames genuit, cum fessa labore

Corpora non possent vires revocare peremptas.

Sic mortale genus prope iam vel peste vel armis

Exhaustum multos minimum potuisset in annos

Durare et varios morborum ferre dolores,

30

Ni deus, aethereos nutu qui temperat axes,

Iuppiter, heu, casus hominum miseratus acerbos

Omnipotens sedem superos vocitasset in unam.

Est locus, austriferi medio qui vertice caeli

Eminet, huic geminae panduntur cardine portae,

35

Quo superi possint hac atque hac ire frequentes.

Aurea caelicolis lateque sedilia magnis

Dependent circum nitidis ornata lapillis

Testudoque super vario distincta colore,

Quam barri e niveo sustentant dente columnae.

40

Hic pater in solio Vulcani ex arte peracto

Constitit et vultu, quo pellit nubila caelo,

Alloquitur stantes divos ac talia fatur:

Nostis, ut in curis homines sint acribus olim

Versati et quantos bellorum exhauserit aestus,

45

Quae miseros agitet, Discordia, qualis iniquis

Vexarit Bellona modis, hinc tristis ad illos

Pervenit miseranda lues, dum trita labore

Corpora deficiunt variis exercita curis.

Hos quia me scitis solos genuisse capaces

50

Ex iis, qui terras habitant, animalibus altae

Mentis et ad caelum possint qui tollere vultus,

Hos igitur, meditor, ne deseruisse putemur,

Egimus in terris nil nos quo rectius unquam

E tantis demum miseros auferre periclis,

55

Rebus et afflictis extremum imponere finem.

Quod fieri ut possit, superis mittendus ab oris

Vnus erat vestrum, sed enim natura deorum

Non sinit aeternos quicquam tetigisse caducum.

Sic alius, nostra fuerit qui doctus ab arte,

60

Mittetur, liceat certas cui noscere leges

Fatorum nostrasque vices gessisse per orbem.

Hic ego, sit qualis, concepti mente futurus,

Scilicet ut primum nobis erit ille creandus,

Quisque suas in eum vires effundat, ut omni

65

Protinus hic fiat divorum ex arte beatus,

Cui, cum magnorum curas regumque ducumque

Suscepturus eat, latus quos sustinet orbis,

Cosmo nomen erit, Latio quem nomine mundum

Dixerunt, propria ne distet nomen ab arte.

70

Hic igitur, mortale genus quibus ante periclis

Protinus extiterat, tandem depellat et altos

Auferat ex hominum quamprimum corde dolores.

Post modo, quos tristes habuit metus acer, eosdem

Laetitia explebit Medices; tum saecula condet

75

Aurea, quae quondam Saturno rege fuissent.

Hinc igitur Latii longa cum pace quiescent.

Is, quia, cum terras viset neque bella gerentur,

Ni patriae saevos poterunt quae forte tyrannos

Delevisse satis, vitium neque triste sequentur

80

Mortales, virgo superis hinc rursus ab oris

Ad terras veniet longo post tempore visas,

Sic aut nulla quidem veteris vestigia fraudis

Aut pauca extabunt, sed mox quibus ille peremptis

Instituet sanctos Tyrrhena per oppida mores.

85

Ast, ubi de caelo tandem mittetur et imum

Terrarum Cosmus praesens inviserit orbem,

Divini tanto nimbi splendore nitebit,

Quantum acies hominum nequat sufferre videntum.

Hunc ubi vel magni reges magnique tyranni

90

Agnorint, illi sacros impendere honores

Non dubitent, nam quisque deus quot in omnibus aris

Consultus dederat monitis oracla futuris,

Vnus tot sacro promet de pectore Cosmus,

Rebus enim dubiis populi proceresque superbi

95

Consultum e Latio venient, quibus omnibus idem

Certior est Medices Phoebo responsa daturus.

Iuppiter haec multis, at non Tritonia Pallas

Multa refert: Genitor, quis non tua iussa facessat

Aut quis opem tantis non hic velit addere rebus?

100

Per me nulla mora est, quem tu meditare creandum,

Finibus ut Latiis sapiens ita fiat, ut illum

Aequarint nulli Tusca de stirpe nepotes.

Quae cum dixisset Pallas, Cyllenia proles

Ordine subsequitur: Quemquam, rex maxime divum,

105

Praeceptis censes citius parere paternis,

Quam me velle, pater, fuit aut parentior alter

Me tibi, qui rapidos tulerim persaepe calores,

Dum tua quam celeres refero mandata per auras?

Hunc ego, ni solita fuero deceptus ab arte,

110

Divitiis, opibus semper donabo futuris

Innumeris, quales Perses possederat olim

Aut is, qui celeres respersit sanguine Parthos.

At quantum eloquio veniat valiturus et arte

Dicendi, cives referent, quibus omnia Cosmus,

115

Ad patriam longe spectent quaecunque tuendam,

Persuadere potis, varios restinxerit aestus

Bellorum et saevos poterit sedare tumultus.

Praeterea multi e Latio seu forte canoros

Versus astricti numeris seu verba soluti

120

Libera conscribent pedibus, quicunque per aevum

Optabunt longos operum durare labores.

Inscribent Medici vigilata volumina Cosmo,

Tantum nanque sui splendorem nominis addet,

Quisquis ut ad Medicem multo conscripta labore

125

Miserit, hunc hominem dicam, cui nulla futuri

Meta detur, cunctos qui sit victurus in annos

Nec passura sitim videat sua carmina turpem.

Haec ubi divino Cyllenius ore locutus,

Divi, qui media caeli statione sedebant

130

Concordes eadem, summi quae rector Olympi

Dixerat, ingenti sanxerunt cuncta favore.

Protinus est post haec caelesti e sorte creatus

Divorum coetus, fieri quem iusserat omnis,

Mittendum tamen omnipotens non ante putavit

135

Iuppiter ad terras, quam toto pectore sacros

Conciperet divum monitus et honesta piorum

Munera novisset superis versatus in oris.

Ille quibus terras et magnum temperet orbem

More gubernaclum doctus retinere deorum,

140

Conciliis igitur cum plurima tempora Cosmus

Afforet, inter se celebrant quae maxima divi,

Disceret atque homines divina ex arte regendos,

Venerat id tempus, quo Iuppiter aethere summo

Mittat in imperium magnum regnumque futurum.

145

Sunt geminae caeli portae, quarum una deorum,

Altera terrenos nimirum tendit in artus,

Quas circum fertur late candore nivali

Circulus et varium signorum intersecat orbem.

Hinc iter ingrediens Medices ubi sidera Cosmus

150

Splendida deseruit, superorum quilibet illum

Ad cancri portam fuerat comitatus euntem,

Nam licet ulterius nulli prodire deorum.

Huc ubi pervenit Medices, ita Iuppiter altus

Alloquitur Cosmum dicitque novissima verba:

155

Vt noscas, imo quae sis facturus in orbe,

Haec tibi, Cosme, feram; tu condita mente teneto.

Scito, ubi tu Latium propriis virtutibus orbem

Pacaris pacemque dabunt tua gesta benignam,

Nullo te nigram visurum tempore mortem,

160

Sed fore victurum, dum nubila frigidus aer

Dumque feret caelum stellas, dum montibus altis

Versabuntur apri, fluvios dum piscis amabit,

Nam, velut e nobis unum, te, candide Cosme,

Tollere de medio penitus mala Parca timebit.

165

Ast, ubi tu Latiis extremo maxima terris

Gesseris imperia atque vices in tempora nostras,

Huc tibi sit reditus, sedes haec aurea Cosmum

Certa manet, superas ibis rediturus in oras

Aevo perpetuos illic usurus in annos.

170

Haec deus. At Medices animo nihil inde moratus

Ad terram linquens orbem candore decorum

Descendit, nullam Lethaei fluminis undam

Cum degustaret, geminas neque perderet alas,

Lucida cui tanto fulserunt membra nitore,

175

Vt, sedes quanquam Florenti Cosmus in urbe

Ponendas statuit, quo fortunatior una

Protinus haec Tuscas inter caput efferet urbes,

Attamen est adeo latum vulgatus in orbem

Splendor et extremas late diffusus in oras,

180

Vt Nilusque pater mirans atque ultima Thule

Quaereret, unde foret tam clari causa nitoris.

Cum vero nossent, Latiis ut splendor ab oris

Venisset, Tusca quoniam novus Ammon in urbe

Tunc responsa daret, subito concursus ad illum

185

Factus et ex omni Latii regione videndum,

Qui caelo fuerat nuper demissus ab alto.

Venerunt magnique duces magnique tyranni

Suppliciter rebus dubiis responsa petentes.

Qui cum vidissent hominem vocemque relatam

190

Auribus acciperent sacri de pectore Cosmi,

Vsque adeo sensus stupefactaque corda fuerunt,

Vt patriam tandem redeuntes quisquis avitam

Iurarent penitus nullo se tempore quicquam

Vidisse in terris Cosmo divinius usquam

195

Aut se visuros; adeo praesentia famam

Vicerat acceptam cuiusque in mente priorem.

Sic Medicis partes hinc fusum est nomen in omnes,

Vt, Romae fuerat qui princeps optimus olim,

Augusti nusquam celebretur gloria maior.

200

Et merito, quoniam non inferiora togatus

Egerit et patriae verus pater inde vocari

Promeritus fuerit, saevis ex hostibus unus

Quod libertatem saevaque tyrannide texit.

Felix, o nimium felix Florentia, quae te

205

Nunc iactare queas tali pia mater alumno,

Qualem nemo quidem se nunc vidisse fatetur

Hactenus aut Latio iam sperat in orbe futurum.

Hic ita sim demens, tenui qui carmine laudes

Aggrediar memorare novas aut maxima Cosmi

210

Facta Sophocleo nimirum digna cothurno?

Nam puto, si Phoebus divini carminis auctor

Pro meritis ornare velit, vix possit et ipsum

Vix queat ingentem scribendi ferre laborem.

Quis tam doctus erit, digno qui carmine possit

215

Insignem pietate virum laudare? quis usquam

Exprimat, ut Medices superum perculsus amore

Relligione deum priscos superarit avorum,

Cum nullus plures superis impendat honores,

Plura nec ex ullo fuerint in honore deorum

220

Structa vel insigni pulcherrima templa decore,

Arnus, quae, donec leni fluet agmine Tuscus,

Extremis veniens mirabitur advena terris?

Qualis at in Cosmo fuerit prudentia, quale

Ingenium, regit Etruscas dum legibus urbes,

225

Mortali quamvis minus est fas dicere cuiquam,

Hoc tamen haud sileam cunctos, quibus optima curae

Publica res fuerit, vere ingenueque fateri

Omnia se penitus Cosmo didicisse magistro,

Ad bene pertineant urbem quaecunque regendam.

230

Et dubitabis adhuc priscae, Florentia, Romae,

Vnde genus ducis Syllano milite primum,

Te fortunatam longum conferre per aevum?

Quae sit divinos quamvis complexa nepotes,

Imperium terris animos aequarit Olympo,

235

Hoc tamen hanc uno superas penitusque necesse est,

Semper in hoc uno saltem tibi cedat alumno.