Naldo Naldi elegiae ad Laurentium Medicen 2, 39

Testo base di riferimento: L. Juhász, 1934

Cura dell'edizione digitale: F. Boschetti


39. ad Nicodemum Tranchedinum de suis et Francisci
Sfortiae et Cosmi Medicis patris patriae laudibus

Huc ades, huc ad nos, Tritonia, respice, Pallas,

      Huc ades, e summi vertice nata Iovis.

Huc, precor, huc duplici venias ornata decore,

      Huc habitum duplicem, diva benigna, geras,

5

Quem fers, cum bellis inter libet esse gerendis,

      Quem fers, cum doctos instruis arte viros.

Illius en pedibus quoniam modo dicere claudis

      Aggredior gravibus facta canenda modis,

Qui, tu seu galeamque geras hastamque trementem

10

      Ingenuisque iuvat seu dare te studiis,

Semper te coluit, semper tibi deditus uni

      Artibus incubuit, casta Minerva, tuis,

Sed tamen, ut decuit, prius es, Nicodeme, secutus

      Otia nimirum pacis amica bonae.

15

Nam, dum nec gravibus bellis erat utilis aetas,

      Dum puer invalidus membra tenella geris,

Te capiunt Musae, quarum correptus amore

      Et noctes illis invigilasque dies.

Sic puer es nimium, donec non aptus et armis

20

      Discendi cupidus otia pacis amas.

Ast, ubi crescenti venit tibi firmior aetas,

      Qua nova militiae pondera ferre queas,

Vel monitu matris primis es missus ab annis

      Tu puer ipse licet, missus in arma tamen.

25

At quibus auguriis, veluti nam mater honores

      Vidisset, quales hinc aditurus eras,

Admonet antiquas subito te linquere sedes,

      Admonet eventus vaticinata novos.

Non secus, ac natum divino carmine mater

30

      Compulit Euandrum regna Latina sequi,

Dum fore dicebat, patrios si linqueret agros

      Filius, Arcadicos desereretque Lares,

Vt bona prosperitas Latiis superesset in oris

      Vtque ibi praesentes posset habere deos.

35

Hinc igitur tremulum pontem patriosque penates

      Deseris inceptis matre favente tuis,

Qua penitus monstrante viam data fata secutum

      Te capit anguigeri regia celsa ducis.

Ast, ubi praestanti Gallus te mente Philippus

40

      Ad summos norat posse venire gradus,

Segnem non patitur puerum te ducere vitam

      Nec torpere gravi membra tenella situ,

Ad doctos nam te subito iubet ire magistrum,

      Fiat ut ingenium cultius inde tibi.

45

Iam sol bis senis lustrarat mensibus orbem

      Sextaque iam nitidis luna redibat equis,

Cum te Pieria doctum perspexit ab arte

      Dux tuus et vires sensit adesse novas,

Nam, tempus venisse ratus cum forte putaret,

50

      Fortia quo peteres Palladis arma trucis,

Te vocat haec dicens: Cupio, maiora sequaris,

      Summa tuus, cupio, sidera tangat apex.

Est mihi nanque gener, cui nec parere recuses;

      Quae tanto fuerint, accipe, gesta viro.

55

Tempore nam ex illo, quo Martia castra secutus

      Auspiciisque suis bella gerenda subit,

Rettulit invictus semper Franciscus honores

      Sfortia et adversi contudit arma ducis.

Huic ego te parere velim, dum membra relinquet

60

      Spiritus et vacuas, umbra, ferere domos.

Sic ait. At monitis placidas tu porrigis aures,

      Sfortiadae magno nec comes ire negas,

Cui tu non aliter servisti tempus in omne

      Principis asservans iussa verenda tui,

65

Olim servierit Phrygio quam fidus Achates

      Aeneae, sedes dum peteret Latias.

Sed, quanquam, soceri parent cui regna Philippi,

      Plurima signa tuae sedulitatis habet,

Non tamen est ullum maius, si cuncta revolvas,

70

      Aut magis ingenium quod probet inde tuum,

Quam tempus, quo forte graves succensus in iras

      Intulit in generum bella nefanda socer.

Nam, cum Picenti, quem iam domuisset in armis,

      Sfortiades magnus iura petita daret,

75

Hic socer indoluit, genero cum forte timeret,

      Ne nimis ingentes accumulentur opes.

Quo non, Livor edax, penetras? Tu, dire, veneno

      Inficis et fratrum corda replesque gravi.

Quin stimulis socer ipse tuis agitatus amaris

80

      Invidit genero regna tenenda suo.

Nam, cum Sfortiadae spectaret castra Philippus

      Vndique Bebriacis esse referta viris,

Omnibus edixit, quos sub dicione teneret,

      Posset et imperii cogere iure sui,

85

Audeat ut nullus patria discedere ab urbe,

      Audeat aut generi castra subire sui

Atque, acie quicunque prius mansisset in illa,

      Se properet celeri proripere inde fuga,

At, si quis dicto nolit parere iubentis,

90

      Exilio poenas sentiat ille graves.

Quae vox ut timidas illorum venit ad aures,

      Sfortiadae magnas qui sequerentur opes,

Dum sibi quisque timet, monitus nisi servet ad unguem,

      Tam fortem bello deseruere ducem

95

Te praeter, Nicodeme, loco qui immotus eodem

      Sfortiaden solita pergis amare fide,

Nam neque te diri potuerunt saeva Philippi

      Proposito firmum vellere iussa tuo;

Non, licet exilium fuerit mortemque minatus,

100

      Passus es egregium deseruisse ducem.

Quin etiam princeps, cum te minus ille periclo

      Edoctum saevus cerneret esse tuo,

Dixerat agnatosque tuos caramve parentem,

      Ni redeas, atrae se dare velle neci.

105

Tu tamen irati saevissima dicta Philippi

      Tempsisti nullis territus inde minis,

Cum tu saevitiem malles sperare tyranni,

      Quam tibi cana fides eviolanda foret.

Quam simul ac vidit princeps Attendolus in te

110

      Virtutem clara luce nitere magis,

Detegit, arcano quodcunque in pectore claudit,

      Et comitem mentis te iubet esse suae.

Sic, cum te lapides dicendi nosceret arte

      Mollitos verbis posse movere tuis,

115

Quod tibi nascenti dederat Cyllenius, artes

      Has, quibus in superos utitur ipse deos,

Imperat Ausonias a te lustrarier urbes,

      Concilies populos ut, Nicodeme, sibi.

Ast, ubi fecisti, tibi quae mandata dedisset

120

      Et quaecunque iubens dixerat ille tibi,

Etrusca voluit tandem te ponere sedes,

      Qua viget imperiis Lydus, in urbe, leo.

Sfortiades alibi nullos quia noverat acer

      Esse viros, cuperent qui meliora tibi sibi,

125

Praecipue Cosmum, qui, quantum Phoebus Apollo

      Exuperat radiis signa minora suis,

Etruscos tantum vicit pietate Quirites,

      Vnde novus patriae dicitur esse pater

Et merito, quoniam, veluti pater omnibus esset,

130

      Gestabat patriae pondera cuncta suae.

Nam, cum non aliter, quam quondam Iuppiter Ammon

      Vaticinans populis vota petita daret,

Hunc petis assidue, veluti qui principis esses

      Noscendi cupidus fata benigna tui,

135

Donec ea Cosmus Medices in sede locatus,

      Qua solitus populis reddere iura suis,

Pro domino, Nicodeme, tibi responsa petenti

      Reddidit ex adytis talia dicta pater:

Eveniet, videor iam nunc mihi cernere tempus,

140

      Eveniet vobis protinus illa dies,

Qua, nunc innumeras qui ductitat aere cohortes,

      Egregia fortes qui regit arte viros,

Sfortiades summa pariet virtute triumphum

      Iis similem, Latii quos peperere duces.

145

Nam, quae Bebriaco parent modo regna Philippo,

      Victori venient emoderanda novo.

Atque ibi, quam sapiat, demum spectare licebit,

      Sfortia quamque bonae tempora pacis amet,

Cum quibus est teneris semper versatus ab annis,

150

      In Martis pugnas desinet ire graves.

Perspicient omnes illum, non dira libenter

      Bella nec ut per se suscipienda forent.

Sed, quia, quod propter tristissima bella geruntur,

      Cum sibi, tum reliquis otia longa daret,

155

Hoc duce sic Iani templum claudetur et intus

      Mars fremet atque iterum vincla molesta geret.

Tunc et prisca Fides ad nos pariterque redibit,

      Quae lances iusta temperat arte pares,

Hinc Pax purpurea frontem redimita corona

160

      Grata per Ausonias ibit amica domos.

Turba nec in Latiis ulli tunc fiet in agris,

      Opilio tutas quisque tenebit oves.

Securi terram poterunt versare coloni,

      Fructus et a culta suscipietur humo.

165

Vrbibus Etruscis peragent tunc otia cives,

      Hostibus a saevis nec metus ullus erit;

Otia, quae nostri nolint turbare nepotes,

      Otia, quae maneant, dum feret astra polus.

Haec ubi divino Medices dedit ore locutus,

170

      Sfortiadae properas cuncta referre tuo.

Qui, simul accepit, quam se bona fata sequantur

      Eventus Cosmo vaticinante bonos,

Acrior hinc rebus sese parat ille futuris,

      Acrior ad summos nititur ille gradus,

175

Donec ad imperium rerum venit ille novarum

      Marte tenens soceri regna subacta suo.

At princeps, retinere, tuus, cum vellet eodem

      Consilio regnum, quo duce nactus erat,

Te iubet assidue scitari oracula Cosmi,

180

      Te iubet et tanti pectora nosse viri,

Vt, quod ad imperium monet hic opus esse tenendum,

      Absenti domino rite referre queas.

Ex quo non secus heroas novus inter utrosque

      Iungendae mentis tu mediator eras,

185

Quam sit Mercurius caelo demissus ab alto,

      Cum superis properat iussa referre Iovis.

Hac te vel causa potes appellare beatum,

      Hac te felicem dicere sorte potes,

Fecerit ingenii cum te fortuna duorum

190

      Participem Cosmi Sfortiadaeque patrum,

Quorum nulla quidem reticebunt saecula laudes,

      Deleat aut quorum nomina nulla dies.

Quos modo cum miseris tulerit mors improba nobis

      Ausaque sit tantum Parca maligna nefas,

195

Inter et illorum natos mediator amicus

      Sis, decet ut vitae tempora cuncta tuae.

Nam, virtute nova cum par modo natus uterque

      Parque sit ingenio natus uterque patri,

Sfortiadum semperque colas Medicumque penates

200

      Et medius venias inter utrumque genus,

Vt tua prosperitas coeptum, Nicodeme, tenorem

      Servet ad extremos continuata rogos.