Ubertino Pusculo Constantinopoleos libri 4

Testo base di riferimento: G. Bergantini, 1740

Cura dell'edizione digitale: Ketty Peruch


Constantinapolis quarto direpta sub hoste est

 

Talia dum fieri Teucrum dux audiit, acres

Haud animos cohibet, nequaquam et bella remittit:

Sed magis insanit, ruit ac stimulatus in arma;

Percitus indomitum et martem suscitat ira

5

Immani; populos ex omni convocat orbe.

Ire ad militiam, Carosque relinquere raptis

Coguntur patres armis cum coniuge natos,

Antiquosque lares, agrorum, et dulcia regna.

Dic mihi musa quibus terris coiere tot armis

10

Instructi varii populi, tot dissona voce

Agmina in excidium graiorum nominis unum,

Constantinapolis quod tunc servabat, et urbis

In praedam, memores; scis namque haec omnia diva.

Me doceasque novum vatem canere horrida bella

15

Collectasque acies bello, et quae funera facta.

Lectos iussa viros excelso Byzia muro

Mittit in arma prior, gallorum condita quondam

Viribus: ad latera squallentis frigore Olympi

Fontibus irriguis, et munere fertilis agri.

20

Nec procul hinc vasto posita est Mellagina campo

Taurorum, qui mille iugis versatur. Abundant

Centum per vicos Cereris laeta ordea flavae:

Hinc et multa virum pharetris, arcuque sagittis

Collecta ex agris ducuntur millia; lino

25

Velati, tristes sua pinguia rura relinquunt.

Deferitur Nicaena suis cultoribus alto

Vrbs gemino praecincta muro, sed inania tecta

Desolata tenet quondam directa sub hoste.

Linquit agros laetos positis agricola aratris.

30

Tu quoque rege potens olim Nicomedia claro

Vidisti antiquis tua rura inculta colonis

Abductis, durisque horrescere sentibus arva.

Littora quique colunt populi tua bosphore laeta;

Thratia, quique ferunt latae propontidis agros

35

Soliciti rapiunt arcus pro vomere lento;

Et gladios, peltasque breves, clavasque nodosas.

Quot, longus populos ima radice receptat

Nubibus, et vento, ac pluviis pulsatus Olympus,

Bithyniam, Phrygiamque secat, latera ardua tollit,

40

Agmina tot veniunt. Celeres quibus arma sagittae

Dependent humeris, et cornea cornua; lenti

Arcus, atque habiles peltae, gladiique recurvi.

Nec vos qui bibitis Xanthum Symoentaque troes

Exiguos, celebres musarum carmine, terror

45

Martis continuit: memores cecidisse Pelasgum

Ilion egregium dextris, famosaque regna.

Et Priamum ante aras caesum, clarumque peremptum

Hectora Pelidae raptatum pergama circum

Vocibus, atque auro ad tumulum genitore redempto.

50

Paphlagonesque suas promunt ad praelia vires,

Et qui ludentem cernunt per rura quietum

Maeandrum, flexo, et repetentem flumine fontes.

Eo quae felicem dicebat lydia Craesum

Inscia venturi extrema in tempora fati.

55

Aurea profundens pactolus stagna per agros

Depositis armis caeteris rapuisse colonos

Martia tela, leves arcus celeresque sagittas

Sensit, desertis miratus currere campis.

Pamphilios, mysiosque armat, lyciosque futuri

60

Sortibus ex Phoebi doctos, qui more feruntur

Quondam gentili, sardos unaque furentes

Insani rumor belli. At quos Asia mittit

Vnius alba ducis tantum vexilla sequuntur.

Nec qui magna colunt ventosi littora ponti

65

Cessarunt populi, missi venere Synopo

Ac Semiso. Et proprium quamquam novere tyrannum,

Machmetti tamen arma iuvant, nec profuit illis

Quod graios referunt antiqua ab origine patres.

Asia tot gentes dimittit ad arma coactas

70

Vrbis in excidium clarae gentisque Pelasgae.

At non parva magis Teucro pars robora de se

Auxilio Europae depromit, pressa tyranno

Quae iacet a Phrygio. Coeunt (proh fata!) Pelasgi

Pro Phrygibus contra moturi bella Pelasgos

75

Et penitus Danaum contendunt perdere nomen.

Thracia prima suas glomeratas frigida vires

Condensat, magni sternant qua nominis urbem

Threiciam. Macedum, nec desunt arma propinqua

Quae sub Pelleo quondam domuere tyranno

80

Totam Asiam, et Medos, Parthos, solisque recentis

Eoos populos. Babylon, longeque remota

India, si qua videt tellus erumpere Nilum,

Et quae cornigeri templum Iovis Africa circum

Innumeris colitur populis, Cancroque Cyrene

85

Subdita, nec puteis imis capientibus umbram

Paruit his armis; nunc iussa in bella moventur.

Thessaliae qui rura tenent, umbrosaque Tempe

Montibus atque altis medios coluere Philippos,

Et qui Penei in ripa federe dolentes

90

In laurum propriam Daphnem vertisse figuram

Natam, dum fugeret Phoebum capienda sequacem

Accensum Veneris flammis, puerique sagitta

Percussum; in bella haec iussas misere cohortes.

Tu quoque, qui gaudes arcu, volucrique sagitta

95

Sarmata; sub gelido ripas ad fluminis Istri

Arcto porrectis Machmetti viribus auges

Agmina, vicinum bellumque aggrederis armis.

Locrorum, dolopumque manus discrimina miscent

Bellica. Nec tanti mansisti innoxia motus

100

Moesia. Nec Mediam quam claudit Moesia circum

Dacia Romanis olim possessa colonis.

Nec non aonidum fontes Boetia sacros,

Ac Thebais Cadmaea tenens celsumque sub auras

Parnasum, et scissum geminis Cyrrhaque, Nysaque

105

Phoebo olim Bacchoque sacris iussa agmina mittit.

Hepirus regnata olim de stirpe creato

Eacidum Pirrho, Romana lacessere marte

Regna auso, Teucrum sequitur nunc signa, ducisque

Auxiliis auget Machmetti robur, et armis.

110

Illyricae, et gentes pugnaces barbara, et ipsae

Arma iuvant, iussaeque ruunt in praelia scaeva.

Agmina purpurea haec Europae signa sequuntur.

Atque ducem, Soli tanta est cui tradita cura.

Sic passim collecta petunt ubi maximus urget

115

Dux qui novum meditatus agit formidine bellum,

Incumbitque ardens fieri tormenta per orbes

Aerea magna, quibus iactis ut fulmine saxis

Ingentes quatiat muros, aditumque ruina

Ingenti aperiat sibi magnum, irrumpere in orbem

120

Quo valeat medium, turmasque infundere late.

Vtque grues, quae stagna diu piscosa Caistri

Depastae Nilum trepidum, meroisque paludes

Dum repetunt, scindunt magnis clangoribus auras

Aethereas coeli; primo haud diversa tenentes:

125

Littera sic serie servata scribitur. At mox

Frangitur, et nunc has nunc illas ocior alis

Praeterit. Ast demum ut se immisere paludes

Iliacas, tremuere undae, piscesque sub undis.

Sic se se populi Teucrum diversa locorum

130

Linquentes petiere ducem, spe pectora praedae

Impleti, clamore vias camposque replebant.

Nec minus ad bellum Danai paucique Latini

Componunt se seque armis ad proelia fortes

Accingunt, urbemque parant defendere pugna

135

De muris, pulchra, et pro libertate subire

Omnia dura feri Martis, mortisque pericla.

Occludunt portas, pontes, qui ad moenia ducunt

Dirumpunt, fossasque cavant, atque agere terrae

Educto, muros forti munimine cingunt.

140

Congeritur ballista cavis, et missile ferrum

Turribus, atque ictu torquenda phalarica magno.

Et vigiles per longa suis stationibus adsunt

Moenia custodes; aliisque ambire vicissim

Cura datur, dum nocte latent conamina furva,

145

Insidias, fraudesque virum, explorare locosque

Vrbis, custodes crebrisque exsolvere somno

Vocibus, inque vices mutatur tessera noctis.

Portarum primis custodia creditur urbis

Civibus, his fidei sotii iunguntur, et aequam

150

Succedunt belli sortem, casusque Latini.

Aurea porta datur ponto vicina sonanti,

Cantacusine tibi, duplici circumdata muro

Andronice, ac geminis hinc inde et turribus altis

Castelli in morem conservans limina tuta.

155

Huic Catarinus adest Venetum de gente vetusta

Contarina, illi parebat multa iuventus.

Creduntur, Nicolae, tibi, praefecte, Gudello

Cui cognomen erat, Pegaeae limina portae.

Haud illo inferior Grittus Baptista fidelis

160

Iungitur huic sotius, Venetum decus, optimus illi

Fulget in ore nitor, fortique pectore virtus.

Armatis micat in mediis magnoque sub armis

Corpore circumagitur, sotiis fidissima rerum

Spes belli, praesens animoque, et corpore tantum est.

165

Romani ad portam divi demesticus astat

Cantacusinus, erat Iohannes nomen ab ortu,

Andronicusque, senes ambo, qui gente sub una

Cantacusina orti regis secreta fovebant.

Charsaeam servans Longarius gente Briona

170

Gaudet te sotio clara de gente Georgi

Cornaria. Hic Venetus Cretam generosus habebat.

Fide, armis ambo tutantur sorte suprema.

Regia Hieronymo mandatur celsa Minotto

Qui Venetis tunc urbe dabat pia iura Pelasga.

175

Huic comes, et fidus Iohannes scriba Georgus

Iunctus adest, civem sibi quem Vincentia premit.

Hemmanuel, tibi habenda datur Caligaria civi

Praestanti gentis Gudellae sanguine creto.

Ast Xilina tenes, regis de gente vetusta

180

Paleologe, prope est portum quam limina portae,

Hemanuel. Longe haud succedit proxima, Graii

Quam dicunt Cinagon, Gabriel Trivisanus habebat

Cui geminae Venetum parebant forte triremes.

Regia non ausus, rege referente, tueri

185

Tecta, maris trepidus classi propriora paratae

Littora delegit, facilis fuga ferret ut ipsam.

Hunc delecta manus iuvenum stipabat et ingens

Murorum tractum ad littus complexa tenebat.

Ad portam Phari custos Alexius idem

190

Disypatus. Tibi diva tuam Theodosia servat

Bamblacus portam. Puteae Metochitus astans

Paleologus habet. Platea Philanthrochus. Actu

Basileam, Luca, portam tibi, Notare, custos

Commissam servas. Alias quae littora circum

195

Aequoris aspiciunt portas diversa virorum

Corpora sorte legunt vicina et moenia servant.

Tum vero populum graium iam proximus angit

Machmettus, rumorque novus per moenia currit.

Tempus adesse suas quo promant sanguine vires.

200

Atque hostes contra pro libertate parentur,

Natorumque decus, natarum, et coniugis, ac se

Et patriam vitam tutentur. Dira movebat

Corda hominum belli facies; atque exitus ipse,

Si male succedat, si adverso numine pugnent.

205

Praeterea monstris diris terrentur, et atris

Prodigiis, coelo, terra, et super aequore visis.

Paucos ante dies angusto ex aequore capta

Ostrea, sanguineo maduere infecta rubore.

Sanguis erat succus proprius, fluctusque cruenti

210

Aequoris. Et coelo crebri micuere per auras

Nocte ignes. Animos insueta tonitrua crebro

Terrebant sonitu horribili, nimbisque

Fulgure disruptis veniebant fulmina densa.

Ipsa etiam tellus vento concussa sub ima

215

Radice intremuit, ruere, et visa omnia tecta

Vrbibus in magnis, ac terrae mergier alto

Noctes, atque dies fundo, Stigyaque palude.

Fama quoque attulerat vastantem rura draconem

Ingentem pecori magnisque inferre ruinam

220

Armentis, morsuque truces costernere tauros

Tabifico, et praedae depasci viscera passim

Desertisque metu venientem cedere aratris

Agricolam, et petiisse fugam, segetemque secari

Inceptam liquisse ferunt. Vacuosque manere

225

Ruricolis campos. Hunc per deserta vagari,

Afflatuque loca inficientem pergere ad urbem:

Talibus attoniti monstris per templa precantur

Sancta Deum, matremque Dei, effigiemque verendam

Supplicibus portant votis per moenia multo

230

Ipsius populo comitanti Virginis. Hymnos

Decantant circum coetus iuvenumque, senumque.

Illa sed immotos oculos, mitissima quamquam

Virgo tenet precibusque aures occludit. Et aurae

Protinus orantis populi prolata tulerunt

235

Verba leves; funduntque preces de pectore inanes.

Machmettus celeri interea citus agmine ad urbem

Carpit iter. Quartoque die sub moenibus altis

Castra locat, figit subito et tentoria campum

Crebra per immensum. Trabibus turresque sub auras

240

Erigit: ac nigram in noctem tormenta peracta,

Compacta, connexa trabe, valvisque feruntur

Praestructis muro cava ferrea, fulminis ictu,

Quae lapides torquent immani pondere vastos

In muros, turresque altas, et moenia. Magno

245

Quae a sonitu atque ardore vocant communiter omnes

Bombardas. Romana ruant quae moenia primum

Tres posuit magnas. Inter quas maxima palmis

Expansis circum bis senis volvitur aequo

Saxa iacit volvenda modo velocius alis

250

Fulminis ac tonitrus sonitum, coelique fragorem

Cum tonat exsuperans. Tresque inter limina bina

Portarum de fonte auroque tenentia nomen

Disponit, totidemque tuos caligaria muros

Quae frangant. Variisque locis tormenta locantur.

255

Prima ingens bombarda ferit Romana citato

Moenia, per nigrum fumosumque aera saxo;

Et quatit impulsu horrisono. Tremuere fragore

Muri. Contremuit tellus, pavidaeque per urbem

Ad sonitum natos strinxere ad pectora matres:

260

Aequoris, et fundo tremuit neptunus in imo.

Primo ictu indiscussa manent labefactaque tantum

Moenia. Se gemini tollunt ad sidera muri

Ingentes, lateque ambo, sed latior ipse

Tollitur interior; celsoque cacumine surgit

265

Altior. Ast primus tormento impellitus, ictus

Sustinet infractus primos, quam immobilis haeret.

Sed postquam bombarda iterum contorta secundo

Percussit; valuit nequaquam pondere tanto

Saxa pati immotus murus, sed cessit, et amplum

270

Ad terram congesta ruens dat massa foramen.

Tum vero cecidere animis, pavidisque Pelasgi

Pectoribus riguere metu, cum cedere murum

Bombardis videre soloque aequarier imo.

Vulneribus captos iam iam fore mente volutant.

275

Deplorant patriam ruituram. Pignora deflent

Dulcia natorum, ac sortem miserantur iniquam

Aetatis tenerae. Iam fata extrema suorum

Seque videre putant; segni et moerore tenentur.

Rex subito accurrit patriae succurrere vimque,

280

Atque animos fractis adiungere civibus. Acres

Huc tali accurrunt milites; ductorque Iohannes

Iustinianus adest Genuensis. Navibus altis

Hic praerat geminis, illis qui forte diebus

Venerat, atque urbi auxilium regique ferebat.

285

Rex mercede virum conduxerat, ac sibi fidum

Fecerat hunc socium patriae in discrimine tanto.

Accelerat simul, et Grittus, numerosa caterva,

Quem iuvenum comitata fremit confligere Teucris.

Vt venere vident disiectas undique moles

290

Saxorum, elatamque ictu quassamque fenestram

Moenia porrigere, et pavidas astare cohortes

Pro muro attonitas quas rex hortatur, et ultro

Suscitat in pugnam, atque animis et viribus implet.

Hoc primus Baptista facit, fortisque Iohannes

295

Succeduntque loco deserto, et corpora telis

Impavidi obiectant. Illuc sarmenta iubentur

Afferri, terram effodiunt, tumulumque sub auras

Aggere constructo educunt, plaustrique vehuntur,

Longa trabes, tabulae, limum quocumque recessu

300

Vrbis materiam convectant. Principe viso

Certatim se opere accingunt. Presentia regis

Vrget eos: Italique monent contemnere mortem

Pro laribus patriis; primi nam moenia captant

Conquassata. Petunt armis clamore ruentes

305

Post iactum tormenti hostes; et vulnere turbant.

Rex urbi hinc atrox cernens instare periclum

Et belli summam huc Machmettum afferre caputque,

Hac statione legit Teucro contraria nitens

Considere. Ad muros ponit tentoria divi

310

Romani, medius gemina inter moenia. Iungit

Se socium, iuxta et regem tentoria figit

Invigilat, noctesque dies ac robora muro

Collocat, et noctes insomnes ducit in armis

Iustinianus. Eo carpebant praeside multi

315

Graiorum segnes lentam per membra quietem

Mollibus in stratis, ac si pax longa fuisset

Stertebant noctem totam; nec praelia mentes

Tangebant miseris, totumque nocte Latini

Stantes pro muris miscebant. Aggeris ullum

320

Non hostes contra tollendi cura movebat.

Quin etiam duris italis quos pugna laborque

Conficit assiduus, non potus, non cibus ullus

Redditur. Haud civis nummum qui impenderet unum

Est compertus ea, quamquam ditissimus esset

325

Tempestate, suam patriam quo ex clade receptet

Tam dira. O miseri, ne tanta pericula vitent

Divitiis, parcunt: quas dum servare laborant

Solliciti produnt ipsos, patriamque, domosque

Hostibus. Et praeda Teucri ut potiantur opima

330

Causa fuit. Tali ad muros certamine Teucri

Certant, assiduis quatiunt dum moenia saxis,

Expectata diu tandem de littore venit

Hellespontiaco classis delata secundis

Flatibus. Armatae verrebant aequora nigra

335

Bis denae ante alias fluctu spumante triremes.

Pone secant aliae centum mare remige puppes,

Quinquaginta illas parvae comitantur. At ecce

Summis de speculis custodes protinus edunt

Adventare rates hostiles iamque propinquas

340

Affore. Dispositae naves porti hostia claudunt

Turritae; ac trabibus, ferro et connexa catena

Littore ab utroque ingressum religata coercet

Ferrea. Praeterea ponuntur littore passim

Quae pulsent tormenta rates, si forte coacto

345

Agmine corripere portum, cursuque citato

Ingressum tentent, fracta et tranare catena.

Verum ubi delatae vento applicuere carinae,

Impetus, inflatis in portum currere velis

His fuit. Ast puppes tamquam castella tueri

350

† ut videre succeduntque aditum hinc inde, angustumque patere †

Naves per medias ingressum: territa classis

Transvolat, et supra vicina ad littora tendit.

Phoebus bis quinos coelo vix fecerat orbes,

Quatuor ecce rates turritis moenibus aequae,

355

Quae Danais rerum fessis frumenta vehebant,

Cernuntur celsa e specula Propontidis amplae.

Iam freta scindebant austro crepitante secundo

In puppim, fluctusque canos spumamque secabant.

Bis centum iuvenes vectabat singula puppis

360

Tres genuae extollunt insignia puppibus altis.

Vltima sed regis Danaum se adiunxerat una,

Tutius ut posset medios transire per hostes.

Nuntius actutum Machmetti, currit ad aures,

Quatuor ingentes puppes Propontidis undas

365

Sulcare, ac tumidis urbem contendere velis.

Haud mora cum tota iubet his occurrere desse

Praefectum instructa, pelagi quem castra sequuntur.

Correptas subito classes armisque, virisque

Ianizaris complent; e castris lecta iuventus,

370

Electique duces terrestribus aequora tentant,

Actutumque rates italas foedare iubentur,

Ni iussis parere velint, ni carbasa ponant.

Iussa citi peragunt. Celeri ruit agmine tota

Classis remigio. Spumat sub navibus aequor

375

Subtractaeque sonant remis certantibus undae.

Teucer equo vectus de littore praelia spectat;

Multaque Teucrorum concurrunt millia: laeti

Expectant finem pugnae, praedamque futuram

Coniectant, prestet sibi si fortuna potiri

380

Navibus his brevi, et victores urbe Pelasga.

Nec minus ex omni populos confluxerat urbe

Commixtique ruunt matres, puerique virique.

Ascendunt alii muros, hi tecta domorum,

Hique petunt cursu visuri bella theatrum

385

Hippodromon, late spectare unde aequora possunt.

Letitiaque, metuque omnes pavor improbus haurit

Vota † duplicant, fundunt de pectoris imo

Quique preces summoque Deo, magnaeque parenti;

Incolumesque rogant portu succedere puppes.

390

Proxima iam ratibus classis troiana Latinis

Aequora verrebat. Subito deponere vela

Clamatur magna praefecti nomine voce.

Stentque rates celsa edicunt de puppe triremis.

Hi parere negant. Sed vento carbasa pandunt,

395

Et cursum inceptum peragunt, pelagoque feruntur.

Nos clamore petunt Teucri, cinguntque corona

Vndique condensae naves pugnamque tubarum

Accendunt sonitu, praedae spe praelia tentant

Invaduntque rates; capiant nisi protinus illas

400

Dispudet. Ast contra sese defendere telis

Tormentisque parant itali, latisque dolabris,

Saxaque devolvunt. Alii mucronibus astant

Ferratosque tenent contos, prohibentque ruentes

Apprensare rates Teucros, et missile ferrum,

405

Ac tormenta alii torquent per densa carinis

Agmina; caede virum complentur robora, latae

Ingens et gemitus auditur vulnere crebro

Vitam exhalantum, duroque in marte cadentum.

Tollitur in coelum clamor, pulsantur utrinque

410

Littora, tot classis resonant impulsibus undae

Neptunique horrent multo rubefacta cruore

Arva, auster celeri plenis fert agmine velis

In puppim spirans naves, nec flare quievit

Structa donec statuit super aequora, bosphorus arctat

415

Littora ubi geminae telluris. Deserit illic

Ventus eas. Cecidere signus sub moenibus acris.

Tum vero exoritur pugna, increvere remisso

Teucrum animi vento. Segnes fessosque Latinos

Non duraturos longo duxere labori.

420

Praeterea pudor incendit, de littore spectans

Haud procul et princeps Machmettus, concitat iras.

Ingentem attollunt clamorem. Pontus, et urbes

Et clamore virum resonant, strepituque turbarum

Moenia. Tumque ruunt alacres spumosa triremes

425

Cerula, remigio impulsae. Simul impete vasto

Illisere rates italas, latera altaque cingunt.

Sed non et Latios tenuit mora. Ventus abivit

Vt placidus, iungunt una connexa rudenti

Robora porrectisque intendunt funibus omnes

430

Puppes, inque vicem pelago mansere ligatae

Quatuor ut turres. Furit hinc atque impetit illinc

Barbara tum classis manibus pars pensat adactis

Summa ratis. Longe stantes pars dimovet arcu

Missilibusque viros. Contra stant puppibus altis

435

Armati, strictis gladiis, Latisque dolabris,

Obtruncant dextras prensantum, aut pectora contis

Transfodiunt. Manibus volvuntur corpora trunca

In freta Teucrorum, socia et super agmina late

Exanimata cadunt; et vasto pondere cladem

440

In socios peragunt, requiem non saxa, nec ullam

Tela dabant hosti. Clypei pulsantur, et ictus

Non sufferre valent. Crebris tinnitibus ambo

Et galeae resonant, et viribus aera fatiscunt.

Celsa velut cum montis aper iuga setiger actus

445

Deserit, et spissam canibus latrantibus intrat

Arboribus vallem, prohibet si fluminis unda,

Vel nimium limosa palus transire: prementum

Turba canum insequitur, nec retro flectere terga

Dant arma instantum latronum infesta. Furens tunc

450

Consistit, subicitque truces ceu fulmina dentes:

Terribilis mandit spumam. Terga horrida feris

Stant rectis, oculique micant ut fulgura. In iram

Ac rabiem se se instigat. Tum proripit ardens,

In mediosque canes fertur. Nunc saevit in ipsos

455

Latrones, ac dire ferit, sternitque cruentus

Hunc modo nunc illum. Non audet caetera pubes

Caede pavens dura, atque exemplo territa magno.

Non ipsique canes conferri cominus audent;

Sed longe in ventos latrant, tela irrita iactant.

460

Haud aliter Teucrum atque italum se classis habebat.

Aureus Oceani currum iam merserat undis

Phoebus, et humentem nox terris duxerat umbram.

Cum lacerae Teucrum se subduxere carinae

A pugna, fractaeque abierunt. Signa pudoris

465

Cum gemitu secum asportant, caedesque suorum.

Quatuor at puppes italas intra hostia tuta

Remulcant hinc Venetum de puppe revinctas

Funibus obliquis obscura in nocte triremes.

Victores nautae laeti sua corpora curant,

470

Roboraque instaurant victu; post membra sopore

Fessa fovent dulci, laxant et pectora cruris.

Machmettus rabida sub noctem exaestuat ira

Pectora nec requiem, placidum nec lumina somnum

Accipiunt; curasque graves dolor improbus auget,

475

Ac pudor insanus. Varii per pectora casus

Discursant: pugna infelix, sociumque ruina

Ante oculos volitant, speratae ac gloria praedae

Frustrata instigat. Naves foedare Latinas

Destinat, ulciscique suos. Ita corripit altis

480

Tum subito e stratis corpus; furibundus, et ira

Ferridus e somno socios clamore fatigat.

Hos iubet ante diem tormentum montes in altos,

Qui Galatae impendent, ingens vectare, supraque

Ipsiusque domos urbis, Galataeque penates,

485

In portum, atque ipsas naves muralia saxa

Torquere, ac portu medio lacerare sedentes.

Iussa parant celeres. Radiis lustraverat orbem

Sol rediens: tonuit subito bombarda fragore,

Improvidos animos turbans; et moenia supra

490

Vrbiculae fumum involvens densum aera rumpit,

Et venit, extremumque aufert de puppe revulsum,

Structum Martis opus, falsasque intorsit in undas.

Ecce aliud stridens non aequo pondere saxum

Decidit in portum, et puppis latera ardua strinxit.

495

Nec mora: namque duo astabant tormenta: secutum

Infremuit saxum, mediumque intercidit altas

Naves; at nullam contingens mergitur undis.

Tum vero trepidare rates, solamque catenam

Deserere, ac vulsis uncis ad moenia, et altas

500

Se Galatae referunt ripas, muroque teguntur.

Sed non idcirco Teucri torquere sub ipsos

Desistunt muros: aliquam si mergere dextra

Sorte datur puppim. Galatae super ipsa domorum

Culmina, dum vires non sufficit impetus illis

505

Saxa cadunt pacem quamvis tunc ipsa teneret

Cum duce Machmetto patitur discrimina belli.

Sed Phryges iratum numen sensere benignum.

Navis erat genuina, malus centurius in qua

Vexerat in mercem dominus vim maximam olivi

510

Barnabeus, Phrygibusque illud vendiderat auro,

Quo tormenta igni candentia spargeret; ut sic

Hoc aspersa ictus duplices, geminataque mittant

Pondera saxorum in muros, citiusque ruinam

Hostibus optatam faciant, aditumque patentem.

515

Saxum unum (res mira quidem) postquam exiit actum

Aera per liquidum, subito se tollit in auras,

Et recto nubes densas celere agmine transit,

Impete non alio, quo coelo fulmen ab alto

Praecipitat; post se cunctis cernentibus ipsam,

520

Quae propior stabat ripae religata, petivit,

Percussit mediamque ratem. Tabulata solutis

Iuncturis cessere: petit fundum usque carinae,

Et fregit. Disiecta ratis simul accipit undas,

Mergitur et ponto: vastaque voragine saxum

525

Consequitur. Plausus statim est utrinque secutus.

Christicolae iustum conclamant numen, et iras

Iustas esse Dei; dignasque dedisse fatentur

Centurium poenas; quamquam maiora supersint

Damna homini. Natas teneras, parvasque puellas

530

Dum clam subripere attentat; rapit ipse superbus

Machmettus victor; praeda gaudetque potitus

Interea dux ipse Phrygum, prohibere catenam

Vt videt a portu classem, et simul hostia claudi

Custodia italum ratibus: putat arte per altos

535

Montes in portum persarum extrema secutus

Regis transferre, atque una consternere pontum

Ponte super structo: et cuneos transmittere siccis

Ipsi urbi pedibus tumidum super aequor, et undas.

Xersem fama canit quondam stravisse frementem

540

Hellespontiacum pontum, et iunxisse reiunctam

Ponte Asiam Europae, siccis atque agmina plantis

Innumera ex Asia Europae immisisse. Minacem et

Montis Atho fecisse iugum transcendere puppes,

In summoque ferunt passis transcurrere velis

545

Vertice, Neptunumque ausum compescere loris.

Mons parvus Galatae supra caput eminet urbi:

Plantis conspicuus, Baccho et gratissimus, uva

Fertilis, ac pomis, et amoenis consitus hortis;

Ascensu facilis, altoque in vertice planus,

550

In mare declivus parva cum valle, columnis

Haud longe a geminis, surgunt quae ad sydera rectae;

Vnde solent naves ventum expectare faventem,

Si petitur Ionium, Boream; si pontus, at Austrum.

Hac dux ipse ratus facilem fore navibus alto

555

Subductis pelago ascensum. De valle recidi

Arboream silvam iubet: atque insternere latam

Excelsum in montem usque viam, et de vertice ferri

In portum facili impulsu per strata carinas.

Haud mora: paretur dictis. Via strata per imam

560

Vallem coepta latus montis complectitur, ac se

Per declive ferens spatiosa ad littora portus

Porrigitur; transversa trabes tellure dolata

Ponitur in numerum, spatio, nec distat iniquo.

Tum per ligna trahunt subductas uncta carinas

565

Certatim innixi Teucri. Scandunt iuga montis

Alta manu, puppesque fluunt ad littora pronae

Aequoris ignoti; miratae currere celsum

Per collem, rursus ponto redduntur, et imo

Conduntur portu; ac late spatiantur in undis.

570

Iam pars classis erat Phrygiae convecta, sinumque

Lustrabat: portu et neptunia bella ciebat.

Ponsque cadis nixus iunctis tabulis trabibusque

Littoris in summo medius pendebat et undae.

Tunc itali, Veneti ac genuenses urere flammis

575

Stabat qua portus, classem nil tale timentem

Consilia inceptant Phrygiam sub littore curvo.

Conveniunt Venetae praefecti classis in aedem

Petri Clavigeri sacram. Praefectus et ipse

Iustinianus adest Genuensis. Maximus atque

580

Grittus adest Baptista ferens in pectore fida

Consilia. Accedit Genuensis plurimus ordo.

Instructis nocte obscura cum manibus ire

Constituunt, Phrygiaeque ignes subiicere classi,

Mergere vel ponto naves, vel ducere captas.

585

Sed raro in multis sunt fida silentia. Furtim

Detulit accelerans Machmetto nuntius audax

Angelus ex Galata Zacharias, atque suorum

Consilii expandit, maneant quae incendia naves.

Classem continuo subduci in littus ab alto

590

Imperat, et crebris compleri littora mandat

Bombardis, vigilesque iubet traducere noctem

Insomnem, multisque virum loca millibus implet.

Iam Phaetontis equi carpebant gramina cursu

Ambrosia exacto, et fessi sua membra fovebant:

595

Et nox atra polum ingenti obduxerat umbra,

Ac medium vergebat iter: cum classis agebat

Pars italae se se tacita, et troiana petebat

Castra, rates flammis exurere edacibus. Aptae

Et celeres binae praecedunt classe triremes

600

Ex omni electae Venetum; frustraque biremis

Argiva. Ast italisque viris armisque triremis

Credita cui fuerat maior, muniverat ipsam

Egregius Iacobus Cocchus, generosa propago,

Spectatamque manum iuvenum dux ipse regebat.

605

Atque huic cum celsa, stipato vellere tutum

Saxa latus contra monstranti Pape, Iohannes

Se offert primum Genuensis, vulnera forti

Velle rate excipere iactorum turbine multo

Saxorum. Tacite incedunt hoc agmine naves.

610

Ecce facem summa Galatae de turre levari

Cernitur. Hoc Teucris signum fore nuntius ipse

Creditur, ut puppes se de statione moverent

Christicolum. Statuisse vident, hostesque repente

Compositi expectant venientem noctis opacae

615

Per tenebras classem. Cocchus vix castra subibant

<>

Haud procul a fluctu socios hortatur, et inquit.

"Este viri precor, o socii. Memoresque tenete

Vnde genus vobis; italaque origine nati

620

Et Veneta, servate decus, nomenque referte

Antiquum Italiae, fregit quae barbara semper

Tela. Hodie nos clara manet victoria. Nostris

Stat manibus nunc certa salus, exurere classem

Si Deus ipse dabit. Contra non arma valebunt

625

Constantini urbem Teucrum. Nunc viribus autem

Est opus atque animis italum: vos tempore tali

Delegi socios, quod nobis de hoste triumphum

Aut mortem cum laude daret. Compellite cursum,

Et se quisquam armet facibus. Comburite classem

630

Me duce Teucrorum." Sic fatus corripit ardens

Incensam laeva taedam. Dextraque coruscat

Ensem fulmineum atque cruci dedit oscula. Cuncti

Hoc faciunt. Devota ruunt in fata iuventus

Ante aliasque volat puppes agitata biremis.

635

Vix classi coepere faces iacularier: ecce

Intonuit bombarda gravis contorta per umbras

Noctis atrae: non visa ferit frontemque carinae

Adversam qua iuncta ratis tabulata tenentur

Connexa compage secant fluctusque marinos

640

Extemplo a prora usque in puppim quassa fatiscit;

Accipit et fundo puppis mare; cedit, et undis

Paulatim: subitoque ingenti voragine rapta

Mergitur, atque viri rapiuntur vortice. Nantes

Nec valuere iterum summas emergere ad undas

645

Pressi armis. Oritur clamor miserabilis. Ipsis

Nox inimica viam auxilii negat: arma gravesque

Impediunt. Cocchus summis stans fluctibus alta

Voce rogat scapham remo suffultus adire,

Innixus quo certat aquas superare; sed illum

650

Clamantem frustra auxilium rapuere gravatum

Arma imum ad fundum: "Natosque", extrema loquentem,

"Commendo, o cives. Morior, carosque: Deoque

Hanc animam; nostrae quaeso miserescite sortis".

Talia vociferans Neptuni tractus ad ima est.

655

Caetera tum classis tanto conterrita casu

Christicolum retro cessit, nec perdita Teucris

Bella audet conferre manu. Tormenta feruntur

Plurima. Cuncta sonant fremitu, ceu intonet aether.

Adventante die laetos ad sydera tollunt

660

Clamores Teucri victores. Moeror habebat

Christicolas Latios tristis. Tum protinus omnes

Desertos repetunt muros, quos arte superbi

Irruere aggressi varia lateque frementes

Certabant Phryges: et vastas tormenta ruinas

665

Ac latos dederant aditus. Contollere contra

Christicolae tumulos instant, et damna cadentum

Murorum aggeribus redimunt: ...

Captos ecce viros manibus post terga revinctis

Nudatosque trahunt muris ingente tumultu

670

Lictore Phrygii. Strictis mucronibus astat

Insultans, intenta neci, clamore ruitque

Barbara turba, ardens humanum haurire cruorem.

Hos cogunt qui sint fari prius, inde trucidant

Ipsorum ante oculos socium quos Cocchus in illa

675

Qua periit, secum fidos delegerat atra

Nocte. Leves armis nando qui littora pauci

Attigerant, ubi castra hostes immania habebant;

Terque, quater miseri, qui non periere sub undis

Dum lethum effugiunt sine ferro, et vulnere capti

680

Vt pecudes, hominum dextris cecidere nefandis.

At rex exequias, miseri solatia casus,

Et tumulum iussit fieri pro munere inanem:

Egregiasque animas Christo sollemnibus actis

Leniit, ac precibus missis de more sacerdos.

685

Haud impune tamen scelus omisere Latini

Tam dirum, incensi praecordia. Concitat iram

Ingens corde dolor. Teucros, quos forte reclusos

Servabant, rapiunt vinctosque ad moenia ducunt.

Atque ibi in excelsum tractos, aperire furorem

690

Machmetti cogunt, saevimque immania gesta.

Hunc necis esse suae causam testantur; et illos

Obtruncant. Mutuis vicibus Bellona cruentans

Hinc, atque inde manus caedem sic caede repensat.

Lignea turris erat celsas educta sub auras

695

Moenibus intentans urbis, quam in margine fossae

Sustulerant mediam portarum ad limina Teucri.

Ex Auro, atque a Fonte notant quam nomina puro.

Qua murum oppugnare parant, fossasque replere

Hostes, ex alto iacta per concava terra,

700

Quam procul inde alii assidue testudine longa.

Cratibus ac tecti nocteque, dieque ferebant.

Haec loca servabant fortis Stornadus, et audax

Mollisrus, Venetus primus, genuensis at alter

Diruta bombardis. Aberat nec longius inde

705

Viribus haud impar, Grittus, qui tendere contra

Vt vidit munimenta diu, frustraque sagittis

Eminus et telis Latios obstare: ruinam

Igne meditatur subitam turrique: Latinos

Vocibus hortatur socios, civesque Pelasgos.

710

Turrim ipsam rapidis flammis exurere laeti

Accingunt propere, et coeunt Graecique Latini

Vnanimes conferre manum; flammaeque coruscant.

Improvidae actutum Teucris; per limina parvae

Erumpunt portae tales ignota per usus;

715

Et superant cursu fossas, turrique propinquant.

Diffugiunt subito custodes turris; at illi

Subiiciunt ignem tabulis, atque arida circum

Nutrimenta ignis congestant. Flamma repente

Excita surgebat passim, et per robora sicca

720

Serpebat. Phrygiis e castris millia magno

Cum clamore ruunt, Machmetto urgente feruntque

Ardenti auxilium turri. Non territa tanto

Incursu hostili iunctis umbonibus astat

Firma phalanx longe turrim complexa viamque

725

Fossarum cingens, hostes atque excipit, alta

Corripiat dum flamma furens tabulata, ruatque

Turris humo. Teucri seriem diffringere certant

Christicolum crebris assultibus, ac modo ferro

Praefixis longis hastis, nunc ensibus instant.

730

Stant contra ut murus cives, nec ab ordine cedunt:

Et sane exesa nisi flammis turre, tulissent

Retro pedem nunquam; sed castris millia totis

Tot se se effundunt Phrygium, ut discrimen apertum

Extra urbem pugnare foret. Sonuitque receptum

735

Martia concha, iubens cives excedere pugna

Haud aequa, regis iussu se mare reflectunt:

Hostibus et cedunt paulatim; non tamen ullus

Terga dedit. Fossas petunt, et moenia tuti

Linquunt et turrim semiustam. Non mora Teucri

740

Decutiunt ignes iacta tellure: quiescunt

Actutum flammae oppressae, resolutaque late

Materia, ac disiecta negat depascier igni.

Machmettus nullum linquens tempusque viamque,

Quo victor graiam tandem vi exhauriat urbem,

745

Insidias quaerit varias, artesque latentes.

Secretos cuneos longe, ne sentiat hostis,

Imperat a muro fodiant. Hac arte probati

Montibus et soliti mediis atque aera metallis

Eruere, inque imae descendere viscera terrae,

750

Vsque intra muros qui ducant. Ocius imam

Tellurem iussi effodiunt; latamque sub umbris

Exhausere viam: penetrant noctemque profundam

Sub fossisque cavant terram, et fundamine lato

Murorum. Fervent opera indigesta frequentes

755

Teucri. Alii effodiunt rastris fossam; mutuisque

Exportant alii manibus terram; ordine longo

Subiiciunt alii ligna; et tibicine multo

Sustentant, ne terra cadat fornixque supernus

Convexus: flammis noctem vincentibus, altos

760

Transierant muros. Moniti haec discrimina graii

Interius Teucrum exemplo, transversa secantes

Clam subeunt cuneos taciti captantque locorum

Auribus insidias; strepitu et per concava capto

Hostili occurrunt fodientes. Area Teucris

765

In dextrum laevumque latus spatiosa cavata

Sub tellure fuit, de qua diversa petebant.

Quas furto fodere vias, huc protinus arctum

Per cuneum irrumpunt cives, et praelia caeca

Committunt. Hostes fundunt. Pars munere noctis

770

Effugit, ac tandem superas evadit ad auras,

Inde procul sociis, atque armis, nuda, relictis.

Christicolae exactis, et caesis hostibus ora

Obturant cunei, ponuntque incendia. Fumo

Terra soluta ruit consumptis igne tigillis.

775

Victores tandem redduntur ad aethera clarum

Cum praeda hostili; quos rex et munere donat.

Non casu Phryges tamen absterrentur. Vbique

Per variosque locos meditantur furta; viasque

Occultas tentant sub humo: si fallere graios

780

Qua valeant. Sed fata vetant, quae excindere furto

Non dederant urbem Phrygibus, nec fata manebant

Vrbi eadem et Troiae. Teucri nunc carcere tetro

Obstructis cuneis clauduntur, et igne perempti

Occubuere alii; ferro pars caesa: sepulcrum

785

Hoc habuit, quod ira sibi defoderat ipsa.

Ast alios murum iuxta caligaria Teucros

Moenia subruere intellectum, et vertibus ima

Fundamenta quati; cives tremor occupat ingens

Ignaros prorsus tanti discriminis. Altum

790

Defodiunt properi cuneum; tacitique cavernis

Succedunt imis; Phryges ac laboribus ipsi,

Non visi aspiciunt ardentes fervere. Saxa

Voluere vulsa manu muro; cernuntque cavare

Fundamenta viros; murumque in parte cavatum

795

Suspensum aspiciunt, forti e tibicine fultum.

Hos portare trabes longas, aliosque dolatas

Subiicere ad pondus muri pendentis, ut hora

Dum ferat, aggestis lignis; et cratibus atra

Cum pice viminibus rapiat flamma ilicet igni

800

Supposito; murusque cadat. Paulumque morati

Haec opera ut videre, ruunt. Pars subiicit ignem

Regressusque viae claudit: pars comminus acri

Congreditur ferro. Ancipiti discrimine capti

Nec quicquam Teucri obsistunt. Pars pervolat acta

805

Enses per medios, cursuque incendia velox

Occupat. Actutum piceas depascitur ignis

Congestas taedas, cratesque, ac vimina sicca;

Exustisque cadit lignis, impletque cavatam

Terra viam. Teucrum pauci iacuere sepulti.

810

Instaurant murum effossum, complentque cavernas;

Et tandem laeti cives redduntur ad auras.

Bis se se plene complerant cornua lunae

Ex quo concutere muros innititur omni

Dux ope Machmettus, cuneos; tormentaque tentans:

815

Impleratque cavas ubi moenia diruta fossas

Musculus. Erectae stabant, et machinae in altum.

Extremam statuit belli tentare per arma

Fortunam; et longo finem mandare labori.

Convocat extemplo sua sub tentoria primos

820

Bellorum socios, hacque affatur voce coactos.

"His quos longa dies, atque experientia belli

Spectatos reddit, socii, verba addere vires

Credere nempe reor vanum: me clara parenti

Vestra fides gestata meo, magnique triumphi

825

Quos vobis egit sociis, famosaque bella

Haud dubitare sinunt parituros alta trophaea

Vrbe subacta, animus vates, nisi nempe quod opto

Divinat. Quis eum secus hoc sperare liceret?

Si vos mente agitet quae olim castella sub armis

830

Vi vestra expugnare datum. Ne antiqua revolvam:

Hoc probat in Coelum qui stabat murus Achaiae

Dirutus. Est vestrae testis virtutis, et illa

Thessalonica potens opibus, nil moenibus altis

Profuit huic cingi; iacuit iam denique capta

835

Per muros vestris manibus. Castella supersunt

Quae valeam memorare cadavera diruta. Sed quid

Per quos gesta illis propono extrema. Labores

Comminui magnos vobis, facilemque paravi

Moenia per media ire viam. Deiecta videtis

840

Atque aequata solo, fossas et cespite plenas.

Vallo hostes tenui solum, parvoque tenentur

Aggere, quem saltu superet quis strenuus uno.

Iam gemini currunt menses, quo castra locantes,

Arte omni praestare viam quaesivimus amplam.

845

Stravimus ecce vias ferro, nunc viribus usus

Vt potiamur ea, pro qua huc advenimus urbe.

Nec superest multus nobis labor: aggere pauci

Stant hostes: rari vix complent moenia fusi.

Terna dies terris cum primum illuxerit ergo

850

Cuncti armis animisque alacres accingite muros

Agminibus totis, urbemque capescite pugna.

Praecipua expectant primos qui moenia scandent

Dona viros. Quod opum capturorumque parabit

Quisque sibi, dono praeda omnis vestra sit. Opto

855

Exhaustam in martis opus contingere terram."

Dixerat! Atque ducis voces clamore secuta

Agmina sunt: praedae spe pugnam voce precantur.

Fama volat per castra. Virum simul occupat aures

Interea, pugnae magnae tempusque, diemque

860

Advenisse. Vrbi crudelia quisque minatur.

Indulgent fusi genio in tentoria Teucri,

Et laetas ducunt noctes, longasque choreas

Exercent: cantusque sonant, et timpana; fundunt

Et passim tormenta. Ignes per castra frequentes

865

Lucescunt. Ibi festa deae, quam vana vetustas

Coelicolum matrem mentita est, orgia credas:

Aut Bacchi nocturna coli trieterica nocte

Sacra putes. Tot castra sonant clamoribus, aera

Timpana tot pulsant. Cursum detorquet in urbem

870

Fama, diem portans pugnae: pavor occupat ingens

Corda hominum; se quisque ornat tamen, ac parat armis.

Pars quoque, quae primo se se ostentaverat armis

Assidue, martis fuerant dum nulla pericla, et

Praelia nulla forent, turpi formidine condunt.

875

Et Galatam, navesque petunt clam, proh pudor! Et tu,

Iustiniane, animos, belli dum prima fuerunt

Principia, et nondum pulsaret machina muros,

Intrepidos Nicolae ferens, discrimina solus

Ad Venetos ausus falsis inscribere chartis

880

Bella nulla urbi, tunc impendere Pelasgae,

Atque ope tunc graios non indiguisse: rogarent

Dum cuncti auxilium votis precibusque ferendum.

Nunc primus latebras quaeris timidissime: nummos

Divitiasque tuas quas hic manifesto Celaeno

885

Conflaras Harpyia, rapis condisque trireme.

Conductaque domo Galatae, modo deseris urbem

Cum natoque die Galatam colis: hanc quoque linquens

Nocte rates Venetum, pudor ingens, degener, et stirps.

Candida completo cum Phoebus surgeret orbe

890

Maesta prodit, fati miseri, cladisque propinquae

Nuntia. Nam tristis faciem velamine nubis

Tecta atrae, mediaque latens plus parte sereno

Incedit coelo. Terrentur pectora monstris

Spectantum. Trepidant, quidnam haec portenta minentur.

895

Pars petere haec Teucros dicebant omina; parsque

Pro patria trepidi effundunt pia vota, precesque

Coelicolum regi supero, haec evertere monstra.

Vt decreta dies pugnae iam venit, achivis

Quae regnum rapiat, libertatemque; Latini

900

Exigui numero, et Danai per moenia rari

Funduntur. Lectum robur servare ruinas

Virtute, ac numero praestantius occupat. Vmbram

Ambiguam coelo sub terras Phoebus abactus

Liquerat. Ecce omnis Teucrorum exercitus uno

905

Agmine desertis fundit se ad moenia castris.

Pars humeris rapiunt scalas cratesque recenti

Obductas corio. Turres hi robore textas

Subvectant muris tecti: lapsuque rotarum

In fossas trudunt, quas multa musculus ante

910

Implerat terra, expositisque pontibus, altas

Murorum attingunt strages: atque aggeris aequant

Cespite sublatum tumulum. Longo ordine structa

Pars ipsa in fossa; pars ipso in margine fossae

Sub tabulis se se textis, et cratibus abdunt,

915

Tergoribus stratis taurinis, vulnera contra

Telorum, quae densa cadunt velut aethere grando

Desuper. Inde petunt stantes pro moenibus arcu,

Deturbantque viros Teucri fallente sagitta,

Glandibus, et crebris: alii dum moenia scandant,

920

Appositis tentant hi scalis; pontibus illi

Corripere alta: ruunt cuncti; subeuntque vicissim.

Succedunt alii fessis. Ast civibus ulla

Nec mora, nec requies conceditur. Aggere saxa,

Lignaque devolvunt ingentia, telaque torquent

925

Comminus hi contra prensantes moenia Teucros.

Stant gladiis, praefixa tenent, et robora acuta

Cuspide. Conquatiunt saevas hi immane secures,

Vrentem putremque alto de cespite calcem

Hostilem in faciem iacuit, et lumina caeca

930

Efficiunt late subeuntum: plurima caedes

Inter utrosque horret; multa hinc atque inde sagittis,

Multa etiam saxis occumbunt corpora: multi

Glandibus pereunt. Scalis haerentibus, et iam

Moenia prensantes, suppremaque cespitis alti

935

Primi corruere: ac secum traxere sequentes;

Praecipitesque una tracti iacuere ruina.

Successere alii: pugna instauratur acerba.

Non genus interea telorum desinit ullum.

Discursant hinc inde duces stationibus omnes

940

Quique suis, nec non his cives viribus implent

Vocibus hortati: nunc primi vulnera in hostes

Exercent: lapsis succurrunt: arma ministrant:

Atque animos acuunt. De vita, et sanguine pugnam

Hanc meminisse volunt, et libertate tuenda

945

Pro patria, et natis, charis pro uxoribus illos,

Pro templisque suis, proque agris: omnia nunc se

Haec dextris portare suis meminisse precantur.

Talia rex primus, quem sequitur deinde Iohannes.

Grittus, Gudellus, Buzardus talia dicunt,

950

Stornadus, nec non Molitius, Andronicusque:

Hoc Catarinus idem, hoc ipsum Cornarius audax.

Nec minus ad portum certatur: namque reiunctus

Pons maris exuperans fluctus innabat, utrumque

Contingens littus, nixus, tabulisque cadisque

955

Iam tutum praestabat iter super aequoris undas:

Agminaque ad muros mittebat barbara, fossa

Aggere nec fortes stratum, et super aequor onustis

Comportant scalas humeris ad moenia late

Subnixi, et gradibus celsa ad fastigia tendunt.

960

Hos contra Gabriel Trivisanus, laetaque pubes

Classibus ex Venetum vi pugnant, magnaque Teucris

Funera dant. Bellona acies circumvolat ambas,

Caede virum gaudens: furibundus contonat et Mars;

Sanguineaque quatit cristas, vibratque cruentam

965

Hastam per medios curru portatus; utrisque

Praeliaque accendit; nunc his, nunc et favet illis.

Itque comes pavor, et terror, biiugesque gubernant.

Parte alta classis fundit se ad moenia; tentat

Si qua via est aditum; nunc huc, nunc fertur et illuc,

970

Infestatque omnes, quos pulsant aequora, muros.

Sic urbem attonitam totam crudelis ubique

Mars circum saevit, dirum exitiumque minatur.

Lucifer aurorae venientis pallidus ortum

Ducebat, portans urbi casumque, diemque.

975

Iohannes abiit percussus glande lacertum;

Ac se subripuit pugnae, navesque petivit,

Sive metu Teucrum, seu vulnere abactus acerbo.

Diseruitque locum; trepidantiaque agmina liquit.

Romani stabant Divi qui ad moenia primum

980

Ingenti pavitare metu graique, Latini

Coepere: fugiunt segnes iam vulnera vitae;

Iamque timent duci; miscent nec praelia fortes.

Aggere paulatim declinant; et modo lentas

Exercent vires; vixque audent arma movere.

985

Tum vero Teucri incumbunt, atque acrius instant.

Iam digitis fulgens roseis Aurora rubentem

Aethera reddebat, noctisque fugaverat umbram:

Aggeris in summo conspecti vertice deni

Ianizari, taciti, nulloque obstante suprema

990

Repentes, qui forte loca appendere ruinae.

Tum cives tentare fugam, dare tergaque turpi

Attoniti coepere metu; ceu morte propinqua,

Obliti dulcis patriae, rerumque suarum.

Haud aliter, quam si medium discusserit agmen

995

Cum tonitu horrisono delapsum ex aethere fulmen.

Ianizari primo, licet aggeris ardua summi

Corripiant, numero pauci descendere in urbem

Non ausi dubitare diu, ambiguique manere,

Quid faciant, cedant ne retro, vel moenia saltu

1000

Irrumpant. Cunctos fugere, ut videre nec ullum

Conferri audentem, aut misceri in praelia civem.

Horrendum tollunt clamorem, telaque quassant

Cum fremitu; vibrant enses; iactantque sub auras

Fulmineos, captantque iterum, laetique coruscant

1005

Ianizari, socios tuta ut videre tenentes:

Praecipitant ali subito, scanduntque ruinas.

Rex ut forte caput galea nudatus inani

Inclinans oculos intra tentoria fessos

Carpebat somnum, magno clamore citatus

1010

Exilit, eque fuga cives revocare laborans

Ense petit nudo Teucros: solusque repugnans

Increpitat socios: tres ipsoque aggere truncat

Ianizaros. Tandem media inter tempora grandi

Vibrato cecidit gladio. Caput abstulit unus

1015

Ex humeris: regem, ut novit, pro munere caesum

Attulit atque duci Machmetto, et dona recepit.

"Heu rex egregie, ac felix, melioribus uti

Si tibi consiliis licuisset; saeva tuorum

Consilia in praeceps te si nec vana tulissent.

1020

Heu nimium de te vates Nicolaus hoc ipsum

Antistes cecinit summus; dum saepe vocaret

Te sibi praedixit, tempus patriaeque, tibique

Hoc fore; cum lacrymans, vereor ne numen achivis",

Dixit, "opem neget." Auxilium Deus ipse negavit.

1025

In Tenedi portu nam tempestatibus actae

Stabant bis denae naves, quas Gnosia tellus,

Quae Venetum imperium, Rhadamanti legibus audit

Ommissis, plenas frumento, et frugibus inde

Bis quinas Veneti mittebant marte triremes

1030

Instructas, urbi auxilio, Danaisque; sed omnes

Mensem unum adverso tenuerunt sidere portum;

Nec prius inde datum est se de statione movere,

Quam Teucri capiant urbem, regemque trucident.

Deseruere omnes truncato moenia rege

1035

Christicolae: repetunt turpi formidine portas

Alterius muri; se seque ad limina densi

Praecipitant. Positis Teucri per moenia rubris

Diruta vexillis, fugientum terga prementes

Obtruncant gladiis languentia corpora. Letho

1040

Volvuntur mixti cives. Danaique Latini

Nudatique iacent. Ipsarum ad limina postquam

Portarum est ventum, caedes tunc plurima surgit.

Armorum stridor sentiri, et dura cadentum

Vulnera. Suspirant haec ferro strata. Suorum haec

1045

Suis pedibus calcatas animas sine vulnere fundunt

Corpora: pars vitam cadere haud permissa tumultu

Deserit. Ast demum Teucri per caesa furentes

Agmina transcendunt portas; funduntur et urbis

Per diversa; fluit vique omni exercitus olim

1050

Vt fluvius nivibus tumefactus sole solutis,

Imbribus aut vernis: quem iam non continet unus

Alveus, ruptis riparum molibus exit

In campos, atque arva ruens: rapit omnia secum

Involvens armenta, domos, pecorumque magistros

1055

Corripit incautos ferro saevitur ubique:

Foemineis resonant ululatibus omnia tecta.

Diripiuntque domos Teucri, sacrataque templa.

Thesauros rapiunt veteres; puerique, puellae

Et matres, pulchraeque nurus in castra trahuntur,

1060

Captivique viri. Caedes diversa per urbem,

Ac per tecta fremit. Volitat mors undique saeva,

Tisiphoneque simul, facibusque armata Megera,

Alectoque fremunt. Vicique, domusque cruore

Exundant, fiunt et dira praelia saepe,

1065

Victoresque Phryges moriuntur. Cogit in unum

Captivos Danaum primos; postquam omnia praeda

Hausta manent; victor: crudelis funere cunctos

Nudatos iussit crudeli occumbere, caesos,

Vt pecora: ad caedem gladiis certantibus omni,

1070

Notare, te finis crudelior funere mansit.

Namque videns gnatam raptam, puerumque tyranno,

Ac stirpem geminam cernens occumbere dulcem,

Truncatam primo ante oculos, et sanguine sparsus,

Sanguine natorum faciem, post occidis ipse.

1075

Baiulus et Venetum cum nato ut victima campo

Truncantur: Venetique omnes, qui forte reperti

In Galata fuerant, quini sex millibus auri

Nummorum vitam redimunt. At caetera turba

Venditur; et dominos distracta est passa superbos.

1080

Non ego laude pari haec magni scripsisse poetae,

Quem cyrrhaea arbor, laurus phoebeaque cingit,

Ferre ausim. Capiant solum ne oblivia tantae

Christicolum clades, cecini; ut si numine dextro

Fata aderunt, unquam solvant quae de hostibus ipsam

1085

Constantini urbem (Deus o velit) hanc quoque rursus,

Quae iuga nunc patitur saevissima, marte receptam

Aut ego, si laeta haec torquent mihi stamina parcae,

Aut alter vates florenti carmine cantet.