32. ad uxorem mortuam
de obitu Lucii filli deploratio

Nona mihi, coniux, agitur vindemia, cum te

      Abstulit immiti funere avara dies.

Interea, memor ipsa tori lectique iugalis

      Et rara culti cum pietate viri,

5

Ludebas mecum in somnis, et adesse solebas,

      Alloquio et curas ipsa levare meas,

Ipsa gravis casus et solabare dolentem,

      Ipsaque miscebas gaudia nostra tuis;

Omnis erat mea cura tibi communis, et omne

10

      Sive voluptatis, sive doloris opus;

Viva mihi in tenebris obversabare, et obibas

      Viva domus munus officiumque pium.

Quaenam haec invidia est? Mihi quis deus obstitit, ut tu

      Desereresque virum, desereresque senem?

15

Non mihi te solitae noctes, non somnia reddunt,

      Ventitat ad thalamos umbra nec ulla meos.

Quo manes illi socii, tua dulcis imago?

      O sors, o fati tempora iniqua mei,

O coniux male grata seni, male grata marito,

20

      Sola tuis, coniux, dedita deliciis.

Elisiis ipsa in campis per roscida prata

      Tu modo cum nato laeta vagare tuo;

Illi contexisque rosas, contexisque hiantem

      Narcissum et violae lilia cana nigrae;

25

Illi purpureos mistim coniungis honores,

      Spargis et ambrosio docta liquore comam;

Quin et perpetuum Parcis servas amaranthum,

      Quique etiam flores punica mala ferunt.

Scilicet has tibi blanditiis, has grata corollis,

30

      Has tibi placasti sedula muneribus,

Quo natum, avulsumque sinu colloque parentis,

      Ipsa tua teneas sub ditione tuum.

Quaenam haec invidia est, simul et consortia nostra

      Liquisse, et natum surripuisse patri,

35

Et baculum eripuisse seni? Verum utere, coniux,

      Sorte tua felix, sorte beata viri,

Deliciis fruere elisiis, fruere optima nati

      Blanditiis, matris perfruere ipsa bonis,

Maternos imple affectus; sedisque beatae

40

      Dona fluant nato mellaque lacque tuo.

At mea canities et despectata senectus,

      Orba suo innisu, non ope fulta sua,

Nuda iacebit, egens, et desolata nepotum,

      Sola toro ac mensis, sola die ac tenebris.

45

Non haeres mihi, non nostro qui sanguine crescat,

      Quique suum blanda voce salutet avum,

Ante focumque hiemes nec qui soletur iniquas

      Garrulus, et nostros lusitet ante pedes.

Deserti thalami, deserta cubilia et ignes,

50

      Quaeque viris fuerat porticus ante frequens;

Omnia sunt male amica seni; non aura, nec umbra,

      Non citharae, aut cantus, non iuvat ipse sopor,

Non choreae, non serta placent; quaeque aura nepotum

      Sola iuvat, soli nulla relicta mihi,

55

Non spes venturae prolis. Tuque, o mea coniux,

      His succurre malis, et mea damna leva.

Mecum ergo in tenebris, mecum thalamoque toroque

      Nocte ades, amplexus et pete nocte meos:

O si quos nati amplexus, si qua oscula tecum

60

      Attuleris, si quos illius ore sonos,

Non mihi canities gravis aut sit iniqua senectus,

      Sed somni faciles auraque et umbra iuvent.

Hoc mihi praestabunt sopor et tua lenis imago,

      Hoc vitae, hoc mortis mite levamen erit;

65

Nec mihi defuerint tolerandi exempla doloris,

      Quaeque usus docuit, monstrat et ipsa dies.

Omnia naturae sub legibus orta tenentur,

      Et quis principium est, his quoque finis erit;

Vtque diem nox atra rapit, sic lumina vitae

70

      Extinguit letum, cunctaque morte cadunt.

Hora tamen nec certa, et vitae terminus anceps;

      Quanquam incerta, suo tempore et ipsa cadunt.

Mille simul sociis vestitur floribus arbor,

      Ad fructum veniunt paucula poma suum;

75

Nec mortis tamen una via est; haec grandinat aer,

      His nebulae, ast illis ventus et aura nocent,

Pluribus exitio est aestus glaciesve nivesve,

      Haec uredo necat, halitus aut nocuus,

Contrahit e coelo vitium pars maxima, partem

80

      Decutit e ramis vis inimica suis.

Haec eadem vitae ratio: mors undique saevit

      Lenta aliis, aliis praeproperata venit.

Naturae imperio morimur; parere necesse est;

      Imperium lex est; lex ratione viget.

85

Hanc sequimur, dux haec vitae rectique bonique,

      Qua sine nil rectum, nil queat esse bonum.

At rerum ratio, lex, et natura, bonumque

      Conveniunt in idem ius et idem retinent;

Nec mors naturam refugit legemve, sed illis

90

      Paret, et obsequio fungitur usque suo.

Hinc mortem tolerare decet, ratione magistra,

      Quae doceat cineri nulla subesse mala:

Mors igitur toleranda, mali sibi nescia, cum sit

      Ipsa quies hominis, sitque quietis opus.

95

Hinc ego felicem tete, nate, auguror et me

      Iure et utrunque sua commoditate frui;

Te, quod defunctus vitae videare periclis,

      Me, utar quod patria conditione pater.

Tu vero, coelo positus, radiantia cernis

100

      Astra, prius patrio nota magisterio,

Atque iterum divum effigies et munera monstrat

      Vranie, illa tuo cognita Musa patri.

Ergo, nate, tibi parta est de morte voluptas,

      Atque aevo frueris, perfruerisque Deo.

105

Siquid vero ex morte mali quidve inde doloris,

      Est patris officium, ducere id esse meum,

Quod fructu careo vitae, quod adempta propago,

      Quodque ipsi steriles et sine fruge sumus;

Quanvis et nostros sedet Tranquilla dolores,

110

      Dignaque neptis avo, nataque digna patre.

Solatur sed me, tibi quod iam parta beatae

      Sors vitae est, nulli concutienda malo,

Solatur quod et ipse brevi te consequar, una

      Visurus summi lucida tecta poli,

115

Visurusque Deum, coelique in parte receptus

      Coniuge cum cara secla perennis agam.