Giovanni Gioviano Pontano Parthenopeus 1, 10

Testo base di riferimento: B. Soldati, 1902

Cura dell'edizione digitale: M. Montalto


10. Philippi ad Faustinam epistola

Quam tibi maluerim praesens, Faustina, salutem,

      Littera sollicitae nuntia mentis habet.

Siqua videbuntur scriptis temeraria nostris,

      Hoc constans veri pignus amoris erit.

5

Consilio regitur quisquis moderantius ardet,

      Inconsultus erit, siquis amare volet;

Hoc mihi turpe putem, sapiens si dicar amator;

      Quique amor est aliis, sit furor ille mihi.

Forma minor certe quam nostra insania vestra est,

10

      Sed pudor iste mei causa furoris erit,

Quamvis et facie veteres heroidas aequas,

      O non humano nata puella toro.

Hermionen laudant, quod erat spectanda capillis,

      Et sibi apollinea fecerat arte comam;

15

Hocque Clitemnestre potuit formosa videri,

      Candida quod roseus sparserat ora color;

Sola Helene in terris, sola eius forma probatur:

      Sed tamen huic Helenae quid, nisi forma, fuit?

Cum tibi praesertim sint doctae Palladis artes,

20

      Sit comes ex omni gratia parte tibi;

Adde, quod et fastus semper contemnis iniquos,

      (Tyndaridum tota est dicta superba domus).

Vidi ego te in primi spatiantem limine templi,

      Ille locus nostri vulneris auctor erat,

25

Et vidi et perii, gelidoque in pectore dixi:

      "Non haec templa mihi, templa salutis erunt."

Ignibus urebar tacitis, ut vesuia rupes

      Vndaque in oeteis thermopylaea iugis;

Non tamen audebam tacitos aperire dolores,

30

      Ingenium metuens, casta puella, tuum.

Donec qui teneris pertentat corda puellis,

      Vulnera nostra tibi caeca retexit Amor,

Fecit et optares communis pascere flammas,

      Iniecitque tibi mutua vincla Venus.

35

Nam neque abydei iuvenis sestaeque puellae,

      Aut in amore alio tanta reperta fides;

Milanion nostros nequeat sufferre labores,

      Hyleam quamvis senserit ille manum.

Non labor huic fuerat varios contemnere amores,

40

      Vna sed Iasidi cura placere suae;

At mea cum multis placuisset forma puellis:

      "Huic uni, dixi, noster inhaeret amor."

Tu quoque, ne formae quicquam iam deesset honestae,

      Mansisti in nostra, Laodomia, fide.

45

Illius absentem retinebat Troia maritum,

      Troia cinis misero, Protesilae, tibi;

Interea vultus illi referebat amatos

      Cerea formati dulcis imago viri,

Huic et blanditias, huic et dilecta ferebat

50

      Oscula, cognati haec pars erat aequa tori,

Hanc etiam noctes thalamo complexa fovebat,

      Tantus in absenti coniuge saevit amor;

Et frustra miseri pulsabant limina amantes,

      Floridaque obductis serta dabant foribus.

55

Sicque diu viduo permansit fida cubili,

      Hinc etiam cineres ingemitura viri;

Hoc castam decuit, sic exspectare decebat,

      Virginis haec fuerant conscia signa bonae.

Tunc mea felices implebant carbasa venti,

60

      Vnus eram, de quo diceret omnis amans;

Ipsi ridebat coelum mihi, et ipsa favorem

      Spondebant rebus fata benigna meis.

O quotiens solem cernenti intercidit illud:

      "En quanto melior sors mea sorte tua est;"

65

Dicebam lymphis: "Quae nunc sic curritis, undae,

      Vos rapidum certe contineatis iter;"

Dicebam silvis: "Quae nunc sine fronde rigetis,

      Vos nunc formosas indueretis opes,

Fronderent colles, florerent gramina, nostra

70

      Si bona novisset, mellificaret apis,

Nidum avis in silvis, oblitaque semper amati

      Coniugis exstrueres, Alcyonea, mari,

Scylla, patrem cupias, Thereu, gaude in Philomena,

      In scopulis, Echo, flore, Hyacinthe, novo.

75

At vos nunc, undae, quae sic iam curritis, undae,

      Currite, festinum iam celeretis iter,

Et vos, o silvae, quae nunc sine fronde rigetis,

      Gaudete arentis deposuisse comas;

Arerent colles, squalerent gramina, nostra

80

      Si mala sentiret, mella relinquat apis,

Nidum avis in silvis, memor et tibi semper amati

      Coniugis erueres, Alcyonea, mari,

Scylla, patrem fugias, Thereu, moere in Philomena,

      In scopulis, Echo, flore, Hyacinthe, tuo."

85

Cor dolet, et gelidus torpet sub pectore sanguis;

      Sed tamen invitum dicere cogit amor:

Mens abit, et mutis iam lingua in faucibus haeret;

      At dolor iratum cogit acerba queri.

Vnde meas primum sumam, Faustina, querelas?

90

      Quod mihi principium, qui mihi finis erit?

Vana, fidem et casti fregisti iura pudoris,

      Vana, deos testes fallere, vana, potes?

Ingrata et miseri contemnere munus amantis,

      Obsequiique potes non memor esse mei?

95

At quondam libycis leo dum mugiret arenis

      Saucius, Androcli munere sensit opem,

Inde comes socio permansit fidus in antro,

      Et pretium victus raptaque praeda fuit;

Cumque cruentasset romanum caede theatrum,

100

      Abstinuit medicas ille ferire manus.

Scilicet humanis aliena est gratia rebus,

      Iustius ingenium debet inesse feris.

Quid si me longae premerent incommoda vitae,

      Inficeretque meum cana senecta caput?

105

Non sic Tithono coniux heoa relicto

      Est illum viduo passa iacere toro,

Quamvis ille senex, quamvis foret ipsa puella,

      Non tamen ipsa suum sprevit iniqua senem;

Sed lacrimis carum satiabat moesta cubile,

110

      Cum iuga luciferis mane ligaret equis,

Indoluitque suos lucem deposcere currus,

      Officio cupiens praeposuisse torum:

Nec minus Aurorae, quam summo grata tonanti,

      Olim dircaeis nox geminata iugis,

115

Scilicet huic teneri suberat quia cura pudoris

      Atque fides constans ingenuusque pudor.

Sed cave neglectos, quos nec periura vereris:

      Nulla quidem laesis gratia coelicolis;

Testis apollineae neptunnia moenia Troiae

120

      Dardaniumque genus dardaniusque cinis,

Testis, qui falsi propter periuria nati

      Indidit aegeo nomina vana mari.

Si non iuratae sprevisset tela Dianae,

      Cydippen frustra commonuisset amans.

125

Hoc est, quod miseras deterrent fulmina gentes,

      Hoc dedit irato tela trisulca Iovi.

Vidi ego, quae Veneris fallendo iura resolvit,

      Perfidiae poenas saepe luisse graves,

Vidi et, quae roseo fuerant suffusa rubore,

130

      Pallida et in lentas ora reversa genas,

Et nitidos olim dentes mutasse colorem,

      Proque coma niveam surgere caniciem.

Sed prius aut mauro veniam fera praeda leoni,

      Meque vel irati sorbeat unda maris,

135

Aut mea caucaseae discerpant membra volucres,

      Aut diomedeis devorer in stabulis,

Quam tibi vel minimo fuerint periuria damno:

      Sis periura licet, si modo bella manes.

Hanc faciem vitient dentes? Hunc frontis honorem

140

      Canicies? Decus hoc ruga senilis aret?

Parce, Venus: non est mea, non periura puella,

      Non periura quidem, si qua puella levis;

Hoc vitium formae est, cunctis haec menda puellis;

      Si vitium levitas, nulla puella bona est.

145

Te meminisse decet, dum, coniuge saepe relicto,

      Mavortis cupidi dulce cubile petis,

Nec contenta deo, nemorum deserta colebas,

      Et tibi Marte tuo carior alter erat,

Nec foret Aeneas, si non simoentia rupes

150

      Conscia deliciis esset et ipsa tuis.

Siquid peccatum est, siquid meruisse fatetur,

      Iupiter, in nostrum poena sit ipsa caput:

Poena feros animos et nescia corda remitti,

      Poenaque Salmoneum Pyrithoumque decet,

155

Poena deos ausum debellavisse Typhoea,

      Poena decet Nioben, Byblyda poena decet;

At non poena decet iurantem vana puellam,

      Sit poenae hoc illi penituisse satis.

Poenituit: tu parce, pater; nam sponte fatenti

160

      Lex favet, et magno est gratia magna tibi.

Tu quoque, vita, tuo, siquid peccavit, amanti

      Da veniam; merui nil ego, iussit Amor;

Iussit Amor: magno quis enim non cedat Amori,

      In cygnum, in pluviam qui iubet ire Iovem?

165

Non subit illius felicis temporis hora,

      Cum mihi suspirans talia visa queri,

Nec poterant ipsi succurrere verba petenti,

      Quippe diserta recens verba premebat amor:

"O utinam, et vereor ne sim tibi vilis in isto,

170

      Mutua sit de me cura futura tibi,

Qualiscunque tamen seris licet urgear annis,

      Vnus eris, quem me semper amare iuvet;

Tu meus unus eris, quamvis meus esse recuses,

      Sis licet alterius, tu meus unus eris."

175

Interea tumidis stillat tibi rivus ocellis,

      Humentesque rigat candida gutta genas.

Ipse ego solando lacrimas super ora cadentis

      Siccabam digitis anxius usque meis,

Iurabam demens fallendi nescius artis,

180

      Cum mens certa mihi, certus et esset amor,

Tecum compositae venturum ad fata senectae,

      Mansuramque meam tempus in omne fidem,

Tecum post cineres, post dona ingrata sepulcri

      Traiecturum una flumina nigra rate.

185

Ipse idem, mea sis eadem cupioque rogoque,

      Mutua utrinque fides, firmus utrinque et amor,

Cura eadem mihi sis, eadem tibi cura Philippus;

      Hoc sibi et ipsa fides, hoc quoque poscit Amor.