Galeotto Marzio carmina, 2

Testo base di riferimento: L. Juhász, 1932

Cura dell'edizione digitale: Tiziana Brolli


2. de domina Stella et origine suae domus

Ordiri nobis Ptolemaeum magna cupido

Incidit, unde genus tam clara in stirpe creatum

Venerit et Latio divae quis semina gentis

Attulerit, prodite, deae, cantuque favete,

5

Pierides, summo residentes vertice montis

Bellerophonteo, spirante in carmina fonte.

Nam mihi, cum veniunt tot iam proceresque ducesque

Ante oculos lumenque domus et splendida gesta,

Caligant oculi, mea mens exterrita tantum

10

Vitat onus viresque negat mihi prava facultas,

Nullus enim vates complecti carmine quiret

Ingenioque suo tantorum gesta virorum,

Et praestent quantum cunctis pietate minores

Atque armis et quale decus, quae gloria genti

15

Affuerint, ideo quondam qua lege potentes

Frenabat populos et tanta in pace tenebat.

Praetereo et laudes magnas, comitissa, relinquo

Et Petrum, quondam fuerat qui pacis amator,

Servator iusti, patriae spes unica tantae,

20

Summus et orator; solitus frenare furentes

Eloquio populos idemque impellere, si qua

Pro patria atque aequo bella inceptanda fuissent.

Et si tantus eques fuerit tam tempore prisco,

Praeteriisse sinam nec te, Raimunde, superbum

25

Bononiam Romamque tuo sub iure tenentem

Pontificis iussu, nec te iam, Binde, canemus.

Prosequar ergo genus dicamque exorsa virorum.

Nam cum saeviret bello Germania quondam

Proeliaque ingenti vastarent cuncta furore,

30

Magnanimus venit tunc Valdestriccus in oras

Hesperias pollens opibusque et milite multo.

Quaerebat, patria vel qua regione nepotes

Deberent semper nati coniunxque manere

Incolumes, tandem Tuscos, si nuntia veri

35

Fama fuit verique potest meminisse vetustas,

Incidit in colles tunc et sua castra locavit,

Nunc ubi, Sena, tuos longe lateque potentes

Imperio populos et sacro iure gubernas.

Hac mores sanctique patres et moenia prole

40

Fluxerunt partemque dedit tibi seminis illa.

Huic natus Ptolemaeus erat, quo tempore prisco

Pulchrior alter erat nec bello maior et armis

(A quo manarunt Ptolemaeae nomina gentis)

Et iaculo cursuve fuit, cui saepe solenti

45

Et cervos capreasque sequi fulvosque leones

Surrepsit somnus magno cum forte labore,

Nam labor atque nemus somnos suadebat amicos,

Talibus e summo veniens Iove natus Olympo

Alloquitur verbis fessum somnoque gravatum:

50

Felix o iuvenis, felix, si fata deusque

Astrorumque sinet series et ferreus ordo,

Tempus enim veniet, quo tu, Ptolemaee, videbis

Ornatas virtute domos olimque potentum

Nobiliumque virum fecundas, missus ab alto

55

Ipse tibi (haud unquam mentiri crede deorum)

Oppida magna cano, natos septemque futuros

Consilio claros equites et quippe daturos

Virtutum speculum, laudem nomenque decusque.

Illis summus honos, illis quoque gloria rerum

60

Continget magnumque dabit per secula nomen.

Hinc quoque nascetur cunctis praestantior ille

Treguandam sub iure tenens castellaque multa

Bartholottus eques summoque elapsus Olympo.

Si superis adhibenda fides, si numina nunquam

65

Falsa canunt veroque animum mihi Iuppiter implet,

Nascetur Iacobus, quo tu laetaberis olim

Praesule et aeternam capies quo, Narnia, famam.

Hic pacem moresque probos, delubra deosque

Religione colet non aspernatus egenos,

70

Mendicos quoniam cultu victuque fovebit

Aere suo antistes natasque locabit egentum.

Optimus huic genitus pollens Bertoccius olim

Moribus atque aequo, cuius prudentia cunctis

Ostendet ventura viris dicetque futurum,

75

Mirum est, mortalis (tantum experientia rerum est)

Qui caecas norit causas et numina, si quid.

Portendant, ideo soles et frigora promet,

Si Cereri noceant et si nocitura Lyaeo.

Huic laudes magnae et rerum monumenta manebunt

80

Grosseti quondam longum inviolata per aevum

Impositae et quaedam stabunt in honore tabellae.

Denique nascentur tot iam proceresque virique

Hac, Ptolemaee, domo Senae, quod tempore eodem

Bis denos equites et sex, Ptolemaee, futuros

85

Nuntio, qui summum tollent super aethera nomen.

Heu, bona nos superi semper miscemus amaris

Rebus, ut infaustos habeant felicia casus.

Nam veniet tempus, quo tu (si vita maneret)

Aspiceres equites uno recubare sepulchro

90

Bis nonos divi Francisci templa tenentes.

Postea se tantum tollet Ptolemaea propago

Diffundetque viros adeo, quod, celsa minores

Moenia Ferrariae et laetas cum flumine ripas

Eridani pulchramque colent urbemque domosque,

95

Mutantes patriam mutabunt nomina, dicent

Nanque Assissinos Ptolemaea stirpe creatos.

Ex his nascetur cunctis formosior illa,

Moribus et magna superat gravitate puellas

Matronasque simul pietate animoque pudico,

100

Cui caeleste dabunt nomen Stellamque vocari

Optabunt ideo superi, quod nomina magnis

Aequabit rebus, fama cum sidera tanget.

Forma decens illi, quam quondam pulcher Apollo

Afflabit, crines flavos et lumina tanquam

105

Sidera Cypriacaque dabit cum pectore colla

Candidiora dea roseos vultusque genasque

Rubraque Puniceos corallos labia vincent

Oreque de pulchro semper redolebit amomum.

Lilia spirabunt, quocunque incedet, odorem,

110

Stella rosas violasque suo de pectore fundet.

Oscula parva illi tenues digitique manusque,

Risus in ore decens semper, quo sidera laeta

Et mare caeruleum, venti terraeque manebunt.

Illa pares candore sitos ex ordine dentes,

115

Et gracilis nares et formae numen habebit

Falcatumque supercilium mentumque bisulcum

Atque brevis aures et multum brachia pulchra,

Cetera Phoebeae similis per membra sorori,

Ni color huic fuscus, quoniam venatur, et illi

120

Candor erit, quanam semper sine sole manebit.

Stella deos sanctosque colet pietate parentes,

Semper erit Stellae magnae concordia curae

Conciliare viros pacemque inducere cunctis.

Corporis hanc nunquam flectet rerumque voluptas

125

Contemnetque lyras, cantus omnisque choreas

Oraque non ullo stabunt fucata colore

Seque domi semper nunquam incomitata tenebit

Ancillas duntaxat habens, quibus, otia vitent,

Praecipiet, pensumque trahant sanctosque precentur

130

Ore deos festisque petant delubra diebus.

Vita volat celeresque dies et tempus et anni

Labuntur quoniam properatque incurva senectus

Virginis ante oculos ponetque exempla Mariae

Quidque aliae faciant, possint ut scandere Olympum

135

Atque frui virtute deo summoque tonante.

Aspice, felicem et si te fecere beatam,

Stella, dei, miro cum tu, matrona, decore

Exuperas adeo pietate et mente pudica

Omnes, ut totum sis decantanda per orbem,

140

Stella, pudicitiae flos, religionis amatrix.

Imaque despiciens animos ad summa levabit,

Nullus amor nullique metus odiumque precesque

Turbabunt, quin aequa viris sint omnibus illa,

Quae faciet semperque colet rectumque bonumque

145

Et dare pauperibus cupiet vestesque cibosque

Dirutaque aere suo (mirum est) quod templa deorum

Restituet totumque dabit pro paupere censum.

Haec quoque servabit rebus finemque modumque

Omnibus et pompas et pallas murice tinctas

150

Contemnet nummosque simul, non ambitus illi

Vllus erit, cunctis sese praestabit amandam,

Comis et haec facilis, nulli responsa dabuntur

Aspera, sed cunctos laeta cum fronte videbit

Stella viros, quam nullus honos, quam gloria nulla

155

Eriget et nullus poterit deponere casus,

Praesentes animi, quin mens immota manebit

Semper et in toto persistant corpore vires.

Stella erit et sapiens, pia, prudens, iusta, modestos

Mores sancta colet verique et pacis amatrix,

160

Stella, inquam, caetus inter celebranda beatos,

Religione sacra melior, qua nulla futura,

Nulla magis simplex, qua nulla magisque pudica

Affuit in terris, tantum una virgine dempta,

Qua Christus genitus et qua caelestia regna

165

Parta fuere olim nobis Phlegethonte remoto.

Haec te felicem teque haec, Ptolemaee, beatum

Constituet summamque dabit laudemque decusque.

Haec, inquam, Ptolemaee, domus flos Stella futura,

Stella, decus, laudes una haec nomenque tuorum,

170

Hac sola, felix, multos, Ptolemaee, futuros

Linquo, vade igitur, cunctis mea dicta referto.

Haec caelo veniens illi Cyllenius alto

Dixerat et tenui sese permiscuit aurae.

Exequitur mandata dei Ptolemaeus et illa

175

Eveniunt, quocunque modo praedixerat Hermes.

Sic deus et medio me liquit in aequore, sicut

Amisso rectore ratis cum fluctuat, illam

Huc undae remique trahunt, nunc impetus illuc

Ventorum retrahit, navis sic impete vasto

180

Truditur in scopulos, pereunt nautaeque ratesque.

Sic ego, qui nuper fueram comitatus, in undas

Ignotas cogor solus deducere puppem,

Prosequar ipse viros Ptolemaea stirpe creatos.

Hinc Assissinus cretus Galeottus, amator

185

Veri et contemptor semper fraudumque dolique,

Strenuus et sapiens, cunctis affabilis atque

Gratus et hic claro, quovis vir dignus honore.

Nulla animi labes illi, non ulla cupido est,

Hic domino fidus nullumque subire laborem

190

Vitat, sed rueret domino dicente per hostes

Atque faces et saxa simul nec vilia ferre

Ardua nec spernit nec talia ferre timescit.

Hac etiam genitus Ptolemaea prole Ioannes,

Aedes qui sacras auxit templumque Mariae,

195

Vnde petat mendicus opes et semper egeni

Vlcera quo curent, morbos et vulnera, febres.

Scalarum hospitio, tribuit quoque praedia magna

Atque domos multas multosque in tempore nummos.

Ipse etiam rexit multo aedes tempore sacras

200

Hacque ferunt alma claraque propagine natum,

Montis oliveti posuit qui semina quondam.

Ortus et hinc Iacobus, praetor clarissimus urbis

Ferrariae, legum interpres, iustissimus atque

Moribus inbutus sacris, qui numina adorans

205

Religione deo mentemque animumque dicavit.

Ille fidem rectumque colit tutorque bonorum,

Illi commixtus verborum maximus alma

Cum gravitate lepos, quo se videt altius esse,

Praestat eo sese cunctis submissius ille.

210

Consilio clarus, cultor virtutis honesti.

Servator decorisque pater vindexque malorum.

Non precibus, non ille minis ullisque movetur

Muneribus, sancto quin vindicet omnia iure.

Fulcinium, tu testis ades, Camerinaque tellus

215

Quae nuper Iacobo ut iusto vexilla dedisti,

Stirps quoque magnanimo tribuit Ptolemaea Ioanni

Assissino ortus nulli gravitate secundo.

Nunc nervos intende tuos, nunc, Musa, canenti

Aspira cantusque cies Heliconis ab unda.

220

Solus enim meruit, laudent quem carmine vates,

Sed graviore lyra, nam vita et moribus ille est

Integer ac constans et - res miranda relatu -

Ille senex tantum possit, quod robore vasto

Viribus et iuvenes superet pedibusque manuque,

225

Vsque adeo prodest homini caste acta iuventa,

Vt corpus validum tribuat roburque senectae.

Et nunquam rerum cupidus, non aeris avarus

Quaerit opes ullas quaesitisque abstinet unquam,

Sed potius rebus cunctos impertit egentes.

230

Novit enim mortale genus, quod lege deorum est

Hac genitum, ut cunctos homines defenset et illos

Patre viros uno matura matre creatos

Esse putet, tutatur eos his legibus aeque.

Ac se magnanimum praestans pietate Ioannes

235

Hic facilis nullique graves e pectore voces

Oreque de sacro manant nec iurgia tanquam

Spicula nec querulus sermo, sed dulcior omni

Melle, fluit, populus quo iam ratione carentis

Dirigit afflictos et consolatur amicos.

240

Quid iuvenis faciat, quid vir, quid femina, semper

Edocet, ut norint, quae magna pericula quidve

Conducit patriae, monstrat, quid inutile, si qua

Bella movenda forent, sapiens et praeripit hosti

Consilium (prodest adeo prudentia cunctis),

245

Praedicat et nunquam de se nec lapsa recenset

Tempora, ni prosint urbi sua gesta virisque.

Tunc casus omnis, magnos tunc ille labores

Expedit, ut prudens longaevusque instruat omnes

Et cautos reddat iuvenes patriaeque sibique

250

Consilio monstretque viam, qua summa paretur

Gloria, qua similes possint se fingere divis.

Strenuus et prudens operas navare paratus

Aggreditur duros iuvenili mente labores

Atque magistratus vanos et spernit honores.

255

Magnanimus quamvis princeps praefecerit illum

Vrbibus et summo fuerit complexus honore,

Saepius ipse tamen renuit, non ambitus unquam

Flexit eum populique favor nec magna potestas.

Non ipse ut duros vellet vitare labores

260

Aut quod iam tenues is fastidiret amicos

Auxiliumque suis nollet conferre, sed ille,

Despicienda viris, novit quod gloria semper

Et quod in his potius temnendis gloria maior.

Apparet petiisse animo quam summa superbo,

265

Hoc egit totiens et tot contempsit honores.

Hic quoque Pieridum cultor vatumque sacrorum,

Semper amans illis et totus deditus omnem

Impendit curam, mentem cui magnus Apollo

Inspirat carmenque movet sacrasque sorores,

270

Vt semper viridi cingantur tempora lauro.

Hic igitur doctus, fortis, pius atque verenda,

Maiestate gravis, toto celebrandus in orbe.

Est etiam iustus, prudens, virtute probatus.

Quid multa? Ingenti superat gravitate Catonem,

275

Dardanium pietate ducem Zaleucon et aequo.

Non, ego si magnum spirent mea pectora Phoebum

Castalioque chori veniant in carmina fonte,

Aonidum Liber Nysaeo vertice lapsus

Et mihi tot linguas tribuat, quot in arbore frondes

280

Dependent viridi, fulgent quot sidera caelo

Et semper totidem resonantia vocibus ora,

Ipse meo, possem complecti carmine cuncta

Splendida gesta ducum Ptolemaea prole satorum

Quotque viri fuerint studio Mavortis et armis

285

Insignes ex hoc tam claro sanguine creti.

Nam tu sive velis claros pietate vel armis,

Sive toga summisque opibus tectisque superbis

Eloquioque viros et religione deorum,

Sive homines quaeras longe lateque potentes

290

Principibus magnis consanguinitate propinquos,

Sive velis claros gestarum nomine rerum,

Tales ipse viros Ptolemaeo sanguine natos

Invenies ingens nomen super astra ferentes.

Felix ergo domus, felix Ptolemaea profecto

295

Tantorum fecunda virum, sed pace canamus

Hoc, liceat: duo sunt Ptolemaeae lumina gentis,

Quae tantam stirpem decorant et nomina praebent.

Primum Stella choros inter celebranda dearum

Exuperans sanctis matronas moribus omnes,

300

Illustrans pietate genus, gravitate modoque

Ingentis laudis, quia nunc, Ptolemaea propago,

Aeternumque tenes nomen famamque decusque.

Ast aliud lumen mira gravitate, Ioannes

Assissine, es, cui Musae nosterque libellus

305

Nunc datur ingenti Stellae confectus honore.