Iacopo Stefaneschi opus metricum 8

Testo base di riferimento: F.-X. Seppelt, 1921

Cura dell'edizione digitale: Cristina Zanatta


De celebri sancti Petri de Murrone heremite,
qui sponte papatui cedens ad heremum rediit,
canonizatione liber tertius

 

Proemium in miracula sancti Petri de Murrone heremite

Hactenus effuse magni preconia festi,

Quo pius empyreo fulgentique agmine sursum

Inseritur celo celebris confessor et almus,

Panximus, et vite meritum, ac agrestia dudum

5

Post certis firmata modis; nunc dicere fas est

Mira viri, solidis seclo radiantia signis

Naturamque super, quibus est patefacta duobus

Certa fides, hunc esse polo. Miracula nondum

Sufficiunt, quia sepe malis ostendere verum

10

His datur; at nomen tantum propensius illis

Confertur, quibus ipsa deest natura, vel artis

Docta manus, vel forte modus; nam tempora firmant

Quidquid agunt, nostrum sed mirum perficit instans.

Vita etiam nec sola probat, quia cognita soli

15

Soli hominis fit vita Deo, qua quodque peractum

Est opus intento, finis perfectior illi

Cognitus, unde poli sidus conscendimus amplum;

Nec cupimus reserare vagum, sed pandere certum

Deficimus; creditque fides persepe, quod artum

20

Non probat ingenium, stabili subsistere gratum est,

Quodve Petri sacrata docet sententia sedis.

De miraculis ante papatum, et primo de miraculo femine,
que visum recuperavit

Femina lipposis affecta laboribus, et iam

Ceca oculis, visuque carens, cui nulla mederi

Ars potuit, confisa Petri de munere labem

25

Tergi posse oculis, eremi sub limina ducta est.

Cumque crucem parvam, sancti de munere missam,

Luminibus vacuis posuisset, et anxia sese

Signasset crucis auxilio portante marito,

Confestim miserante Deo sua lumina visum

30

Accipiunt; gaudetque videns, gaudentque videntes.

De miraculo curati a mania vel furore

Cum furor immanis tantum vexaret anhelam

Alterius mentem, quod cordis sepe ligatus,

Atque catenarum stringentibus undique nodis

Ille foret, ne forte sibi, vel forte sodali

35

Officeret, ductus Petri ad spectula demens,

Exhibito se pane cibat, quem sanctus eidem

Contulerat; rediitque quies, per singula compos

Efficitur, nulloque puer post tempore palpat,

Illius immanis cursus sentitve furoris.

De miraculo puelle curate a fistula pedis

40

Ecce puella gravi, dum putrida fistula buccas

Inveterata facit, trepidat confixa dolore,

Neve pedem fluidum, vel cesum parvula perdat;

Namque pavens medicus cogit trepidare parentes,

Tantus amor natis, pietas, compassio tanta est.

45

Quid? pater ipse gemit, quid? mater murmura pandit,

Femina quid? lacrimas retinet, sed turbida fundit.

Ventum erat ad Petrum, portata puellula coram.

Inde pius patitur afflictis, inde medetur;

Nam faciens tria signa crucis super ulcera sanam

50

Reddidit, ut modico vestigia nulla subessent

Vlceris, haud dubium quin clara piacula vernent.

De miraculo mulieris curate ab ethica

Altera quam febris consumens ethica lentum

Defectam recubare facit, nec surgere, quamvis

Illa velit, patitur nisi vita favore ministri

55

Sub panno recubans hora, quem Murro iacenti

Miserat, exurgens, medico diffisa, parentem

Letificat, gaudetque pium, reveretur et almum.

De miraculo curati a scrofula

Deformisque manu scrofula signatus ab illo

Sanus abit curatus eo, tumor ille superstans

60

Delituit morula, gallique simillimus ovo.

De miraculis factis in papatu, et primo de miraculo
mulieris contracte liberate

Hec peragit deserta colens, eremoque moratus

Murro, sed assumptus supremi ad culmina fastus,

Destitit haud signis. Mulier contracta per artus

Nec se ferre valens, portata iuvamine patris,

65

Vnde viam facturus erat, signacula dextra

Excipiens devota patri, curatur in hora;

Feta fides, et fetus honos, fetissima merces

Illius incumbens meritis a numine divo.

De miraculo femine ex infirmitate facte crocee curate

Curaturque modo simili, perfusa colore

70

Femina subcroceo, non fidens gressibus egra.

De miraculis factis post renunciationem in vita,
scilicet de eo, qui recuperavit visum

Postquam eciam solio papatus culminis herus

Se posuit, lesi restaurat lumine visum

Crux patris, linita oculis manibusque potentis.

De miraculo crucis, que apparuit in eius morte,
de qua supra facta est mentio

Crux pretiosa viro mortis sub tempore signum

75

Emicuit, sed parva, nitens, vertigine versa

Ostioli medio, non postibus indita, vano

Aere sed volitans, corpus quoad inde remotum est.

De miraculis post, mortem, et primo de paralitico curato

Post obitum secreta tenens celestia pauper,

Dives opum, sidusque potens, donisque refertum,

80

Signa novat. Nam voce carens, linguaque tremiscens

Quoque artu tremulus, nec firmus gressibus, herens

Lecticulo, quia membra fluunt, nec pacta resistunt,

Ad loca reductus, miram quibus ille peregit

Vitam eremi, zonamque patris per singula cinctus

85

Membra, iacens surrexit ovans, laudesque rependit

Sanus, et ex toto morbi discrimina nescit.

De miraculo eius, qui nec stare nec ambulare poterat curato

Sicque alius standi ac gradiendi commoda sensus

Perdiderat, celerisque manus tristius usum

Ecclesia recubans noctu, qua corpus humatum

90

Almifici Murronis erat, de mane resurgens

Se sanum reperit, te templo, teque fatetur.

De duabus mulieribus contractis miraculo curatis

At brachiis gemine noctis phantasmate tracte

Perdiderant dextrumque latus, tumuloque iacentes

Illicet, et meritis sancti precibusque iuvantur.

Incipiunt miracula, que non fuerunt posita in littera Clementis pape
canonizationis, et primo continuatio dicendorum ad dicta

95

Hec Clemens decreta dare, his et bulla sonoris

Pendere litterulis. Christi clementia fandi

Qui volitum, det posse, sciens sic clangere verum,

Vt cupimus fidum. Nam visa fidelibus exnunc,

Nec suspecta oculis ructabimus, agnita dudum

100

His, quibus hec coram fuerant digesta, quibusve

Hec impensa, suis nobisque per omnia caris.

Miraculum pulchrum de salto rupis

Quodam quippe die, plenus dulcedine Murro

Ardentisque animi, properabat cedere terris,

Vt sata conspiceret, coleret, perfunderet imbre

105

Mellifluo, vel forte locum perquireret artis

Fratribus, aut heremi sese concluderet antro;

Haud aliud quidquam se dignum crederet, inquam,

Motibus insolitus, nec pronus currere passim;

Et iuga, saxosis canentibus undique silvis,

110

Pergreditur, bino secum comitante sodali,

Ecce nives celare viam, celumque tenebrat

Nix tenebrosa cadens, occurruntque invia fessis,

Dum collis se scindit apex. Procedere Murro

Non valet, et fisus Christique iuvamine fultus

115

Transiliit, versusque stetit, sociosque paterne,

Vt transire velint, hortatur et ocius ambos

Sollicitat pavidos, stupidosque videre novellum

Mirandumque patris, necnon cunctantibus inquit

Igne calens fidei, baculo subvectus et orans:

120

"Filius obnixe iam pareat illicet istic

Virtutis merito, proprium quo subdere mavult

Iussibus alterius volitum. Confidite, tutum

Est iter, et dubios firmabit subdita calles."

His fisi iuvenes precisa pericula transnant,

125

Miranturque virum, nec saltus organa norunt.

Magna animi virtus et magna potentia liber

Efficeris, si servus eris, servus quoque liber

Erigitur, si libra cadens sic corruit imis,

Sic latus elatum ventosa per ardua tollat.

De miraculo pulcherrimo angeli in specie militis apparentis

130

Temporibus, quibus ille senex deductus eoo

Gregorius sublime decus conscendit, et ardens

Concilium venerandum egit, Rhodanoque Saona

Circumfusa urbe, hic, completis undique votis,

Ad cellam remeare parat, per rura reversus

135

Tam Lucane urbis, quam que et Pistorica circum

Culta; viro iuvenis facie redimitus, et albo

Albus equo residens, crispis rutilantibus auro

Crinibus, et teretis munitus acumine dextra

Hastilis, quod sepe manu vibrabat et armo,

140

Huic comitem se fecit iens, faturque: "Quamobrem

Per loca suspectis nec pervia gressibus, ultra

Tenditis in mortem vel magna pericula rerum?"

At Petrus et fratres, nam tres sociantur euntes,

Dixit: "Et adiuti Christo duce tendimus istac,

145

Quam tutum speramus iter, sit formula nobis,

Tutamenque fidele suis." Tunc protinus ille

Obsequium spondens, letus discessit, euntes

Hortatus; dum Murro viam procedere temptat,

Tres, quibus incertum dubium sed mittere vitam,

150

Coniunxere sibi. Pavidi comitantur et illos

Suspectos habuere viros. Proceditur, artam

Invenere viam, tunc visa sequentibus apta

Arta loci species, invadunt quisque sodalem;

Quos tres scamosis tetris thoracibus angues,

155

Torvi oculos, linguasque vagi, quin ore reciso

Invadunt tremulos, illosque vorare laborant.

Tunc Murro pietate favet, fratresque vicissim

Orant, quisque suum necnon protexit amicum

Latronemve viis gradiuntur, et inde citatis

160

Cursibus et sevi nacta pietate nocendi,

Dum se prebet iter concluso limite dirum,

Invadunt iterum pura dulcedine tutos;

Quos eciam divina pios custodia texit

Sic iterum. Tunc Murro suos precedere conans,

165

Nam bullam servare studet, qua vota secutus

Sancta foret, validum sociis subducitur inquam

Consilium, ut caperent, pravis qui a credere mors est.

Ecce sequens iuvenis gestu facieque venustus,

Atque hilaris rediens, occurrit, et abdita pandens:

170

"An timor invasit? numquid sociare recessu

Malueram? Nunc ergo viam tendamus, et ecce

Me comitem, tutabor iter, quod nulla timoris

Causa erit"; et plexus verborum dulcia fratres

Alloquitur, letusque means, complexus habenas

175

Cornipedis, iaciensque in longum hastile per amplum

Aera, ceu doctus nullo conanime dextra

Suscipit, atque pedum stapiti calcaria firmat.

Pulcher equus, gestusque placens, formosaque vultus

Est facies, et dulce loqui, sinceraque morum

180

Planities, positosque loco dimittit amicos:

"Iam tutis vos stare locis cognoscite, fratres"

Dixit, et aversus disparuit. Inde serenus:

"Protinus hunc summi regis laudate ministrum",

Murro ait. O quam mira Dei protectio servis!

185

Angelus altipotens, celo demissus ab alto,

Venit et afflictos solatus tempore casus

Hic fuit occurrens non cognitus, utque supernus

Christus adest dubiis tendentibus ocius usque Emaus.

Et terre prostratus herus suspiria fundit,

190

Fundit, et oppressis extunc sacra visa remulcent.

Ergo Deo fidus sis, sperans; ille coercet,

Ille tegit, firmatque suos, nec deserit actor.

De spiritu prophetico, quem ante et post papatum habuit

Num norat ventura pater? sibi conscia puro est

Mens, arcana Dei reserant predicta Latino,

195

Sive patris letum vicine mortis, ut ille

Se potius cinerem credat, quam cardine fultum;

Sive quod et iussus, ceu fratribus ardua cunctis

Scribere cardinibus fuerat, preponere sacrum

Sedi pontificem celerent; quodni properarent,

200

Ira Dei graviter deseviet, iraque fervens.

Vtque illi mors cito venit, sic gloria parvo

Post etiam; quin papa manens ventura prophetat

Successori almo, quem papam iamque futurum

Innuit ac aliis expressius idque revelat,

205

Pontificis sic ore meat aliique fatentur.

O felix, tibi grande datur, tibi grande cupitum

Prestat Eliseo munus iam verus Elias,

Spiritus ut geminus tibi sit donumque prophandi

Atque ministrandi nobis miracula donum!

Quomodo omnia peccata sua fuit confessus
pape Bonifacio post renunciationem

210

At tua simplicitas, perfectio, puraque mentis

Religio, devota fides, spes firma salutis

Illo se reserant, quo dulcis, in omnia verax,

Cuncta evo commissa tuo peccamina pandis

Summo apici; que causa senem remanere coegit,

215

Post cessum papale decus discedere promptum.

Brevis sed rhetorica et quasi totius vite et morum
sancti Petri de Murrone commendatio, ubi actor loquitur

Si maiora velis forsan cognoscere, vitam

Inspice; si vitam, veterataque tempora lustra;

Tempora si prudens complecteris, accipe famam;

Si famam respersit odor, tu suscipe fratres,

220

Si fratres et dogma legas, heremi quoque dogma

Si capias, perames, si iam dulcedine tractus

Alliceris, metire tuas per singula vires;

Si vires, exempla patris sectare, perennis

Tunc pudor et candor, laxeque modestia lingue,

225

Paupertas, victusque artus, frenantia luxum,

Et modus et pietas humilis, fraternaque mentis

Integritas, imitanda tibi, venerandaque semper

Occurrent. Ne siste gradum, sed respice cautus,

Quod lectus sit summus apex post tempora, quodque

230

Tam subito, tam pauca sciens, tam multa scientum

Auxilio, mundique regens se noverit orbem;

Abiciens culmen, quod fratribus abdita fassus,

Censeo quod profugus, profugi quod florida causa,

Quodque volens nolensque fugam longare vocatus,

235

Huc rediit, sprevitque nefas, vitavit ineptam

Desidiam; moresque senex complexus eoos

Prosequitur, priscamque petens per tempora vitam,

Qua functus celo fruitur, cernitque regentem

Cuncta Deum, Christumque ducem; non ille rependit

240

Iudicium, quod sepe datum est; purgavit et actor,

Quod solii fortasse fuit, limavit et idem,

Queque volens errata comi, dum spirat in alta.

241a

Humani generis si quid non forte diserte

242a

Papatu peragit, cedit dum spirat in alta.

Miraculum seu mirabile donum in versificando concessum actori,
dum presens canonizationis opus describeret

Dumque aliis Petri meritis collata retexo,

Compellor texendo datum diffundere donum,

245

Ne velut ingratus sileam, vel forte superbus

Ascribam, vel forte vagus, que munere cepi,

Cum meritis maiora suis attingere spes sit.

Ecce ego desuetus longo iam tempore musis,

Post quasi quindenum multis currentibus annum,

250

Assumpsi narrare sacrum super ethera Petrum,

Mira iuvans nostris accessit grati a parvis

Versibus. En dudum versus persepe revolvens,

Quindenos fecisse die letabar, et auctos

Vicenos, rarove magis, nunc orbita nobis

255

Quadraginta seni deduxit sepe citatos

Scribere, ceu poteram vel lentus scriberet alter,

Vicenos, pluresve pedes quandoque sub hora

Improvisus ego, decies quater orbe volutos

Fundere, ceu lentus signabat metra figuris.

260

Materies nec culta prius, nec carmina dudum

Versa manu, dedimusque dies super omnia quinque

Vicenosque super. Non nobis gloria, nobis,

Sitque Deo Petroque. Viri qui magna capescunt,

Hec modicum fortasse forent, nos dona putamus.

265

His leti celo positum laudemus, et inde

Celicole fasces, clerus, populusque sequentes

Dogma patris, mundique situs, Terreque Laboris

Vnde ortus tantique viri primordia surgunt.

Finis operis, in qua actor narrat mirum et improvisum
totius operis processum et finem, et gratias Deo et sancto
agit petens sancti iuvari meritis

Nunc mihi iam redeo, videorque videre quid egit

270

Summa Dei pietas, quid gratia, quidve superni

Consilii altiquetudo manens, duro prendere sanctum

Tanti fecit opus. Siquidem, qui nescius horum,

Quidve agerem, ceri, cecini pia consita Petri,

Ignarus, quis tantus apex diadema reportet

275

Papa sacer, cui pompa sacris alluderet urbi,

Quisve etiam finis claresceret undique seclo

Murronis, nosterque status, quo tenderet usque,

Quo iuvenisque moretur, avens consumere ceptum,

Quove loci; nam vera loquar, suscepimus, inquam,

280

Hoc opus et geminos Nicolao preside quarto

Bis tulimus, versuque suo versavimus orbe.

Et quia pomposis phaleris redimire triumphum

Summum animi intentum, tercentum scandere versus

Haud spes ulla fuit; tantis moderatio frenat.

285

Inde more luctus Romane sedis, et illas

Scripsimus, ut lentum poscebat in ordine fatum;

Occurritque Petri miranda creatio, mira;

Mira sed eiusdem patris decessio nostris

Explanata modis; licuit nec carpere pausam,

290

Carpere iam dudum nobis ad culmina vectis

Cardinis. Hinc noster Bonifacius ipse triumphans,

Vrbe sacra reseratus apex, post tempora quidni?

Impatiens novitate sua discurrere metris.

Ipse status pausare dehinc finemque libello

295

Ponere nec licuit, post tempus namque repostus

Sideribus sacer ille senex, cognomine Murro,

Extitit, exactis ter quinque labantibus annis.

Occurrit, quam celsa dies, quam grata volenti

Scribere, nec placidum fuerat dimittere terris,

300

Quem celo insertum fecit super ethera scribi

Ecclesie manibus Deus ipse, potentior omni.

Inde Petri quondam Murronis carmina rursum,

Dum licuit, dum mesta suum suspectat amicum

Sponsa vacans afflicta dolis; solatia casus

305

Panximus, et celo positum terrisque colendum

Almificum. Nunc ergo pium rogitare supernum

Possimus, et divam nobis inflectere mentem

Precipuam, ut meritis fulgentia regna quietis

Eius et omnipotens tribuat pater, idque coevus

310

Filius, inspirans nobis det spiritus almus.

Laudis honos, laudisque decus, laudisque sonorum

Sit tribus impensum, sit Petro gloria laudis

Confessori almo, mire sua carmina danti,

Cum quo celicolis iuncti regnemus in evum.