Tito Vespasiano Strozzi Borsias 7

Reference basis text: W. Ludwig, 1977

Editing of the digital edition: Annachiara Barizza


"Postquam iacta vides solido de marmore tantae

Fundamenta domus, alias nune dicere parteis

Aggrediar coepto incumbens, Pariisque columnis

Impositum mihi surget opus, pulcherrima donec

5

Sublimi ad caelum se machina vertice tollat.

Optimus Euganeis quondam accersitus ab oris

Praefuit huic populo Estensi de sanguine primus

Albertus, magnis meritis carissimus urbi.

Fretus amicorum auxiliis summoque favore

10

Ramberti, nostris quo non mage civibus alter

Gratus erat, sese huc tulit Actius atque potitus

Imperio fines regni feliciter auxit.

Nominis eiusdem iuvenis laudisque paternae

Aemulus ingenti studio plebisque patrumque

15

Praeficitur summae rerum. Pulcherrimus illi

Oppicius succedit, adhuc puer. Actius inde

Tertius. Hunc sequitur praestans belloque togaque

Freschius, externis armis et fraude suorum

Expulsus patria et solio spoliatus avito.

20

At gemini fratres Aldobrandinus et acer

Franchus quam primum sublato hoc principe regnant

Concordes simul atque animis et foedere iuncti.

Franchus ab aucupio rediens in limine portae

Coniuratorum telis oppressus acerbo

25

Funere procubuit; rerum omnis cura relicta est

Aldobrandino, qui fratrem haud segniter ultus

Quattuor his post haec annos dominatur in oris.

At tu cum fratre Oppicio, Renalde, parenti

Succedis. Nec longa mora est, regalibus alter

30

Aldobrandinus sceptris praefectus. At illum,

Cui celebre agnomen Claudi prisca indidit aetas,

Nicoleos sequitur, veterem qui condidit arcem

Thomasi graviter casu commotus acerbo.

Ecce tot illustres atavos clarissimus inter

35

Eminet Albertus, quo non felicior alter

Stirpe sua aut tanto dignatus honore nepotum.

Nascitur hinc alter natorum germine felix

Nicoleos, post quem imperio, Leonelle, potiris.

Horum igitur nostra auspicio ductuque virorum

40

Iustitiae fama simul et praestantibus armis

Protudit antiquos regni Ferraria fines.

Quaeque mari imposuit supero vetus Adria nomen

Atque omnis late regio celebrisque Cymacli

Piscosis urbs cincta undis vicinaque ponto

45

Accessere tuis pariter, Ferraria, rebus.

Pars quoque Picenae telluris parta novumque

His actaea dedit cognomen regibus Anchon.

At Mutina, innumeris exercita cladibus olim

Romanas inter lites populoque feroci

50

Praedita, Rangono Estigenis praebente favorem

Principibus nostrae sociam sese addidit urbi.

Nec minus autoris Lepidi cognomine clarum

Gente sub Estensi Regium iam tempore longo

Floruit, urbs Cereri dilecta et grata Lyaeo,

55

Magnanimis habitata viris, quos eminet inter

Aoniae Boiardus aquae viridantia Gipsi

Ad iuga qui sacro traduxit pocula cantu.

Quid montana tibi referam castella, quid arces

In plano positas, quid Lugum atque oppida dicam

60

Flaminiae et campos cultae regionis opimos?

Parte alia vero, Ligures quae vergit in agros

Tyrrhenumque solum, auriferae se nobilis ora

Carfignanae offert, nostrae pars ultima terrae.

Est plaga, diverso quae limite solis ad ortum

65

Prospicit ac veluti in longum protenditur isthmon,

Obliquo hinc atque hinc fluviorum obducta meatu;

Rodigium populis caput omnibus, altaque pulcher

Caeruleis Athesis per moenia leniter undis

Labitur, unde ortum accepit Roverella propago,

70

Tot genitura duces terris, tot numina caelo.

Imperii fines locus hic regnataque nostro

Terminat arva duci et Patavi discernit ab urbe.

Protinus ad Borsi nomen, Pontane, redire

Nos tempus monet. En, agedum, mihi pandite, Musae

75

Sandalides, veluti bellorum grandibus orsis

Implicuit sese patriis digressus ab oris!

Discordes igitur populos et in arma ruentes

Ductores circumspiciens, quibus Itala tellus

Floruit, et nota belli ratione, quod inter

80

Insubrem Venetumque geri certamine summo

Audierat, nulli fama gestisve secundus

Carmignola ducum numero delectus ab omni est,

Egregias quo sub Martis perdisceret artes.

Ille armis antiqua suis in sceptra Philippum

85

Restituit summa expulsis virtute tyrannis,

Cum puer extincto quondam genitore paternas

Amisisset opes regnoque erraret adempto

Exul opemque simul sorti imploraret egenae.

Atque ita pro magnis meritis cum maxima quaeque

90

Concedenda sibi iam Carmignola putaret,

Plurima ad arbitrium duce permittente gerebat

Non spernenda suum et paribus iam paene regebat

Imperium auspiciis, fidus gratusque Philippo.

Ast alii proceres et qui loca prima tenebant,

95

Invidia simul ardentes odioque maligno

Impulsi, clam praetexta formidinis illum

Culpare inque vicem suspectum reddere regi,

Quodque affectaret sublato principe regnum,

Obiicere et mores graviter damnare superbos.

100

Summa viri virtus et magna potentia, quique

Imperiis animus nimios assuetus honores

Appeteret, facile id poterant suadere tyranno.

Ergo ubi percepit mutatum fraude malorum

Carmignola ducem nec se, velut ante solebat,

105

Colloquiis adhiberi ullis adituque repelli,

Vtque sibi assuetos comitum rarescere coetus

Mussantemque simul turbam et transversa tuentem

Infensis oculis perspexit, ut omnia vidit

Paulatim ruere in peius, cum principis aures

110

Improbus obstrueret conficto crimine livor,

Fortunam tentare novam dubiaeque saluti

Consulere ac Venetam statuit se vertere ad urbem.

Hic postquam adventus causas animumque Philippi

Ingratum ostendit verbis invectus acerbis,

115

Vt studium omne suum Venetis operamque fidemque

Obtulit, auditus placide cupideque receptus

Quam primum innumeris affecit cladibus hostem.

Viribus ille suis socialia iunxerat arma,

Arma Fluentinae quae nomine rexerat urbis,

120

Stroccius ante obitum Nannes, quem mortis honestae

Pugnantem ob patriam pulso tulit exitus hoste.

Carmignola igitur studio superante laborem

Coenomanorum populos aggressus et arces

Acriter oppugnans, quam primum dedere qui se

125

Maluerant quam vi contra contendere et armis,

Nil gravius passos animo suscepit amico;

Ast alios, servare fidem quos noverat hosti

Atque sibi omnino infestos perstare nec ullas

Formidare minas ac se defendere bello,

130

Diripuit domitos et partas undique praedas

Miles agens ferro campos vastavit et igni,

Totque caput populis opibusque superba virisque

Brixia post varios casus erepta Philippo.

Et iam mensis erat, quem candida nomine dici

135

Gaudet Maia suo; cum portitor Europaeus

Concedit Geminis aurataque cornua condit,

Bellipotens Mavors Pallasque et regia Iuno

Conveniunt summoque duci, dum nocte soporem

Carperet, ingentem Rugerae stirpis alumnum

140

Commendant et fata docent, quibus ille vocetur

Magnarum monitu Iovis ad fastigia rerum.

Ense ferox Mavors accingitur armaque gestat

Lemniaco sudata seni. Dea vertice summi

Nata patris, rutilam redimita virentis olivae

145

Fronde comam, peplo incedit spectabilis aureo

Aegide seposita et miti placidissima vultu.

Alta gradum profert Saturnia fertque coronam

Insignem gemmis auroque; atque ordine pulchro

Colla pyropeae circum candentia flammae

150

Et virides radiant innexo adamante smaragdi.

Ipsa manu sceptrum, mira quod Mulciber arte

Extuderat, sublime gerit; procul aurea fulget

Virga minutarum in formas caelata volucrum

Et parvis distincta feris; at cuspide summa

155

Pictas ales opes atque Argi lumina pandit

Elato arrectas ostentans vertice cristas.

At chlamys immensi contexta ab imagine caeli,

Pallados egregium munus, divina decoro

Membra labore tegit pedibusque alludit euntis.

160

Hic solem lunamque simul bissenaque magni

Signa poli varios anni referentia cursus

Aeraque humentem et stellarum Cecropis ignes

Finxerat; una sibi partem hic non vindicat ullam

Parrhasis aequoreos non ausa attingere fluctus.

165

Talibus induti caelestes cultibus artus

Castra petunt subeuntque ducis tentoria divi.

Nec mora, Iunonis parens Tritonia nutu

Sic est orsa loqui: 'Nos caelo misit ab alto

Iupiter atque suo haec tibi, Carmignola, referri

170

Nomine verba iubet. Veniet de sanguine cretus

Borsius Estensi, tua qui puerilibus annis

Signa sequi certus sese experiatur in armis.

Huic animos viresque dabit Gradivus et idem

Successus votis laetos feret. Ipsaque Iuno

175

Post patrios obitus, post cari funera fratris

Accitum fato regali in sede locabit.

Me duce tranquilla populos in pace paternos

Inde reget priscaeque addet nova nomina genti.

Gaude igitur tanto dignatus pignore divum,

180

Saeva priusquam res turbet Fortuna secundas

Invidiam latura tibi casusque sinistros,

Quos tibi difficile est evadere!' Dixit et ambae

Curribus astra deae repetunt; Mars bella citato

Ad sua fertur equo pugnasque revisere gaudet.

185

Protinus excutitur somno, dehinc omnia ductor

Mente simul volvens nocturnas visa per umbras

Haud spernenda putat. Tum dis parere paratus,

Ipse pio Borsi iam tunc incensus amore,

Cernere praesentem et socium sibi iniungier optat.

190

At qua se eripiat gravibus ratione periclis,

Incertus quod fata parent, discernere nescit.

Quicquid triste tamen sors aspera, quicquid acerbum

Intulerit, ferre aequo animo formidinis expers

Non renuit vanumque putat sperare, deorum

195

Quae ratus ordo tulit, flecti in contraria posse.

Auspiciis igitur Venetum se in castra secundis

Contulit et lectos equites peditumque maniplos

Borsius expertos belli magno agmine duxit

Mille ac ter centum numero praestantibus omnes

200

Florentes armis diversaque tela ferentes.

Hi gladios hastasque gerunt parvasque bipennes

Sublimes in equis, levibus thoracibus illi

Pectora summa tegunt et longa hastilia vibrant,

Nunc proferre pedem, nunc gressum sistere docti

205

Ad nutus ac signa ducum. Pars illa sinistrae

Insertat parmas et acuto lucida ferro

Missilia intorquet dextra vel comminus hostem

Audax ense petit. Pars scuta ingentia valli

In morem protenta solo declinat et agmen

210

Densatis firmat cuneis et vulnera rectis

Corporibus tuta infligit sociosque tuetur.

Parte alia simul incedunt, quos lethifer armat

Scorpius, et celeres in tristia fata sagittas

Contractu artifici curvatis cornibus aptant.

215

Hic laetus vultu ac verbis testatus amorem

Dux Borsum accepit numeroque cohortibus aucto

Multa illi indulsit moresque animumque virilem

Mirari haud poterat satis ipse satisve probare,

Cum prima inciperet puero florere iuventa.

220

At nullis quamquam stimulis monitoris egeret

Sponte sua ad laudem properans, tamen inclyta magni

Ante oculos sibi facta ducis proponere suetus

Strenuus exercet studio se impensius omni.

Atque brevi, qualisve esset quantusve futurus,

225

Omnibus indicium ratio dedit optima vitae.

Non labor indomitus, non saeva pericula, non vis

Vlla, nec hostis atrox, nec cruda furentis imago

Terrebat Martis gladioque hastaque fumantem,

Seu bellator equus sublimem in proelia ferret,

230

Seu pedes adversis cuperet concurrere turmis.

Quamque manu promptus, quam fortibus acer in armis,

Ingenio tam clarus erat. Tum plena vigoris

Mens experrecti nil non laudabile agebat;

Tum, si quid gravius belli fortuna tulisset,

235

Ipse ultro socium cunctis admittere ductor

Consiliis et multa simul conferre nec umquam

Illius frustra quicquam committere curae.

His quoque dexteritas morum accedebat in omnes

Officiosa gradus hominum; et contendere semper

240

Cum paribus de laude suis et honore iuvabat

Ante duces; ineratque fides et gratia verbis.

Martius interea paulum si forte resedit

Impetus atque aliquam belli intermissa quietem

Obtulerat moles, non inter pocula Bacchi

245

Turpiter abiectum et tentoria picta foventem

Languida segnities ac mollis inertia pressit,

Sed tunc, magnanimo quodcumque superfuit oci,

Per decus egregium et certamina pulchra solebat

Inter honoratos iuvenum consumere coetus.

250

Et modo vel celerem iaculum torquere per auras

Et modo se cursu rapido exercere iuvabat.

Nunc picta chlamyde et pretioso pulcher in ostro

Ingenti comitante manu per castra vagatur;

Nunc galea tectus caput et circumdatus armis

255

Alipedem per gramen equum non inscius artis

Acribus exagitans stimulis huc flectit et illuc.

Interdumque manu protenditur hasta reducta

Longius; interdumque eadem componitur alte

Ad dextrum sublata genu, cuspisque relucet

260

Ferrea sole procul radiisque micantibus icta.

Haud aliter veteres Decios fortemque Camillum

Scipiadasque, ferae cladem Carthaginis, et te

Gallorum insignem spoliis, Marcelle, relatis

Intrepidumque genus, Fabios, vixisse putarem.

265

Sic quoque ad imperium pervenit et aurea Caesar

Sydera conscendit, sic regis magna Philippi

Progenies terris domitis pelagoque subacto,

Par superis numen, meruit solemnia templi.

Talibus assidue studiis cum deditus esset

270

Borsius atque illum quaerendi nominis ingens

Sollicitaret amor laudisque cupidine captus,

Quicquid difficile inviderat summique laboris,

Strenuus ipse sibi facile ac proclive putaret,

Miles eum colere imprimis, dux summus amare

275

Et procerum series comitem sibi poscere, et idem

Carus erat sociis et formidabilis hosti.

Interea sive ipse dedit pro crimine poenas,

Sive ita fatorum tulit immutabilis ordo,

Carmignola diem miseranda sorte supremum

280

Clausit et auratas inter mandante senatu

Abscissa foedum in morem cervice columnas

Vilis truncus humo iacuit, quem clara per omnem

Italiam tanto successu gloria nuper

Extulerat totoque sinu Fortuna fovebat.

285

Supplicio affectum perhibent, quia creditus hosti

Prodere rem. Venetam rursumque haerere Philippo.

Infelix, sed certe omni memorabilis aevo,

Si modo saeva malus finxit mendacia livor!

Maximus haec inter gelidis de partibus Histri

290

Pannonio pacem antiquam violante tumultus

Exoritur causamque novi certaminis affert.

Namque per Illyricas rupes oramque Liburnam

Gens ea descendens excursibus omnia late

Vexarat subitis, Enetus qua perfluit arva

295

Oppositos Natiso longe spectantia Turcas.

Hinc transgressa tuos manus haec, Aquileia, fines

Hunnica depopulat spoliatis rura colonis

Tarvisiumque solum ferro flammisque repente

Vastat et ingentes victrix agit undique praedas.

300

Id se impune ferox ausurum credidit hostis,

Pars illa imperii quoniam per foedera pacis

Ceu neglecta diu fuerat modicoque retenta

Praesidio. Partem voti Fortuna secundat,

Vltores prohibent partem succedere divi.

305

Permissum, ut subita foedaret cuncta rapina

Barbarus; in patriam reditus sine caede negatur.

At Venetos inopina patres iniuria movit,

Vt primum fama allata est, habitusque senatus

Quaeritur, illatae quis cladis idoneus ultor

310

Imperium accipiet sociosque hortetur in arma.

Nec mora, primorum decreto id iussus adire

Munus et implicitum praeda rapere agmen in hostem.

Borsius atque idem, Veneta si dux erit ex re,

Concessum, ut turmas equitum et levia augeat arma.

315

Et iam sublatis exercitus undique signis

Ad ducis edictum coiens festinat et agros

Coenomanorum pacataque deserit arva.

Mox fines, Verona, tuos transmittit et inde

Progreditur longeque Athesi post terga relicto

320

Haud procul a ripis Benaci fertur amoenis,

Vnde ortum accipiens vitream pulcherrimus altum

Flumen ad Eridani deducit Mincius undam,

Mincius haud fama inferior Dirceide lympha.

Se quoque transversum Medoacus euntibus offert

325

Eminus a dextra, qui saxa per aspera magno

Cum sonitu ruit et rapidas violentus ab altis

Montibus actus aquas sinuoso vertice torquet,

Donec deposita paulatim mitior ira

Lene fluit campis nec pontem forte recusat

330

Atque Antenoreae prope moenia labitur urbis.

Hinc Vicentinam regionem emensus ad hostes

Accelerat missis exploratoribus ante

Borsius instructasque acies per nota viarum

Noctes atque dies properans compendia ducit.

335

Nec labor aut animum aut validas infringere vires

Corporis invicti potis est. Tum nulla quietis,

Nulla cibi revocat commisso a munere cura.

Nec vacat his tantum, quantum natura putabat

Poscere, sed genium fraudans et avarior in se,

340

Quam decet et ratio vivendi postulat, omnem

Mortalem ipse gradu exuperans, quodcumque necesse est

Vertit in arbitrium et summa domat omnia laude.

Nec non magnanimis ad iter se vocibus ipsi

Hortantur comites ac se non segniter urgent

345

Sponte sua exemplumque ducis mox quisque secuti.

Sol quater ortus erat, toties nox humida terras

Induerat tenebris, ex quo dux agmine rapto

Coeptum iter accelerans famam praevenerat omnem

Ipse sui adventus. Sparsos Vdinensibus arvis

350

Securosque ducis Veneti defertur in hostes

Per noctem. Horrisono exciti clangore tubarum

Et clamore virum passim caeduntur inermes

Pannonii multa abrupto per vulnera somno.

Qui procul hinc aberant, audita strage suorum

355

Arma simul rapiunt et equos calcaribus urgent

Quaque vocat clamor glomerati in dura feruntur

Proelia. Verum animo quamvis ac robore praestent

Atque pares numero coeant, tamen impare fato

Congressi tandem superantur ab hostibus et, quo

360

Constiterant, cecidere loco sua funera ferro

Vlti omnes neque enim sine sanguine gloria parta est.

Quos non absumpsit gladius, quibus ira pepercit

Bellica, ferme omnes captos in vincula miles

Coniecit. At clarum luna spargente nitorem

365

Nonnulli elapsi de caede per avia nota

Diffugiunt iam spe amissa, gentesque priusquam

Finitimae audito cladis rumore coirent

Perculsisque metu instarent ultricibus armis,

Praecipites montana petunt cursuque citato

370

Militiae famam infaustae luctumque reportant.

Caesorum spoliis potitur praedaque recepta

Corpora depositis armis iumentaque victor

Curat, et ex longo reficit defessa labore

Membra sopor turmis equitum in statione relictis.

375

Iamque Aurora diem pulsa produxerat umbra;

Borsius accitis ita fatur ab aggere celso

Militibus: 'Res magna quidem et pulcherrima vobis

Gesta, viri, summumque decus virtute parastis

Foederis ultores laesi legumque sacrarum

380

Totque simul rebus sociorum ex hoste receptis

Tam subito. Quis in hoc segnes certamine dextras,

Quisve animos vobis trepida formidine captos

Dixerit, ingentes campo qui spectat acervos

Occisorum hominum? Quos si Fortuna sopore

385

Per noctem attonitos vobis obiecit, eosdem

Armatos neque me fallit, qui mentibus ardor

Insideat vestris nusquam fiducia deerat

Expugnare palam et vincendo acquirere laudem.

Namque ira vos bello erudiit fortissimus ille

390

Braccius, ut numquam victos victoria semper

Illustres caelo extulerit, quos, ut reor, ipso

Marte satos genitor comites mihi castra petenti

Nicoleos dedit insignes virtute fideque.

At nunc re, socii, bene gesta accedite ad aras

395

Et meritas superis pro tanto munere grates

Mecum agite officii memores! Dehinc luce carentes,

Qui decus hoc vobiscum etiam peperere, sepulchris

Condere tempus erit necnon sua reddere amicis.

Et nos quam primum laetos cum laude redire

400

Aequum erit ad patrias sedes, nisi forte manere

Aut alio nos vertere iter decreta senatus

Interea iubeant'. Quae dux ubi verba locutus,

Continuo gavisi omnes et grata fuisse

Cuncta sibi laeto vultu ostendere; neque ipsum

405

Laudis parte tamen fraudant dictisque fatentur

Consilio ac ductu Borsi feliciter hostem

Oppressum nec, quae mandavit, obire recusant.

Illum e concilio digressum exercitus omnis,

Haud mora, subsequitur vicini ad limina templi.

410

Pro duce facturus, puri se fluminis unda

Irrigat et frontem dextra pectusque sacerdos

Tangit in obliquum ducta et pia verba susurrat

Atque unum triplici sub nomine numen adorat.

Velatusque caput tunica succingitur alba

415

Pendulaque illudit commixtae fascia laevae.

Tum latus e collo demissa ad utrumque refertur

Excurrens duplici per pectus vitta reflexu

Castigata manu paribus super ilia nodis.

Mox rugis manicisque carens profertur amictus,

420

Quem picturato distinguens linea tractu

Sacrae instar crucis insignit, quo rite verendus

Induitur cultu pater ac se altaribus offert.

Ignibus accensis dictisque favente ministro

Conciliat superis sese et delicta fatetur,

425

Si quid inhaesisset polluto in corpore culpae.

Tum pia supplicibus peragit mysteria verbis

Commiscetque meri lympham et caelestibus ora

Exaturat dignata cibis venerandaque sumit

Pocula et in terris celebrat convivia caeli.

430

Ast ubi perfecto divini munere ritus

Astantem populum sacra de more sacerdos

Irroravit aqua et coetus discessit ab aris,

Conveniunt subito, qui nota cadavera passim

Exquirant; moesti pariter flevere repertos

435

Munus in extremum socios tumulisque dedere.

Nec minus hostilis turbae collecta per agros

Congessere simul defossae corpora terrae,

Vnus et innumeros cepit locus; arvaque tabo

Sordida, ne tellus saevum exhalaret odorem,

440

Ingenti studio purgant lucemque fatigant.

Vix erat orta dies; quos raptae iniuria praedae

Traxerat, haud pauci numero se in castra tulerunt.

Borsius hos placide verbis solatus amicis

Ponere maerorem et duri infortunia casus

445

Ex animo delere monet, cum tristibus hostem

Noluerint gaudere diu pia numina factis:

'Vestra quidem, socii, non parvo damna senatum

Atque omnem pariter populum affecere dolore,

Et nos tantorum audita novitate malorum,

450

Si liceat, sumptis volitare per aera pennis

Iussere ac subito vestris succurrere rebus.

Idque meo ductu atque horum virtute virorum

Et superis postquam pia vota iuvantibus actum est,

Solemnes ipsis merito persolvere honores

455

Obsequio sacrisque tholis suspendere dona

Vos decet. En agite, et vestrum sua protinus illic

Quisque recognoscat nostri modo parta labore

Militis atque eadem studio servata fideli!'

Dixerat, et cuncti grates egere precesque

460

Non parvas adhibent, ut rerum miles et ipse

Borsius haud renuant partem accepisse suarum,

Sed frustra; atque animis sprevere ingentibus omnes,

Quae socii sponte obtulerant, intactaque praeda

Redditur. At laetae gentes exutaque vinclis

465

Turba domum repetunt ac Borsi numen adorant.

Haud procul hinc lucus Dryadum celeberrimus olim

Faunorumque choris tunc alto in colle virebat.

Vertice de summo leviter per saxea rivus

Terga cadens tenui fugiebat in arva susurro,

470

Donec perspicuum in fontem se cogeret unda.

Frondiferae partem sylvae, quae solis ad ortum

Vergit, Atestinae simul invasere cohortes.

Tum forte arboribus caesis ignique crematis

Mundavere soli frontem, positoque trophaeo

475

Aeternum hic pugnae monumentum insigne sacellum

Dux pius extruxit Mariaeque dicavit honori

Atque hoc caelatum signavit carmine marmor:

'Pannoniis victor caesis hanc Borsius aram'.

Et iam nona dies aderat, munitaque firmis

480

Vndique praesidiis regio, ne transitus hosti

Rursus in Italiam pateat, sacrisque peractis

Castra movet populisque redit plaudentibus, unde

Nuper erat digressus eum revocante senatu.

Foederibus ruptis iam quaerere bella Philippum

485

Fama erat; in Venetos odium accendebat adempta

Brixia Bergameaeque urbis iactura, simulque

Tot praeclarae arces amissae ac fertilis ora,

Quam secat aequoreae Minci pater aemulus undae,

Piscibus et ripa insignis Benacus amoena,

490

Torquebant animum regis tot vulnera passum.

Non tamen elatae vigor ac fiducia mentis

Conciderant penitus, mediisque in cladibus ultro

Crescebat virtus magis ac spem semper alebat.

Ac velut extinctis venantum fraude leaena

495

Pignoribus caris, dum praedam quaeritat absens,

Vt primum redit et largo vacua antra cruore

Sparsa videt, fremit horrendum et Getula per arva

Formidanda ruens ulcisci funera quaerit,

Haud secus anguigerum non parva iniuria regem

500

Vrbibus amissis in amaram concitat iram

Nec reliquum dubitat fortunae exponere regnum,

Tristem ignominiam cupiens abolere novoque

Prisca resarciri sperans dispendia bello.

Principis haec propter Gonzagae ad moenia binos

505

Mitti oratores placuit, qui multa senatus

Nomine polliciti magnis honoribus instent

Inducantque virum, quando Anguiger arma minetur,

Suscipiat belli curam et legionibus unus

Imperet. Haec postquam inter se pars utraque summo

510

Composuit studio princepsque in castra profectus,

Multa et magna gerit, Venetis conducere rebus

Quae putat. Externo quam primum exercitus ingens

Milite conficitur, sociorum maxima cogit

Auxilia, et frugum variarum summa paratur

515

Copia, visque ingens pecoris servatur ad usum

Militis. Arma et equos conquirit, secta reposcit

Pabula per populos, victu quodcumque necesse est

Praeparat. Antiqui iam pridem turbine belli

Diruta restituit purgatis moenia fossis.

520

Tum, quae fida minus Veneto putat, oppida firmis

Praesidiis cohibet, ne quicquam hostiliter ausint.

Atque homines blande appellans fera pectora mollit

Conciliatque sibi officiis placideque regendo.

Militiae ratio in castris moresque severi

525

Haud quemquam torpere sinunt inhibentque rapinas

Parendique augent studium; nec linquere castra

Permissum ducis iniussu iuvenumve magistris

Invitis, poenisque nefas punitur acerbis.

Nec non tironum veteranis agmina miscet

530

Militibus solitum in morem erudienda suosque

Mirandae exemplo accensos virtutis ad altum

Perducit decus atque ipsum se vincere certat.

At Venetus tali fretus duce singula regis

Anguigeri per facta animum deducit et omnes

535

Conatus caute circumspicit obvia magno

Contra illaturus, si res petat, arma paratu.

Anxius haud aliter vicinis pastor in arvis,

Ingentem si forte lupum de vertice montis

Prospexit, pecori timet intentisque vagantem

540

Praedatorem oculis solers observat et arcum

Saevaque tela parat sociis canibusque vocatis,

Improvisum aliqua ne Martius occupet hostis

Invadatque gregem et praeda potiatur opima.

Dux ubi perspexit coram mirabile Borsi

545

Ingenium, cuius famam perceperat absens,

Et, iam conflati gereret quae tempora belli,

Vt versare animo secumque expendere coepit,

Non solum patrio iuvenem complexus amore est,

Verum etiam coluit ceu numen ab aethere missum,

550

Quo sine nulla umquam felix praeclaraque tanti

Pugna sub auspicio ducis edita. Nec minus illi

Successor, Gonzaga, tuus tribuebat honoris,

Catta ferox, merito statua decoratus equestri.

Interea Alphonsus Picenis acer in oris

555

Sforziadem ingentis belli terrore premebat,

Nondum odii veteres causas oblitus, ab alta

Parthenope expulsus quondam et spoliatus amore

Reginae varia se mobilitate gerentis.

Borsius auxilium iussu genitoris amico

560

Laturus contra regem stipendia namque

Cum Veneto pacta explerat, rapit agmina secum

Ac se Sforziadae iungit, qui viribus auctis

Alphonso metuendus erat: pax deinde secuta.

Iamque instabat hyems. Mutinam Rugerius heros

565

Pergit; in hybernis miles per rura locatur".