Tito Vespasiano Strozzi Borsias 1

Reference basis text: W. Ludwig, 1977

Editing of the digital edition: Annachiara Barizza


Sollicitos error cecinit iuvenilis amores,

Ingenii florentis opus. Mox lentus in umbris,

Quartisana, tuis agrestia carmina lusi.

Devia nunc alio peragrare Heliconia passu

5

Dum meditor, se Borsi offert mihi gloria, quo sub

Aurea nunc agitur populis felicibus aetas,

Vnde novum caelo promittere numina sydus

Certa fides. Hic erit merito mihi carminis autor.

Magnanimosque duces atque alta exordia dicam

10

Gentis Atestinae Troiana ab origine ductae;

Nec minus egregia referam virtute receptum

Aequore ab Adriaco Tyrrheni ad littoris undas

Praeclarum imperium et populis data iura subactis.

Haec igitur, Musae, vestro si numine fretus

15

Aggredior, vos este duces ingentibus orsis

Ac mecum seriem tantorum evolvite rerum!

Est plaga convexo caeli sublimis in axe,

Quam media nondum Sol cursus parte peracta

Paene suis attingit equis ac roscida Phoebe

20

Altius oppositam directo lumine cernit.

Hanc senior genius sedem incolit, arduus unde

Terrarum tractus omnes pontumque vagantem

Despicit ac vires cunctis alimentaque rebus

Immittit; sic fata iubent et rector Olympi.

25

Prisca olim dictu mirabile credidit aetas

Hunc: per se genitum nullos habuisse parentes

Conveniensque sibi Autogenae tunc nomen adeptum.

Quo patre in incertum longis abducimur annis;

Fautorem natura suum tamen esse fatetur

30

Ac velut autori rerum mitissima paret.

Ille hominum genus a prisca pietate fideque

Degenerasse videns et humum, quae semine nullo

Passim sponte sua prius omnia ferre solebat,

Nunc hominum studio cultuque boumque labore

35

Perdomitam miseris sperata alimenta negare,

Indoluit graviterque tulit sua iura suasque

Infringi vires; tum pectore concitus imo

Constitit ante Iovem et tristi haec deus ore locutus:

"Quo mea se tandem constans patientia vertet,

40

O pater? An merui, populis sim ut fabula cunctis?

Iam me odere omnes passim; quicquidque per orbem

Infandum, triste, obscoenum et sine legibus ullis

Mortales audent, in me omnis culpa refertur.

Ipse velut scelerum furias causamque malorum

45

Omnibus inspirem et iubeam, discedere ab aequo!

At si forte seges nonnumquam fallit avarum

Agricolam et frustra pendentibus uva racemis

Evanescit et in ventum spes fertur olivae,

Si Borea stridente cadunt florentia poma,

50

Arida si victum pecori morientibus herbis

Prata negant, si morbi homines, armenta gregesque

Infestant, gentes passae haec me protinus unum

Respiciunt gravibusque notant ea facta querelis;

Vel senio me defecisse nihilque valere

55

Immemorem vel me commissi muneris aiunt.

Scis tamen, Omnipotens, neque enim non omnia nosti

Expertes culpae nos esse et criminis huius

Atque omni studio curare, ut fraude remota

Optima sint maneantque diu, quaecumque creasti.

60

Nec vero quemquam ex istis quos numina caeli

Appellant, pater, incuso, quod saepius atris

Cladibus affligunt terras, mortalibus ipsi

Infensi, dum quisque suas ulciscitur iras.

Vsque pati nequeo mea iura meosque labores

65

Culpari immerito tantamque insurgere molem

Vndique nimirum divum mihi nemine laeso,

Quos ego vel nullos memini considere caelo

Vel saltem raros, divina potentia cum me

Praefecit rebus munusque hoc sumere iussit.

70

Si deus esse feror, si me dignaris Olympo,

Dedecus a nobis hoc aufer, maxime divum!

Aut mihi succedat, quem numquam iniuria turbet,

Aut mihi tu vires antiquas redde, neque ullus

Implicet huc sese, mea qui deus acta refellat.

75

Sit ver perpetuum atque eadem sit gloria terrae

Et similes illis, quos aurea protulit aetas,

Nunc quoque sint homines atque haec mala semina tolle,

Ne qua hominum post haec divos audacia laedat;

Vtque mihi aeternum est, sic inviolabile numen

80

Officio praesit; satis est non spernere magni

Iussa Iovis neque nos alium cognoscere regem".

Dixerat, et varie superos ea dicta movebant.

Ac velut accitos ingens ubi curia patres

Accepit magno in populo, tunc ordine si quis

85

Assurgens orare parat, silet omnis et aures

Praebet turba viro in medium non vana ferenti;

Ille ubi conticuit, consessum audita per omnem

Mox hominum studiis animos discordibus actos

Verba acuunt; dictis favet hic, contrarius ille

90

Haud reticet nec sentit idem. Terrena deorum

Concilio si fas conferre, haud secius illic

Contigit, et genium pars haec laudare loquentem

Non levia et quae posse putant conducere mundo,

Pars illi obstrepere et nimis se tollere fastu

95

Liberiusque loqui et contemnere numina visus.

Ergo illi solita ingentem praestare favorem

Hactenus haud aequa tulerat Saturnia mente

Verba dei nec passa moram Tritonida nutu,

Quae cuperet responsa dari, monuisse putatur,

100

Non infensa quidem aut odio stimulata maligno,

Sed potius ne tot caelum turbare querelis

Amplius auderet magnosque lacessere divos.

Haud secus indocili genitrix fidissima nato

Prospiciens damnat vitae illaudabilis acta

105

Optat et interdum, ut dictis haud mollibus asper

Exagitet monitor cogatque ad sana reverti.

Senserat inter se coetus mussare frequentes

Caelicolum Pallas neque amico cernere vultu

Talia iactantem nec amaris parcere verbis.

110

Ipsa etiam obliquo iamdudum saucia questu

Sponte sua genium paribus configere telis

Certa erat et iam tunc animo responsa pararat;

Conspecta Iunone tamen gravioribus arsit

Irarum stimulis surgensque his vocibus orsa est:

115

"Res indigna tuis se, maxime Iupiter, offert

Auribus, haud ulli omnino patienda deorum

Nec toleranda tibi. Quos nullo ducere vitam

Fine iubes tecum et caeli supera alta tenere,

Accusante reos genio nos dicere causa est.

120

Ipsa quidem potui nil non commota silere

Et mihi cum superis communem hunc ferre dolorem,

Quisquis is est, quando haec non unam iniuria tangit.

Sed quid ego obliquis oculis tibi saepe notata,

Vane senex, ceu prima tuae sim causa querelae,

125

Dissimulem ulterius tua nec maledicta refellam?

Tanta sed in superos postquam petulantia linguae

Prorupit nec te ulla Iovis reverentia movit,

Cur tua damnatos verita est temeraria summo

Supplicio punire, geni, sententia divos?

130

Fulmine Tartareas cur non ego mittor ad umbras?

Cur non exitium patior sortemque Typhoei

Vertice nata Iovis, quae te caelumque deosque

Defendi simul auspicio ductuque paterno?

Tempore quas illo strages tua dextra Gigantum

135

Edidit? Aut quis te pugnantem aut arma ferentem

Pro superis vidit pro communique salute?

At cum terrore exanimis vetus incola caeli

Nil ageres, tres in numerum paulo ante recepti

Divorum intrepide superis pugnavimus armis.

140

Atque ita consilio Iovis et virtute subactis

Terrigenis, paucis nostrorum in proelia missis,

Quid mirare, tuis ratione carentibus actis

Nunc genus humanum si te fastidit et odit?

At si quando fluit sterilis mortalibus annus,

145

Quis dolus hic, quae culpa deum? Quid ineptus et asper

Surgis et iniustis cur omnia questibus imples?

Tu genitor, qui cuncta vides, sine numine cuius

Quicquam ulli tentare nephas hominumque deumque,

Tu nostrorum operum finem secretaque nosti

150

Pectoris et minime ignoras, ut cura nocere

Nulli nostra velit, cunctis prodesse laboret.

En quantum artifici sermone disertus et astu

Conatur velare nephas! Tibi nemo deorum

Incusatur? An hos omnino aut mente carere

155

Aut tua quo tendant verba ignorare putasti?

Haud quemquam, fateor, manifesta prodere voce

Visus es; at nulli simulata modestia par est.

Istud nemo tibi munus dispone timorem!

Invito eripiet summo Iove nec sibi quisquam

160

Te parere iubet. Rex omnibus imperat idem.

Non ego, perpetui redeant si tempora veris

Et similes illis, quos aurea protulit aetas,

Nunc quoque sint homines, aegre, pater optime, ferrem.

Est tamen indignum, quod maiestatis honore

165

Posthabito genius magni Iovis audeat altum

Consilium damnare suis ceu futile verbis.

Abs te principium, per te finem omnia sumunt.

Quid vero expediat terris, quid gloria caeli

Poscat, ab aeterno tua magna potentia novit".

170

Finierat Pallas. Magni dominator Olympi

Ardores tantos animorum et iurgia saeva

Hinc atque hinc prolata odiis exosus et alto

Pectore fatorum seriem spatiosaque volvens

Saecula, sic fari coepit (quo saeva loquente

175

Flamina ventorum siluere et luce serena

Purior illuxit discussis nubibus aer;

Caerula velivoli stetit aequoris unda neque amnes

Montivagi interea sonitum per saxa dedere):

"Saepe equidem tantas volui compescere lites,

180

Infensos placare animos, certamina vestra

Tollere, caelicolae, atque odiis rescindere causas,

Vestra sed opposuit sese discordia coeptis

Omnia permiscens. Potuissem cogere quamvis

Obnisos contra et caeco dare frena furori,

185

Sed tamen ista mihi libuit permittere fato.

Parte alia, quantum studiis mea gratia divum

Faverit, haud ulli ignotum est. Concessimus acreis

Vt Lapithas bello Mars perderet, Euhius Indos

Subderet. Eversa penitus Calydone Diana

190

Conceptos vomuit flammati pectoris aestus.

Te quoque terribili iaculante fulmina dextra

Vidimus ac tristes Aiacem, filia, poenas

Solvere et afflictas scopulis haerere carinas.

Non Agamemnonias in saxa Capharea puppes

195

Ventorum incertus tulit impetus; affuit illic

Ira dei neque me fallit quo numine freta.

Imperium Europae manus invasura Getarum

Argolica iam nunc speret de gente triumphos.

Invisas testor Lethaei gurgitis undas,

200

Me Troiae excidium graviter Priamique tulisse.

At quibus affecti sumus, indulgere necesse est.

Ignibus ex illis terras lux sparsa per omnes

Ingentem fulgore novo illustravit Olympum,

Et Romana graves solata est gloria casus.

205

Haec et multa, quibus mea fit manifesta voluntas,

Praetereunda reor, ne me exprobrare putetis.

Haec vero in primis moneo semperque monebo:

Efficite, ut vestras habitet concordia mentes,

Inque vicem vos diligite et mea iussa meosque

210

Observate pii monitus, placidamque remoto

Pacem animi livore colat, me qui colit idem!

Munere quisque suo fungatur ut ante, nec ullus,

Cur ita sit, cur non, cur hoc illudve probatum,

Vlterius, quam scire decet, perquirere tentet.

215

Sed non parva die quoniam pars acta suisque

Ferme omnis laribus divum se turba recepit,

Nescioquid rerum mediter. Tu nuncia mentis,

Iri, meae, cum lux orietur crastina mundo,

Illicet accitos ad me omnes ire iubebis.

220

Tunc, mea quo penitus vergat sententia, pandam.

Post etiam rabidos armorum arcere furores

Diraque sanguinei disperdere semina belli

Est animus, felix venturi temporis omen".

Iupiter hic verbis finem dedit. Omnis at illo

225

Caelicolum surgente manus permulta locuta est,

Indictumque avidi suspensis mentibus omnes

Concilium expectant ipsumque ad limina sacrae

Interiora domus iam sole cadente reducunt.

Vix novus expulerat taciturnas Lucifer umbras,

230

Non ignara viae Thaumantis filia iussum

Carpit iter totoque deos accersit Olympo.

At Cytherea suo comitata Cupidine celsam

Contulerat se forte Paphon nec talibus orsis

Affuit. Eius enim solemni Cyprus honore

235

Natalem tunc laeta diem celebrabat, et atras

Ante fores dominae absentis sopita iacebant

Ocia, servabant vigiles penetralia Curae.

Longus ad occasum limes se extendit ab ortu

Stellantis medius convexa per ardua caeli,

240

Quem candore suo lactis de nomine nomen

Accepisse ferunt, Iovis unde palatia mos est

Tendere caelitibus gratosque videre recessus.

Hic nulla fabricata manu se machina tollit,

Quam nequeat solers hominum facundia, qualis

245

Quantave sit, fando exprimere et laudare decorem

Eximium nec fas animo comprendere cuiquam.

Hanc pater omnipotens olim consurgere dicto

Ocyus atque operi decus omne accedere iussit.

Hinc atque hinc celsas meritis et honore verendi

250

Caelicolae tenuere domos. Argenteus auro

Crustatur paries. Videas insignia divum

Nomine quaeque suo variis caelata metallis.

Diversorum operum decorantur imagine mira

Androdamantei postes, gradibusque superbum

255

Puniceis ad limen eunt. Adamante columnae

Perfectae artifici circumstant atria nexu

Porticibus vallata suis ac fornice crebro.

Egregius thalamos labor et conclavia luxu

Regifico insignit. Tagus et Pactolus et Hermus

260

Non illas aequavit opes, nec lucida Rubri

Ora maris, toto nec sunt tot in orbe colores.

Fulget iaspidibus paries, ardentque pyropi

Eminus, et varios opalos panchrosque videres

Lumina multiplici trahere in diversa nitore.

265

Splendida chrysolithos apyrusta intermicat, alba

Sardonyci sociatur ion, laetosque smaragdus

Oblectat spectantum oculos et corda nitore.

Innumerabilibus radiant laquearia gemmis aurea.

Non desunt fontes et amoena vireta,

270

Laudatae cantu volucres ac tecta pererrant.

Hic procerum locus est. Populi pars cetera sedes

Diversas tenet astriferum divisa per orbem.

Omnia quae magna voluit ratione deum rex

Iam tunc sic fieri, cum terras, aequora, caelum

275

Prospiciens rebus rapido secrevit ab igni.

Talibus at per se felicia numina quamvis

Non egeant et summa boni et sincera voluptas

Aetherei regis divina in fronte morentur,

Illa tamen superum voluit pater addere regnis

280

Ornamenta suis, duplici ne gratia desit

Vlla polo aut aliquid sit cuiquam optare necesse.

Ergo ubi parenteis dicto Saturnius ad se

Convenisse videt superos strepitumque per aulam

Ingentem attolli magno cum murmure sentit,

285

Progreditur thalamo atque altas contendit ad arcis

Sydereae sedes, ubi curia panditur ingens

Concilio, summis quoties de rebus agendum.

Electro atque onyche et multo pinguntur achate

Ordinibus certis discreta sedilia divum.

290

Iupiter hic solio medius consedit in alto,

Cui multum Aetnaeis insudavere Cyclopes

Rupibus. Hic omnem Phlegraeam ex ordine pugnam

Cernere erat stratosque immani fulmine fratres.

Aurea gemmarum triplici gravis orbe corona

295

Obnubit crines. Sumptu mirabile et arte

Dextra gerit sceptrum. Sublimi argentea pennas

Vertice pandit avis, quae tela trisulca Tonanti

Suggerit igniferis Vulcano exculta caminis.

Olli vestis acu pictis amethystina limbis

300

Induerat sacros artus, ubi Cecropis omni

Diva magisterio sese vertentis in orbem

Bis geminas partes et munera fecerat anni.

Flore comam cinctum in viridi Ver ibat amictu

Ante alios hilari vultu, dextraque gerebat

305

Lilia pubentesque rosas, violasque canistro

Miscuerat simul et varios sine fine colores.

Nuda coronatis spica flavente capillis

Falce secat messes Aestas paribusque maniplis

Per campum in cumulos simul agglomerarat aristas.

310

Cui fluidus rivis sese rubicunda per ora

Sudor agit tostosque humectat labilis artus.

Vimineis epulae calathis servantur agrestes,

Nec decocta Ceres nec Bacchi munera desunt

Lenitura sitim, patulisque veterrima ramis

315

Messorum congesta tegit velamina quercus.

It caput ornatus pomis Autumnus et uvas

Colligit. Effusae populant vineta puellae

Atque graveis lenta abscindunt de matre racemos,

Ingentesque lacus mustis spumantibus implet

320

Turba comes et pampinea se fronde coronat.

At pluviam secum adducens ventosque nivesque

Subsequitur glacialis Hyems, tremebundaque membra

Plurima pellis obit nodo substricta tenaci.

Innumera rerum facies compage caputque

325

Obstruitur, ne qua ventorum flamina laedant.

Post duplices manibus tunicas surisque cothurnos

Inducit soleisque pedes crepitantibus armat.

Et tot operta modis semper desiderat ignes.

Talis erat magni cultus Iovis. Inde, ubi visum,

330

Incipit et sacro hanc ducit de pectore vocem:

"Humani quondam generis delicta perosus

Bis terras hominesque, dei, tum quicquid ab alto

Despicitur caelo, mersi fatalibus undis;

Nec Phaethonteos ignes restrinximus, ante

335

Maxima quam mundi pars deflagraverit aestu.

Paulatim sed me pietas revocavit ab ira,

Quaeque novas iterum colerent animantia terras

Restitui nec non revivescere mollia iussi

Gramina et in ramis virides coalescere foetus.

340

Nec tamen iccirco melior stirps nata priore est.

Illius implacidas nulla indulgentia mentes

Lenit, et ad rectum nulla formidine possunt

Induci; concreta manet sub pectore labes.

Quid loquar infecto letales aere morbos

345

Atque graves rerum eventus portentaque dira

Et varias clades hinc inde et tristia bella

Et scelerum poenas metuendaque Tartara Ditis,

Mortales quibus admoniti desistere tandem

Turpibus a vitiis faciemque horrere malorum

350

Debuerant et pulchra sequi vestigia laudis?

Omnia sed frustra. Neque enim mala crimina cessant,

Inque dies aliquid peius turba impia semper

Molitur iussisque negat caelestibus aures.

Non tamen omnino perversam extinguere gentem,

355

Amplius institui, donec stata venerit hora,

Vt certum immoto decurrerit ordine fatum.

Prima sed a saeclis quantum praesentibus aetas

Differat et quantum ob noxam moresque protervos

Amisere boni, tandem ut cognoscere possint,

360

Ipse virum magna virtute prioribus illis

Aequandum clarumque pari pietate creabo.

Illum etenim nasci volumus, quo numina ritu

Nascuntur, nullis vinclis nec legibus ullis

Mortalis thalami debentem, nostra quibus nunc

365

Derogat expensa rerum ratione potestas.

Ille patrum ingentes animos superabit et acta,

Caelitibus nova templa dabit medioque tumultu

Armorum populos tranquilla in pace tenebit.

Stirpe ab Atestina decus hoc Ferraria namque

370

Sic placitum laeta accipiet lateque per omnes

Borsius hoc illi nomen celebrabitur oras.

Iustitia insignis patrias ubi rexerit urbes,

Astra petet numeroque deum sese optimus addet

Proximaque Astraea merito loca sydere fulgens

375

Incolet atque suos caeli miseratus ab arce

Damnabit votis aderitque precantibus ipse".

Dixit et alatis pedibus sua ferre per auras

Mercurium mandata iubet: "Vade", inquit, "et altam,

Nate, Paphon levibus pete lapsus ab aere pennis!

380

Illic formosa pulcher cum matre Cupido

Festa colit celebratque diem, quo nata Dione.

Hunc verbis affare meis et talibus insta:

'Alme puer caeloque potens terraque marique,

Iupiter haec tibi me celeri deferre volatu

385

Imperat. Italico celsis urbs proxima Rheno

Moenibus assurgit; partem sibi vindicat huius

Flaminiae regio, partem sibi Gallia poscit.

Par Veneri forma thalamosque perosa iugales

Adriacis illuc virgo migravit ab oris,

390

Quae Tolomenea genus alta ab origine ducit

Et patriam te, Sena, refert, verum inde profecti

Ferrariam auspicibus superis tenuere parentes.

Stella sed ardentem sic illam. nomine dicunt

Nicoleon fugiens Estensem et amare repugnans,

395

Vt modo retulimus, Bentvolia venit in arva,

Certa sequi innuptae leges vitamque Dianae.

Illius ergo tuis propera lenire, Cupido,

Artibus ingenium, blando ne pugnet amori.

Namque suo felix clarissima pignora partu

400

In lucem dabit et natis comitata duobus

Aethereas olim sedes veneranda tenebit.

Horum primus avos meritis Leonellus et alta

Ingenii ratione suos post terga relinquet;

Alter ad imperium populis mirantibus ultro

405

Virtutem accitus, longe mortalia facta

Atque hominum mortalis adhuc anteibit honores,

Et mansura diu terris fama inclyta Borsi

Solis ad occasum solis referetur ab ortu.

Maximus hac etiam veniet de stirpe sacerdos,

410

Aeneas primum Aeneae de nomine magni,

Inde Pius tendens maiora ad munera dictus;

Cognato Stellam contingere proderit illi

Sanguine et ex hisdem. traxisse parentibus ortum'.

Haec sunt, aligero quae nunc te dicere Amori,

415

Nate, velim. Post haec placidis illabere somnis

Virginis atque refer, quae sit sententia nobis!"

Dixit, et audito tantorum nomine regum

Obstupuere dei. Tum magni coepta parentis

Consiliumque probant, abeuntem laeta sequuntur

420

Et circumfuso comitantur numina coetu.

Martem e concilio turbatum et multa minantem

Discessisse ferunt, quoniam sua bella videret

Imperio prohibenda Iovis tranquillaque partu

Saecula pace dari atque auferri gentibus arma.

425

Audiit haec absens, Cyprumque ubi pulchra reliquit,

Continuo precibus Venus est aggressa furentem

Ac suadet parere Iovi et componere mentem.

Hortatur blandisque amplexibus oscula iunxit

Atque truces iras dulci dea lenit amore.

430

Iamque odoratis tenues talaribus auras

Findit Atlantiades virga piceoque galero

Insignis totumque pari se examine librat

Atque oculis metitur iter, quo tendere iussus.

Et modo per liquidum trepidantibus aera pennis

435

Remigat acceleratque fugam, ceu Martius olim

Sublimem accipiter magnis terroribus actam

Cum procul insequitur per nubila densa columbam;

Et nunc immotis caelo sublabitur alis

Paulatim, similis puppi quam turbine vasto

440

Horridus impulerat Boreas resonante profundo

(Continuo flatus si forte resederit omnis

Et nautae sua vela legant, tamen impetus illam

Primus agit nullo ventorum aut remigis usu).

Talis ab aetherea veniens Cyllenius arce

445

Pennigero terras transmittit et aequora cursu.

Atque cavas penetrat nubes primumque relinquit

Post sua terga diem et rapidis ardoribus ustas

Desertasque plagas pernicibus effugit alis.

Ignorata diu mortalibus insula magno

450

Cingitur Oceano, grandes ubi littora conchae

Nobilibus decorant gemmis Chalybumque metalla

Divitibus venis ubi terra effundit et aurum,

Terra, Lycanoii penitus quae syderis expers

Extra orbem iacet, emissis ubi navita solers

455

Alitibus scrutatur iter sequiturque volantes

Immotis oculis fugitivaque littora quaerit.

Hanc terram Alcidae gratam nomenque colentem

Herculeum ac templis solemnia dona ferentem

Ad laevum Aurorae positam latus impiger Arcas

460

Nomine Taprobanen obliquo lumine cernit.

Dulcibus hic volucrum resonat concentibus aer

Purior, et liquidis tenui per amoena susurro

Culta vagantur aquis sinuoso tramite fontes.

Plurima nectareos foetus et suavia poma

465

Felix arbor alit, redolent cedreia tempe,

Punica pallenti sub cortice grana rubescunt,

Grandia quae praestare suis non Africa succis,

Non Campanus ager, non fertilis ora Dicarchi,

Non Caieta neget nec Ibera nec Gnosia tellus

470

Aut sylvae Alcinoi; riguis non deficit hortis

Gramen; mille simul depingunt prata colores.

Frugibus immensis regio non indiga Bacchi

Agricolae votum exuperat biferoque laborem

Solatur fructu, semperque exuberat annus.

475

Lanigero pecori atque ingentibus herbida tauris

Pabula sufficiunt, nec formidanda ferarum

Agmina per valles errant venatibus aptas.

Iuniperi laurique et coniferae cyparissi

Et longis palmae foliis et pinus acutis

480

Sponte sua surgunt, at sydera vertice tangunt

Chaoniae quercus, et habent sua flumina pisces.

Gens patrio contenta solo, contenta quiete

Pacem agitat servatque suas aequissima leges.

Illic fata diu cunctis animantibus aiunt

485

Parcere nec dulcis seriem interrumpere cursus,

Donec sera dies pariat fastidia vitae.

Temperiem his tantam caeli pretiosaque dona

Indulsit natura locis, ostendere vires

Ipsa suas cupiens; hominum quoque tradidit ingens

490

Corporibus magnis robur faciemque decoram

Et rigida mores dedit asperitate carentes.

At deus hinc mites Seras celebresque labore

Lanicii sylvestris adit patriumque per amnem

Psitharacas videt ire rates portuque petito

495

Permutare novas concordi foedere merces.

Atiani mox unda sinus Ciconesque volanti

Occurrunt, Stygia infecti caligine vultus,

Porrecto informes rictu labroque tumenti,

Sanguineis horrendi oculis et crinibus hirsis.

500

Dextera Caucaseos apices scopulumque Promethei

Monstrat et Hyrcanos infestaque tigribus arva

Massagetasque manu promptos nec lactis egentes

Atque canum insignes praeclaris laudibus olim

Albanos; hinc se tellus ostendit Ibera,

505

Gens animo praestans inimica quietis et oci.

Caspia dehinc subeunt immitibus aspera saxis

Littora et immensum pelagus patrioque vagantes

Orbe Scythae et gelidas regio quae vergit in Arctos.

India laeva deo est, in qua non segniter armis

510

Formicas aurum effodere et servare sub hisdem

Fama refert superingesta tellure cavernis;

Pervigili studio peracutis unguibus ipsae

Ingentes rostroque immani et grandibus alis

Praedonum exagitant saxosa per avia turbam

515

Comprensosque necant et membra trementia mandunt.

Parte alia ditem Rubri maris arduus oram

Spectat, ubi varios gemmarum ripa colores

Spargit et immenso radiat preciosa nitore;

Horrendos hominum effigies vultusque ferarum

520

Terribiles videt atque Indae miracula terrae.

Mox illi virides sylvae campique feraces

Occurrunt, quos saepe rigat felicibus undis

Acesines, Hypasis, Ganges, Hyarotis, Hidaspes

Atque Indus, permulta suo qui maximus amnis

525

Flumina suscipiens rapido petit aequora cursu;

Caeruleosque secans discreto limite fluctus

Immutata diu proprium tenet unda colorem.

Iamque sagittiferos Parthos palmisque refertam

Persida et Assyrios ac turrigerae Babylonis

530

Prisca Semiramis cernit perfecta labore

Moenia et eversam Beli, haud imitabile cuiquam

Regis opus, molem accedit fratrumque sepulchrum.

Proxima succedit regio, quam Tigris ab ortu

Irrigat; at parteis, Zephyrus quas perflat et Auster,

535

Maximus Euphrates sinuosis alluit undis.

Illa quidem angustos in longum uberrima fines

Porrigit ac nullo penitus discrimine totum

Aequavit natura solum; res nominis illi

Causa fuit, quoniam geminos interiacet amnes.

540

Sindonium involvens capiti velamen in orbem

Ad numerum extrema pendentibus aure lapillis

Haud procui hinc Bactranus abest, non inscius arcu

Vulnera dirigere et patrio insultare camelo.

Post Drangas sparsi montana per avia Sacae

545

Apparent; Arabum spiranteis captat odores

Naribus atque iterum Euphratem Tigremque fluentes

Vallibus Armeniis Panchaeaque prospicit arva;

Nigrantes a fronte Syros et Amania saxa

Teque, tui nomen, palmosa Seleucia, regis

550

Quae retines et Orontis aquas foecunda rigantes

Culta bibis, levibus tangit Caducifer alis.

Dissimiles habitu inter se nec moribus hisdem

Nec lingua similes populos ingentia circum

Terga patris Tauri positos rupesque Ceraunos

555

Protinus exuperat; mox praedatricibus adsunt

Classibus infames Lycii Cilicesque, priusquam

Pompeio tantum merito piratica laudis

Vndique pacato peperisset laurea ponto.

Heu, quam post celebres pugnas latosque triumphos

560

Mors optanda fuit, Pharii miserabile regis

Ne socer aspiceret lachrymoso lumine munus!

Te quoque cedrifero, sublimis Amaxia, colli

Impostam Tegeaeus adit, quam cedere regni

In partem, Cleopatra, tui navalibus aptam

565

Praesidiis Latii ducis indulgentia iussit.

Inde Solos atque Arsinoen Tharsonque relinquit

Florentem ingeniis quondam et virtute virorum;

Quique secas mediam lymphis candentibus urbem,

Frigidus interdum volvens rapidissimus unda,

570

Interdum stagno similis, pulcherrime Cydne,

Te super ingenti volitans cum flamine fertur.

Haud procul apparet fulvo celeberrima nimbo

Et dilecta Iovi Rhodos; hinc venerabile vatis

Carpathii specus et pueri testantia casum

575

Aequora se ostentant; divinae sydera frontis

Si libet in partem paulum flexisse sinistram,

Condita Pellaeo despectet moenia regi

Et vigilem semper Pharon horrentemque Canopum

Ac Nilum, qui monstriferas septena per ora

580

In mare ducit aquas implorantesque colonos

Exoratus adit sitientiaque irrigat arva

Gurgite nimbifero, ignotis caput abditus oris.

Haec super innumeros dextra laevaque iacentes

Transgreditur populos et nantes Cycladas undis,

585

Donec in apricam torquet talaria Cyprum.