20. Ad beatissimum patrem dominum nostrum
dominum Nicolaum summum pontificem Quintum
Basinii Parmensis epistola
Quinte pater, vero populum quem vincere virtus
Nomine sacra dedit, decus o quicunque fuere
Maxime pontificum nec non quicunque futuri,
Saepe rogant homines mirati multa, tuo quid
5
Tempore turba recens vatum numerosa per urbis,
Rura per et villas, pagis monstretur et ipsis.
Respondere quibus soleo te principe reddi
Praemia coepta, vigent musae quis; artibus inde
Redditus omnis honos, quod non multique priores,
10
Nec pater Eugenius, quanvis mitisque piusque,
Fecerat. At tu idem quondam quem fata, tenore
A primo rerum, mundi statuere labantis
Rectorem, quem sancta fides, quem vita beatum,
Ablatum sero terris, immittat Olympo,
15
Cuius et auspiciis Latii pacata potentis
Omnia, cuius honos hominesque deosque valeret
Ire super, vatum mentis non passus inertis.
Praemia quanta pater dedit in romana Quirinus
Carmina, quanta bono se Mecenate secutum
20
Virgilius superas rediens fateatur ad auras;
Tanta bonis ausus tu reddere dona poetis.
Doctus enim dulcis musas, quid carmen et artes
Ingenuae praestent animis aevique futuri
Laudibus et famae ventura in saecula nosti.
25
Quare, si qua venit nostris facundia lustris,
Munere quippe tuo est spes addita vatibus omnis;
Et tibi cum placeant Graiae nostraeque camenae,
Haud indigna putem, si me quoque partibus istis
Addiderim pandamque libens quae mente locarim.
30
Per te tota suis defluxit Graecia nostrum
Fontibus in Tyberim, per te, qui verteret ipsos
Historicos Graiosque alios, Theodorus in urbe est:
Maximus orator, sapiens et amator honesti;
Et quem recta putes magni transferre Platonis
35
Omnia, sive velis numeros pedibusve solutos
Ducat ut in Latium libros, ipsumque, placebit
Si tibi, Aristotelem, quem barbarus unus et asper
Verterat infelix linguae ratione tenendae
Ignota: haec eadem iubeas si reddere nostris
40
Graeca legenda viris, poterit Theodorus ad unguem
Vsque polita sequi; neque enim praestantior alter
Ingenio, neque enim est alius qui Socratis aeque
Divinas illo studiorum noverit artes.
Forsitan id rogites, quid non ego vertere magnum
45
Meonium aggrediar; quanquam mirabile forsan
Hoc audere tibi videatur, amore mei me
Fallere si videar; neque enim se noscere quisquam
Metirive suas vires queat: omnia magna
De se quisque putat, ceu pessimus ille Pelasgum,
50
Infimus ille virum Thersita, tacentibus ipsis
Regibus, exclamat magnumque infestat Atridem.
Sed si Virgilii ingenium mihi grande daretur,
Doctus item ut fuerat; qualis cecinisse videmus
Illum, ego si facerem versus, convertere nunquam
55
Experiar magni memorabile carmen Homeri.
Pleraque si vertas, videantur rustica vel non
Digna satis. Quis enim Martem Iove murmure natum
Vt puerum inducat plorantem? sed tamen illic
Et sermone illo videatur idoneus. Ergo
60
Virgilius partes aliena in parte reponit,
Argumenta locis mutans, non fidus, ut aiunt,
Interpres; multas rapuit multasque reliquit
Consulto partis, quas ut sua cuncta, redegit
Carmina in unius bene iunctos corporis artus.
65
Felix et sapiens vates, qui mente poetae
Divini fretus, verbis ea ferre Latinis
Maluit, in longos quaecunque probaverat usus
Aetas multa prior, totos quae triverat annos
Lector; hic, Herculeae clavam qui demere dextrae
70
Ausum se memorans, longo se prorogat aevo.
Hunc ego, siquid adhuc cupiam transferre, sequendo
Scribam aliquid. Sed enim neque vis neque tanta cupido
Est mihi, quandoquidem, Venusini vatis honesto
More, sequor tenues tenui sermone camenas.
75
Nec non et satyras et rustica carmina pono;
Magna sed interdum quaeque et Lucanus et ipse
Statius ignoret, quorum patria utradue multum
Barbara carminibus nocuit fortasse Latinis.
Durus uterque nimis, sed durior omnia circum
80
Lucanus, quanquam terras et flumina et urbis
Virtute eximia memoret: tum caetera nusquam
Doctus et omne trahens praeduro cortice robur.
Sed rude quicquid agit; neque enim decet esse poetam
Assiduum in verbis, qualem docuisse videmus,
85
Cum pater egregiam monstravit Horatius artem,
Quem sequimur; pater est qui carminis, auctor et artis.
"Sint delicta licet, quibus ignovisse" volebat,
"Nec semper feriat quodcunque minabitur arcus";
Verum haec interdum. Sed semper ineptus eodem
90
Cuncta modo exequitur veluti mare, murmure crebro
Cum fremit assiduisque sonans impellitur undis.
En bonus ecce Maro versa tractanda pedestri,
Inferiore canit; magno quae digna cothurno,
Tollit in aethereas vates animosior auras:
95
Nimirum auctorem divinae mentis Homerum
Sortitus cunctis imitator maximus actis.
Ille Helenam (ut loquitur demissis femina verbis)
Inducit victo referentem verba marito:
"Venisti a bello, o utinam pudor ipse perisses!
100
Forti victe viro, prior et meus ille maritus
Qui fuerat, vicit: quin iam Menelaon ad arma
Primus iniqua vocas? Illo sis fortior, ultro
Viribus atque manu memoras hastaque, superbus?".
Nonne vides quali mulier sermone moretur?
105
Rebus in egregiis ignava, minoribus apta,
Pensa colum calathos melius notaeque Minervae
Munera docta loqui. Sed enim cum maximus aevo
Hortator Pyliae gentis monitorque suorum,
Nestor (ut ore viri divino nectare verba
110
Dulcia melle magis fluxere) minacis Achilli
Atridaeque cupit lites componere, qualem
Auctorem sese exhibeat, cognosce: "Videbo
Quando aliquos talis, qualem vidisse recordor
Caeneaque Exadiumque aequumque deo Polyphemum,
115
Thesea Pirithoumque Dryantaque, maxima quondam
Corpora, qui fortes fuerant, durumque solebant
Montivagis certare feris saevosque premebant
Nubigenas, quos terribili sub sorte sacrarant
Fata suis telis? Comes his ego bella gerebam
120
Atque mea pugnare libens pro laude volebam.
A patria quin sede Pylo procul urbe profectus,
Longiqua a tellure volens; sociumque vocabant
Magnanimi proceres ultro et parere volebant.
Vos quoque, si fas est, mihi iam parete". Quid inter
125
Huius et illius sermonem distat, oportet
Noscere scribentis, ut oportuit ante moratum
Lucanum, cursu fertur qui semper eodem.
Statius at paulo concinnior. Ipse Catullus
Nonne vides quali referat Minoida versu
130
"Frigidulos udo singultus ore cientem"?
Doctus et ingenuus vates longumque legendus.
Hactenus antiquis de vatibus. Eripe, sodes,
Vela mari tanto, ne te sensisse maligne
Forte putent aliqui puerorum in parte magistri
135
Offensa, unde hamis numos piscantur aduncis.
Ast ego qui raucos fateor me condere versus,
Discrimen varium facio, velut ipse videbis.
Nanque secunda tibi monstrabit epistola maius
Carmen. At e medio tollet se tertia passu.
140
Omnia nanque bonus iudex dignabere, versus
Si te magna sinant spectare negocia nostros.
Fabula ut Iliados sed enim Meleagros honori
Si mihi non magno est, veniam da, summe, precamur,
Pontificum, veniam da, maxime; nanque fatebor
145
Vera equidem, neque te diversa ambage tenebo.
Non potui Aonios iuvenis conscendere montis,
Carminibus Graecis quanvis imbutus: at alti
Natus in umbrosis radicibus Apennini
Atque rudes primum male quem docuere magistri
150
Sedibus in patriis. Sed postquam sanctus amico
Accoepit tecto me Victorinus, ibi omnis
Rusticitas rapidos nobis effluxit in euros.
Ipse aderat iuvenum custos sanctissimus; omnis
Vt pater eductos sapere et bene vivere magno
155
Priscorum exemplo noctesque diesque docebat,
Socratis ingenium mores animumque secutus.
Verum Alcibiadem nullum tractavit, ut aiunt,
Castus et, ut liceat nos credere, nullius unquam
Luxuriae incensus stimulante libidine; cuius
160
Mirus amor fuerat superum placare Tonantem,
Si tardus quartam dormisset, ut amplius, horam.
Hic praecoepter erat nobis, pater alme; sed illum
Iamque senem nobis invidit parca Iovique
Reddidit et terras damnavit munere tanto.
165
Hinc ego digressus Theodoro doctus Achaeo,
Nunc fera in Aeschinem novi Demosthenis arma,
Nunc nova divini didici secreta Platonis;
Dulcis Aristophanes mordaci ut dente notandos
Stringeret, ut Sophocles tragico insaniret hiatu,
170
Persidos et regis Xenophontis acumine Cyri
Praelia. Dum dederat magni mihi carmen Homeri
Ocia, purpureo referebam digna cothurno;
Nanque ego tum cecini primis Meleagron ab annis.
Nec magis Actorides Phthio dilectus Achilli,
175
Quam puer Oenides tenero exoptatus ab ungui
Est mihi. Post variae cecini convivia mensae,
Iupiter Oceani cum venit ad hospitis alta
Cerula. Sed nihil est quod me censura notandum
Iudicis ulla putet, si tempora prima videbit.
180
Si puerum puer ipse sequens per devia verti,
Ipse cave dicas ambos peccasse; puer quae
Fecit uterque, cave dicas male facta: sed ultra,
Si tibi visa meis fuerit nota digna camenis,
Deprendas iubeo. Redeo unde exempla petebam:
185
Si legis Iliados divina poemata, nosti,
Incidit ira animo postquam indignantis Achilli
Turbida, per sceptri specimen iuratus acerni,
Abstinuit bello, Danais inimicus adusque
Aiacem Teucrumque ferus. Sed ubi Actoris alta
190
Progenies Patroclus obit, redit ira furorque
Debitus in Teucros, odium crudele recessit
A rege et sociis; unus fuit omnibus Hector
Insidiis capiendus, erat mens omnis in uno
Hectore. Si quis erit qui te, Meleagre, lacessat,
195
Ipse Menoetiades tu sis, ego magnas Achilles;
Esto qui invideat magnas corythaeolos Hector,
Quem sequar inde furens divinis ultor in armis.
Sed nunc Sismundi felicia bella potentis
Praemeditans, vagor Aoniis interritus antris,
200
Ingentem referens prono de vertice cursum
Parnasi: iam iamque citis vehor actus habenis
Fervidus, alipedum cursuque elatus equorum
Castalios latices totumque Helicona peragro,
Et me turba novem stipant aeterna Sorores:
205
Aenea quin etiam vox assonat, horrida Dirces
Arva cavae pulsans multoque invertit Olympo.
Nanque ego si famam cupio nomenque futurum
Venari, quanvis indoctus, in omnia vertar
Monstra, quibus possim perituram demere vitam,
210
Ignibus et terrae ridenda volumina: multis
Partibus, et totis forsan, tamen usque manebo
Victor, et omne, senem quod me scripsisse pudebit,
Forsitan aggrediar, neque me vis ulla tenebit.
Extudit ingenium fortuna celerrima nobis
215
Et labor et patriae nimium tenuata domi res.
Haec propter, si non famae contactus amore
Quippe alius faceret miseram quo munere vitam
Degeret, audacem licet haec sperare iuventam.
Propter opesne malas stultus Mendocius audet
220
Vsuram foenusque triplex noctesque diesque
Sumere, tanquam habeat tria guttura? Proh pudor! Ater
Cerberus aut monstrum crudele Chimaera vocari
Dignus homo, quanquam minimo perfundat olivo
Grande holus, haud unquam perna fumante modesta.
225
Prodigus interea venit et fortissimus haeres
Qui potitur partis, meliori forte tyrannus,
Hanc partem sociis, illam donare latroni
Qui volet. Annorum multorum magnus acervus
Nocte perit sola, laquei crudelia poscunt
230
Supplicia, et dignas pendit vita impia poenas.
Optimus ille pater, quem me docuisse renarro,
Iussit avaritiae fugerem insanabile nomen,
Prae vitiis quaecunque dabat praecoepta fugandis;
Nam puerum in varias tanquam me Protea formas
235
Finxit et in multas flectebar cereus artes.
At quanto is melior, tanto me verius ipsum
Esse bonum decet. Exemplis mordacibus ille
Servus Aristophanis Phoebo succenset, herum qui
Insanum, vates sapiens medicusque, remisit
240
A templo et caeci vestigia perdita iussit
Pone sequi. Sic me stultum est concedere honori
Illius, is quanquam fuerit clarissimus. Atqui
Parma mihi patria est, proprios cui Roma Quirites
Transcripsit magno genitos Mavorte decusque
245
Immortale virum; veteres taceamus ut ipsos
Vel Cassi nomen vatis, vel centurionis.
Haec quoque magnanimum patria est quae duxit Othonem,
Tam parvo ingentis fudit qui milite turmas,
Quicum bella pater multos mihi gesserat annos.
250
Tale genus possem et tales iactare parentes;
Quod minime faciam, neque enim virtute meorum
Posse rear fieri clarum me, ni mea virtus
Me faciat, neque enim me sanguinis elevat ordo.
Castor equis, Pollux pugnis gaudebat: uterque
255
Dissimiles, uno quanvis prognatus ab ovo.
Vsque adeo pauci concordes: omnia versat
Invidia infelix totumque perambulat orbem.
Nonne putas, si sint laudent qui carmina, magno
Munere donatos mittas quoscunque poetas?
260
Sunt mihi qui faveant iuris legumque peritus
Burgius et scriptis clarus Valturius armis,
Qui docet arte modis committere praelia miris.
Hi mea si laudant Sismundo carmina coram
Est satis; id gratum nobis atque utile, magno
265
Incedens animum studio iuvat. Ocia quando
Fata deusque mihi posuere, tacere libido
Nulla fuit, neque erat quod me fecisse iuvaret.
Sollicitent alii Martem, Martisque sororem
Terribilem et campo magnam mirentur Enyo;
270
Ille magistratus primis suspiret ab annis,
Ambitione iecur miserum et formidine frangens;
Hi vada caeca petant; illis sint moenia curae:
Iam mihi, iam libeat nemoris iacuisse sub umbra,
Nigrantis late nemoris, viridante vel herba,
275
Fontis apud ripas, molli pro margine strato
Gramineo, teneris vernans ubi pullulet herbis
Muscus, et irriguis includar vallibus. O quis
Tranquillum dorso silvae me sistat opacae?
Quo tepidus Notus omnis eat, quo murmure dulci
280
Frigidus aspiret Boreas, quo lene fluentes
Mitis agat Zephyrus flores, quo durus Eois
Eurus anhelet equis: haec est ea vita solutis
Ambitione viris optanda, ut Horatius olim
Vixit et antiqui nemorosa Thalia Maronis.