Consuetudine minorum viciorum homines
ad graviora facile ferri

 

Nemo unquam leviter, si quicquam credis amico,

In vita turpis dudum fuit. Haec mera lex est:

Aut bonus aut nequam, medium nil. Sobrius ergo

Elige utrum cupias, tamquam illuc veneris, unde

5

Aut hac aut illac sit demigrare nocesse.

In laevam tendis, video, virtute relicta,

Demersus nondum, sed qui modo recta capessas,

Interdum rectis contraria. Iam rapite te

Paulatim vitium. Censem, virtute relicta,

10

Quemquam hominem rectum metiri, aut legibus ullis

Parere officii et naturae? Qui semel auri

Ingentem tacitis fibris proponit amorem,

Proponit pariter fraudes, periuria; testem

Se falsum praebet, lucro postponere famam

15

Qui queat, heredem vel propulsare misellum.

Mostro libidinibus eadem praecepta. Nepotem

Cum videas aliquem, expectes ut non sit adulter;

Incestus vidua abstineat vel virgine, qui iam

Fregerit articulos, peccandi et fecerit usum?

20

"Boellum privatis domibus indico, sodales",

Fur ait, "atque pari vigilare in publica cura.

Abstineo tantum sacris: nam sacrilegos dii

Vel cruce vel morbo urenti lepraque sequuntur".

Venerit at idem hic, ubi vasa argentea, vestes,

25

Thuribulum et sacrae effigies, hic continuo se

Pallidus in plantam tollet tacitoque sussurro

Hic melius. Neque enim mulier clamosa verendum

Excitet ut servos cum longis fustibus atque

Per tegolas miseris fugiendum. Nempe minori

30

Servantur studio sacramentarla. Vincit

Relligio nummorum et porrecta sacculus archa.

Non ergo abstineat, tum quod peccabitur et quod

Delinquet semper gravius. Colludere quae scit

Et gaudere viri congressu muneribusque,

35

Audebit quandoque alud veniamque dabit mox.

Tam facile et promptum est abrumpere vincla pudoris.

Accipe quo pacto molles capiantur ephebi.

Estuat hic, visaeque insanit amore puellae,

Et tamen hoc idem pergit, dominaeque potenti

40

Libera summittit colla et, cervice parata,

Ferre iugum discit. Sed quis misero modus? Illa

Folliculum tenet et iam toto urente camino,

Mordacis ut non extingueret amphora aceti.

Imperia exercet, leges imponit amaras,

45

Praescribit, vetat atque iubet. Fit denique ludus:

Poscia, continuo dandum est; excludit, eundum;

Si revocat, porro redeundum. Verum, ubi se se

Colligit ac tenui scintilla animum erigit, illam

Crudelem vocat atque feram, duramque, canemque.

50

Accedam? Taceam? Instigem. Purgem ne? Loquar ne?

Exanimor, iactor, crucior, famulor miser atque

Dirumpor. Quo me propellit servicium acre?

Agnosco labem, mutatque insania mentem.

Euge, puer, tandem? Sed quidam, fortiter ignem

55

Cum tu nutrieris, ploras incendia? Mollis

Terge, precor, lacrimas: flendo corrumis ocellos.

Ne lacrima, puer: incendi huius origo penes te.

Quid siquis, postquam proprias incenderit edes

Supposta face, proclamet: "succurrite, cives"?

60

Delirium et fatuum hunc omnis vicinia dicat.

Vxor Aretini vetuit, clamante marito,

Supposito medium tumidos abscindere cultro

Testiculos: quis enim, coitu cessante, maritus

Diligitur? Geminos malit commettere ocellos

65

Dum tamen et cecus super illam palpitet; huic mox

Septima noctivago cum luna recurreret orbe,

Nuncius occurrit, rogat, obtestatur amice

Vt veniat; postquam ventum est, "sane", inquit, "ego omnis

Vxores novi, medico insanabile vulnus

70

Ostendis, mulier". Quod si ad rem venimus, hinc sunt

Corruppi mores, caput hoc et origo mali, quod

Advertunt pauci. Delicata minora etenim quis

Ascribat magnis viciis, nigraque papiro,

Siquem delectent cytharae, sponsalia, ludi?

75

Sit tolerabile, ut est, vitium tamen; huic vitiorum

Ne se se inducano generi malora cavendum.

Omne etenim vicium consuetudo mala grandit.

Quondam liber equus quodvis ridere solebat

Iumentum, duris cum non pareret habenis.

80

Cui vulpes inquit: "ne, quaeso, hanc despice sortem.

Quippe olim taurus sine lege et liber asellus,

Verum imprudentis hominum solercia coepit.

Tu quoque ni corio caveas, post caetera damna,

Fient cum cribris bulgare, marsupia, folles".

85

Quorsum hec? Ausculta quo re deducete coner.

Siquivis sponte immanem saevumque leonem

Expectet, nonne hic maletutae mentis erit, qui

Deperdat corpus? Nimirum. Age si vicio acri

Obiiciat mentem, quanto haec insania maior?

90

Humanum est aliquid delinquere, verum ubi nulla

Delictis prodest medicina, irascitur aeger,

Nec curat puteo demersus tendere destram.

Vicit naturam consuetudo mala postquam,

Nec iam metitur quicquam moderamine certo,

95

Nimirum miserae virtutis tollitur umbra.

Cum Branchino aliquid mercare aut contrahe quidvis

Cum Rabia: iuris nulla unquam mencio fiet.

Chyrografum, testis, promissum, scripta, tabellas

Ante dabis, tibi quam credatur summula: nam quo

100

Censemus studio magnis in rebus eum, qui

Irriguo teneros caulis numerabat in orto,

Na clam asportarent ancilla aut servulus ullus.

Huius si videas maciem et mancipia, quales

Pistrinum versant agiles lippique caballi,

105

Iurabis sera nolle his occorrere nocte.

Huic ego non scribo praecepta hec; ne me ita quisquam

Increpitet; certe haec surdo narratur asello

Fabula. Delirat praeceptor hic, velut emptum

Aethiopem multa demens qui proluit unda.