Enea Silvio Piccolomini carmina varia

Testo base di riferimento: A. Van Heck, 1994

Cura dell'edizione digitale: Federica Giacomin


1. in Mahumetem perfidum Turchorum regem

Turche, paras alte subvertere menia Rome

      Et Christi legem perdere posse putas.

It Pius at contra; reges capere arma ducesque

      Ocius hortatur. Sunt pia vota Pii:

5

Magne parens, adsis et nostris annue ceptis;

      Filius hec suadet sumere bella tuus.

Ipse viam vite docuit, precepta salutis,

      Que violare nefas annua sacra dedit.

Hec modo Turchorum rabies auferre laborat

10

      Et mahumeteis ritibus invigilat.

Non hoc Dardanidum genus est nec sanguine teucro

      Ducit avos: scythica est tetraque barbaries;

Pyrrihicheos montes et inhospita saxa colebat,

      Gens ignara Dei, gens inimica tibi.

15

Nunc Asie dominatur agris argivaque regna

      Occupat Illyriis Pannoniisque minax.

Quaque trahit Martem, divini nominis arces

      Eruit et sacras destruit igne domos.

Nulla nove legis, nulla est reverentia prisce,

20

      Nec Moysi recipit nec tua verba, Iesu.

Tercius ex alto Mahumetes missus olympo

      Creditur et flatu non caruisse tuo.

Sed quenam probitas gentis? Que legis honestas?

      Summa illis laus est abstinuisse mero;

25

In reliquis ventri parent nec crimina vitant

      Pessima nec vetita est illa vel illa venus.

Nec hominum vita est pecudum ve bonum ve canum ve:

      Vina vetant, fateor: vina recusat equus.

Adde truces animos gentis, crudelia corda

30

      Atque patens rabide pectus avaricie

Tediaque in nostros et non sanabile vulnus

      Invidie. Christi perdere regna parant.

Non contra intenti validas armare cohortes,

      Si faveas ceptis, pergimus. Affer opem.

35

Hec tua si causa est, tua si victoria nosque

      Si cupimus ritus et tua signa sequi,

Si tua turba sumus sacroque cruore redempti,

      Celestis Verbi porrige tela piis.

Parce pio generi Turchosque involve ruinis,

40

      Ne frustra tantum gens pia pergat iter.

Ex te pendemus: si vis, dabis arma manusque:

      Pendet ab arbitrio spesque salusque tuo.

 

2. pro ingenii exercitatione

Hactenus ethereas claves, victricia signa,

Gallorum quis fuse acies cristeque retunse

Et siculo regi pax reddita: vestra, sorores,

Orsa sequi placuit cantu, parnasia proles.

5

Nunc maiora canam: regni non unius arces

Adverso sub Marte cadent: maiora minantur

Fulmineus crebros iaculatus Iupiter ignes

Atque suos longe fugentia sidera cursus

Et gelidus cancer et nostro syrius evo

10

Frigidus et fervens alienis mensibus estas.

Quid superos mutasse vices et mensis et anni

Compulit et totas astris permittere habenas?

Magna parant: scelerum penas luet impius orbis

Peste, fame et gladio; pax terram linquet et omnes

15

Bella petent urbes. Veniens qua lumina Thitan

Exhibet et fugiens miseris mortalibus aufert,

Quaque riget Tanays, tepidus qua cornua Nilus

Erigit: omnis ager conscripto milite bello

Adiiciet vires: stillabit terra cruorem

20

Et mare sanguineas vexatum classibus undas

Evomet. Exangues per densa cadavera naute

Compellent puppes; marcebunt littora tabo.

Causa mali tanti non coniunx, non sitis auri,

Non amor imperii: pro relligione capessent

25

Arma duces. Fusci relegunt qua thura Sabei,

Natus Arabs, Maomethes proprio nomine notus,

Sacrilegas ausus populo componere leges,

Quis Christum neget esse deum, neget impius unde

Baptismum et prisco resecet preputia cultro,

30

Et tua, seu Liber, seu magni munera Noe

Vina vetans Veneri cunctas laxarit habenas.

His devicta prior nugis Egyptus inhesit,

Feda voluptatum cultrix, traxitque Cyrenen

Et tua regna, gemens mutato coniuge Dido,

35

Et Mauros, hispana quibus data littora prede

Nec procul a Beti regni permissa potestas.

Parte alia Syrum populi Parthique potentes

Persarumque duces et Medica sceptra nefandis

Consensere sacris. Scythicas profectus in oras

40

Caucaseas rupes penetravit, Amazonis arva,

Rypheasque domos gelidas aquilonis ad arces

Per iuga, per colles furor idem mixta venenis

Dogmata mortiferis effudit. Sedibus unde

Dimissis venere truces, fera pectora, Turchi

45

Phaside transmisso Colchorum littora circum

Consedere, bonus Francis dum iura Pipinus

Diceret. Hinc terras nacti, quas influit Halys,

Pascua Cappadocum, celsi de vertice Thauri

Qui cadit et domiti prorumpit in equora Ponti.

50

Tum Galatas Venetumque patres, Paphlagones, et urbes

Bithynie, tum tecta Phrygum, celebresque ruinas

Invasere suis damnataque Pergama fatis,

Et quevis Asie regnator maximus olim

Arua dedit Medo victus certamine Cresus.

55

Has Turchi tenuere domos. Coniuncta potestas

Hellespontiaco de littore flumen ad altum

Euphratis: medias inter duo littora terras

Euxini Cylicisque maris sine rege potentes

Maiores coluere suos Maomethis amantes

60

Spurcitias, fedos mores horrendaque sacra.

Iura dabant proceres generose stirpis alumni,

Concordes anime: nulli de plebe licebat

Surgere quaque parens, hac vixit filius arte,

Expers militie; verum civilia postquam

65

Bella duces traxere diu, ferrique potestas

Prodiit in vulgus et plebi credita castra,

Tum varias fortuna vices versare per urbes,

Sceptra viris mandare novis equataque celo

Atria nobilium, fuluo que texerat auro

70

Luxuries Veterum, pervertere, tecta minorum

Erigere atque luto submittere marmora tersa.

Agrestes tum forte inopes obscuraque turba

Excrevere viros inter, qui regna tenerent

Sublimes equitumque duces: tum primus avorum

75

Ottomannus egens latebris emersit ab imis.

Quid non arma queant? Hinc nobilitatis origo,

Hinc honor, hinc regnum: generosos arma quirites

Et dominos rerum posuerunt. Hec eadem post

Audacem in castris iuvenem, qui sorte minori

80

Militie primam stipem tulit, arma beatum

Effecere ducem quamquam sensuque manuque

Egregium, Turchis posset qui frena superbis

Et duras regni leges imponere victor.

Ottomannorum genus hinc, mavortia pubes,

85

Imperio Grecos Asie que prima subactos

Addidit et pravis Arabum miscere venenis

Europen studuit, sancte delere volumen

Legis et occiduas Christi subvertere gentes.

His prognatus avis, Amurati filius alter,

90

Maomethes nunc sceptra tenet, Bizantia primus

Menia bombardis ausus proscindere adactis

Et graium imperium nomenque abolere vetustum.

Hoc sub rege ferox, quamquam laniata iuventus

Turchorum ad Savum famosaque littora Thauri

95

Ipseque de pugna trepidus diffugerit, urgent

Principis arma tamen miseros dimissa per agros

Mysorum et rursus tentant vada fluminis Histri

Et Savum penetrare, tuas, Pannonia, metas.

Illiridemque novo devastant milite, captum

100

Obtruncant regem gladio iuvenesque senesque

Servitio pressos Asie trans littora mittunt.

Quis referat luctus hominum? Quis talia fando

Temperet a lachrimis? Rapiuntur ab ubere matrum

Infantes, amplexa virum matrona gementem

105

Eripitur ferro, sancti ceduntur ad aras

Presbyteri, nocuit claro de sanguine nasci,

Nobilitas mactata foro, cervice revulsa

Ora cadunt multoque iacent immersa cruore.

Templa dei collapsa ruunt, altaria passim

110

Franguntur, paries stat nullus imagine Christi

Signatus nullasque sinunt superesse lituras

Sanctorum. Celebri qua non stabulatur in ede

Gens inimica crucis? Que non loca sacra nefando

Concubitu fedant? Visu miserabile: porci

115

Ossa patrum defossa vorant, veneranda piorum

Corpora dant canibus. Deus, o deus! Hostia multo

Mixta luto pedibus teritur submissa profanis.

Horruit ista Pius, Petri successor et orbis

Claviger etherei, venetumque rogare senatum

120

Pergit et Hungarie proceres, petit alta Philippi

Atria Burgundi missis, qui damna metumque

Commemorent et opem rebus labentibus orent.

Auscultant dictis sancti pastoris et omnes

Concurrunt hilares pro relligione piumque

125

Percutiunt fedus. Pannonica signa sequuntur

Boiorum populi, rapidus quos permeat Hister,

Quique colunt saltus nostro fugientis ab orbe

Hercinie gelidique bibunt de fontibus Albis

Aut Oderam. Huc pictis concurrunt Saxones armis

130

Cymbrorumque manus et forti pectore Dacus

Sarmatieque duces hac Turchos parte lacessent.

At Rhenus Belgeque truces et Francia fortis

Et Rhodanus longo delapsus in equora cursu,

Pyrenei montes atque ultima terra Morinum

135

Et flavus toto divisus ab orbe Britannus

Burgundo vires iungent; Hispania dives

Auriferi trahet arma Thagi, trahet inclitus heros

Alfonsus Numidas solitus vexare fugaces.

Classe potens Venetus, quas dividit Abdua gentes

140

Imperio Anguigeri dare nomina coget, ameni

Cultores Athesis; tum plebs patavina manusque,

Siqua manent veteris vestigia sacra Ravenne,

Remigium implebunt. Raris habitata colonis

Proxima Ledeo merens Aquileia Thimavo

145

Relliquias regni releget, qua Iulius olim

Constituisse Forum vulgo memoratur; et Histri

Concurrent agiles, properabit Dalmata duro

Assuetus remo teretes agitare lacertos.

Armabit Corcyra suas de more biremes

150

Suppetiasque ferens bello mynoia tellus

Gnosia depictas implentia tela pharetras

Addet, et Euripi custos, Euboia, classi

Iussa alimenta feret: millenis navibus equor

Sulcabunt Veneti, genus ex Antenore ductum.

155

At Pius Eneadum natus de gente latinas

Eliciet vires. Iterum romana propago

Navigio veteres Argos clarasque Mycenas

Vrbes inviset quondam, nunc nomina tantum.

Forsitan exuste repetent vestigia Troie

160

Matris amore viri. Tuscis qui dissecat Vmbros

Vndique bella petet ripasque armabit utrasque

Corniger hesperidum fluvius regnator aquarum.

Materiam classi Picens dabit armaque iungens

Portus erit ratibus, quem dorica sustinet Ancon.

165

Ipse Pio externa nuper de gente triumphans

Atque tarentini ditatus morte tyranni

Ferdinandus equos addet validasque cohortes,

Dyrachium si forte petens velit agmine equestri

Albano de monte magis contendere in hostem.

170

Brundusio solvent ratibus iumenta vehentes;

Protinus hinc una tranabunt equora nocte.

Anguiger Eridani dominator Sfortia si non

Iuverit adversa victus valitudine, tectas

Ferro acies mittet; gemmis fulgebit et auro

175

Tota cohors. Cernes, pulcher, tua gaudia, Borsi,

Aurea sericeis pendentia lilia velis.

Mantua concilio nuper ditata Pioque

Semper amica patri socias in prelia naves

Instruet, et Rheno vicina Bononia parvo

180

Iussa Pii faciet domino famulata beato.

Assuetusque malo Ligur invidiosa Pelasgis

Nomina mutatis coniunget carbasa fatis

Nec minus etruscis veniet de finibus ardens

Auxilium: celsas populosa Fluentia puppes

185

Purpureis velis et multo vestiet ostro.

Insuetus tantis agitari navibus Arnus

Turgidus alphee properabit in equora Pise

Ponere onus vultuque colens simulachra verendo

Luca manus iunget, nec te, tua gloria, Sene

190

Ire sinent solum, pastor qui maximus almas

Pascis oves Christi; iuvenes de gente vetusta

Custodes aderunt, qui te servare parati

Effugiant pulchram per nulla pericula mortem.

Vincet amor patrie. Si non dabit era senatus,

195

Plebs dabit et fracta matrona beatior arca.

Hi Pius auxiliis, hoc fidens ordine rerum

In Turchos parat ire; sacer parat ire senatus

Cardineus longa precedens agmina pompa.

Turba sacerdotum niveis in vestibus ultro

200

Sacra feret dulcique crucem venerabitur hymno.

Maomethes contra deceptas carmine gentes,

Alcorane, tuo campos descendere in equos

Coget et audaci committere prelia dextra.

Terra patebit equis, constratum classibus equor,

205

Vndique bella frement: tantos cantare tumultus

Musa cupit. Sancte nunc aspirate puelle

Vestra maroneum referentia carmina versum.

Quis? Quis eat tandem summo e certamine victor?

Sacrilegus quamquam Maomethes, turpis, adulter

210

An Pius? O superi, meliorem advertite causam

Atque Pium servate pii, pia numina, vestrum.

 

3. in Virginem Mariam

Tu mihi semper ades et nostras usque benigno

      Exaudis vultu, virgo Maria, preces.

Heu, quotiens fatis fueram periturus acerbis,

      Ni tua texisset, virgo Maria, manus.

5

Tu me tirrheno duxisti ex equore salvum

      Atque iterum Occeano, virgo Maria, mari;

Vltima terrarum me Thyle aut Orchas haberet,

      Me nisi servasses, virgo Maria, tibi.

Tu me per silvas atque horrida tecta ferarum

10

      Sepius incolumen, virgo Maria, ducis.

Quid referam fluvios, ventos ymbresque nivesque,

      Quas te preterii, virgo Maria, duce?

Non aconita nocent, non ferrum, fulmina, flamme,

      Siquem servatum, virgo Maria, voles.

15

Mille mihi febres ademisti, mille dolores

      Et mihi mortiferam, virgo Maria, luem.

Quis numerare queat morborum nomina? Morbus

      Omnis abit, dum tu, virgo Maria, iubes.

Non mihi livor edax oberit, non lingua dolosa,

20

      Dum mihi presidium, virgo Maria, dabis.

Poscite, mortales, vestris in casibus, ut det

      Prestet et auxilium virgo Maria suum.

 

4. epytaphium proprium

Ossa Pii claudo genuit quem Sena Secundi

      Pontificis: paulum siste, viator, iter.

Queris facti Pii? Conventum contrahit orbis,

      Mantua concilio nobilitata suo est.

5

Latrones urbis suspendit et alta recidit

      Maguntinei cornua pontificis.

Orbis monstra duo nulla virtute redempta

      A vitiis gladio perculit Ecclesie:

Austria maiori mater, Malatesta minori

10

      Et Sigismundus unus et alter erat.

Exiciderat regno Siculorum Alfonsius alto:

      In solium rediit restituente Pio.

Inclita pragmaticam servabat Gallia legem:

      Gallia pontifici cessit amica Pio.

15

Historiam scripsit, coniunxit epistola prosam

      Versibus orator atque poeta bonus.

Vltum ire in Turchos et vindicare Pelasgum

      Vulnera dum properat, mors tulit atra Pium.

 

5. aliud

Ossa Pii claudo genuit quem Sena Secundi:

      Claudere facta brevi carmine non valeo.

 

6. epytaphium parentum Pii Pape

Silvius hic iaceo, coniunx Victoria mecum est.

      Filius hoc clausit marmore papa Pius.

 

7. in porta Tiburtina

Grata bonis, invisa malis, inimica superbis

      Sum tibi; Tybur enim sic Pius instituit.

 

8. in ense Ludovico regi dato

Exerat in Turcos tua me, Ludovice, furentes

      Dextera: Graiorum sanguinis ultor ero.

Corruet imperium Maumethis, et inclyta rursus

      Gallorum virtus te petet astra duce.

 

9. nox pluvia, dies candida

Nocte pluit tota, redierunt tempora nostra:

      Nox fuit acta hostis, lux erit ista dei.

 

10. nox pluvia, dies candida

Humida preteriit tempestas, sicca reversa est:

      Nox inimica abiit, luxit amica dies.

 

11. nox pluvia, dies candida

Nocte pluit tota, rediit sed mane serenum:

      Nox fuit en sathane, lux erit ista dei.

 

12. epytaphium Leonardi Pataviensis episcopi

Qui populos rexit moderatius, undique muris

      Oppida qui cinxit edibus eximiis,

Qui simul ecclesias ruinosaque castra refecit,

      Qui census auxit pignora quique luit,

5

Quem bonus ingenti cesar dilexit amore

      Et gener Albertus et Fridericus adhuc,

Largus elemosina, peregrinis optimus hospes,

      Clarus et ingenio, clarus et eloquio,

Durus in Hussitas, Laymingo e sanguine cretus,

10

      Iustus et in cunctis providus atque pius,

Huius in hoc tumulo presul dignissimus urbis

      Conditus est. Heu, cur, cur Leonardus obit?

Stat sua cuique dies; moritur maiorque minorque:

      Nil homini melius quam bene scire mori.

 

13. in campana templi Pientini

Parva fui nuper, qualis delubra deceret

      Et non urbani menia pressa loci.

Mox, Pius ut templum construxit et intulit urbem,

      Quantam urbs atque edes postulat, esse iubet.

5

Ergo pientinos si latius impleo campos,

      Nunc urbi, nuper oppidulo sonui.

 

14. nomine Silvia

Perfidie scelerumque ultrix iam devehor; hostes,

      Flectite nunc, miseri, corda superba Pio.

Discite iam tumidi considere turribus altis;

      Ecce catenati subdite colla iugo.

 

15. nomine Victoria

Este Pio faciles, ne seviat ira Tonantis;

      Namque locum terris sustinet ille Iovis.

Fulmen habet celi rector, quo vindicet hostem:

      Sic ego terreni fulmen et ira dei.

 

16. ad Cesarem

Incipe, Calliope! Cur nunc me deseris? An non

Materias versu dignas et Apollinis arte

Fridericus habet, cui nunc dyadematis auro

Iam caput ornatur? Dic que ventura sit etas

5

Eius ob imperium; nam me, nisi sidera fallunt,

Spes fovet extremam damnati temporis horam

Et finem venisse novo cum cesare nobis.

Tum sic arridens vultum summissa decorum:

"O nostri" dixit "non ultima portio cetus,

10

Nec te siderei ludunt presagia cursus

Nec spe frustraris. Nuper cum Cirria Tempe

Parnasique lacus pegaseaque flumina adissem,

Iam chorus affuerat nostrarum quippe sororum,

In medio Phebus. Qui me, postquam ultima veni,

15

Exposcens "que causa more quo ve" inquit "ab orbe

Nata venis, dic nata mihi, mea cura, meum cor;

Namque nimis nobis te subtrahis". Incipio tunc:

Dive pater, fateor, longis tibi mittor ab oris:

Littore ab occeani venio Rhenique potentis

20

Vrbes lustravi, Belgarum menia vidi

Et quod Aquasgrani dicunt, ubi virginis alme

Reliquias servant. (cum virginis effero nomen

Ipse genu flexit genitor, flexere sorores

Atque simul virgulta comas. Sed prosequor inde

25

Que dixi patri. Dixi tunc:) magnus ab Histro

Romani rector populi veniebat et acri

Vectus equo pulchra comitum stipante caterva

Agminis in medio sublimis et altior ibat.

Sex electores circum totidemque columne

30

Imperii, grandes natu, solusque iuvente

Ludovicus erat tenere, spes maxima gentis

Bavarie, pictis qui iam splendebat in armis,

Qualis Ylas vel qualis erat, quem Iupiter alto

Assumpsit celo mensesque locavit honori.

35

Quid referam proceres vel nobilitatis honeste

Qui regem precessit honor que ve corpora vidi,

Quos habitus que ve arma virum, quod fulserit aurum:

Sic domitis quondam victor remeabat eois

Grecus Alexander, cum se Babilonem recepit

40

Ornatum spoliis: non illo segnior ibat

Romulidum princeps. Vidi quam clarus in armis,

Quam lingua placidus, quantum decus enitet ore.

Et, si vera docet facies moderamina, quantum

Consilio pollet, quantum virtutis habet rex

45

Edidici, sacro capiti cum sacra coronam

Dextera deferret. Sed tu, quem nosse futurum

Et tripodes laurique volunt, quem nulla fefellit

Ingentem cortina deum: da scire, quod opto,

Da regis me scire modum; non promere tantum

50

Facta viri cupio, modo sint ea carmine digna.

Tum genitor "quid, nata, iubes ventura referre?

Qualia sint nostro sub cesare secula, tantum

Nota deis; sed pauca deus me dicere cogit.

Hic, modo quem laudas, primo sub flore iuvente

55

Religionis amor quem duxerat, ire per omnes

Terrarum pelagique minas, dum cernere posset

Sarcophagum Christi, quo non est certior alter

Orbe deus, statuit. Giari tum forte sedebam,

Quam quondam Micono e celsa Deloque revinxi,

60

Cum sparsum teneras nulla lanugine malas

Egregium forma iuvenem super equora vidi

Servantem de puppe nothos clavique magistro

Dicentem: sic flecte viam, sicut itur eoas

In terras. Nostri, memini, tunc cesaris altas

65

Virtutes novi, qua sic pietate refertus,

Quantum equi iustique tenax, quam criminis hostis,

Quam vasti cordis, quam bello murus, ut omnes

Contemnit veneres, convivia, balnea somnos

Nec Bacho indulget Cereris nec vincitur arte.

70

Scipio sic olim victor Carthaginis alte

Vixit, et Eacidis Pirrhi qui perculit agmen

Fabricius, magnusque Cato, qui norma senatus

Et populi moderator erat. Dii fata secundent

Italiam recto queat hic ut poscere cursu

75

Quique nimis rugiunt sevos domitare leones

Ac sedem servare suam. Sic Grecia fasces

Imperii nomenque timens stupefacta relinquet;

Sic Europa iugo collum dabit omnis, et illinc

Africa victorem rursus remeare Metellum

80

Cum Mario credet; sic tota timebit Egiptus

Et septemgemini titubabunt hostia Nili.

Non Asie reges solitum prestare tributum

Nec Parthi insolitum fugient, cum gentis in unum

Theutonice italiceque duces concurrere et unum

85

Audierint regem populis regnare duobus.

En animos viresque dabit Germania, quales

Nulla feret tellus: quis vertere terga sub hoste

Germanum vidit? Quisnam est robustior illo?

En artem docti pugne et certaminis usum

90

Ausonii poterunt aut ledi aut vincier armis?

Sic queque sancta fides totum vulgata per orbem

Crescet in immensum: cessabunt horrida bella

Atque iterum Iani claudentur templa biformis

Nec pacem turbabit Arabs nec Parthia nec Trax

95

Nec qui de minima iactat se nocte Britannus.

Tuta mari navis totoque sub orbe viator

Tutus erit nullique legent achonita, sed ipsa

Quisque data felix contentus sorte quiescit.

Ergo suam repetat constanti pectore Romam

100

Invictus cesar, lacias regnare per urbes

Signa Iovis faciat. Proh Iupiter, omnia celi

Astra favent populique vocant sua signa suumque

Rectorem exposcunt. Gelidas transire per Alpes

Victrices aquilas cogat. Mox undique current

105

Devoti imperio nimiaque tirannide fessi

Ausonii proceres regi parere parati."

Sic pater. Et cunctas ceperunt gaudia nymphas.

Me quoque letitie cumulus perfudit, eo quod

Iam musis video redeuntia tempora et alta

110

Otia. Grata mihi saturnia secula surgunt,

Augusti vires cumeaque carmina iamque

Orphi grata venit requies. Gaudete Marones

Nasonesque boni: vester iam regnat Apollo.

Fridericus erit vobis mercesque laborque;

115

Hunc canite, hunc vestris semper celebrate libellis.

Nec te peniteat calamos inflare sonoros,

Silvi, tuo regi: nunquam vel candida Clio

Aut ego te solum linquemus. "dixit et auras

In tenues abiit. Vates, date metra, latini

120

Germanique simul. Sic Fridericus per omnes

Clarus erit terras et vertice tanget Olimpum.

Tu modo, cesar, ovans fatis arride secundis,

Vtere sorte data: tecum deus et favor omnis

Est populi. Vivas et sis pius omne per euum.

 

17. in effigiem amoris

"Vidimus effigiem lascivi nuper Amoris,

      Que nimium mentem movit imago meam.

Nec barbam malis nec corpore tegmen habebat

      Nudus terga, manus, pectora, crura, pedes.

5

At humeris ale suberant et flexilis arcus,

      Lumina sub tenero ceca supercilio.

Cur puer imberbes nulla lanungine malas,

      Cur melius nulla copora veste tegat,

Lumine cur careat, pharetram cur gestet et arcum,

10

      Cur habeat pennas, Calliopea, refer."

Sic ego. Sic retulit quesitas ilico causas

      Maxima pegasei Calliopea chori:

"Qui sapit evitat malesana Cupidinis arma,

      Et tantum pueros intrat ineptus amor.

15

Sive quod est puero similis, qui cepit amare

      Et perit mente, pingitur inde puer.

Pingitur et nudus: nullum servare pudorem

      Et meminit simplex et manifestus amans.

Pingitur et cecus, quia non bene cernit honestum,

20

      Nec scit quo virtus, quo ferat error amans,

Vel quia que peccet credit secreta latere

      Cuncta nec in sese lumina versa videt.

Sic est omnis amans, sic se, sic omnia nescit,

      Consilium, famam, federa, iura, deos.

25

Aurea quod curuo torquebat spicula cornu,

      Pungere corda ferus significatur amor.

Quod levibus volucres humeris suspenderat alas,

      Causa est huc illuc quod levis errat amans,

Vel quod amor cursum non semper servat eundem,

30

      Nunc abit et parvas post redit inde moras."

Dixerat et pressis obmutuit orsa labellis.

      Effudi tales protinus ore sonos:

"Quam vidi effigiem pharetram gestabat et arcum,

      Fax tamen in dextra non fuit ulla sua.

35

Sed quoniam veterum finxere poemata vatum,

      (Quos ego quid temere commemorasse putem?)

Dic, quare nam tedas fertur gestare Cupido,

      Da, precor, armatas cur habet igne manus?"

Quesitam verbis respondens musa duobus

40

      Sic leviter causam reddidit: "urit amor".

Accipe lascivi quenam sit Amoris imago,

      Carole, cypriaci gloria magna soli,

Vt levius miserum caveas, dum noris, amorem

      Et redeas ad te, dum mea metra leges.

 

18. de Beata Catharina de Senis

Quis sacra gesta canat, que lingua diserta potensque

Efferat eximie, quibus hec Caterina facunda

Sponsa dei micuit totum celebrata per orbem?

Non ego sum dignus tantis extollere dignam

5

Laudibus, at breviter que sint, que moribus almis

Vita beata fuit, referam tibi, care viator.

Hec fuit orta Senis, ubi sancti veste recepta

Dominici in voto triplici virtuteque cuncta

Transcendit plures divina in lege peritos.

10

Illa potens verbo ac opere omnia corda trahebat

Ad se hominum, ut magnes ferrum, Christusque deinde

Desponsavit eam, sacris proprio ore refecit

Doctrinis. Multas habuit velut optima mater

Virgoque discipulas, quibus ardua regula vite

15

Sanctaque bis septem pietatis opuscula dive

Explevit felix, et erat sublime levamen

Omnibus, heu, miseris vite in defectibus huius.

Illa cor a domino petiit renovarier alma

Continue meditans; compos feliciter alti

20

Facta fuit voti viditque evellere Christum

Cor prius atque novum flammis sibi tradere flagrans.

Hec ieiuna diu nonnunquam ad sidera rapta est:

Mira dei vidit. Semel autem a morte revixit

Pane refecta sacro, celesti pane salutis.

25

Illa crucem memori portans sub pectore semper

Stigmata passa fuit (dictu mirabile) Christi.

Pontifices adiit, quibus unica gloria secum

Sistere colloquiis monimentaque sancta tulere.

Ore suo tulit hec que indulta volebat ab illis

30

Ardua: tanta sue fuerat sibi gratia lingue.

Illa propheta quidem divino flamine plena

Et pacem et bellum secretaque plurima pandit

Exhortansque omnes miranda stupendaque scripsit.

Illa sciens venisse diem qua linquere mundum

35

Expedit, exclamans "animam, deus optime" dixit

"In manibus commendo tuis, commendo tuamque

Iugiter ancillam." Sic sponsa beata beatum

Transiit ad sponsum tribus exornata coronis.

Fecit in hac vita miracula multa. Deinde

40

Claruit innumeris post mortem splendida miris,

Que si nosse velis, quamque alme semper in orbe

Vixerit, historiam devotus perlege sanctam.

Hec annis triginta tribus, quot Christus, et apte

Vixit; nam sponsam sponso decet esse coevam,

45

Milleque trecentis simul octoginta sub annis

Inclita Rome obiit Caterina beata senensis.

 

19. ad laudem perpetue Virginis Marie

Virgo theutonicis multum celebrata sacellis

      Mater et ipsa dei, mater et ipsa hominis,

Virgo Latinorum spes et tutela meorum,

      Virgo, quam multo Gallia thure colit,

5

Virgo nec hispanas paulum laudata per urbes,

      Cui patet et celum totaque terra patet,

Virgo, que magnum potes exorare Tonantem

      Et potes irati sistere tela dei:

Ipse ego peccati servus scelerisque minister

10

      Et mandatorum fractor ubique decem

Ad te confugio; fateor, mortalia septem

      Sepius admisi crimina nuncque dolet.

Ille licet nulli veniam neget auctor Olimpi

      Et reduci semper bracchia tendat amans,

15

Quis tamen offensi vultum, quis iudicis audet

      Intercessore nudus adire sui?

Ergo meos, genetrix, semper miserata labores

      Nunc etiam nostris casibus affer opem.

Ipse mihi de te natus sine crimine culpas

20

      Condonet veteres prohibeatque novas.

 

20. ad laudem Augustini

Barbarice gentis decus, Augustine, perenne,

      Horrida quem nobis Africa terra tulit,

Qui scripturarum profers arcana sacrarum

      Eloquiis reserans abdita cuncta tuis,

5

Doctior ingenuaque omni cultissimus arte

      Et studio prestans ingenioque nitens,

Quem nihil obscurum latuit, sed et omnia clarent

      Atque humana simul dogmata et alma patent,

Cuius et instruimur doctrinis atque monemur,

10

      Exemplis probitas cuius in orbe micat,

Milia librorum per te, pater alme, leguntur

      Edita que promunt quicquid ubique latet.

Sis fautor nobis pius, o sanctissime presul,

      Atque deo nostras offer ad alta preces.

 

21. in laudem Homeri

Argumenta, locos, versus totumque poema

Virgilius rapuit graio romanus Homero:

Eneasque locum magni sibi sumpsit Vlixis

Carthagoque fuit captis Pheacia terris.

5

Barbarus interminit Pallanta hic Turnus, at illic

Dat leto insignem Patroclum maximus Hector.

At Turnum Eneas stigias dedit ire sub umbras,

Hectora magnanimum leto dat magnus Achilles.

Iurgia Drances enim et Turni lis illa molesta

10

Pelide magni et late regnantis Atride.

Singula ludorum posuit certamina uterque

Nec mutavit enim quicquam, nisi forte quod alter

†Quatuor in currus paridas dat ire carinas.†

 

22. in laudem eiusdem

Vivet Meonides Tenedos dum stabit et Ide,

      Dum rapidas Simois in mare volvet aquas.

Claraque precipui vivent preconia vatis;

      Quare nefas ausus voce furente cadat.

5

Ille cadet tenuesque furor vanescet in auras

      Et stabit grai nobile vatis opus.

Nil potuit tanto mors seva nocere poete,

      Quem vivum virtus, carmen, ymago facit.

Ergo dum silices et dens patientis aratri

10

      Depereant evo, carmina morte carent.

Cedant carminibus reges regumque triumphi,

      Cedat et auriferi ripa beata Tagi.

Vilia miretur vulgus, mihi flavus Apollo

      Pocula castalia plena ministret aqua.

15

Vna dies satis hominum delere labores,

      Vatibus at certe morte carere datum.

Pascitur in vivis livor, post fata quiescit,

      Tunc suus ex merito quemque tuetur honor.

Ergo etiam cum me supremus adusserit ignis,

20

      Vivam parsque mei multa superstes erit.

 

23. in laudem Homeri

Vivet Meonides, dum mustis uva tumebit,

      Dum cadet in curva falce resecta seges.

 

24. epytaphium Nicolai PP V

Hic sita sunt quinti Nicolai antistitis ossa,

      Aurea qui dederat secula, Roma, tibi.

Consilio illustris, virtute illustrior omni

      Excoluit doctos doctior ille viros.

5

Abstulit errorem, quo schisma infecerat orbem,

      Restituit muros, menia, templa, domos.

Tum Bernardino statuit sua sacra senensi,

      Sancta iubilei tempora dum celebrat.

Cinxit honore caput Federici et coniugis aureo,

10

      Res italas icto federe composuit.

Attica romana complura volumina lingua

      Prodidit. En tumulo fundite thura sacro.

 

25. oratio in Beatam Virginem

Salve, virgo dei genitrix, sanctissima, salve,

      Que sola auxilium, virgo Maria, meum es.

Tu semper miseris prona es succurrere rebus

      Et nunquam vacuas desinis ire preces.

5

Tu me, cum grandis seviret in equore ventus,

      Respicis: afflicto te duce terra datur.

O decus, o regni laus et regina superni,

      Tu sola es vite causa, Maria, mee.

Vivo ego, qui mediis vitam positurus in undis

10

      Credebar: vivo munere, diva, tuo.

Nam frustra auxilium Neptunum et vana rogavi

      Numina, que priscis Grecia finxit annis.

Este procul veterum damnati in secula divi!

      Sat mihi cum nato; virgo Maria, tuo.

15

Tres sunt persone, deus unus et una potestas;

      Annuit hec precibus sepe, Maria, meis.

Flectere si quis avet magnum in sua vota Tonantem,

      Te roget: optatum mox feret inque suum.

Ergo age, te cunctos terraque marique vocantes,

20

      Vt me iuvisti, virgo Maria, iuva.

 

26. Eneas Francisco Patricio

Aurea dona duces mittunt, epygrammata vates,

      Annua cum nati lux redit alma dei.

Illa valent hodie; valuerunt carmina quondam:

      Ditior hec etas, doctior illa fuit.

5

At me, Parnasi quamvis mea nescit utrumque

      Musa iugum, fateor, pulcra Talia iuvat.

Pro gemmis habeo pretiosis prorsus eois

      Quos tua pro Christo cantat avena modos.

Sola fuit veterum Saturnus, Iupiter et Mars

10

      Materies vatum, Iuno, Minerva, Venus;

Herculis errores et tela tiphoea, Bachum

      Musa vetus cecinit, nomina vana deum.

Crediderat nostre non posse archana salutis

      Committi numeris inscia turba sacris.

15

Falsa fuit: celebrem resonant tua carmina Christum

      Et patris eterni numina vera canunt.

Iam tibi semideis fas est preponere Mosen

      Iudaicumque doces verba latina loqui.

Perge nec invideas, si quem cum Castore Pollux

20

      Oblectat; Christo stat mare, terra, polus;

Illi post obitum visenda Acherontis iniqui

      Stagna, tuus celi spiritus astra petet.

 

27. Eneas Iohanni Varadiensis Ecclesie custodi

Venisti latia madidus grecaque minerva,

      Vt qui Guarrini discipulum referas.

Dulce canis, vena stillant de divite versus,

      Doctiloqui titulos vatis habere potes.

5

Non est cur tecum tentare in carmina vires

      Conemur: bello non bona dextra seni est.

Dum iuvenes fuimus, pegaseo e fonte liquores

      Hausimus et nullum scribere pondus erat.

Nunc oblita mihi sunt carmina, friguit etas

10

      Atque sepulchralis unica cura mihi est.

Que bilbitani quesisti Epygrammata vatis

      Ad te se celeri proripuere gradu.

Nanque liber cum te latiis didicisset ab oris

      Advectum, subito profugus hinc abiit.

15

Teque petens dixit "docti peto tecta Iohannis:

      Hic meus hospes erit, hic mea dicta leget."

At si que currant nunc tempora conspicis et spes

      Afflictas, non nunc ludere, flere licet.

Non bene versiculos sacrata nocte petulcos

20

      Invisasa: Christi sumere dicta decet.

Cedant e manibus dulces, tua cura, poete

      Et divino animum codice pasce. Vale.

 

28. epytaphium cardinalis Sancti Angeli Iuliani

Hic Iulianus ego dumosa in rupe quiesco

      Quondam romane presbiter ecclesie.

Funeris et tumuli careo: non eget honore

      Qui pro te vitam, Christe benigne, dedi.

5

In Teucros tua signa tuli vicique rebelles

      Sepius, ac demum victus et ipse obii.

En ego sat vixi docuique rite Bohemos

      Argolicosque patres dogmata nostra sequi.

Iam bene mecum actum experior, sed Grecia plorat

10

      Maiori posthac semper habenda iugo.

Parcite, Romani Grecique, dolere: nefas est

      Quod superis placuit non tolerare homines.

 

29. Pius ad poetas

Discite pro numeris numeros sperare, poete:

      Mutare est animus carmina, non emere.

 

30.

Desine pro numeris nummos sperare, poeta:

      Carmina si dederis, carmina reddidero.

 

31.

Pro numeris numeros vobis sperate, poete:

      Mutare est animus carmina, non emere.

 

32. Pius Papa contra Podagram

Si sacer est sanguis Christi de corpore fusus

      Et dignus latria, dira podagra fuge!

At si membra diu possessa relinquere nefas,

      Vrgeat at saltem flamma dolorque minus.

 

33.

Consilio celeri poteris res ducere magnas

      Quoque voles; pereunt, que mora longa trahit.

 

34.

Ingenio tardi rebus nec grandibus prosunt

      Nec parvis possunt undique consulere.

 

35.

Consilium paucis, bellum committite multis

      Qui regitis urbes imperiumque patres.

 

36. in latrinam

Papa Pius ventres longe miseratus onustos

      Providus hoc cunctis nobile struxit opus.

 

37. de Paulo quodam et Petro

Quas male Paulus opes septem congesserat annis

      Vno anno Petrus diripuit futuitque.

 

38. epitaphium Vitelli

Hoc iacet in tumulo durus cum corde vitellus,

      Quem mors preveniens non sinit esse bovem.

 

39. ad primas vesperas

Hec tue, virgo, monimenta laudis,

Que tuis leti, Catherina, sacris

Hoc quidem pacto modulamur omnes,

Perfer Olympo.

5

Si satis digne nequeant referri,

Annuas nobis veniam, precamur:

Non sumus tanti ingenii, fatemur,

Optima virgo.

Quis fuit dignas modulatus unquam

10

Virginis laudes? Quis in orbe toto

Femine invicte peritura nunquam

Carmina pandet?

Predita exemplis, Catherina, claris,

Moribus prestans, sapiens abunde,

15

Temperans, fortis, pia, iusta, prudens

Ethera scandis.

Quem latet virtus facinusque clarum,

Quo nequit dici sanctius per orbem?

Vulnerum formam miserata Christi

20

Exprimis ipsa.

Nam brevis, meste misereque vite

Et malis cunctis penitus referte

Fortiter spernens pretiosa queque

Sidera adisti.

25

Gratias summas habeamus omnes

Filio magni genitoris almo,

Spiritum sanctum veneremur et sit

Laus tamen una.

 

40. ad matutinum

Laudibus, virgo, nimis efferenda

Iure ceneris, quoniam triumphos

Ipsa celorum probitate mira

Nacta refulges.

5

Premium sancte tamen ipsa vite

Et simul munus probitatis alme

Accipis celo cumulata cunctis

Denique rebus.

Tu gravem sacris meritis refertum,

10

Orbis exemplar pietate plenum,

Predicatorum venerata patrem

Ordine fulges.

Nulla iam rerum placuit voluptas,

Nullus ornatus, nitor ecce nullus

15

Corporis. Semper fugiens inique

Crimina vite,

Sepius corpus domitans acerbe

(Quam pie flagris, cruor hinc et inde

Fluxerat rivis!) hominumque demum

20

Crimina flebas,

Qui per ingentes variosque casus

Orbe terrarum cruciantur omnes,

Tu quidem longe pietate cunctis,

Inclyta, prestas.

25

Gratias summas habeamus omnes

Filio magni genitoris almo,

Spiritum sanctum veneremur et sit

Laus tamen tua.

 

<41>[ad laudes](S1)

30

Iam ferox miles tibi sepe cessit

Et duces iras posuere sevas,

In necem diram populo minati

Sepe Senensi.

Quid quod et sacris studiis frequenter

35

Viribus summis operam dedisti?

Littere docte lepideque claris

Vrbibus extant.

Niteris verbis revocare lapsos,

Niteris rectum suadere cunctis;

40

Sic ais: "tantum probitas beatos

Efficit omnes."

Iura tu seve tremebunda mortis

Fortiter temnens, nihil extimescens

Premium nostre vocitare vite

45

Sepe solebas.

Vnde cum tempus properaret ipsum,

Quo sacros artus cineresque busto

Linqueres, celos aditura flentes

Ipsa solebas.

50

Vnde cum tempus properaret ipsum,

Quo sacros artus cineresque busto

Linqueres, celos aditura flentes

Ipsa docebas.

Sic sacrum Christi venerata corpus,

55

Hostiam libans lacrymis obortis

Dixeras cunctis documenta vite

Voce suprema.

Gratias summas habeamus omnes

Filio magni genitoris almo,

60

Spiritum sanctum veneremur et sit

Laus tamen tua.