Giovanni Marrasio carmina varia

Testo base di riferimento: G. Resta, 1976

Cura dell'edizione digitale: F. Boschetti


Maffei Veggii Laudensis ad Marrasium Siculum

Musa, age, sopitas in carmina concipe vires

      Ingeniumque tepens, pulcher Apollo, move.

Pauca canam nostro vati quem vulnera flentem

      Saeva pharetrato vidimus acta deo.

5

Ille est Marrasius, quem nostro Antonius aevo

      Clara Panhormigenae gloria gentis amat.

Vade, age, vade; suos solabere, Musa, dolores;

      Hoc primum nostri pignus amoris erit.

Fac etiam ut teneas nostri mandata Catonis,

10

      Scilicet hunc salvum nomine adire suo.

 

Maffei Veggii carmen ad Marrasium Siculum
pro Angelina

Quid quereris, quid te tanto maerore fatigas,

      Spes mea, blanditiae delitiaeque meae?

Quid gemis et totiens singultus pectora rumpunt?

      Quid lacrimis totiens lumina maesta madent?

5

Sume animos, lux nostra, animae pars altera nostrae,

      Qui vitae arbitrium mortis et unus habes.

Sume, age, sume animos, o vita dulcior, o mi

      Dulcis amor vita carior ipse mea,

Pone modum lacrimis, tantos compesce dolores;

10

      Angelina rogat: quod rogat obsequere.

Heu miseram! Quot dura pii patiuntur amantes!

      Quantus in insano regnat amore dolor!

Quanta est credulitas tenero sub amore, quot ignes!

      Quam multi gemitus quantaque cura latet!

15

Quis mihi tunc animus, quom te crudelia vidi

      Facturum in Gaio funera fonte legens?

Nec mihi mens, nec vita fuit; labefacta pererrans

      Ossa tremor corpus debile pressit humo.

Pectus erat sine mente, caput sine voce, nec ullus,

20

      Hei mihi, in exangui corpore sensus erat.

Vtque animi rediere, dolor rediere pavorque;

      Percussit teneras utraque palma genas.

Vix tenui duro foderem quin pectora ferro

      Et fieret nostro sanguine turpis humus:

25

Fecissem aut tristi fregissem colla capistro,

      Ni tuus ardentem me tenuisset amor.

Ah! pudet et dicam: "Quae tanta insania mentem

      Cepit, ut optares me sine velle mori?

Debuerat saltem, si te tua vita salusque

30

      Non moveat, vitae tangere cura meae.

Dii melius fecere! Tuo si sanguine Gaius

      Forte cruentatas fons habuisset aquas,

Ipsa ego, nulla mora est, eadem per vulnera praeceps

      Foedassem limphas saucia ab ense suas.

35

Atque ut vos quondam fidi cecidistis amantes,

      Quorum purpureo mota cruore rubent,

Sic fuerat nobis aequali morte cadendum:

      Extinctos arbor texerat una duos,

Fons unusque duos traiectos ense tulisset

40

      Et quae nunc vitrea est nunc aqua nigra foret.

Vos etiam ut semper memori vivetis in aevo,

      Sic nostrae mortis viveret altus honos.

Haec quoque marmoribus posuissem carmina nostris,

      Quae caneret molli quilibet ore legens:

45

'Marrasius propria periere atque Angela dextra;

      Consumpti cineres hic posuere suos'.

Perge ergo ut valeas, vitae spes unica nostrae:

      Si valeas, nostrae causa salutis eris.

Nonne es tu ille meus quo non mihi carior ullus,

50

      Marrasius Siculo vectus ab orbe meus?

Ille es qui tepidos movisti solus amores,

      Ille es flammatas qui geris ore faces,

Quem quotiens video, totiens incensa videndo

      Delitias videor laeta videre meas.

55

Ante tuos vultus posuit sua castra Cupido

      Deque tuis oculis spicula iacta volant.

Quae non arderet saevis truculentior ursis,

      Esset et irato surdior illa freto.

Ferrea non ego sum neque sum de tigride nata,

60

      At placidus sanguis nobile corpus alit;

Nec te crediderim rapidos genuisse leones,

      Nec rigidum fixo corde adamanta geris.

Te clari exornant mores, te vivida virtus,

      Te decor atque altae nobilitatis honos.

65

Et tibi frons laeta est et amica virentibus annis

      Ingenuusque tuo splendor in ore sedet.

Illa gerit silices et clauso in pectore ferrum,

      Quae talem imprudens nescit amare virum.

Cetera praetereo, sed me tua sancta poesis

70

      Movit et ardentes misit in ore faces.

Illa animum miro tepidum succendit amore:

      Saeva pharetrati sentio tela dei.

Numen inest cunctis et mens divina poetis,

      Non laedit vates si movet ira Iovem;

75

Quicquid habent celebres a diis cepere poetae,

      Quicquid agant sanctis vatibus astra favent.

Quod cupiunt docti divorum munere vates

      Efficiunt; superos in sua vota trahunt.

Allicit ut reliquos teneras sic Musa puellas;

80

      Si nolint, summus Iuppiter ipse iubet.

Tutius est sanctos celebres et amare poetas:

      Cautius hi sapiunt quid sub amore latet.

Cetera turba ferat cupidas in proelia dextras,

      Vomere scindat humum vel mare navigiis.

85

Hoc proprium est vatum, propria est haec cura deorum,

      Quid sapit ardentes inscia turba focos?

At quia tu nostram potuisti innectere mentem,

      Laetor in ingenio, clare poeta, tuo.

Laetor in ingenio, clare poeta, tuo.

90

      Vt quondam Gallo placuit sua blanda Licoris

Lesbiaque, ut fertur, grata, Catulle, tibi;

      Vt fuit Ovidii cantata Corinna, Properti

Cinthia et ut Nemesis pulchra, Tibulle, tua;

      Sic ego Marrasii ferar Angelina Sicani,

95

Aeternumque tuo carmine nomen erit.

      Hoc unum superest, ut me miseratus amantem

Excipias nostros in tua iura sinus.

      Tu me ardere facis, tu me languere furentem:

Causa meae vitae causaque mortis eris;

100

      Tu nostrum sidus, tu gloria nostra perennis,

Omnia tu nostrae iura salutis habes;

      Forsitan obducens mihi frontem et lumina fingo

Interdum vultus nolle videre tuos.

      Rectius id factum est meque ipsam cauta repressi,

105

Vt lateant vulgus crimina nostra loquax.

      Forma fuit teneris semper suspecta puellis,

Blanda nocet sanctae forma pudicitiae.

      Verum, si qua sapit, quod amat sapientius ardet;

Saepe quod optaret docta puella negat.

110

      Nunc ego per nostrum qui nos flammavit amorem

Te rogo perque alti regia celsa Iovis

      Hanc tueare animam quae in te conversa profundit

Quotquot habet blandas, magne poeta, preces".

 

1. Marrasii responsio ad Maffeum Veggium

Maestus eram; veniunt ad me tua carmina, Veggi,

      Excutiuntque meum dulcia verba metum.

Et decies postquam et totiens tua dicta relegi

      Et quom terdecies, tunc placuere magis.

5

Namque lira et fidibus nostrum venere Camenae

      Ad thalamum, cithara venit Apollo tua;

Et cecinit nivea vestitus pectora veste

      Pexit et auricomum lucidus arte caput,

Quamvis incomptis solet errabunda capillis

10

      Tempora et incultas undique ferre comas;

Et cecinere tuum, Phoebo saltante, sorores

      Carmen et alternis saltibus ille canit.

Splendida post sequitur coetum Angelina dearum

      (Splendidior cunctis ipsa deabus erat)

15

Et gemitum et luctus et quem sufferre dolorem

      Vix poteram excussit carmine sola tuo.

Tale tuum carmen, quo me solatus amantem es,

      Quale fuit, dixit: "Sicilis esse volo".

Angela vera fuit, sed non persona locuta

20

      Vlla fuit, quamvis Angela ficta fuit.

Hos inter cantus subito moribunda resurgunt

      Pectora, deinde abiit pallidus ore color;

Non minor et nostro datur his medicina labori

      Quam data Romuleis quaeque Sabina fuit.

25

Praeterea ante oculos posuit tua Musa Catonem

      Et te, quem pedibus sola elegia premit.

Antoni vatis divino carmine laeti

      Aeternam famam saecla futura colent:

Ovidii eloquium nec te, lascive Properti,

30

      Horrescit, nec si vivus uterque foret.

Ante alios alium ponunt sua iura, Catonem,

      Quem Lex et Musae et sancta Poesis amant.

Magna tuis calamis referatur gratia, Veggi:

      Namque ego servatus carmine teque fui.

35

Dii te perpetuent, cuncta et per saecula laetum

      Reddant, sint vitae stamina longa tuae

Et neu frigescant vires; mihi micte Thaliam

      Cum cithara et cantu carminibusque tuis.

 

2. responsio ad Leonardum Arretinum
de laudibus et numine Gaii fontis

Non opus est Scithicum senibus disquirere fontem,

      Quo sub demersis prima iuventa redit.

Siccus apud Scithiam per saxa latentia repit,

      Funditat et limphas ante Senense forum.

5

Hic situs in media fons est argenteus urbe

      Et tumulus vivis ossibus ille meis.

Phoebus ab Eoo roseas quom solvit habenas

      Mane, videt Gai lumine fontis aquas.

Quaecumque hos latices haurit, quaecumque liquores,

10

      Et calet in primis et iuvenescit anus.

Vidi ego, Nestoreos qui iam transiverat annos,

      Summersum iuvenis membra referre senem.

Sed si forte meis tete iuvenescere sentis

      Versibus, his limphis uda papyrus erat:

15

Non versus fecere mei, nec inepta poesis,

      Sed quibus aspersus saepe libellus aquis.

Fons hic exornat iuvenes urbemque Senensem;

      Numen habet: laqueos, retia, mella, iocos,

Sanguineos arcus, pharetram flammasque, sagittas

20

      Deposuit Gaio candida fonte Venus.

Hac satus ulterius nec vult volitare per auras:

      Exuit hic pennas deposuitque faces;

Per turres tantum volitat nec moenia nostra

      Egreditur; fessus fonte Cupido sedet.

25

Algentes ardent et sunt in amore furentes,

      Quam primum biberint pocula dulcis aquae.

Huc, Leonarde, veni, sacros hausture liquores:

      Sic iuvenis fies, sic in amore furens.

Postquam marmoribus gelidoque in fonte resedi,

30

      Plena fuere mihi corda furore gravi.

Vellem divini raperent mea corda furores

      Ad quos me hortaris, dive poeta, tuos.

Sed ne intemperiae dubito mea pectora vexent,

      Ridiculum ut dicar qualibet urbe caput.

35

Si manifesta meam rapiet vesania mentem,

      Prima salus gelido mergere fonte comas.

Nam quem Gorgoneum primo appellare poetae,

      Hunc fontem Gaium tempora nostra vocant.

Cruda voluptatis si quid mea verba tulerunt,

40

      Carminibus nostris si qua libido fuit,

Laus omnis Veneri detur, omnis gloria fonti:

      Quos cecini versus, hos mihi dictat aqua.

Quid tibi collibuit me inter numerare Tibullos?

      Credo meas nugas captus amore probes.

45

Si te ego descripsi priscos superare poetas,

      Me, licet immensus, numquam fefellit amor;

Nec quia laudarit decepta est lingua, sed illa

      Nescivit laudes, accumulare tuas.

Postremo, ne longa trahar per devia, sacros

50

      Hic superat fontes numine, melle, ioco.

Huc, Leonarde, veni, suaves hausture liquores:

      Sic iuvenis fies, sic in amore furens.

 

3. Hecatombe ad Karolum Arretinum

Credebam Gaios latices coluisse Camenas,

      Solum quae canerent impare dicta sono;

Horrendas acies horrendaque proelia cerno,

      Karole, quae dictas his madefactus aquis.

5

Armatae veniunt, mirum est, e fonte sorores,

      Intrant et thalamum splendida turba meum.

Secum blanditias lascivaque verba ferebant

      Otiaque et plausus delitiasque prius:

Consuevere comas niveis ornare ligustris,

10

      Cingebat frontem fulva corona suam;

COnsuevere caput viridi connectere oliva,

      Stabat et auratis vestibus arte nitor;

Aurea per flavos serpebat spira capillos,

      Ornabat nitidas candida gemma manus.

15

Nunc clipeos hastasque ferunt parmamque sudemque

      Pilaque; sunt manibus tela verenda suis.

Carmen voce gravi me me offendere canentem

      Ranarum et murum bella timenda Iovi.

Dum legerem timui Meridarpaga Borborophontes:

20

      Vt timeam maior sollicitudo fuit.

Obstupui medius galeata per agmina murum:

      Territus hinc ranis, inde deabus eram.

Nec me interpellant nymphae tua dicta legentem;

      Talia perlectis una locuta fuit:

25

"Karolus udus aquis et nostro numine dignus

      Pollicitus centum est caedere rite boves.

Bos ubi centenus? Quando centena dabuntur

      Munera? Vota dei persoluenda volunt.

Ipse boves habeat centum totidemque capellas

30

      Atque sua irroret iugera sola Tagus.

Nos volumus cantet titulos et numina nostra,

      Quom testudineam pulsat Apollo liram.

Centum elegos faciat, centena poemata nobis

      Poscat et accipiet grandia dona sinu".

35

"Accipite hos, dixi, seque hoc absolvite voto:

      Centum elegos pro se composuisse libet".

Illa refert: "Sua sunt gratissima carmina nobis,

      Sunt et apollineis illa canenda sonis.

Lauro ornandus erit, nisi sit quod serta corymbis

40

      Laurea nique hederis vincat honore comas".

Inde abiere omnes et me sibi multa volentem

      Quaerere destituunt diffugiuntque thorum.

Centum elegos una petierunt voce puellae;

      Centum elegos placida scribere mente velis.

45

Karole, rivus aquae manat qui fonte Senensi

      Nec tibi nec cuiquam despiciendus eat.

Tarquini coniunx Gaios libasse liquores

      Fertur et ante alias facta puella proba est;

Hinc proba quaeque fuit primaeva aetate puella

50

      Et Tanaquil primo Gaia vocata fuit.

Hunc Gaium vocitant certe a probitate sororum

      Fontem, quem celebrant numina sacra novem.

Karole, crede mihi, non haec sententia nostra est:

      Quae cecini foliis verba Sibylla dedit.

55

Obsequere interea, quamvis tua carmina Homerum

      Spirant et quamvis numen Homerus habet.

Namque polita nimis nimis et limata fuere

      Carmina Phoebeo suscipienda sinu.

Certant Virgilio, sunt et certantia Homeri

60

      Versibus et certant si qua Tibullus habet.

Sive Helicone tui fundantur saepe capilli,

      Sive caballina sparserit unda pedes,

Seu iuga Parnasi spatiere per ardua montis,

      Sive per Ascraeos iveris ipse lacus,

65

Sive habites villas aut florea rura pererres,

      Sive suburbanas legeris arte rosas,

Sive ubicumque velis requiescere, protinus illuc

      Adveniet celeri quaeque Thalia pede,

Vt timeam Gaio repetant te fonte relicto

70

      Atque habitent pectus turba decora tuum.

Musas nec metuas, nam si te linquere vellent

      Et Phoebus fugeret, te Nicolaus amat:

Hic habet et Musas et mille poemata, mille

      Historias, priscos et bene noscit avos.

75

Eia agites, postquam cecinisti parva sub antro

      Maeonio, Antiphaten! Eia Ciclopa agites!

Non facile est clarum quicquam componere, siquis

      Neglexit primo scribere velle iocos.

Non pelagi tumidos fluctus secuisset Iason,

80

      Is nisi per tenues saepius isset aquas;

Qui postquam medium sulcavit nauta profundum,

      Auratae ad patriam vellera vexit ovis.

Cortice populeo ni sese armasset Achilles,

      Fixisset timidas ni prius ille feras,

85

Vulcani tam magna humeris numquam arma tulisset,

      Sanguine ab Hectoreo nec rubuisset humus.

Muribus et ranis nisi praelusisset Homerus

      Iliadi, magnum non cecinisset opus.

Et postquam eloquio cantasti parva rotundo,

90

      Adgredere aeternam, te precor, Iliadem.

Vlterius proprias non vult errare per urbes

      Maeonides, Tuscas vult habitare domos.

Ilias, antiqui quam nescivere poetae

      Transferre et Latiis edere quippe novam,

95

Mavult in linguam per te migrare Latinam

      Quam velit Argolicas nunc habitare casas.

Te petit iste labor, tibi gloria summa relicta est

      Sitque humeris validis sarcina grata tuis.

Sed prius his nymphis placida parere decorum est

100

      Mente: fac extollas nomen ad astra suum.

Centum elegos una petierunt voce puellae;

      Centum elegos placida scribere mente velis.

 

4. ad Angelinam Cornelianam
ut Cornelio indulgeat ob pestem Senas fugienti

Cornelius, dirae pavidus formidine pestis,

      Se miserum! dixit: "Terra beata vale!

Angelina vale tuque o formosa valeto

      Eva et convaleant gaudia nostra Senae!"

5

Cornelius mortem fugitat, non ut sibi vita

      Carior est oculis, Angela pulchra, tuis.

Se cruciat fugiens et te te hac lege relinquit:

      Quam primum salvas velle redire Senas.

Angela, candentes libeat mactare iuvencos

10

      Atque boves aris multaque tura crema.

Cornelius salvus redeat vivatque saluber;

      Cornelio salvus sospite semper ero.

Vt tibi servetur, te, Corneliana, reliquit;

      Tuta manes: nullo tempore numen obit.

15

Vive, puella, annos ut Nestora vincere possis,

      Vincas Tithonum et Laomedontiaden.

Et postquam totidem tu, lux sua, vixeris annos.

      Non maculet roseam foeda senecta cutim

Et niveis semper sint candidiora ligustris

20

      Pectora, sit semper Cornelianus amor.

 

5. ad Evam pro Sabino Siculo

Eva, vale, quondam mea lux, mea vita, voluptas;

      Cornelius valeat, fidus ubique comes.

Servus eram laqueosque tuos et vincula solvo,

      Vt pedibus collum nulla puella premat.

 

6. ad Margaram ut Fabritium redamet
et Grifo Siculo in amore non respondeat

Margara, siquis erit merito tibi dignus amari,

      Fabritius cunctis anteferendus erit.

Omnibus ex rebus sunt elicienda vetustis

      Quattuor, et praestant rebus honore novis.

5

Primum erit ex illis, quem flexo poplite adores,

      Qui laqueo illaqueat colla fugacis, Amor.

Consule Fabritium et tu nosces cetera, namque

      Dimidiam nostri detinet ille animam.

Pone novum et veterem repetas dulcedine amorem:

10

      Cantabunt laudes carmina nostra tuas.

 

7. ad Evam pro Sabino suo

Esset apud Latias formosior Eva puellas,

      Pectora ni glacie frigidiora forent.

Algentem video sese noctuque dieque

      Et friget quotiens itque reditque via.

5

Ignibus Aetnaeis maiores pectore flammas

      Ardentesque faces corde Sabinus habet.

Frigida, quid dubitas manibus disrumpere pectus?

      Carior est facies, quam sibi vita, tua.

 

8. ad Evam puellam pro Sabino suo

"Postquam limato iecisti spicula ferro,

      Audes 'quis moritur?' dicere cruda mihi.

Quis moritur? Pulchrae moritur dilector Evai.

      Te miseram! mortem Siciliensis obit.

5

Mortuus hoc tumulo tam dira morte Sabinus

      Claudetur; lacrimis funera flebo meis".

"Si lacrimis te flere iuvat me claudier isto

      Marmore, ut aeternum nox premat una duos.

Aut ego cum lacrimis animam revocabo Sabini,

10

      Postquam coniungam nostra labella suis,

Aut superincumbens moriar consumpta dolore

      Et quem non vivens mortua habebo virum".

 

9. ad Petrum Victorinum pro Fabritio
suae animae dimidio

Si maiore opera celebres clarosque poetas

      Aut elegos coleres, doctior ipse fores.

Vellem te Musis dulces adhibere labores;

      Cures ingenium nobilitare tuum.

5

Aeterni vates, aeterno carmine laeti,

      Aeternam famam saecula cuncta tenent.

Sed si alio te ducit amor et pectora torquet,

      Si illaqueat mentem pulchra puella tuam,

Vt facilem reddas versu nugeris amantem

10

      Et dominam flectes calliditate metri.

Omnis carminibus donata est, Petre, potestas:

      Mitescunt duri saxea corda viri.

Si tamen aeternos velles conscribere versus,

      Virgilium ante oculos nocte dieque tene;

15

Si tu lascivas velles vocitare Camenas,

      Nasonis primo sit tibi nota domus.

 

10. ad Barnabam studia humanitatis deserere volentem

Qua monitus fueras mihi dulcis epistola ad aures

      Venit, ab ornatis verba legenda viris.

Scriptum erat in primis: "Barnabeu, trado salutem

      Ad te ego Petrucius, comis amice, meam".

5

Non dubito is faciet limato te atque vetusto

      Eloquio ad priscam protinus ire viam.

Flecteret immitem quo quondam capta noverca est,

      Hippolytum Phaedra et mortua nulla foret.

Si Phalaris quemquam vellet comburere tauro,

10

      Voce sua accensum extingueret ante focum.

Proposito affixos poterit deflectere divos

      Deque tuis humeris solvere, Phoebe, liram.

Sed risu dignam volui prius ipse fabellam

      Scribere, et attendes carmina mixta ioco.

15

Cur sereret nullas segetes quaesivit egenum

      Dives; respondit: "Semina quisque serit.

Tempestate alia pauci sulcare solebant

      Horrebamque famem, frigora longa, sitim.

Tunc ego fortis humo mandabam semina, laetus

20

      Excepi fructum ac aurea poma simul;

Nunc potero ad tantas aliorum vivere terras,

      Dulcia vina bibam, dulcia mala legam".

Dives ad haec: "Propriis implebunt horrea granis

      Agricolae et frugis quisquis avarus erit.

25

Adventante hieme et longaevo frigore noctis,

      Tu sine pane bibes pocula tristis aquae".

Despexit ditem cautum sententia egeni

      Atque urgente fame mortuus ille fuit.

Non aliam poteris causam praebere roganti

30

      Quam de fruge habuit dives ab agricola.

Audes humanis studiis indicere bellum?

      Indignum facinus tempora nostra vident!

Monstra quis haec credat? Medias sitibundus ad undas

      Non bibit, ille vorax despuit ore cibos.

35

Temporibus primis tu solus in urbe colebas

      Rhetores, et quamvis nullus in urbe foret,

Pauperie tunc dives eras, nunc copia egenum

      Te facit: affluxus rhetoris ipse nocet.

Non opus est monitu, quom te Andreotius ardens

40

      Admonuit: placidos edidit ille sales.

Si a se discedis, tu te discedis ab ipso

      Deque viro armato factus inermis eris.

Si studia atque artes fugies tu pectore nostras,

      Ex Erebo infernas ipse vocabo deas,

45

Non nisi Tisiphonen et Tisiphonesque sorores,

      Aut si quid Stygio gurgite peius erit.

Irruet ante oculos Furiarum turba; timebis

      Flagra dei inferni et milia, crede, faces.

At si non fugies, sacras vocitabo Camenas,

50

      Aut si quid coelo dignius esse potest;

At si non fugies, suaves opobalsama odores

      Spirent et violae, spargat et aura crocos.

Aut repetas Musas aut tot pellemus ab urbe

      Rhetores, et primas ique redique vias.

 

11. ad Mauritium Lutium ut suae nuptae
primos flores decerpat

Tonia formosa est et sanguine clara parentum

      Et veterum fama est nobilitata patrum.

Quando puella uterum matris delinquit et aura

      Vescitur, adventant Iuno, Diana, Venus.

5

Iuno thorum speciemque Venus, sed Luna pudorem

      Affert: quaeque suo munere donat eam.

Luna verecundo depinxit in ore ruborem

      Et posuit capiti sidera bina suo.

Haec ubi facta, Venus nitidis arrisit ocellis

10

      Et dixit: "Rutilas spargo per ora rosas".

Et triplici dono donata est virgo pudica:

      Connubio stabili est tradita Mauritio;

Et manibus divum facta est Antonia sacris

      Splendidior speculo candidiorque nive.

15

Felix ante alias tanto exornata marito

      Quae thalamum intrabit splendida nympha tuum!

Festina hibernas secum consumere noctes

      Et matutinas collige prime rosas!

 

12. ad Aeneam Silvium responsio

Non hilarem accipiat meme Trinacria tellus,

      Ni dedero Aeneae carmina mille prius.

Verbula quae niveo tu vis mea marmore pingi

      Sunt tectura piper, cinnama, thura, crocum.

5

Versibus ornasti tantis Marrasia Tempe,

      Vt me immortalem longa papyrus agat.

Nugas non agito, nisi sint mea plena furore

      Pectora: tunc scribo quom venit ille furor.

Silvius Aeneas cantabitur atque decora

10

      Picula et alteruter carmina nostra leget.

Ipse vale et laudes si mille optaveris, ora

      Vt cito diripiat pectora nostra furor.

 

13. ad deas aquarum

Nymphae, carus amor fugit hinc: vos currere ad ortus

      Incipite et Venetam correvocate meam.

Et te cymba, precor, nostrum quae ducis amorem,

      Quam modo puppis aquam nunc tua prora secet.

5

Cymba, redi subito; nam te rediisse iuvabit:

      Lignea quae modo sis, aurea puppis eris.

Fluminaque ad proram veluti nunc saxa rigete,

      Vt redeat lasso remige cymba suo.

Nymphae, carus amor fugit hinc: vos currere ad ortus

10

      Incipite et Venetam correvocate meam.

Dicite Hamadryades et rustica numina clament:

      "Clausum iter ad Venetos, clausum iter ad Venetos".

Semper Hamadryadum coluit qui templa puerque

      Navit qui latices saepius ipse fui.

15

Exclament omnes et concava saxa vocabunt:

      "Clausum iter ad Venetos, clausum iter ad Venetos".

Nymphae, carus amor fugit hinc: vos currere ad ortus

      Incipite et Venetam correvocate meam.

Tu, Neptune, velis extollere ad astra procellas,

20

      Territus ut fugiat nauta pericla maris,

Aut tenui astrictum mare sit glacieque geluque,

      Vt neque sit remo nec via tuta pede.

Tunc tibi, Neptuno, niveum mactabo iuvencum:

      Gnosia, si libeat, Gnosia vacca cadet.

25

Nymphae, carus amor fugit hinc: vos currere ad ortus

      Incipite et Venetam correvocate meam.

Te, Venus, humanos superant si fata dolores

      Adversa, in saxum si mea membra rigent,

Oro, animam e nostris fugientem siste medullis,

30

      Neve anima primum corpus inerme ruat.

Sed praesens facilisque meo succurre dolori;

      Corruet ante tuos candida vacca focos.

Nymphae, carus amor fugit hinc: vos currere ad ortus

      Incipite et Venetam correvocate meam.

 

14. ad Franciscum Tallonum, qualem puellam
cantari dignam eligere debeat Ferrariae,
tibi puellae amantis mores describuntur

Pestis ab Etrusca postquam me depulit ora,

      Ingenio et Musis et sine amore fui,

Et raucae nostrum ranae excussere cerebrum,

      Quae Patavi fines et loca spurca natant.

5

Tris inter medicos vigilavi squalidus annos,

      Hippocraten legi non sine rege Arabo.

Expertus varias herbas variosque liquores,

      Aegrotis didici ferre libenter opem.

Interea nullo caluerunt pectora amore,

10

      Saeva nec iniecit spicula acerbus Amor.

Nunc ego limosas timeo algentesque paludes

      Inviaque et steriles undique stagna lacus,

Vt dubitem in saxum subito mea corpora vertant,

      Neu rigeant veluti frigida corda nives.

15

Cum, Francisce, tibi divum non defuit umquam

      Ingenium versus atque decoris item,

Cum relegis nostros atque oblectaris eisdem

      Versibus, et nugae cum placuere meae,

Vt redeant primae citharae Musaeque priores,

20

      Nunc tibi arundinea est quaeque petenda palus;

Fluminaque et rivi, fontes et stagna petantur

      Et quoscumque locos splendida nympha colit.

Saepe inter salices nymphas errare videmus,

      Saepe inter calamos, saepius inter aquas.

25

Excerpenda tibi nunc est ex vallibus istis

      Nympha decora meis saepe canenda sonis.

Hos habeat mores: mentemque animumque modestum,

      Nec modo sit facilis, nec modo cruda nimis;

Gaudeat interdum me praetereunte, revolvat

30

      Interdum faciem dissimuletque suam;

Nec me discruciet quotiens me viderit illa,

      Laeta nec ex abitu saepe sit illa meo;

Illa mihi facie nitida vultuque sereno

      Rideat, ut nostrum bulliat igne iecur;

35

Illa Medusaeo nec me respexerit ore:

      Sim velut Aglauros, frigidus unde lapis;

Me flentem si quando etiam tristemque videret,

      Se mitem atque hilarem praebeat illa mihi.

Hanc mihi si dederis divam, Francisce, puellam,

40

      Mille elegos fingam conficiamque sibi.

Hoc mihi natura est: nisi sim devinctus amore,

      Nulla fluunt nostro carmina docta sinu.

Nec tibi deficient ex nostro carmine, laudes

      Atque mihi aeterno tempore amicus eris.

 

15. de transmutatione ac laboriosa amatorum vita
ad Medusam divam puellam

Quam timui, ante meos oculos obiecta Medusa es

      Et mea tu laqueo colla superba ligas.

Scis, renui faciemque tuam mihi saepe minantem

      Extimui et mores insidiasque tuas.

5

Quid, si te fugio, me firmius ipsa catena

      Stringis? Si redeo, me quid iniqua fugis?

Tu quotiens nostros mutasti carmine vultus?

      Tu quotiens oculis pectora tota tuis?

Saepe ego vipereos sumo cervice capillos

10

      Oraque terna humeris stant rabiosa canis;

Saepe fui mitis, tenero mansuetior agno

      Et mea caesaries aurea saepe fuit.

Ah quotiens stabulis foenum paleamque momordi!

      Excubui quotiens more timentis apri!

15

Me celerem quotiens texit fumaria vestis,

      Nec mihi pistori ianua aperta fuit!

In me praecipites veniunt qui moenia lustrant,

      Pervigiles cursant in mea crura canes;

Teque iubente canis mea sumpsit imago figuram:

20

      Quem lanient hostem non habuere canes.

Efficior tener atque macer, pinguissimus; adde

      Vno eodemque die vir, puer atque senex.

Quid referam? Convertor amans in mille figuras

      Quaque die et totidem nocte silente novas.

25

Brachia tu quamvis mutasti et corpora nostra,

      Non animum poteris, blanda Medusa, meum.

Contribuere mihi nascenti sidera legem

      Et connexa pari fila fuere manu,

Vt numquam sine amore velint mea corda manere,

30

      Seu Paris ipse mihi, seu mihi Nestor ero.

Ergo si quis erit qui me prohibebit amare,

      Ixionis poterit sistere nempe rotam,

Tantaleamve sitim poterit sedare famemque

      Vulturis; impleta vasa ferentur aqua.

35

Brachia tu quamvis mutasti et corpora nostra,

      Non animum poteris, blanda Medusa, meum.

Te propter quotiens faciem percusserat imber

      Dempserat et capiti tegmina nostra furens!

Saepe per ardentes movi vestigia soles

40

      Et redii hiberna quam madefactus aqua;

Saepe mihi placuit ventis committere navem,

      Saepe suam venti commaculare fidem.

Mobilior quamquam tu sis quam ventus et unda,

      Cur tamen in te una stat mea fixa fides?

45

Herculeos sibi quisque animos assumat amator,

      Damnaque sub domina deteriora feret.

Ipse ego pro nihilo facio, mihi crede, labores

      Herculis: ingredior Tartara mille vices,

Tartareusque canis, superas extractus ad auras,

50

      Venit et extimuit meque meamque manum;

Et Furiae infernae me cognovere furentem

      Et mirata meum dira Chimaera caput.

Ad me confugiat Stygiam transnare paludem

      Qui cupit, inferni si bene nescit iter:

55

Notum iter et sedes et quae sub nocte volantes

      Perpetiuntur aves et vada, cymba, Charon.

Vix poteram prius ipse leves sufferre labores,

      Nunc graviora libens et leviora puto.

Nulla subest illi potior medicina labori,

60

      Quam veniat, domina, sub dicione tua.

Ah, quotiens volui committere lumina somno!

      Fugerat at somnus lumina clausa meus.

Ante tuos postes noctem vigilavimus omnem;

      Praeterii ante illos lumine mille vices.

65

Si qua datur somno requies, si lassa quiescunt

      Membra thoro, in mentem blanda Medusa venis.

Aestivus quotiens dum sol exureret agros,

      Intrarunt guttur pocula nulla meum!

Multotiens sine pane diem consumpsimus omnem,

70

      Vexabat quamvis viscera nostra fames.

Consueram lacrimas nullas perfundere, sive

      Mortua mater erat, vel meus ipse pater;

Vnde sit admiror mihi nunc data copia flendi.

      Non nisi sunt lacrimis lumina plena meis.

75

Iuppiter, ut fama est, periuria ridet amantum,

      Sic lacrimas ridet nocte dieque meas.

Totque fui postquam poenas ego passus amaras,

      Tu nostri luctus es miserata graves

Et mihi dixisti: "Relegas quid epistola dictat

80

      Nostra brevis, quam nunc aurea fila ligant".

Tunc ego: "Complures oculos quam pastor habebat

      Argus, quam coelo sidera nocte micant".

Et subito, nivea vestitus pectora veste,

      Nocte sub obscura prata secanda peto.

85

Luciferi ante ortum felicia gramina legi

      Quae fuerant atro sanguine tincta lupi;

Et mihi per gelidos campos quaesita cicuta est

      Et quae cantantes adiuvat herba manus.

Quin etiam ad tumulos media sub nocte resedi

90

      Et traxi digitis virginis ossa meis.

Per similes artus facta est tibi cerea imago

      Et cordi infixa est ferrea fortis acus.

Suppositum Veneri Martem cum vidimus omnes,

      Collecta artifici profuit herba suo.

95

Tunc incude faber ferii et fornace metallum

      Excoxi et factus anulus inde fuit.

Quantum in amore valet tu scis, mea diva puella,

      Aureus hic nostra circulus arte cavus.

Namque obscura die facta est nox clarior omni,

100

      Qua concessisti gaudia cuncta thori.

Tecum si possem tales consumere noctes!

      Nox aeterna, veni; lux reditura, fuge.

 

16. congratulatio de pace ad Leonellum Estensem

Non nisi de sancta volui, clarissime princeps,

      Pace loqui nostris versibus atque iocis.

Pax tranquilla tuos populos sine fine tenebit:

      Tu pius et verus pacis amator ades.

5

Fortis es et iustus non iusto tempore princeps,

      Quem tibi subiecti numinis instar habent;

Tu iuvenis natu, sed prudentissimus heros,

      Tu regis imperiis regna paterna tuis;

Atque ita tu populos, cives gentemque gubernas,

10

      Vt videare tuis anteferendus avis;

Atque ita tu cunctis dignos largiris honores,

      Vt te divinum quilibet esse putet.

Est opulenta viris urbs haec Ferraria multis:

      Hospitium pacis te duce semper erit.

15

Non minus et patris semper fuit aucta triumphis

      Tellus finitimis invidiosa locis.

Hesperia de gente truces mortale duellum

      Expleturi hostes hic habuere locum.

Indixere diem pro se sibi quisque tyrannus:

20

      Armati veniunt ad fera bella viri;

Dumque animus dubio, dum mors vicina videtur,

      Divisit sapiens proelia voce parens:

Quos neque magna ducum nec magna potentia regum,

      Hos potuit genitor conciliare tuus.

25

Adde quod et Latiis erat exitiale periclum

      Vrbibus et multis bella futura malis,

Et populi atque duces accingebantur ad arma

      Atque erat Italicis una ruina deis

Ni pater illustris tecum posuisset opimam

30

      Pacem inter Venetos anguigerumque Ducem.

Conticeo proavos quibus exornaris ab aevo,

      Vnde Estense genus, quis, Leonelle, parens.

Magnum opus et magnas res scribere non sine magno

      Ingenio et nostrum quam puerile vides.

35

Sed si forte meum nunc fortunatius esset

      Ingenium, canerem teque tuamque domum.

Gaudeo quod studiis, rarum est hoc tempore, princeps

      Deditus humanis clarus et eloquio es.

Maecenas obiit, simul oppetiere poetae;

40

      Sed tibi nascetur, dive, poeta tuus.

Est opulenta viris urbs haec Ferraria multis:

      Hospitium pacis te duce semper erit.

Est Baccho Cererique etiam gratissima; Phoebus

      Hanc amat hancque colit hancque tuetur Amor.

45

Tantis culta deis visa est mihi dulcis; amavi

      Hanc urbem, placuit mosque genusque suum,

Vt nulla sub parte poli perpessus iniquas

      Tot fuerim poenas totque timenda mala.

Res mira, et nostris non est audita nec ullis

50

      Temporibis, volui quot fera bella pati.

Audi et vera leges quot sunt discrimina amantum

      Quotque viae et quantis subdita vita malis:

Pro nihilo faciunt et mille pericula, mille

      Mortes atque volunt mille perire modis.

55

Haec mihi nota via est per quam vestigia movi

      Saepius et vidi quam sit amara via.

Si tantis adiecta malis est vita, voluptas

      Vna subest illi, quae mihi pluris erat;

Haec erat ut facerem placidam facilemque puellam,

60

      Vt veniat domina sub dicione mea.

Post multos luctus, lites saevosque labores

      Pax tranquilla fuit non habitura modum.

Et iuvenes pacem retinent pacemque puellae:

      Si quid agunt, pacis omnia plena vides.

65

Pax tranquilla tuos populos sine fine tenebit:

      Tu pius et verus pacis amator ades.

 

17. de ortu, obitu et vita larvarum
pro Sucino Bentio suo
ad Nicolaum Marchionem Estensem

Larvati dicunt, princeps animose, salutem,

      Marchio, quos genuit desidiosa Venus.

Nos uno partu, nulli coniuncta marito,

      Parturiit caeca lucida nocte parens,

5

Et nobis geminas facies oculosque quaternos

      Confinxit celeri composuitque manu.

Hinc Lachesis timuit cuicumque revolvere fila

      Per geminos fusos per geminasque colos.

Fata deam flentem sunt et miserata timentem

10

      Et statuere uno funera nostra die.

Tandem nostra parens divos et fata rogavit,

      Nec potuit lacrimis fata movere suis,

Sed sibi deflenti nos concessere renasci

      Postque mori, annalis conficiendo iocos.

15

"Vita brevis sit, laeta tamen, sat mensibus unis,

      Dixere, ut Lachesis stamina pauca neat.

Larva oculis oculos comedat digitosque nitentes

      Cum digitis, crescat semper edendo fames.

Protea Vertumnumque patrem Dryopemque sequantur,

20

      Censores habeant undique mille senes

Et dicant quaecumque velint impune loquentes,

      Sive iocosa velint, sive pudenda velint.

Bacchus avus: celebrent sua dulcia templa nepotes

      Larvati, epotent munera lauta patris".

25

Cum spatium vitae breve sit, Venus ipsa medetur

      Huic morbo cantu, saltibus atque lyra;

Et nos edocuit citharam sua verba sequentem

      Artificesque pedes organa docta sequi,

Et iussit nos tela pati, quaecumque Cupido

30

      Coniceret: nobis dux fuit ipse datus.

Nos monet hoc versu noctuque dieque canendo

      (Aspera non illi vox neque rauca manet):

"Si vixit paucos, multos si vixerat annos,

      Saxeus ille fuit, qui sine amore fuit.

35

Nil Iove maius erat, nil et Iove maius habetur:

      Coepit amare puer, nec sine amore senex".

Sed quoniam nobis est vita brevissima, ludos

      Ipse velis, festos et celebrare dies.

Marchio concelebra, heroum clarissime princeps,

40

      Qui laeta efficient funera nostra iocos.

Formosae pulchraeque petant tua tecta puellae,

      Est quibus aurata et candida vestis honos,

Et cunctae Veneres, tua quas Ferraria nutrit,

      Et si qua auratis vestibus una decor,

45

Vt digitos digitis possint coniungere nostris,

      Ad citharam ut possit quaeque movere pedes.

Haec si praecipias, ex Gaio fonte Camenas

      Traducam ad clari brachia longa Padi.

Maiorum laudes, titulos et gesta tuorum

50

      Illustremque domum et te, Leonelle, canam.

Dii tibi dent quaecumque velis, quaecumque rogabis:

      Asper qui fuerat sit tibi mitis Amor.

Dii te perpetuent, cuncta et per saecula laetum

      Reddant, nec subeat vita beata necem.

55

Vnum oro: nostros iocundo lumine versus

      Perlege; Sicanios incipe amare viros.

 

Nicolaus Marchio Estensis
ad Succinum Bentium et Marrasium Siculum

Vos laetis oculis, laetis complector et ulnis,

      Laetitiae nati laetitiaeque patres.

Vos pax dulcis alit placidusque per otia risus,

      Vos iocus et ludus, vos comitatur amor.

5

Talis nostra deos Ferraria fertilis optat,

      Cum lascivus ager urbsque canora salit.

Non ego vos claros obscura nocte creatos

      Crediderim: melior iactat origo suos.

Nam vates celeber, tragici decus ordinis, olim

10

      Aeschylus in scaenam multa notanda tulit,

Inter quae larvam mimis pulchrosque cothurnos:

      Sic locupletat eam versibus atque habitu.

Hinc personatae primum sonuere Camenae;

      Nutriit ast larvas insidiosa Venus.

15

Palpat amans, loquitur tractatque licentius artem,

      Dum larva, ut clipeo, retia operta iacit.

Nec minus antiquus larvam tibicen habebat,

      Quom festos coluit maxima Roma dies.

Larva oritur ceu myrrha, croci, rosa, lilia, odorae

20

      Ceu violae: cessant tempore quaeque suo.

Pectoribus tacitis generosi vivit amantis,

      Pascitur haec venis, cordibus ipsa viget.

Ergo patres nacti tales, his moribus alti:

      Ad nos non pudeat ferre gradum propius.

25

In primis magno veniens Vgone parente,

      Quem Phoebus lustrat quemque Minerva colit,

Insignis Succine veni, comitante poeta

      Marrasio; Musis regia nostra sonet.

Ocius hic adsint ornatae faxo puellae,

30

      Narcissi plures cumque Helenis Parides.

Cantibus et cithara saltus agitate decoros,

      Vt satyri cunctos exhilarate choros,

Virgo senex vir nupta, ioco invitante procaci.

      Huius laetitiae quo meminisse queant,

35

Intentus cunctos citat, ecce, Cupidinis arcus:

      Si fugiant, laesus vulnera acerba dabit.

Is namque imperium terris exercet et undis

      Inque deos omnes: sola Minerva vacat.

Huius signa subit quisquis victricia miles,

40

      Membra senex fiet, ast animo iuvenis.

Dum sinit ipsa dies, dum vestra decentius aetas,

      Carpite iocundo gaudia plena sinu.

Aspicite ut celeres serpant ad tempora cani,

      Quis modo caesaries flava nimis fuerat.

45

Aspera mox veniet dapibus regina severis,

      Quae luxum frangat, corpora tota domet,

Vrgeat edicto sensus frenare petulcos,

      Ferre sitim et duram viscera nostra famem,

Post cantus lacrimis sanctos audire prophetas

50

      Et nudo ad templa saepius ire pede

Atque oculis castis alienam cernere nuptam,

      Stringere labra simul nullaque vana loqui.

Dum datur ergo animis manifesta licentia vestris,

      Lascivum moveant ora, pedes, oculi.

55

Dulcior interea gnatus pia cura parentis

      Sit Leonellus ovans saltibus atque ioco,

Promptior ut Musas ac Pallada deinde revisat:

      Intermissus enim fit labor ipse levis.

 

18. ad Guarinum Veronensem virum litteratissimum

Postquam tu nostris respondes, dive, tabellis,

      Postquam complacuit nostra Camena tibi,

Gloria Marrasio dabitur non parva Sicano

      Atque futurus bonos non mihi parcus erit.

5

Omnia quae veteres nostri scripsere Latini

      Carmine, prosa etiam, cuncta, Guarine, sapis;

Nec minus et Graias inter doctissimus artes,

      Sive velis prosa, carmine sive velis.

Adde quod historias scripsit quas doctior Argis

10

      Plutarchus transfers et meliora doces.

Non ego descripsi quam prima theatra colebant

      Larvam, sed quam nunc regia quaeque tenet.

Si primos ortus primaeva ab origine vellem

      Scribere, principium tunc mihi Tespis erat.

15

Post Tespim palla cum mimis atque cothurnis

      Aeschilus ad nostri tecta secundus eat.

Tunc me oblectarent dicentem haec omnia, sed nunc

      Faece nihil calamos ora peruncta iuvant.

Idcirco mimos, scaenam grandemque cothurnum

20

      Praeterii: non hos fabula nostra colit.

A me tibicen, populus spectator et omnis

      Tibia praeterita est praeteritaeque tubae;

Sed ne cui dubio foret haec mea larva legenti,

      Personae alterius tempora et arma canis,

25

Quae, veluti flores quando cecidere, moritur.

      Larvatus moritur, quom sua larva cadit.

Nil moritur, cessare suo si tempore dicam

      Nonque mori: cessat ceu rosa quisquis homo.

Quam mihi misisti larvam, sine matre novercam

30

      Ipsa habet et plures est sibi nacta patres;

Quam tibi, nullus inest genitor, sed candida mater

      Mitior atque illi nulla noverca fuit.

Ipse meam tuque ipse tuam iungamus utrasque

      Coniugioque adsint Bacchus et ipsa Venus.

35

Ex his ambabus nascetur filius unus,

      Monstrum, quod vultus continet ante retro.

Haec iocor, haec habui festis aptanda diebus,

      Officii ingratus ne ferar ipse tui.

Maxima carminibus referatur gratia, namque

40

      Perpetuo vivent carmina nostra tuis.

 

19. ad Kyriacum Anconitanum
rerum vetustarum indagatorem diligentissimum

Si qua fuere virum divina epigrammata saxis

      Insculpta obscuro nomine, clara facis.

Tanta libido animo veterum monumenta videndi

      Fixa tuo, ut mundus area parva fuit.

5

Hinc tibi praeclaro Musae arrisere Latinae

      Hincque tibi Argivae mille dedere iocos.

Comis es et frugi vel sancto dignus honore,

      Kyriace; hinc larvas accipe, amice, novas.

Illis siquid inest crudum aut non auribus aequum.

10

      Si qua iuventa illis nunc videatur iners,

Id reseca, sive ipse tua fac arte senescat,

      Iocundo ut possint lumine verba legi.

Kyriace, hoc pacto capias munuscula nostra,

      Vt mihi larvato tu comes esse velis.

 

20. ad serenissimum ac invictissimum principem
Sigismundum Vngariae et Boemiae regem
nec non Ramanorum Caesarem semper Augustum
congratulatio de assumpta laurea et exhortatio

Temporibus diris laetor tibi, maxime Caesar,

      Postquam serta tuum circumiere caput

Et fasces meriti vetus et diadema priorum,

      Frontem etiam cinxit fulva corona tuam.

5

Hoc facinus clarum, quod non potuere Latini,

      Complesti, Romam quom tetigere pedes.

Italiam confectam odiis et ad arma furentem

      Venisti atque etiam ad bella cruenta ducum,

Auspiciisque tuis tranquilla pace relinquis

10

      Tu Latios populos, oppida, rura, focos.

Maecenas studiis cum sis et Iulius armis,

      Augustus pacis totius orbis eris.

Si claro voluit Maecenas vivere versu,

      Aeternus versu maluit esse deus,

15

Quam sua membra forent in duro sculpta metallo,

      Aurea sive forent aenea sive forent.

Sciverat aeternos homines non posse metallum

      Efficere, historicus sive poeta facit.

Extinctus merito maiori est laude canendus

20

      Maecenas, vivus quam fuit ullus Otho;

Illius extincti nomen delere senectus

      Non poterit, vivus mortuus hicque fuit.

Humanis studiis quom sis ornatus et armis,

      Arma tenes: defit qui tua gesta canat.

25

Numquam animo heroes, numquam ardua facta deorum

      Scribere, non umquam fortia bella fuit.

Horridus in primis strepitus, concursus equorum

      Audax, dirus erat sanguinolentus eques.

Ipse ego te postquam vidi, invictissime Caesar,

30

      Mutavi mentem propositumque meum,

Vnde elegos, lusus et mollia carmina linquam

      Cantaboque pari regia bella pede.

Nulla dies nostro fuit hac iocundior aevo,

      Qua tibi nunc dico: "Maxime Caesar, ave.

35

Maecenas studiis cum sis et Iulius armis,

      Augustus pacis totius orbis eris.

Restat ut hunc mundum discordi lite cadentem

      Concilies: nam te sidera et astra vocant.

Parendum est superis, quorum terrena potestas

40

      Numine et augurio consilioque datur.

Humani generis fatum pendere videtur,

      Imminet et cunctis summa ruina deis.

Ergo, age, discordes animi iungantur in unum,

      Ne in priscum redeant tempora nostra chaos.

45

Dissidia et lites et tot discrimina postquam

      Dempseris ipse tua, maxime Caesar, ope,

Tum genus et proavos et felicissima patrum

      Nomina teque prius et tua gesta canam".

 

21. ad Panhormitam divum poetam, ut solvat
problemata quae ei Venus ante oculos adiecit:
unde est <ut> unus gallus centum gallinarum sufficiens
fututor sit, centum homines non unius feminae;
alterum ut pulcherrima puella uni paediconi
superabundans sit, milia vero epheborum vix sufficiunt

Siquis erit Latio, qui possit solvere nodos,

      Quos mihi subridens attulit alma Venus,

Ipsus eris, sacrum calamum cui cessit Apollo

      Et citharam suavem et, sancte poeta, lyram.

5

Centum gallinas cum gallus pressitet unus,

      Gallus sufficiens omnibus unus erit;

Non satura est centum mulier nec lassa priapis,

      Comperta est dicens femina nulla: "sat est".

Vna supervacua est etsi pulcherrima virgo

10

      Robusto iuveni, si foret illa Venus;

Si teneros centum quis paedicaret ephebos,

      Milia si veniant, non erit ille satur.

Vnde est orta animis tantum diversa voluptas?

      Si sapis, ornabunt myrtea serta caput.

15

Haec Cytherea mihi solvenda aenigmata mandat:

      Ni faciam, ex coetu me fugat illa suo.

Antoni vates, aeterno carmine laetus,

      Aeternam famam saecula cuncta tenes.

Enuclees mihi verba deae commixta tenebris;

20

      Est mea vita tuas inter, amice, manus.

Implicitum his curis tu me, divine poeta,

      Extricare velis, dive poeta, velis.

 

22. Marrasius Antonino suo salutem

Antonine, tuos quotiens numerabis amicos,

      Fac meus in prima parte legatur amor.

Me tulit Alvriacus non longe a litore collis,

      Me dudum Tusci detinuere Lares.

5

Hinc me diva suis revocatum cepit ocellis

      Angela, nunc lauro me tegit ipsa sua.

 

23. epigramma sculptum in fonte Gaio Senis

Marrasius moriens vitamque animamque reliquit

      Fonte sub hoc; retegit frigidus ossa lapis.

 

24. ad Nicolaum Papam in alios elegos praefatio

Quam tibi cui melius poteram committere versus

      Quos castigandos sciverit esse meos?

Illis si quid inest crudum aut non auribus aequum,

      Aut lima aut dolabra tu resecare potes.

5

Humani interitus si quid male concino, quis te

      Philosophos inter clarior unus adest?

Arbitrii nostri si quid male colligo, nemo

      Divinum poterit te superare virum.

Sidereos motus, errantia sidera septem

10

      Atque retrocessus quis trutinare potest

Et melius praebere vias lunaeque labores

      Dicere et aequatos connumerare dies?

Saturni atque Iovis si ex triplicitate volarunt

      Sidera et amborum linea centra scidit,

15

Quicquid agit natura potens et viribus instat,

      Omne aenigma potes solvere, sancte pater.

Philosophi centum non suffecere Latini

      Nec tibi si quid habet lingua Latina decus.

Omnia rimatus veterum commenta, novorum

20

      Si quid honoris habent visa fuere satis.

Ingenii vis magna tui contenta Latino

      Non fuit eloquio; Graeca videre libet.

Argolicas artes, divina volumina ab Argis

      Edita, quae a claris scripta fuere viris

25

Et quaesita diu tandemque inventa, Latine

      Nunc translata vides et bene lecta sapis.

Argolicis opulenta viris est reddita, quamvis

      Dives erat doctis lingua Latina suis.

Philosophi plures temptant quadrare rotundum:

30

      Palma Syracusio iam data palma fuit.

Amplior atque minor reperitur circulus, ergo

      Quadrato aequalis: talia Brisso refert.

Antiphon in trigonis trigona accumulare laborat,

      Vt tandem in curvam linea recta cadit.

35

Hi suadere queunt quod demonstrare volebant:

      Nulla sagitta ferit proxima signa virum.

Musa Syracusium voluit cantare Maronis

      Theocritum extinctum saecula trina senem;

Sed Iacobus, Graium genuit quem Mantua civem,

40

      Transtulit in linguam Dorica scripta meam.

Sicelides Musae tibi se debere fatentur,

      Mantua, quas nulla laude perire sinis.

Pontifici summo Peragatur gratia primo,

      Qui transferre facis mortua dicta viri.

45

Mortua millenos ac incinerata per annos

      Spera Syracusii, sive cylindrus, erat.

Incipit a spira quum vult quadrare rotundum,

      Sed trigonum et spirae quadra rotunda probant.

Quadratura fuit per saecula nulla nec aevum

50

      Scita: Syracusio cognita prima fuit.

Theophrasti veteres plantas facit ecce novellas

      Theodorus, Graecus natus, in Vrbe probus.

Conticeo innumeros quae sunt memoranda per annos,

      Quae traducta facis: solus Homerus abest.

55

Vlterius proprias non vult errare per urbes

      Maeonides, Latias vult habitare domos.

Si barathro ex imo revocabis ad aethera nostrum,

      Incola Romanus factus Homerus erit.

Ilias, antiqui quam nescivere Latini

60

      Transferre et Latiis edere quippe novam,

Mavult in linguam per te migrare Latinam

      Quam velit Argivas nunc habitare casas.

Roma viros claros quot sint, mirabile dictu,

      Pascit pane tuo, ditat et aere tuo.

65

Nam quota pars orbis melior subiecta Tonanti

      Te petit atque tuos est venerata pedes.

Magnificos sumptus abs te pro Caesare factos

      Praetereo: illud agam posteriore die.

Est opus ingenio, veniunt in carmina divi;

70

      Non timeo: versus censor amicus eris.

A te principium, nostri quoque carminis auctor;

      Quicquid agam, semper tu mihi numen eris.

 

25. DN Papae Nicolao V Romae III nonas aprilis 1452

Quis quis es, insignis, triplicis cui machina mundi

      Obsequitur nutu clausa et aperta tuo?

Infera regna timent, coelestia gaudia sumunt;

      Sunt homines medii, qui inter utrumque natant.

 

26. Nicolai Papae V responsio

Sarsana quem genuit, Thomas sum, nunc Nicolaus

      Papa vocor quintus nomine velle Dei,

Cui Pater omnipotens coelum terramque patentem,

      Cui sub posse meo Tartara nigra dedit.

 

27. vaticinium ante XX annos ultra
de Nicolao Papa V actum Bononiae

Quum vidi te velle omnes superare legendo

      Et rebus sacris velle praeesse deis,

Praetereundo pares nec non aequando priores,

      Doctrinam cunctis posse docere tuam

5

(Nec conferre pares, nec te superare priores,

      Nec tacitum poterant reddere voce sua,

Sed tua sublimis cunctas superabat, ut omnes

      Argumenta queant discere acuta tua),

Praesagire animum fecisti haec omina nostrum

10

      Et te praedixi vincere posse deos.

Non me Tiresias docuit nec Apollinis aedes,

      Sed divum ingenium cum probitate tuum.

 

28. congratulatio dignitatis supremae
ultimaeque laudes de rebus gestis

Pro! Deus in terris, cui tanta potentia regum

      Atque ducum paret, Caesaris alta subest

Et quicquid magno et salso est a gurgite cinctum,

      Sis felix, felix: te duce scisma ruit.

5

Nullum maius inest monstrum et letale venenum

      Ecclesiae, humanum corruit unde genus.

Scisma cadens inter cives populosque ferendum est,

      Firma suo regi si datur una fides.

Si caput arripuit grave et insanabile vulnus,

10

      Ni fuerit cervix secta bipenne mala,

Dissidia et plebis rixas et iurgia princeps

      Castigat, si non conciliare potest.

Diviso templo geminum caput esse necesse est:

      Vtrumque istorum iusta fovere putant.

15

Si facile est multos cives coniungere in unum

      Discordesque animos inde tenere manu,

Vix synodus poterit pastores iungere binos,

      Alter ut alterius det sua colla iugo.

Evertunt hereses populos et vota potentum;

20

      Scisma sequestrat eos a meliore sinu.

Ambigitur quis peior homo: qui mittit ad ignem

      Tot populos aut qui pellit ab aede bonos.

Gloria magna tibi, quam non habuere priores:

      Vnio namque tuo tempore facta fuit

25

Immensamque tuis veniam feliciter annis

      Addidit omnipotens, vota suprema, Deus.

Vnio cum venia duo sunt clarissima mundo,

      Quas supra optari res bona nulla potest:

Vna ministrat opes, pacem vitamque quietam,

30

      Altera laeta Deum, sidera et astra videt.

Vnam forte alii, geminas tu solus adeptus;

      Famam hanc extingui tempora nulla queunt.

Venit ab extremis hominum pars maxima Romam,

      Ploeripedes celeres ulterioris humi;

35

Eoi venere, austri gelidique triones

      Et zephyri, quartas quas tuus orbis habet,

Atque inter medios homines misere canentes

      Tellus quaeque suos et plaga quaeque suos.

Nocte sub ingenti parvo et sub sole morantes

40

      Iurant astra suum deposuisse situm.

Est conata tuam faciem vultumque videre

      Parrhasis et nequiit pondere pressa suo.

Laudibus addo tuis: orator principe ab Indo

      Missus iter vetitum transiit atque novum.

45

Res mira audita est nullo neque tempore visa,

      Postremis Indis has patuisse vias.

Abbatem fluctus Siculas divertit ad oras:

      Acceptus patria non sine honore fuit.

Lauta fuere suo placido condita sapore

50

      Fercula, diversae complacuere dapes.

Fine epulis posito et quae praebet mensa secunda

      Expletis, cecinit quae iubet alma fides.

Convenere viri nostri, statuere coronam

      Et cupidi quae fert India mira rogant.

55

Hic sermone suo, mediante interprete, fatur

      Armatos barrum ad proelia ferre viros;

Maioresque canes nec non genus omne luporum,

      Denique erat nostris grandius omne pecus.

Sincipitis medio affixis cornibus unis

60

      Est fera, quae volucres unica vincit aves.

Maxima quaeque refert animalia vivere terra;

      Et quae pontus habet grandia monstra natant

Diversa in specie nostris; hic nescius audet

      Dicere quam maius non variatque minus.

65

Thus et ebur sileant illaque opobalsama quis non

      Concretum est lac vel sua gutta natat.

Plurima praeterea redolentia aromata, gemmae

      Et lapidum species grata colore suo.

De Phoenice parum; de Nilo multa recludit

70

      Codicibus nostris consona verba nimis.

Enarrat fontes magna virtute feraces,

      Vix Siculi credunt, qui uberiora tenent.

Vnius scatebras describam, limpida cuius

      Ab radice Aetnae frigida bullit aqua.

75

Intense nigrum capiet tela alba colorem

      Mersa sub hac: vidi haec experimenta probans.

Extat Agrigenti species salis: igne repostus

      Liquitur at refugit vel crepitabit aqua.

Tandem ego: "Fare, precor, vestro de principe verum

80

      An fictum quicquid fama perennis alit?

Relligiosus homo fertur vitaeque sacerdos

      Caelibis, uxoris pondera nulla gerens.

Reges atque duces magni sua sceptra verentes

      Subiecti et solus pace gubernat eos".

85

Dixit: "Habet natos et pignora cara probamque

      Vxorem, generos ingenuasque nurus.

Esse sacerdotem, cui nulla potentia compar,

      Verum est, et reges sub iuga colla tenent.

Indus ab his Indis venio; sub principe tanto

90

      Dego; mei reditus sit comes ipse Deus.

Antoni sancti gracilem mea dextra bacillum,

      Laeva crucemque gerit, pondera grata mihi".

Post haec plura refert quae non sunt digna relatu,

      Pace viri, surdis auribus illa meis.

95

Quando redire meus poterit pes lapsus ad Indos,

      Qui tot per leucas distat ab Vrbe tua?

Mercurio similis, talis qui nexuit alas,

      Necte tibi pennas, pes meus, atque vola.

Non opus est aura, remo pedibusque volantis

100

      Fulmineo cursu dona petentis equi.

Ausoniam petito, felicia templa Deumque

      Quem colis et supplex ad sua tecta redi.

En redii montes et flumina et aequora mensus;

      Tam celeri penna nulla rediret avis.

105

Protinus Italicas cum sis regressus ad oras,

      Incipe ab Ausonia dicere, si quid habes.

Italiam confectam odiis et ad arma furentem

      Vidisti et regum et proelia longa ducum.

Auspicioque tuo cessarunt bella minaeque;

110

      Reges atque duces pax tenet atque fides.

Pax tranquilla placet nec sanguinolenta ministrant

      Arma; tibi excudit fulmina nemo faber;

Scorpio, funda, arcus, tormentum, blida, sagittae,

      Hasta, aries, iaculum, pila, macera vacant,

115

Atque horum generum quibus est sua vita futura

      Perniciosa viris arma sepulta iacent.

Quae, si quando Dei bellis vexilla praeibunt,

      Resplendere suo lumine acuta voles.

Reiecta galea tutum te reddit amictus

120

      Et quae circumdat magna tiara caput.

Non lorica tuos thorax nec protegit artus,

      Alba sed ardentis stamine texta Dei.

Tu baculo templum, populos tu pace gubernas,

      Romam, alias <urbes>, oppida, rura, focos.

125

Vberius laudes cumula, cape laudis acervos

      Et laudum cumulis ditior unus eris.

Nil melius, nil maius erit, nil sanctius orbe

      Quam Christum pedibus menteque corde sequi.

Eius sectaris vitam et vestigia mores,

130

      Pacem quam cunctis iusserat ipse dari.

Nonne reservatas tibi per tot saecula laudes

      Aspicis? Et merito: contulit ista Deus.

Vnio quem tollit propulso scismate? Magna

      Quem venia? Ausonia est pacificata cui?

135

India, quae reges multos alit ampla potentes

      Atque suus princeps, quos adivere pedes?

Expediam paucis ad quem confluxit ab omni

      Parte orbis melius quod plaga quaeque tenet?

Et casura quibus inanibus vitare ruinam

140

      Templa datum primis et meliora dari?

Maxima quae aedificas sacrata palatia Romae

      Ceu troni superant tecta superba tua.

Te Pater aeternus multo ad maiora reservat,

      Vt sanctos inter connumereris avos.

145

Annua festa tibi celebrabunt templa per orbem,

      Interiment laudes saecula nulla tuas.

 

29. exhortatio, ad movendum bellum iustum
contra Syros, qui Terram sanctam occuparunt,
ad Nicolaum Papam V

Si quis forte roget qua sit ratione gerendum

      Imperium, Augusti nomen habere putet.

Quid fundare novas aut amplificare pusillas

      Aut urbes proprio iure tenere iubet?

5

Moenia sancta suo sunt expugnanda labore,

      Quae possessa diu perfidus hostis habet

Aut quae iam nostra sub relligione manebant,

      Aut si qua infidis pergama rapta videt.

Barbara gens pereat, pereant qui bella retardant,

10

      Quae poteris contra iusta movere Syros.

Nulla prior sacris accessit gloria rebus,

      Quam poteris titulis accumulare tuis.

Eia age, frange moras; nam nec violenta movebis

      Proelia, natura non fugiente necem.

15

Sponte sua venient; venient non forte vocati

      Quos aluit reges unica nostra fides;

Et transalpini venient sine munere reges

      Atque duces quibus est oppida parva focus.

Pauperis est animo fixum sua pignora Parthis

20

      Vendere et uxorem, si qua pudica manet.

Cum caput in terris, tua cum sit prima voluntas,

      Ipse quid expectas? Erige signa crucis!

Quanta mala eriperes! Et quanta strage careret

      Nostra fides! Quanto stercore munda foret!

25

Nam quae cruda solent immittere bella fideles,

      Vltrices vertes ad tua signa manus.

Pax tranquilla tuos fidos sine fine tenebit,

      Vnde tibi aeternum nomen adesse potest.

Tunc tibi, dive pater, divina poemata nectam

30

      Cantaboque pari proelia iusta pede

Et simul heroes et regia bella ducesque,

      Si fuerit mores turma secuta tuos.

Fama perennis erit cunctis tua castra secutis;

      Numine namque tuo splendida semper erit.

 

30. ad Deum omnium rerum opificem summum,
ut ab aegritudine ipsum liberet
et tempus paenitentiae concedat

Summe opifex, aeterne Deus mundique creator,

      Incommutabili qui ordine cuncta regis

Praeter vota hominum, quibus est sua tota voluntas

      Libera, quae nullo vimine nexa manet,

5

Arbitrii libertatem veram puto causam

      Totius esse mali, totius esse boni.

Hinc video horrendas poenas tolerare nocentes,

      Hinc bona quaeque suum concomitantur opus.

Si sic, peccandi quibus est ablata potestas?

10

      Humano arbitrio subdita semper erit.

Deliqui, fateor, nec me peccasse negabo;

      Indulgere tuum est, sed cecidisse meum.

Ipse meas tuque ipse tuas agitemus utrasque

      Partes: tu clemens, ipse beatus ero.

15

Esse Deum decuit, docuit clementia patrem

      Esse, inclementem non decet esse Deum.

Philosophi primam causam dixere moventem

      Omnia posse nisi falsaque vera simul;

Nil mixti, nil compositi, nil materialis,

20

      Sed sine mensura cuncta tenere bona;

Vivere praeterea, qua nec praestantior ulla

      Vita nec posset quis meliore frui.

Assentire placet, fidei non ista repugnant;

      Assensi postquam, non ea sola iuvant.

25

Adde quod, humana fracta compagine, quidam

      Compositum totum morte perire tenent;

Quidam animam, quidam corpus consurgere, utrumque

      Quidam, alii neutrum sed velut una mori.

Haec fugienda mihi praeter consurgere utrumque

30

      Pugnant cum nostra verba sonora fide.

Multa canunt vates sancta et cecinere prophetae:

      Extant naturae dicta superba nimis.

Ite procul, vates, procul hinc vos ite, prophetae,

      Tartara nam vinctos vos tenuere diu.

35

Peccarunt primi qui nos genuere parentes,

      Tam subito manibus membra creata tuis.

Adde quod humana melior natura superbi

      Luciferi e coelo decidit ima petens.

Errarunt sancti patres, cecidere eremitae

40

      Immaculati annos per quadraginta prius;

Quamquam diva canant, iam deliquere prophetae.

      Occidere homines unus et alter item:

Clamque viro uxorem rapuit, iubet inde maritum

      Ire aciem ad primam perniciemque suam;

45

Alter quem necuit sicca sepelivit arena,

      Fugit et atrocem, dira ferendo, necem.

A cuius facie ille fugit? Mandata refutat

      Cuius? Et ad Tarsos quo prohibente fugit?

Hic freta conscendit, putat hic evadere frustra;

50

      Carpit iter: velo et remige tutus erit?

Nam salis intumuere undae fluctuque procella

      Et nimbo atque imbri pellitur ipsa rates.

Naufragium timuere omnes dum causa latebat;

      Viva freto iacitur sarcina iniqua rati;

55

Torrentem superare suis qui viribus audet

      Mergitur, a multa saepe repulsus aqua.

In mare proiectum sorbes, balena, ciboque

      Laeta manes; vivas non coquis ipsa dapes,

Speque cibi fueras cum tu fraudata, putabas

60

      Pasci et cras pastus vivaque cymba seni.

Tresque dies mirum gravida quod vixit in alvo,

      Sed magis hunc stomachum posse nutrire cibum.

Tertia cum rutilans ad nos aurora redibit,

      Ad litus venies tunc vomitura virum.

65

Evomitus Ninivem venit, intrat, moenia lustrat;

      Praedicat hos cita morte perire viros,

Clamitat atque: "Dei ira est subversura nocentes

      Vrbem, delicias et pecus omne simul,

Ni vos paeniteat scelerum; ieiunia servent

70

      Vsque ad oves, carnem pallia dura tegant".

Egrediturque urbem ne, si subvertitur, illum

      Ipsum hiet; ast hederae tutior umbra sibi.

Meque coquente aestu tenuit? sat tectus ab illa?

      Non concessa basis nec mihi cuspis erat!

75

Debuerat cuicumque aegro et si non morituro

      Se praebere hilarem se facilemque mihi.

Fastidit: vomerem citius quam sorbere vellem;

      Fastidit: stomacho nausea facta meo.

Non mirum si illum vomuit testudo, sed illum

80

      Quod potuit ternos ventre tenere dies.

Ipse tibi invideo; poenas pro crimine mallem

      Saepe dedisse tuas quam tolerasse meas.

Integer atque propheta aliis praedicere casus

      Missus es; in nostros pellimur ire rogos.

85

Si medias iactus tumidas proclivis in undas

      Decidis, in primis labor et inde cremor.

Tris te ventre dies servat testudo sepultum;

      Ipse annos totidem febribus ustus humor.

Solibus aestivis hederae protectus ab umbra es,

90

      Quae mihi non solum, sed prohibentur aquae.

Iamque vale, ingredior nunc portas quam fugis urbis

      Inveniamque umbram et qui mihi tecta dabit.

Non poterit Ninivita meos spectare dolores

      Nec poterit fletus ipse tenere suos.

95

Tu siccis oculis, tu cruda mente videbas,

      Nec lacrimis siccae commaduere genae.

Est gravior mihi poena meis ex carnibus esse

      Et saccum et cinerem et graviora pati;

Est rugata cutis saccis et durior illis

100

      Quos Ninivita humeros induit atque latus;

Nec mihi deficiunt cineres: cum scalpere pellem

      Incipio, multus decidit ungue cinis.

Est consumpta dies longisque ambagibus acta;

      Pauperis ex hedera regia tecta peto.

105

Quam cito mutata est lacrimis superbia regis!

      Ira remollita est, quae prius acris erat.

Scivi equidem et menti nulla est oblivio, cui iam est

      Posse datum vita per tria lustra frui.

Quisquis es, o nimium plorasti ultroque dedisti

110

      Mitem animum, unde Dei lenior ira venit.

Non me animo miti superas nec fletibus ullis,

      Sed regno atque opibus divitiisque tuis.

Consueram lacrimas nullas perfundere, sive

      Mortua mater erat, vel meus ipse pater;

115

Vnde sit admiror mihi nunc data copia flendi:

      Non nisi sunt lacrimis lumina plena meis.

Depost enixas pecudes tu sceptra tenebis,

      Speluncam fugies quae tibi vita fuit.

Persequitur si te validum regemque futurum

120

      Rex ferus, hospitia ac atria tutus habes.

Rure, foco, patria, templis et flumine, villis

      Aeger et extorris pellor et exul agor.

Exilium patria ampla foret: nam figere sedem

      Concessum, necubi spes datur ulla mihi.

125

Psallentis cithara vox exaudita; reflentis

      Plorantisque mei bucina surda gemit.

Quid referam cunctos primaeva ab origine, cum sint

      Ausi omnes vitam commaculare suam?

Ipse ad me redeo peregrinaque crimina curae

130

      Sint aliis; nostrum discutiatur onus.

Si scelera admisi me damnatura nocentem,

      Si struxere meam Tartara nigra domum,

Audi quae patior Stygias superantia poenas

      Tormenta: et tauri est aerea poena levis.

135

Ipse bis undenos steteram sanissimus annos;

      Nescio nostra salus cui invidiosa fuit.

Non potuit plus mula meos quam rumpere renes,

      Turbidus argilla dum fluit amnis aqua.

Haud sibi consueto saltu vada prosilit uno,

140

      Quae volucer pedibus nullus adiret equus,

Vnde fui e tota sublatus circiter ulnam

      Sede; repercussae condoluere nates.

Nox media aestivis dum solibus alta teneret,

      Frigidus excussit percita membra tremor

145

Successitque calor febrilis, sanguinis uber

      Mictus; magnus erat pectinis inde dolor.

Hic calor accensus crescit, desiccat et urit;

      Extenuat carnes et coquit ardor epar;

Dimminuit vires per venas fusus in omne

150

      Corpus et assidue me cruciare solet.

Nec requies datur ulla mihi, nec somnus amicus;

      Lis est cum somno magna labore meo.

Ipse animo lassus quotiens mea membra quieti

      Commendo, requies ac si inimica fugit.

155

Est mihi cum somno bellum; pax nulla futura;

      Si innocuus fugit et si nociturus adest.

Claudo vigil quotiens oculos, phantasmata terrent

      Pallida et atra caput, squalida et hirta comas,

Per varios conficta modos variasque figuras,

160

      Manibus ut Furias velle nocere putes.

Tragelaphos centum, hircocervos atque Chimaeras

      Harum, quae apparent, una figura gerit.

Adde quod in Cancro sol ferventissimus extat,

      Miscuit et vires fervidus ipse Canis;

165

Praeteriitque gradus omnes et corda Leonis

      Cernebatque suus Virginis ora rubor;

Et lances geminas aequali pondere Librae

      Intravit, quamvis non sua tecta forent.

Sol, focus et ventus, febris, phantasmata vexant;

170

      Cuncta simul nobis agglomerata nocent.

Vnus Sole satus si orbem combussit et astra,

      Huic tot coniunctis ustio maior erat.

Circumsaepta domus longo certamine ab igne

      Et flammis validis extitit ustus ager.

175

Pro zephyro molli regnabat turbidus auster,

      Vt gelidae extiterit percalefactor aquae;

Vnde inspiratus tam primum expellitur aer,

      Quam primum calidi limina cordis adit.

Non sunt de numero, quae torquent accipientem,

180

      Pharmaca amara nimis linguaque fissa siti

Ah volui quotiens ardentem extinguere febrem!

      Vstio poscit aquam, lingua crepata fugit.

Interea exurit, depasta est pessima corpus

      Febris; parvum olei nostra lucerna tenet.

185

Arida facta cutis; sunt haec exausta medullis

      Ossa; caro fluxit; spiritus unus inest

Artubus exustis; mirum est ex corpore toto

      Vnde fluit sudor nabilis instar aquae.

Indefessa meum torquent haec omnia corpus;

190

      Maius supplitium est tot mala ferre simul.

Non possem graviora pati si Tartara adirem;

      Si natura hominis limite clausa suo est,

Ad flagrum mihi cuncta manent; haec aspera vitam

      Prosternunt, sanctis vix toleranda viris.

195

Tartarus a multis et subterraneus orbis

      In centro terrae creditur esse locus;

Credo super terram, patior cum vulnere poenam,

      Aut sine cur subter Tartara opaca fore.

Sorte mea si forte ratum vel fixa voluntas

200

      Te mihi supremam constituisse piram,

Ante obitum concede, precor, tam poplite flexo

      Quam capite obstipo, numen adire meum.

Me ad steriles artes et barbara regna tenentem

      Atque rebellem hominem forsitan esse putas?

205

Hic virtute puer, cum pubertate virebat,

      Virque, senex fidus nunc tibi semper erit.

Hunc ego, tu nosti melius, qui totius orbis

      Imperium mavis quod regat omne tuum.

Romam habitat, quem tota cohors regumque ducumque

210

      Caesareumque colit supplice voce caput.

Multa loquenda tacens et plura tacenda locutus

      Si fuerim, quae scis praetereunda loquor.

Quid memoro poenam, qua non violentior ulla

      Scitur posse dari nec truculenta magis?

215

Si e medio tollar non viso numine nostro,

      Nil mihi sub terra saevius esse potest.

Visa mihi totiens sunt infera regna deique

      Tartarei et quid agant: est mihi tota cohors.

Pro nihilo facio quod sub tellure timetur;

220

      Assueto flagris sunt leviora mihi.

Tartareusque canis, superas extractus ad auras,

      Venit et extimuit meque meamque manum,

Et Furiae infernae me cognovere furentem,

      Et mirata meum dira Chimaera caput.

225

Sed si morte mea coelestia regna darentur,

      Illa secunda mihi, non mihi grata forent.

Non repetam quae dicta prius, sed nulla viarum

      Quas cecini, nostrae causa salutis erit.

Haec commenta abeant, quae non fecere beatos,

230

      Aeternam quae non perdocuere domum.

Tunc genus humanum fusca sub nube latebant

      Misteria, et clara luce carebat idem.

Sumpsisti postquam nostro de stamine pellem

      Et Deus ex diva Virgine natus homo es,

235

Occultae patuere fores et gloria coeli,

      Et, quae ignota prius, nunc manifesta via est.

Humanum genus exiliens praecepta redemptum est

      Sanguine, velle, cruce et morte tui Geniti.

Gutta nec effusa est pro nobis sanguinis una?

240

      Sub specie humana denegor unus homo?

Quot rediere mali, cunctis tua brachia pandis;

      Qui rediere ad te, nulla repulsa datur.

Accinctus venio; deliqui, paenitet; arma

      Non aliena fero, si meliora tua.

245

Si miserere hominum libeat, si parcere lapsis

      Non pigeat, redeant si ad tua tecta velis,

Pater omnipotens, cuius clementia fines

      Exiit et nullo limite clausa fuit,

Contrito da corde meos plorare reatus,

250

      Exaudi fundo, quas sine fine, preces;

Da spatium vitae, quod crimina deleat et quo

      Me pudeat sceleris, me iuvet atque mori.

Oro post tantas ne mors suprema sequatur;

      Quam mereor noli plectere morte virum.

255

Si moriar, spes nulla meae nec causa salutis:

      Fata sinunt homines ire, redire negant.

Mors mea iusta quidem; non est mea causa querelae

      Iusta quidem; nec ob id iustior esse potes.

Noli obitum horrendum nostrae mortemque animai;

260

      Intereant nulla membra caduca nece.

Non est artificis partes coniungere et illas

      Frangere et eiusdem rumpere facta manu.

 

31. oratio exaudita et modus curationis
ad Nicolaum Papam V

Annuit Omnipotens; vox exaudita precesque,

      Et dixit tenui talia verba sono:

"Archigenes Terrana, veni; praebeto salutem:

      Marrasium nulla morte perire volo".

5

Archigenes, tacto pulsu ac urina revisa,

      Praecipit: "Abstineas, ne moriare, cave.

Intensa est febris, diffusum cauma per omne

      Corpus, et in noctem nulla futura quies.

Incidenda epatis vena est, ut sanguis acutus

10

      Exiliat, febris bulliat utque minus.

Hordea cocta cibus, sint lympha et zuccara potus;

      Sit medio horarum quattuor acta mora"

Haec mihi, cognatis et cunctis sanguine iunctis

      Et toti populo quam manifesta facit.

15

Postquam abiit, famuli praecingunt se ordine dicto;

      Non ventosa ferunt hordea cocta mihi.

Nescius aeger erat famulus purique Falerni

      Praecupidus, farris nullius estor erat.

Interea dum hausturus eram mea pocula, iunxit

20

      Et risit rauce verba tacenda loquens:

"Archigenes aufert iumentis hordea, nobis

      Donat; amatque merum, vix mihi praestat aquam.

Dulcia vina bibit, succos propinat amaros;

      Estque cibos suaves, praebet inesibiles".

25

Arguit aegrotus medicos, bene rectus ab illis

      Si non concedant quae nocitura forent.

Archigenes praecepta dabit: parere necesse est;

      Nolenti mors aut tarda futura salus.

Reiciunt doctos quibus est gula tota voluptas;

30

      Cessuros votis saepe vocare solent.

Ille inter medicos solitus ditescere, qui scit

      Blandiri aegrotis et dare grata suis.

Sancte pater, ride; delectant carmina risu

      Digna; prius risit verba legenda Deus,

35

Et pepulit mortem instantem vitaeque pepercit:

      Pulsa febre fuit reddita prima salus.

 

32. elegia ad Nicolaum Papam V:
quot mala pestis et quartana habent

Quam timui fugiendo putans evadere mortem,

      Interrupit iter pestis iniqua meum;

Pessima me ad canos et multa pericula traxit,

      Mille meis oculis obtulit illa neces;

5

Praestabatque mori quam vitam saepe tueri

      Mortibus innumeris pestiferisque modis.

Nupta ter octavos nondum compleverat annos

      Et prima infelix peste perempta fuit.

Postridie eiusdem media sub nocte sepultus

10

      Indolis egregiae frater amatus humi.

Hausit putrem animam, dum viveret ille, sororis;

      Se comitem vita praebuit atque nece.

Expulsus subito ipse fui patriaque domoque;

      Oppida cuncta suis me pepulere focis.

15

Vix iter in campis, ubi templum sorte repertum est,

      Grata quies: nullum mel sine felle fuit.

Mortua nata mihi caruit cruce, morte sacerdos

      Nullus, sed servis est tumulata meis.

Et famuli extincti veluti iumenta per agros;

20

      Alterius moriens triste cadaver humat.

Maurus, quem nigro pinxit natura colore,

      Alterius comitis guttura nigra secat.

Disparibus causis nostra periere ruina:

      Perditus iste nece, perditus ille fuga.

25

Rumor it, incursat plebs convicina repente:

      Armati expellunt meque meamque domum.

Hic morbus sanos facit insanire, timentes

      Audaces mitem belligerumque facit.

Nam mihi poscenti nummis panemque roganti

30

      Et quae vera sitis postulat atque fames

Ostendunt latices, lapides pro pane rotundos

      Iactant ut ficus castaneasque pira;

Saxa volant et saxa legunt et saxa ministrant:

      Qui salebrosus erat fit via plana locus.

35

Cornipedis levitas mihi grata et calcar amicum

      Et fuga pervolucris vita cibusque fuit.

Praesentantque oculis adversa haec omnia mortes

      Mille nec occidunt, sed cruciare volunt.

Vita fatigata est homines peritura cadentes,

40

      Aut dormire velis aut vigilare velis.

Somnus, si quis erat (nam nos dormire necesse est),

      Somnia, si qua aderant, plena timoris erant;

Et quota pars noctis fessos submittit ocellos,

      Digna quies odio facta labore meo est.

45

Non mirum: timui. Sed quis non ista timeret?

      Sed timor ille minor, credere quippe mori.

Cetera praetereo, quae sanctis dura fuissent;

      Si ad mentem redeunt, concutit ossa tremor.

Quicquid erat, discrimen erat: mea vita periclum,

50

      Vivere supplitium delitiaeque mori.

Nam me per geminos <febres> habuere decembres:

      His quartana malis addita pigra fuit.

Si deses, si tarda venit, si denique fallax,

      Vicini insultus praevia signa gerit.

55

Incurvare solet quae primo brachia tendit,

      Verberat et dorsum fractio longa meum.

Concutit inde tremor nostros sine viribus artus

      Atque molas strepitus fortis in arma vocat

Dentatasque acies curvatis cornibus ambas

60

      Alteram in alterutram bella movere facit.

Irruit ima cohors superamque impellere visa

      Dentem unum ex superis in duo frusta scidit.

Nec tantum posset crepitare ciconia rostro

      Ad nidum, teneras quando salutat aves,

65

Quantum ego, concussis geminas dum saepe per horas

      Dentibus infringor, vexor et inde, meis.

Nonne vides? Febris littoribus haec dominatur;

      Tortores tantos nulla tyrannis habet.

Somnus hebes, clamosa sitis vomitusque, labores

70

      In somnisque tremor me cruciando premunt;

Me quacumque die quarta afflixere: per horas

      Quadraginta latex non datur atque cibus.

Nonne alios longe melius curare fuisset?

      Nam mihi nunc auro plena crumena foret.

75

Scire quid est morbus medicos iuvat et cibat; omnes

      Morbum ferre nocet, carne cibatur egri.

Adde quod insanis nec delectaris amico

      Eloquio ut quando, sed taciturnus abis;

Adde quod insanis et sunt odiosa petenti

80

      Cuncta tibi et nullae complacuere dapes,

Optatumque merum veniens ex montibus altis

      Vallibus aut imis respuis atque fugis.

Altilis ova mihi meliora recentia sunto,

      Quae vetula et pinguis parturit atque cubat,

85

Quam superincumbens commotis fortiter alis

      Calcasti pedibus, galle marite, tuis.

Dura nocent quocumque modo, sed mollia prosunt,

      Sive patella coquat seu coquat ardor aquae.

Ambrosiae succo atque aliis bene olentibus herbis

90

      Mixta nihil sapiunt foeda sapore meo.

Dulcis fastidit me Ponticus acus acutus:

      Insipidus, salsus, pinguis, amarus obest.

Mortua nunc virtus, ablata potentia edendi,

      Quae placidos etiam respuit ore cibos.

95

Quadrupede et bipede est melioris carnis edendae

      Francolina volans, sed mihi grata parum.

Assa nocent nec frixa iuvant, sed cocta lebete

      Profectura mihi sumere lingua timet.

Si qua tenella caro peditantis sive volantis,

100

      Si qua natat pelago, flumine sive lacu,

Sive ubicumque velis mixtim terraque marique,

      Mixta sapore alio sive sapore suo,

Crate, veru aut patina vel si bene cocta lebete,

      Si prodesse mihi, nulla placere potest.

105

Fercula nulla salem possunt sufferre nec ulla

      Iura, sed evomito sorpta vitella sale.

Quo placuit condire epulas terrebar aceto

      Et quo non poterat mensa vacare mea.

Putet munda Ceres, terret me Bacchus in auro

110

      Aut vitro et necubi posse videre datur.

Partes quasque meas oris sensisset olentes

      Cuius odoratus debilis ille foret.

Et me pertaesum fuit olfecisse culinae

      Nidorem, quamvis fercula lauta forent.

115

Iuxta meos oculos iam scintillare videtur

      Littera; si qua trium, quattuor esse pedum.

Ipse opulentus eram, plura et maiora videbam;

      Divitias istas hostis habere queat.

Saepe procul melius vidi spectare senectam

120

      Quam prope, qua melius sana iuventa videt.

Spiritus est senibus grossus paucusque videndi,

      Subtilem possunt reddere visa procul.

Quid vagor alterius citius numerando labores

      Et taceo ipse meos, quos recitare grave est?

125

Quod sibi longa dies, quod multa aboleverat aetas,

      Id mihi subtraxit morbus acerbus idem.

Alba recocta suo privantur vitra colore

      Et revoluta suo vina sapore carent.

Saepe infelicem torquebat sibilus aurae,

130

      Saepe means tonitrus, saepe refluxus aquae.

Tinnitu surdaster eram noctuque dieque;

      Frigida hirundo meis auribus alta canit.

Os natura meum armavit triginta duobus

      Ossibus, officio quae caruere suo.

135

Non mordere valent nec quicquam findere morsu

      Aut molere aut ulla stringere parte cibos.

Ossa aliena meis visum est mihi ferre labellis

      Infixa; et nullum robur habere queunt.

Rectius ista leget bili percitus ab atra

140

      Aut cui quarta dies febre molesta fuit.

Captus ab indomita quartana mense novembri

      Ipse fui prima praetereunte die.

Expleturus erat sextam turri mensis aprilis

      Supremamque diem qua sine febre fui,

145

Quando resurrexit qui nos a morte redemit:

      Surrexi a morbo protinus ipse meo.

Me thalamo tenuisset hebes quartana iacentem

      Sex menses, totidem nos adeundo dies.

Longior hora die, iam lux extentior anno;

150

      Vnum habuit pestis, febris acerba duos.

Sic sterilis mea vita fuit, sic tempus inane

      Lapsum dic melius: mortua vita fuit.

Tris hiemes avido mihi defluxere; volebam,

      Non merui, sanctos pronus adire pedes.

155

Quando erit ut possim nostros deflere reatus,

      Pontificis summi cum dabo labra pedi?

Interdicta mihi Romana est semita, Campus

      Martius, Exquiliae, Numen adire tuum?

Non hiemare datur Romae, aut audire cicadas

160

      Sive videre rosas, aut nova musta bibi?

Si mihi fata dabunt faciem vultumque videre

      Laeta tuum et sacros cernuus ante pedes

Oscula ferre tuos et tete audire loquentem,

      Polliceor templis munera lauta tuis.

165

Quid magis optandum? Nihil est quod gratius esset,

      Nil mihi sub coelo sanctius esse potest.

 

33. transfretatio coepta Panhormi,
absoluta Puteoli decimo Kalendas martias,
ubi continentur laudes Alfonsi regis magni

Regia me postquam suscepit celsa triremis,

      Cui bellaturae Lipparis arma tulit

(Quae tunc est nostrum vectura in proelia regem,

      Cum petet Eoos regna beata Syros;

5

Quam superare potest, dum pandit carbasa ventis,

      Qua melius pelagus nulla carina secat),

Quam primum ascendi, venti adventare furentes

      Adversi et pellunt aequor ad astra maris.

Pons mihi securus fuit irretitus eundo

10

      Et clausere meum pontus et eurus iter;

Circius et boreas vastas fregere procellas,

      Et cum saxa sonant, unda refracta cadit;

Circumsaepta fremit quam multa grandine et imbri,

      Et tonitru et nimbis regio plena manet;

15

Qui virides cingunt, veluti sua pergama, montes

      Vrbem, sunt tecti nocte sequente nive.

Excelsi montes faciunt nos frendere, namque

      Algentes sufflant frigora magna nives.

Frigore vexati magnos percingimus ignes

20

      Et colimus sacros quaeque caterva Lares.

Africus atque notus sunt nisi evertere pontum

      Et salsas dulces efficit imber aquas.

Concitus atque ictus crebris conflictibus aer

      Mugit; adhuc resonant concava saxa metu.

25

Interea optabam pulsis tot flatibus austrum,

      Vt rectum et tutum prora secaret iter.

Pulverea accumulat nimia caligine nubes;

      Expansis alis praecipitatus adest,

Qui mare, qui terras, qui totas turbidus undas

30

      Vertit, et e fundo saltat arena salo;

Irruit et duros nimio stridore rudentes

      Hanc tamen in portu si navita crederet austro,

Concutit, et titubat tota triremis aqua.

      Vidisset superos versa carina deos.

35

Sed postquam vires furibundus perdidit auster

      Atque abiit pelago saevior ira sui,

Fit mare tranquillum, sunt venti circumeuntes,

      Nulla quibus dubiis est adhibenda fides.

Pacatum ventis magnum sulcavimus aequor

40

      Et velo et remis magna carina volat.

Vstica nos tenuit, dum fit combustio Phoebes;

      Per geminos pisces Luna trahebat equos.

Nocte sequente Africus nos est comitatus euntes

      Et pariter validus nocte dieque notus,

45

Ingentesque maris montes transnavimus; inde

      Cumaeos portus docta Sibylla tulit,

Et retulit foliis, veluti mos unicus illi est:

      "Credite, Lipparei, prima triremis erit;

Neptuno et ventis haec praeceptura videtur,

50

      Quum fuerit regis pondere pressa sui;

Illa sibi fluctus remis supponet eunti

      Et velo, reges supprimet alta reos.

Quaestor adest, nummos potuit quot ferre ministrat,

      Nec dubitat saevas mille subire neces;

55

Desus adest, Graffaeus item, qui puppe gubernant,

      Qui vitam ventis opposuere suam,

Vt maiestati sacrae servire deoque

      Possint et numen iam coluere suum.

Sed si forte alia maiora oracla velitis,

60

      Quae ponto et terris exiget iste deus,

Si quota pars orbis pedibus subiecta futura

      Scire libet, primo sacra piate Deo".

 

34. Lucretiae Parthenopaeae puellae fortunatissimae
laudes per Marrasium Siculum pro Alfonso rege magno

Sanguinea sese Lucretia morte peremit

      Et meruit casti corporis esse ducem.

Caesaris Alfonsi si praegustasset amores,

      Nulla cruore suo permaduisset humus;

5

Nec tibi Tarquinio peregrina taberna fuisset

      Hospitium, patria nec caruisset armis.

Pulchrior haec illa meliore a sanguine nata,

      Quo primore fuit Caesare amata meo.

Pulchra placet, sed casta iuvat, quantoque pudica

10

      Tanto crevit amor, principe digna suo.

Ingenii vis magna sui, quam vincere reges

      Non potuere: suo victus amore fuit.

Non minus hac dignus quam digna Lucretia nostro

      Rege fuit, nec eo dignior esse potest.

15

Felicem voluere suam per saecula vitam

      Fata, voluptates tot voluere suas.

Quid magis optandum? Quid plus concedere possent?

      Fortunam pedibus supposuere suis.

Diva puella, vale, magno et sub Caesare laeta

20

      Degas; sint vitae stamina longa tuae.

 

35. ad Alfonsum regem magnum

Regibus Odrysii munuscula ferre solebant;

      Odrysiis reges munera magna dabant.

Vnusquisque suas partes habuere decentes:

      Magna decent parvos, parvula dona deos.

5

Alanum donare canem qui vult, dare mavult

      Non obscuri animi signa decora sui.

Alanum si dono canem tibi, tradere malo

      Ipse animi ingenui pignora tuta mei.

Saetigeros siquando sues hic dentibus ardens

10

      Traxerit, esto memor pignoris ipse mei.

 

36. Grassiae Hispani strenuissimi equitis infausta mors

Montibus Hispanis Romam descendit et, omni

      Deleta macula corporis atque animae,

Grassias validus Siculas discurrit ad oras;

      Cui non fratre frui, fata videre sinunt,

5

Praesulis Alfonsi frater dilectior inter

      Quattuor et tali dignus amore fuit.

Laetos quinque dies voluit fortuna videre

      Atque omnes maestos pessima morte dies.

Venatu leporum lustrata est vallis; ovantes

10

      Divertit cunctos sus ferus atque fugit.

Cornipedem stimulat, quassans venabula dextra,

      Primus Grassias insequiturque suem.

Intrepidus pungebat equum, quo more solebat

      Per medias acies ferro aperire vias.

15

Fortis eques sonipesque primus cecidere ruentes

      Saxa super lati fluminis alta parum.

Stratus humi sonipes confractis dentibus ictu

      Contremuit nequiens inde movere pedes.

Ille repente cadit subitoque infringitur illi

20

      Sinciput et lympha est sanguine rubra suo.

Illum illum excipiunt famuli lacrimasque dolentes

      Germano effundunt; cogitat unus opem.

Solicitus praeses Regalis Montis in urbem

      Cursores agiles ipse volare facit:

25

Praecipites veniant medici qui vulnera curent,

      Docta manus quibus est ossa secare loco,

Expertusque senex, quo non prudentior alter

      Natura et iuvenis primus in arte fuit.

Hi pellem cum carne secant atque ungue latentes

30

      Fissuras nudant, ut resecare queant.

Serra rotunda suos ubi fecerat undique gyros,

      Ossibus extractis facta fenestra fuit,

Quae vomuit calidam ferventis sanguinis undam

      Foedantem vultus, tempora et ora, suos.

35

Panniculi duri facies est visa nigella,

      Quae numquam roseo melle reducta fuit.

Hoc animadverso atque aliis sine nube revisis,

      Ex medicis primus talia verba tulit:

"Assidua cum febre rigor stridorque molaris,

40

      Mollities lateris panniculusque niger

Vulneribus magnis capitis, sua cruda labella

      Cum fuerint, refero proxima signa neci.

Hactenus occului germani fratris amati

      Mortem, nec volui flere reflere tuum.

45

Non opus est medicis sed pallinctoribus atris:

      Haec tibi sint curae sacra, colossus honos.

Septima lux clari germani claudet ocellos,

      Extinctura suos, gaudia et arma, iocos".

Praecipit exsequias, fraternum funus honorat

50

      Alfonsus magnis sumptibus et precibus.

Ardent innumerae taedae, stant lumina circum

      Cerea, quae magno principe digna forent.

Et luctu et planctu cuncti flevere gementes

      Et veras lacrimas fundere quisque potest.

55

Illi morte nihil, vita nil defuit illi;

      Defuit hoc unum, vivere, morte sua.

Magnificus sumptus medicis non defuit atque

      Magna sepulturae gloria honorque fuit.

Eripuit validam mors immatura iuventam;

60

      Coelum animam, corpus regia busta tenent.

 

37. ad praestantissimum virum
dominum Alfonsum Montis Regalis praesulem

Desidia affectum non me culpare licebit;

      Quartana oppressum dicere quisque potest.

Desidia affectum non me admirabere, namque

      Causa mei reditus tardior ipsa fuit.

5

Me thalamo tenuisset hebes quartana iacentem

      Sex menses, totidem nos adeundo dies.

Nunc ego praecipiti veniam, sine tempora, penna,

      Nam velo et remis nostra carina volat.

Grassiae infaustam volui describere mortem,

10

      Vt tibi pergratum collibitumque fuit,

Interitumque suum placuit flevisse; triumphum

      Scribere spero tuum et si qua trophaea manent.

 

38. Grassiae Hispani strenuissimi equitis epitaphium

Montibus Hispanis Romam descendit et, omni

      Deleta macula corporis atque animae,

Grassias validus Siculas discurrit ad oras:

      Germanum et sedem fata videre sinunt.

5

Quinque dies risit fortuna, invidit honori:

      Cornipedis casu fortis ad ima ruit.

Scissa fronte suum plures videre cerebrum,

      Vnde obiit, vita nunc meliore fruens.

 

39. epitaphium eiusdem

Romae habita venia, Siculis allabitur oris

      Grassias; fratrem fata videre sinunt.

Impavidus stimulavit equum, quo more solebat

      Per medios hostes ferro aperire vias,

5

Insequiturque suem quassans venabula dextra

      Et sonipes cecidit et cadit altus eques.

Eripuit validam mors immatura iuventam;

      Coelum animam, corpus regia busta tenent.

 

40. epitaphium eiusdem

Grassiam Hispanum mors accelerata vocavit:

      Praesulis Alfonsi frater amatus erat.

Romae habita venia, Siculis allabitur oris;

      Germanum et sedem fata videre sinunt.

5

Intrepidus stimulavit equum, quo more solebat

      Per medias acies ferro aperire vias.

Fortis eques sonipesque primus cecidere ruentes;

      Coelum animam, corpus regia busta tenent.

 

41. epigramma pro Gallina nostro ex Cosinano fonte

Pauca licet numero, dum sint victura per annos

      Innumeros, certe carmina multa facis;

Carmina nulla facis, quamvis tot milia fingas,

      Si sint ad paucos interitura dies.

 

42. epitaphium domini Nicolai Tudisci
Panhormi antistitis, iuris pontificii principis

Morte tua canon, leges et iura Quiritum

      Occubuere: tibi contumulata iacent.

Tu Nicolaus eras Tudisco a sanguine natus,

      Panhormi antistes, sed Cathinensis eras.

5

Eugenio et Basilea concordi lite ruebat

      Nostra fides; steterat, te duce, concilium.

Nominis et tituli cumulos et laudis adeptus,

      Vnde tuum texit rubra tiara caput.

 

43. tetrasticon ad Marcum de Grandis

Marce, tuum tristi praesta de Tristibus, oro,

      Nasonem; titulo nam mihi compar opus.

Lectio iocunda est et quicquid continet aptum

      Et faciem atque oculos exhilarare meos.

 

44. subitus interitus Pinae puellae pudicissimae

Pina, prothomedici coniunx et filia, morte

      Interii subita, fulminis icta foco.

Non me combussit, membris sed flamma pepercit:

      Ista pudicitiae signa fuere meae.

5

Petro Alisandro cum sim disiuncta marito,

      Non doleo, vita cum meliore fruar.

Te, pater Antoni, peto; vir natique valete

      Quattuor; ex utero nata puella vale.

 

45. ad Avanellam

Tris concede, precor, fuerant hi quinque, libellos;

      Quartana oppressus quaerito namque iocos.

Vt cibus in longo placidus fastidit edentem

      Vsu, sic rarus saepe placere solet.

 

46. ad Nicolaum Papam V

Edita quae teneris, sed non limata, vetustis

      Annis non puduit scribere nostra manum,

Haec sunt, ut videas quando ingrata otia serpunt

      Aut cum te fessum seria multa tenent.

5

Ferrea vis nulli, nulli est sua ferrea cura,

      Saepe etiam vincit ferrea cuncta labor.

Si prodesse negant, se delectare fatentur

      Atque animo lasso gaudia ferre tuo.

Orbis habet quaecumque queunt prodesse volenti

10

      Et mala, quae invito grandia saepe nocent.

Quis poterit cunctos animi vitare labores?

      Quis poterit nutu volvere cuncta suo?

Vtile laetitiam, pariunt nocumenta dolores

      Maestitiamque simul nocte dieque suam.

15

Hos auferre potest festivus sermo, iocosum

      Eloquium et si qua est lingua faceta valet.

Dixero pace sua, non omnia seria coelo;

      Saepe etenim minimos gaudet habere deos.

Vtile quid coelo citharae resonantis amoenum

20

      Permodulare sonum et thura Sabaea dare?

Quid prosint etiam fumosi thuris honores,

      Pallia texta auro et murice tincta Deo?

Delectant pia thura focis levioribus usta

      Et quae circumdat plurima gemma togam.

25

Sed tu, qui superos omnis veneraris et ornas

      Templa Dei et cunctis antelocanda iubes,

Cum te primum habeat divini cultus honoris,

      More suo placeat dicta iocosa cani.

Psalterio aut cithara si quando propheta canebat,

30

      Nonne Deus dixit: "Fila canora placent"?

Frangitur interdum, qui semper tenditur, arcus;

      Dextera tendentis fessa reperta fuit.

Interdum requie ac interdum lassa labore

      Perniciosa suis membra fuere viris.

35

Vtitur alterno motu requieque decenti,

      Qui sua sana modo pectora habere cupit.

Laetatur luditque sua perdice, sed alter

      Bellatorem opici scalpere muris ovat.

Plurima habere petas, quae te iocunda salutant,

40

      Cum solus curas totius orbis habes;

Hinc muteta tuos illinc Perusina labores

      Laetitia expellet, quando molesta subis.

Hinc tua vis primo poterit compescere fluctus;

      Quid mea, quam nullum robur habere puto?

45

Diversas epulas gustusque oculusque requirunt;

      Saepe novella placent, saepe vetusta placent.

Mitia poma solent prius immatura placere,

      Dulcia vina probant, Pontica saepe probant.

Cum variare <velis>, quae possunt tollere causas

50

      Langoris, nugas experiare meas.

Vt cibus in longo placidus fastidit edentem

      Vsu, sic rarus saepe placere solet.

Quandoque in pretio est lauta inter fercula blitus;

      Dulcius efficiunt altera vitra merum.

 

47. doctrina carminum et versuum,
qui tali nomine nuncupari merentur,
ad Nicolaum Papam V

Accipe primitias et delibamina quaedam

      Temporis adversi quae meus annus habet.

Insomnis intus febres agitare solebam

      Carmina, quae somnum surripuere meum;

5

Surreptumque suis sic infixere medullis,

      Vt dormire magis quam vigilare velint.

Si somno careant aegri, si languida volvunt

      Membra thoro et fessis vix datur ulla quies,

Carmina, quae tali sunt evigilata cubili,

10

      Nescio si versus nomen habere queant;

Si non illud habent, ea somnolenta vocentur,

      Donec eis dabitur pervigilare nimis.

Luciferi ante ortus experrectura cubantes

      Carmina si fuerint, vivere posse puta;

15

Si nequeunt vigilare neque expergiscitur ullus

      Sensus acutus, hebes sed gravat illa sopor,

Torpida ad interitum ibunt perniciemque latentem

      Sunt habitura, crocum aut dilacerata tegent.

Carminibus cunctis non sat vigilare, sed illa

20

      Morte silente decet solicitare viros.

Alliciant cantu pueros iuvenesque senesque,

      Nec pigeat cithara detenuisse deum.

Taedeat illa tamen si non surrexerit ullus

      Ante diem et mentem solicitarit ovans.

25

Talia ni fuerint, tinea rodentur et inde

      Iam sunt ad paucos interitura dies.

Illis vigilia est opus et mihi claudere ocellos,

      Si quod honoratum nomen habere volunt.

Lapsibus oppositis nos aegrotare videmur:

30

      Haec perimit somnus, me vigilare nimis.

Et pretiosa mihi medicina est morbus eorum;

      Qui mihi morbus obest est sibi tota salus.

Vna ope tu poteris binis succurrere morbis:

      Aufer eis somnos, quos mihi cede, precor.

35

Si mihi dulce, Pater, dulcem somnumque quietum

      Aut si oculis nostris otia tuta dabis,

Incolumis qui te colit et tua numina adorat,

      Ingenium et mores integra semper erunt.

Grata quies oculos poterit submittere nostros.

40

      Versibus unde queat nomen adesse suum.

Tunc potero cantare tuas per saecula laudes,

      Et memor et gratus muneris ipse tui.