Marci Aldegathi Mantuani elegia ad magnificum
et clarissimum equitem ac iuri utriusque doctorem
dominum Bernardum Bembum dominum praecipuum,
Venetae urbis lumen

 

Mos erat antiquis, si quando nupta marito

      Barbara Romano foemina, Bembe, foret,

Hanc ad Iunonis deducere templa, priusquam

      Intraret thalamum coniugis illa sui.

5

Hac stabat nivea succinctus veste sacerdos,

      Huius erat sacrae barbara iuncta manu.

Idem de nitida tondebat fronte capillos,

      Secta suis digitis turpis et unguis erat.

Denique quod fuerat non aptum corpore toto,

10

      Aere sacro excisum protinus illud erat.

Hoc erat ut, patrios mores oblita, per omne

      Tempus Romano viveret illa modo.

Sic tu, si qua meis fuerint vitiosa libellis,

      Vti Romano more, poeta, velis.

15

Te resecare iuvet quod docta non erit aure

      Admissum: nam te iudice tutus ero.

Iudicio laudata tuo mea pagina vivet,

      Vivet, nec scombris metuet illa dari.

Optima laudato laus est quae manat ab ore,

20

      Virtutis vera gloria laude nitet.

Pagina nostra licet tenerum decantet amorem,

      Ne renue: immensum numen et ille tenet.

Triste Chaos dubias hunc primum misit in auras,

      Huius ut imperio subdita cuncta forent.

25

Semina concordi rerum sub pace ligavit,

      Quas tribuit metas nec superare valent.

Hoc lumen coeli patuit, sunt omnia nutu

      Huius facta dei, qui fera regna quatit.

Ille deos quoscumque sua face fulminat, arcu

30

      Ignifero humanum concutit ille genus.

Quicquid conspicuum est, toto quid in aethere lucet,

      Hoc Amor humanis indicat ingeniis.

Ille voluptatis comes est, ille omnia novit:

      Hei mihi, quod nunquam noscere se potuit!

35

Nil est praeclarum in terris quin causa Cupido

      Non extet; superum temperat ille vices.

Elevat hic animas summi ad fastigia coeli,

      Cum superisque pari nos facit ire gradu.

Nulla potest illum violentia tangere, cum sit,

40

      Heu, tamen ex omni parte timendus Amor.

Huic cessit Phoebus, totum qui illuminat orbem,

      Sponte sua huic cedunt numina cuncta deo.

Artibus ille bonis viget inclytus, ille sorores

      Pierides secum semper habere cupit.

45

Maximus hic vatum est, nec erit bonus ille poeta,

      Liber Amoris erit fulmine si quis erit.

Facundum me fecit Amor: ni nostra sagittis

      Pectora fixisset, segnis inersque forem.

Fulvia, cuius Amor nitidis se spectat ocellis,

50

      Eripuit saevae stamina nostra neci.

Et tu, quem voluit nostri tutamen honoris

      Esse deus, tantae pars bona sortis eris.

Te duce sydereos ducar sublimis ad axes,

      Aeternus Bembi munere dicar ego.

55

Expectent alii praeconia maxima regum:

      Est mihi sat Bembo posse placere meo.

 

2. Amorem creatum in calamitatem mortalium

Nonne satis fuerant quaecunque pericula tellus,

      Nonne satis tumidi quae parat unda maris?

An non mortali generi coelestia praebent

      Numina, quo nigros possit adire lacus?

5

Si non in nostrum pectus tua tela, Cupido,

      Iactaresque faces, altera tela, tuas,

Hoc etiam nobis deerat, quos omnia vexant

      Et nequeunt quorum flectere damna deos.

Vix ego crediderim coelo sua numina inesse;

10

      Et si sint, surdis auribus esse reor.

Vndique poena manet nos tristes, omnia vexant

      Atque aliquid semper quo pereamus inest.

Hic deus in nostrum bacchatur pectus et omnis

      Concutit ille homines, concutit ille deos.

15

Et puer et deus est et habet sua iura Cupido:

      Quicquid mundus habet sub sua regna trahit.

Terribile hoc monstrum in terris natura creavit,

      Liberius nobis mortis ut esset iter.

Non tutum coelum, non tutum noscimus aequor,

20

      Ipsa tremit tellus, Tartara saeva tremunt.

Suggerit hic lachrymas et sunt in amore querelae

      Singultusque graves et sine voce dolor.

Diminuit famam, mentem consumit et omne

      Ingenium fuscat vimque decusque rapit.

25

Perdit et humanam dulci medicamine gentem,

      Immodicas parvo tempore perdit opes.

Hoc nullum carmen, non haerba nocentior ulla,

      Hic hominum mentis in sua vota trahit.

Non alio socios Ithaci medicamine Circe

30

      Esse boves fecit, fecit et esse lupos.

Crediderim tali nympham medicamine nautas

      Scyllam sub proprio continuisse sinu.

Non alio cantu Sirenes credere dignum est

      In Siculo puppes detinuisse mari.

35

Quod neque fas et iura sinunt, natura pudorque

      Vsus et ipse vetat, saeve Cupido, facis;

In te cura placens, in te viget aegra voluptas:

      Spicula plus aloes quam tua mellis habent.

Gaudia quae praebes duro sunt mixta dolore,

40

      Suspectos reddis qui tua castra colunt.

Iuppiter hamatis quid non tulit ipse sagittis?

      Quas non est passus ferre in amore notas?

Europen rapuit placidi sub imagine tauri,

      Mnemosinen pastor, Daelia Parrhasida.

45

Hic etiam Coei natam confixus amore

      Fulminea tectus contemeravit ave.

Ipseque Thestiaden, pluma circumdatus alba,

      Callidus attraxit sub sua iura deus.

Coniugis Alcmenen decepit imagine falsi,

50

      Decidit et Danaes aureus in gremium.

Vssit et hic Semelen rapuitque Aeolida serpens,

      Tactus et hic Alopes saepius igne fuit.

Non ille erubuit, sceptri gravitate relicta,

      Huius in amplexu concubuisse deae.

55

Hic etiam exarsit pueri Ganymedis amore:

      Venantem hunc uncis unguibus arripuit.

Circumstant pavidi Troes, mirantur et ipsum

      Ascendentem auras: difugiuntque canes,

Et nemus omne sonat, clamoribus intonat aether;

60

      Ipsae hostem aspiciunt inter inane ferae.

Quid medicae inventor curae non passus amore?

      Nil valuere artes, nil valuere minae,

Nil valuit dixisse: "Puer, depone sagittas:

      Hae mihi conveniunt, qui fera bella gero".

65

Arsit enim gravius quam si cessisset Amori:

      Nescit Amor magnis cedere numinibus.

O quantum est questus, quotiens quaesivit in haerbis

      Auxilium, nec opem praestitit haerba deo!

O quotiens captus pueri vesanus amore

70

      Oebalii, immodicas concidit in lachrymas!

Gavisus quotiens forti certare palaestra!

      Sparthano o quotiens ludere pancratio!

Omnia perpessus deus est, modo posset amanti

      Blandiri et puero tradere suaviolum.

75

Quem non vincis Amor, quem non tua spicula laedunt?

      Non matri parcunt improba tela tuae.

Pressa furore gravi Cnidon atque Amathunta reliquit

      Et Colchos odit Idaliumque iugum.

Illi sola fuit curae Panchaica tellus,

80

      Cum faciem vidit, pulcher Adoni, tuam;

Et fuit huic studium maculoso tegmine lincis

      Membra tegi atque humeris retia ferre suis,

Desertisque aris latebras ambire ferarum

      Antraque nexilibus cingere caeca plagis.

85

Saepius haec timidas percussit harundine damas,

      Saepe vagos lepores illa secuta cane.

O quotiens passa est venando laedere plantas!

      Sentibus o quotiens eviolare manus!

Saepe legit flores, florum facit illa corollas,

90

      Subtilibus sertis inserit illa rosas.

Candida si quando laeserunt pectora vepres,

      "Haec iuvenis patior - dixit - amore mei,

Et paterer quaecunque gravi mihi vulnera telo

      Infigit qui me cogit amare nimis,

95

Brachia dum tenero possem circumdare collo

      Et retinere meo gaudia nostra sinu.

Sed fugit et nostros spernit meus ignis amores

      Sectaturque truces in mea damna feras".

Terrarum Alcidem victorem vicit et asper

100

      Mars tantam haud potuit vincere nequiciam.

Aequoreis qui regnat aquis te vincere nulla

      Arte vel ingenio sive liquore potest.

Consumunt tantae quemcunque liquamina flammae;

      Viribus, heu, nullis improbe cedis Amor!

105

Sed cum tota tibi superorum gloria cessit,

      Parcere mortali debueras generi.

Non est armatis aequum concurrere nudos,

      Vincere mortalem gloria nulla deo.

Aurea tela geris, rapido circumdatus igni,

110

      Attrahis in flammas pectora nostra tuas.

Effugere haud quisquam valet improba tela, nec ulli

      Fas est alato te superare pede,

Ventilat a tergo quoniam tibi penna nitenti,

      Quam celeres possunt vix superare Noti.

115

Caecum lumen habes, cernis tamen, improbe, quae sunt

      Arte vel ingenio condita sive fide.

In nos debueras fatis melioribus uti

      Et superas homini conciliare vices.

Hoc erat imperium maius tibi: vincere summos

120

      Et sinere imbelles vivere more suo.

 

7. alloquitur unionem qua donat Fulviam

Candida bacca, meae digitos tactura puellae,

      A cuius concha Cypria vecta fuit,

Quam faber in Sicula radiavit Mulciber Aetna,

      Quam Steropis fulvo clausit in orbe manus,

5

Bractea lassarunt cuius fera membra Cyclopum,

      Incude in dura dum rude stabat opus,

Attinges si quando manus, quibus urimur et quis

      Ante meum tempus cogor adire necem,

Fac teneas nostrum niveo sub pectore nomen,

10

      Obses tu fidei pignus et esse velis.

Ad dominam properas, quae te candore nitenti,

      Quae non calcatas vincit in orbe nives,

Virginea qua lecta manu minus alba videntur

      Lilia, qua surgunt alba ligustra minus.

15

Non te poeniteat formosae membra puellae

      Tangere: lucidius nam tibi lumen erit.

Vt matutinis radiis percussa nitescit

      Gemma magis, lumen sic tibi maius erit,

Cum te lustrabunt vincunt quae lumina solem:

20

      Certabis Phariis lumine margaritis.

Digna Cleopatrae fies gestarier aure,

      Romanos bello digna movere duces.

Tu roseis fueris si quando admota labellis,

      Quanta tibi dabitur gratia, quantus honor!

25

Syderei nihil arca Iovis te maius habebit,

      Par tibi nullus erit purus in orbe lapis.

Tu quoscumque homines, tali madefacta liquore,

      In proprio coges te retinere sinu.

Te cupient reges amplecti; iis grata voluptas,

30

      Iis erit aeternum conspicuumque decus.

Ille liquor quoscumque potest sanare dolores,

      Ille liquor mentes reddere corporibus,

Hei mihi, sed duro vinctum per brachia nodo

      Me tenet, arbitrio nec sinit esse meo.

35

Humida anhelanti pugnantibus oscula linguis

      Quae data sunt, memori pectore semper erunt.

Haec me perpetuis religatum in amore catenis

      Oscula non alibi vivere posse sinunt.

Non Aurora meos seiungere posset amores,

40

      Non quam formosus perculit Endimion;

Illa nec in sylvis lacerum quae flevit Adonem

      Dissolvet collo vincula nexa meo.

Nulla meos poterit praedari foemina sensus:

      In me quod proprium est Fulvia sola tenet.

45

Arbitrium haec est sola meum praedata, tenebit

      Illud in aeternum, semper et huius ero.

 

8. conqueritur quod Fulvia speculi consilio nimium
sibi formosa videatur et eum destituat;
admonet formam nimium esse labilem

Illud formosi quo se speculantur ocelli,

      Qui sunt aeterni gloria prima Iovis,

Vt videant quanta superent coelestia luce

      Lumina dentque mihi grandia saepe mala,

5

Aes facit ut miserum spernas me in amore furentem,

      Exul et a proprio sim miser hospitio.

At, si firma meum retinebant vincla furorem

      Et tibi si fidei quidve timoris erat,

Debuerat speculum nunquam mea solvere vincla,

10

      Tam duram nec te reddere luce tua.

Exemplum vani Narcissi praebeat unda,

      Non tali quamvis digna sit haerba rosa.

Vidi ego pampineis oneratas vitibus ulmos,

      Quarum decussit bruma repente decus.

15

Vidimus in bifero viridantia germina Paesto,

      Pallida quae subito facta fuere gelu.

Hei mihi, quam miserum est nimium se fidere rebus,

      Quas rapit una dies, quas vorat hora brevis!

Nil est perpetuum in terris: vorat omnia tempus;

20

      Anceps forma bonum est et decus illa breve.

Tempus obest formae, sunt omnia subdita morti:

      Quicquid sub coelo est lurida fata trahunt.

Qua periere virum tot millia Troia ruitque,

      Hanc tandem ad Ditem misit avara dies.

25

Aetas cuncta rapit, mors improba destruit omne

      Et nihil est de quo non velit esse potens.

Illa rapit quodcumque placet, quodcumque decorum,

      Formosisque solet semper obesse magis.

Dum rosea est aetas, dum floret culta iuventus,

30

      Vtendum est: celeri labitur illa pede.

In te cum suberit tacito pede fessa senectus,

      Moerebis dulcis praeteriisse dies.

 

9. odio dicit habiturum fenestram
qua sagittis eum feriit Cupido,
dumque vita sit sine labe moriendum esse

Semper erit nostris oculis invisa fenestra

      Vnde tot in nostrum tela ruere iecur,

Cum mortem auratae mihi non tribuere sagittae,

      Adsit cum vitae mors nisi laeta bonae.

5

Quam nimium poterat felix occumbere Cadmus

      Ante cruentatas Martis in angue manus!

Tot miseros natos, tot pignora chara nepotes,

      Vidisset nunquam tam fera fata pati.

Quam bene rupissent Priamo sua fila sorores,

10

      Cum fuit Herculea dirruta Troia manu!

Natorum non ille necem, non regna cremari,

      Non turpi natas conditione premi,

Non sua vidisset laniari corpora ferro,

      Esset Cisseis non imitata canem.

15

Cedendum dum fata sinunt, dum tempora praebent,

      Imponit finem dum Libytina malis.

Nunc vitam infelix extrema per omnia duco,

      Inque meum iurant numina cuncta caput.

Cum vacuus curis et eram cum liber ab omni

20

      Servitio, poteram tunc ego morte premi:

Non Amor, insidiae, non me vexasset acerbae

      Conditio sortis, non genus omne mali.

Vidi ego qui dulci potuere occumbere morti,

      Parva quibus miseram praebuit hora necem.

25

Vivimus in lachrymis, vita est nihil: omnia perdunt

      Tempora, sors variat quae bona sunt hominum.

Vrimur, in gelida glacie consumimur igni,

      Morteque vivaci pectora nostra iacent.

Omne quod est miserum patimur sub Amore merentes;

30

      Quod sit, amante potest tristius esse nihil.

Dii faciant tantos possim finire dolores

      Et fugiat tristi pectore vita meo,

Si mea perpetuo debentur corda dolore

      Divelli, nec sit qui mihi praestet opem,

35

Nullaque mortali generi diuturna voluptas

      Detur et hic possit firmius esse nihil.

Saepe mihi dixi fatis venientibus ultro:

      "Non est cur fugias, Marce miselle, necem".

Optatis non semper adest sors ultima votis;

40

      Felix o nimium qui sine labe cadit!

 

11. de Amore fugitivo Venus alloquitur

Littoreas inter myrtos cum nuda iaceret

      Alma Venus, secum nudus et esset Amor

Et suavi Charites implerent carmine littus

      Et Paphiae volucres murmura blanda darent,

5

Seposuit viridi nitidissima gramine membra

      Et sua sunt somno lumina pressa gravi.

At se qui facili nescit praebere quieti,

      Carpere quem volucris non sinit aura moram,

Clam fugit et tenerae linquit penetralia matris:

10

      Per freta, per terras et per inane volat.

Excutitur somno Venus aurea, nec puer ille

      Tangitur et vacuo se videt esse thoro;

Clamat et e roseo suspiria pectore fundit

      Et placido tales mittit ab ore sonos:

15

"Viderit in triviis errantem si quis Amorem,

      Qui mea, nescio quo numine, regna fugit,

Perculerit nostras verus si nuncius aures,

      Immemor obsequii non erit alma Venus:

Oscula grata dabit, sed si modo duxerit illum,

20

      In se quicquid habet dulcius illa dabit.

Insignis puer est, nitido non ille colore,

      Igne sed ardenti corpora nuda tegit.

Ardentes oculos huc illuc vertit et acri

      Lumine, non qualis nosse sit ille decet.

25

Dulcia quae tenero formantur verba palato

      Non audita suo verba cadunt domino.

Irato non est quicquam crudelius illo;

      Decipit et ficto pectore verba fluunt.

Acriter alludit, munitus et arte dolosa est;

30

      Intonsum caput est, nullus ore pudor.

Illi parva manus, duro tamen utitur arcu,

      Quo superos vexat, quo freta saeva quatit,

Tartara quo nequeunt securos ducere somnos,

      A cuius nemo vulnere sanus abit.

35

Explicat a tergo geminas, quibus evolat, alas,

      Nil quibus ignotum mundus habere potest.

Hic caeco tangit mortalia pectora telo:

      Vnde ictus veniant noscere nemo potest.

Et pharetra ex humero multo spectabilis auro

40

      Pendet et ardenti fulmine cuncta quatit.

Omnibus est hostis puer ille, nocentior ipsi;

      Quam minima incendit numina magna face!

Illum forte tuo dabitur si iure tenere,

      Tu facito illius verbera saepe domes.

45

Riserit? ah, moveat non te puerilis imago;

      Frigida sunt risu mixta venena suo.

Verba dabit? fugias; liquidum mel manat ab ore,

      Quo trahit a summo cardine saepe Iovem.

Arma dabit quaecumque gerit: fuge munus amarum,

50

      Ne tangas Stygio munera tincta lacu.

 

15. scribit ad Faustum tentasse saepius
ab Amore discedere, sed minime potuisse,
cum fuga nihil prosit amanti

Saepe ego tentavi duris me solvere nodis,

      Implicuit collo quos mihi saevus Amor.

Saepe per umbrosas sylvas, per devia rura

      Fugi ego flammigeri tela cruenta dei.

5

Ast ego si peterem Gangem Scythiamque nivosam,

      Ad Gangem, ad Scythiam, Fauste, veniret Amor.

Non si Pegaseo veherer per inane caballo

      Vinciretque meos aurea penna pedes,

Sive ego Triptholemi currus conscendere possem,

10

      Sive ego Medeae, sive ego, Phoebe, tuos,

Effugere haud possem vibrat quae tela Cupido:

      Quo magis effugio, me magis illa petunt.

Ocyus est vento telum quod mittit ab arcu

      Securumque potest hoc nihil esse diu.

15

Omnia devincit deus hic, qui lumine caeco

      Vltra Indum et Calpen Sauromathasque videt.

Aurea penna nitet tergo, qua fulgur et auras

      Praeterit, in summo qua petit axe Iovem.

Spicula saeva gerit, Cressam gerit ille pharetram

20

      Atque arcum, nivei nobile dentis opus,

Quem magni timuere duces, timuere deique;

      Qui si non esset, libera cuncta forent.

Vulnera quae infigit nullo medicamine possunt

      Sanari, magicis non et imaginibus.

25

Gramina Medeae, Aeaeae gramina Circes

      Nil in amore valent, nil valet ingenium.

Nos necat et morimur, quam sit ferus agnitus hostis

      Sunt et in occulto vulnera facta loco.

Ille oculos in se vertit torquetque medullas;

30

      Nescitur tanti prima ruina mali.

Non loca, non tempus possunt removere furorem:

      Verus amor nulla conditione perit.

Longa dies rigidos potuit lenire leones,

      Longa dies molli saxa liquore terit,

35

At non longa dies misero succurrit amanti:

      In nostro semper pectore vivit Amor.

Aetatis licet octo meae sint lustra ruentis

      Obnubatque meas aspera barba genas,

Concutit ille tamen diro mea pectora telo,

40

      Maior et insurgit pectore flamma meo.

Me duo devincunt oculi, qui sydera vincunt

      Et par cum Phoebi lumine lumen habent.

Iis ego non horam possum sperare quietem,

      Iis mea libertas vendita tota fuit.

45

Fulvia me duro retinet sub Amore merentem;

      Non sinit alterius, non sinit esse mei.

Me solum illius radii consumere possunt

      Et somnum fessis rumpere luminibus.

Fulvia post Manes, dederint modo fata, placebit:

50

      Divinum in tenebris haec mihi lumen erit.

 

20. alloquitur Guidarellum, equitem Ravennatem,
ne miretur eum tam faciles Musas habere
quodque semper Amore teneatur;
asserit Fulviam istud utrumque facere

Quod mihi tam faciles veniant in carmina Musae,

      Quod nostro numquam pectore cesset Amor,

Miraris, Guidarelle, mei pars maxima cordis;

      Desine mirari: Fulvia utrumque facit.

5

Haec mihi conciliat Phoebum doctusque sorores:

      Veh misero! causa est cur ego semper amem.

Non solis nobis datus est Amor, omnia vincit

      Numina, non soli pulchra placent homini.

Hoc ego perpetuo crucior malesanus amore,

10

      Ne nimium superis sit mea grata Venus.

Humanum variant genus aspera fata, nec ulli

      Cras se victurum dicere posse datur.

Mortales brevis hora rapit, nec tempora possunt

      Nec fera sydereis fata nocere choris.

15

Quid mirare, meum vexat si foemina pectus?

      Infelix quid si semper Amore premar?

Amphitryoniades, proles fortissima, qui se

      Opposuit monstris, victus Amore fuit.

Caesarie hic puerum insignem formaque decorum

20

      Dilexit, patrio munere fovit Hylam.

Hic puer excipiens quicquid manabat ab ore

      Alcidae, toto clarus in orbe fuit.

Extaret medio Phoebus licet altus Olympo.

      Hic puer Herculeo iunctus erat lateri.

25

Hunc illi comitem surgens Aurora tenebat,

      Hunc illi comitem Phoebus et occiduus.

Cum bis cantantes passerculae ad alta ruebant

      Tecta, quibus matres concinuere suae,

Hoc sine non poterat puero Tirynthius esse:

30

      Tam fuit Herculeo pectore fixus Hylas.

Saepe illum gestare arcum clavamque docebat

      Posset ut in fortes connumerare viros.

Aesonides Colchos sed cum properaret Iason

      Et comes heroum turba verenda foret,

35

Iis una intrepidus ditem properavit Iolcon,

      Quem tulit Alcmene filia Midatidis.

Est secum peramatus Hylas, conscendit in Argo

      Lecta cohors procerum; nat freta longa ratis.

Non haec Cyaneas tetigit ratis; evolat omne

40

      Illa fretum, ad Phasim navigat incolumis.

Evolat, ut vastum volucrum regina profundum:

      Sese firmarunt hac rate Cyaneae.

Iamque mare attigerant linquentes Pleiades axem,

      Agnus et inde novus coeperat esse satur.

45

Ver erat: heroum iam flos conscenderat Argo,

      Hellespontiacas illa secabat aquas.

Tertia lux aderat: miscebant aequora venti,

      Radebat pelagus nauta Propontiacum.

Cessarant venti in portu, iamque arva tenebant

50

      Cianeum heroes, pascua laeta bovum.

Descendunt timidi in littus, convivia circum

      Transtra parant, sternunt languida membra solo.

Commoda stibadiis palus hic per amoena iacebat,

      Cyperon pungens vellitur, hic butumon.

55

Flavus Hylas quaerebat aquas urnamque gerebat,

      Vt dominis potum traderet ille suis.

Alcidae Thelamon socius fuit: ambo sedebant

      Mensa una, ambobus gratus et unus erat;

Gratus Hylas, madidas qui dum pede conterit herbas,

60

      Invenit in viridi gramine fontis aquam.

Caeruleum hic surgit chelidonion atque adianton

      Et viret hic apium, gramen et omne tenax.

Stant mediis in aquis nymphae ducuntque choreas

      Et non mortali carmina voce canunt.

65

Nymphae non mites sed agrestia numina, nymphae

      Eunica et Mallis verque Nychia tuens.

Intendebat aquis urnam puer ipse capacem,

      Vrna erat et nitidis aurea mersa vadis,

Cum videre manus et candida brachia nymphae,

70

      Brachia quae poterant exuperare nives.

Accurrunt, rapiunt puerum merguntque sub undis:

      Effera tam subito pectora fixit Amor.

Totus Hylas in aquis ruit, ut delabitur astrum

      Ignitum coelo, quod mare sorbet aquis.

75

Aspirant venti: "date vela, insurgite remis",

      Typhis ait; socii sydera clara vocant.

Flebat Hylas; verbis nymphae solantur amicis

      Inque suo flentem continuere sinu.

"Siste puer lachrymas et mollibus utere nymphis:

80

      Nostra sub amplexu est vita salusque tuo".

Iratus furit Alcides, circumdat et omne

      Littus et arma gerit sanguinolenta manu.

Clamat Hylam quantum guttur diffundere vocem

      Permittit, puer est saepe vocatus Hylas.

85

Saepe vocatur Hylas, clamoribus intonat aether:

      Respondit tenui voce petitus Hylas.

Hac voce Alcides stupet inscius et fluat unde

      Cogitat: unda vetat noscere vocis iter.

Quo petat attonitus nescit, nemora invia lustrat,

90

      Per duros sentes commovet ille gradus.

Vt leo quem movit summo de vertice montis

      Rupibus amissa matre gemens hinulus,

Sic montes vallesque petit Tirynthius heros,

      Sic penetrat sylvas, sic nemus omne terit.

95

O miseri, o tristes, o duro sydere nati,

      Aliger assiduo quos premit igne deus!

Quae loca, quos montes, quae non spelaea ferarum

      Circuit Alcmenae maxima progenies?

Non comites subeunt cordi, non fortis Iason:

100

      Est solus tristi mente retentus Hylas.

Velatae antemnae, remis stat Graia iuventus;

      "Alcide" e summa navita puppe vocat.

Immemor ille sui graditur quo ducit Erinis:

      Tota furit toto pectore saeva Venus.

105

Dulcis Hylas inter nymphas colludit amantes,

      Foelices inter ludit et ille choros.

Amphitryoniadem profugum putat ipsa iuventus

      Velaque dat ventis, puppis et icta volat.

Ille pedes Colchos lachrymans oculosque retortos

110

      Tendit et innumera voce poposcit Hylam.

Quid mirum, Alcides tenero cum cessit amori,

      Si mea sunt saevis subdita colla iugis?

Hic pueri exarsit facili vexatus amore,

      Improbior nostro pectore flamma viget.

115

Non sum ego servitio, non turpi obnoxius igni,

      De nihilo non est lauta Minerva mihi.

Fulvia me miserum nitidis consumit ocellis,

      Ipse quibus, cum vult, numina torquet Amor.

Ludere cum pueris facile est, retinere puellas

120

      Hoc est Herculeum vincere posse robur.

Forma tumet, nitidae stat iuncta superbia formae,

      Foemineum varium est et sine iure genus.

 

25. scribit ad dominum Franciscum Siccum Arragonium,
equitem magnificum, de ingratitudine patriae in eum

Iam tumefacta volant pluviis mea lintea ventis,

      Vt miseram frangant in fera saxa ratem,

Laedave, quae possint aliquam praebere salutem,

      Ostendit nido sydera nulla suo.

5

Omnia sunt madidis circumdata lumina nimbis,

      Exitiumque meum numina cuncta volunt.

Haec ego cum videam, votis quid numina tento?

      Manat ab irato nostra ruina Iove.

Quid laceram scopulis conor detrudere puppim?

10

      Expedit imbriferis me dare vela Notis.

Non ego sum tanti superas qui vertere mentes,

      Fortunae valeam qui retinere rotam.

Quid mea fata moror? coeli fera sydera poscunt

      Vt patria caream destituarque mea,

15

Exul in ignota tumuler vel vexer arena,

      Ossa et inhumanis sint mea fracta feris.

Effugiam ingrati temeraria murmura vulgi

      Exiliumque meum dedecus urbis erit.

Cognita cum fuerit, superat quae sydera, virtus

20

      Et cui non possunt fata nocere diu,

In patriam cadet omne scelus, nec dicar ab ullo

      Tam miseri exilii conscius esse mei;

Et mea si quis erit statuet qui iura tueri,

      Hoc patrocinio non erit ille reus.

25

Estne novus furor hic patriae deperdere civem?

      Non ita me divi pignora mater amat.

Prodessem ut patriae studio mea tempora trivi

      Et data sunt patriae quae periere bona,

Et natale solum miseri nil curat alumni:

30

      Hei mihi sunt sterili semina missa solo!

Si parvis maiora licet componere rebus,

      Est mea sors magnis aequiparanda viris.

Celsa triumphalis posuit qui moenia Romae,

      Milite confossus decidit ille rudi.

35

Qui Veios multa furibundos caede subegit,

      Ipse peculator pulsus ab Vrbe fuit.

Qui Tyrio patriae morientia moenia bello

      Servavit, parvo contegit ossa solo.

Huius ego immeriti referam quid vincula fratris,

40

      Qui bello Anthioci debilitavit opes?

Ille Numantinum domuit qui Marte furorem

      Non necis ultorem sensit adesse suae.

Qui domuit plebi tribuentem iugera Gracchum,

      Inter Pergameos occidit ille Lares,

45

Et tantae extinguens incendia maxima flammae,

      Publius in Sicula Lentulus urbe perit.

Improba qui Maelii turbavit vota furentis,

      Servilius patrio est iussus abire solo.

Qui Latii populos foedavit Marte cruento,

50

      Hannibal, e Tyria, ne cadat, urbe fugit.

Fatidica divum numero qui voce locatus

      Percussus saxo est saepeque fusus humo.

Thesea, quo nimium viguerunt principe Athenae,

      Iusserunt parva fata subire Tyro.

55

Illum ego non memorem, quem doctum dixit Apollo,

      Qui sanctas leges, qui pia iura tulit?

Attica consilio cuius si freta fuisset

      Aeterno imperio terra potita foret.

Et qui Persarum tot millia tradidit Orco

60

      Extinctus foedo est carcere Milciades.

Qui Xersem ad Persas cymba migrare coegit

      Taurino ante hostem sanguine potus obit.

Iustus Aristides nimia probitate fugatur

      Et secum patriae iura fidemque trahit.

65

Alcanori portum patriae qui tradidit urbis,

      Haud potuit mortem hic effugere ingenio.

Tityrus, ingratae quamvis sua traderet urbi

      Munera, non potuit pellere ventre famem:

Formosae at postquam dulces Amaryllidis umbras

70

      Attigit, ille satur venit ad arma virum.

Sunt etiam vates heroes inter habendi:

      Est aliquid sacrum quod tueatur opus.

Si mea puppis erit vento deducta sereno,

      Anchora fundabit si mihi firma ratem,

75

Perpetuum nostro carmen manabit ab ore:

      Tu mihi Moecenas, tu mihi Caesar eris.

Tunc monumenta dabo, quae non fera tempora carpent,

      Et fiam patriae fama secunda meae.

Quid queror, o, demens? Virtutis gloria rebus

80

      Noscitur adversis et magis illa nitet.

Si non vexassent rabidi mea lintea venti,

      Ingenium nullus nosset in orbe meum;

Non mea magnanimo placuisset fistula Bembo,

      Aeternum cuius nomen amore feram.

85

Haec mala, quae patior, nostrae spes una salutis

      Sicce tibi aeternum nomen in orbe dabunt:

Namque giganteo referam tua gesta triumpho,

      Fiet et aethereo par tua fama Iovi;

Et si tanto operi tempus nec fata nocebunt,

90

      Non nisi te lecto fama perennis erit.

 

33. ad Philean Roverellam, archiepiscopum Ravennae,
cui auguratur pontificatum

Philea, quem sacra suum Capitolia regem,

      Martia Pontificem quem sibi Roma cupit,

Cuius in immensum tollunt se robora coelum,

      Robora syderei maxima fama Iovis,

5

Auguror en veniet cum tu, fidissime rerum,

      Dicere custos Vrbis et esse pater;

Auguror en veniet cum tu, mitissime praesul,

      Totius Latii pastor et orbis eris.

Non hoc fata volunt extendi tempus in aevum;

10

      Tot bona sunt longa non retinenda die.

Scandere tunc superas auras tua robora cernam,

      Pastus et hoc dulci robore mundus erit.

Haec primum genus humanum pavere sub antris,

      Saucia cum nundum vomere terra foret.

15

Iuppiter hac viridi cinxit sua tempora fronde:

      Naturae est vere Iuppiter ipse pater.

Glans aluit veteres, hac arbore saecla fuerunt

      Aurea, pacem homines hac coluere dape.

Nullum crimen erat genialis ab arbore glandis,

20

      Insidiae nullae, nullus in orbe labor.

Sponte cibum tellus, potum praebebat et unda,

      Quam minimo fuerat munere quisque satur.

Quisque suo contentus erat quo viveret agro;

      Sulcarat nundum navis onusta fretum,

25

Lintea nec Zephyrus tumefecerat ulla nec Eurus,

      Turbarant nundum flamina dira Iovem.

Non mercator opes, non fulvum advexerat aurum,

      Nec fuit in rubro bacca reperta mari.

Non bellum, non ensis erat, pax sola per orbem

30

      Et tranquilla quies, dulcis et ardor erat.

Tergemino fueris cum tu diademate cinctus,

      Te pastore, pius tunc volet esse Deus;

Illice mella cadent, decurrent flumina lactis;

      Hos Astraea Lares tunc habitare volet.

35

Tunc ego grandiloquo referam tua gesta cothurno,

      Aeternumque meo carmine robur erit.

Interea nostros fas est cantemus amores,

      Detentus quali simque ego servitio.

 

36. ad magnificum equitem dominum
Franciscum Arragonium, cui se plurimum commendat

Currimus huc tandem, nostrae spes maxima vitae;

      Tu mihi praesidium, tu mihi certa salus.

Heu, cecidere meae felicia vela carinae,

      Traxit in adversas haec ferus Auster aquas.

5

Contremit irati pelagi mea puppis in undis;

      Deficiunt remi, deficiunt animi.

Ipse licet pulsem summi pede regna Tonantis,

      Clausa mihi sine te regna Tonantis erunt.

Te sydus clarum infelix ego navita posco,

10

      Certa magis nescit quae petat astra ratis.

Omnia sunt infesta meae coelestia cymbae

      Numina, me iactant in fera saxa Noti.

Pollucem fracto videam vel Castora malo:

      Ducantur placidis lintea syderibus.

15

Auxilium miseris et opem praebere deorum est;

      In te numen habes: utere more dei.

Cum venti posuere, ferus nec saevit in undis

      Neptunus, quis erit qui Iovis optet opem?

Cum freta saeva tument, cum surgunt aethere nimbi,

20

      Tunc opus est votis, tunc opus auxilio.

Me fera iactat hyems, diris iam mergor ab undis,

      Auxilium misero deprecor; affer opem,

Vince meam sortem, rabidum compesce furorem:

      Aeolus imperium praestitit omne tibi.

25

Dura licet misero dederint mihi fila sorores,

      Vince tamen vitae stamina dura meae.

Omnia cum fuerint nostrae contraria menti

      Sydera, si vinces gloria maior erit.

Alcidae est aliquid nodosam evellere clavam

30

      Deque manu summi fulmina posse Iovis.

Naufragio liceat certam praebere salutem,

      E scopulis laceram trudere velle ratem.

 

38. bellum a Noricis Venetis illatum narrat:
Ioannem Burgium commendat, qui pedites selegit

Barbara turba furit Venetumque miserrima bello

      Imperium rigido dilaniare cupit.

Quid faciat sana secernit mente Senatus,

      Omnia consilio discutit ille gravi.

5

Eligitur rerum Venetum cui summa potestas:

      Burgius, eloquio clarus et ingenio.

Aera capit cursuque cito petit ille Ravennam;

      Hic peditum turbam Marte favente facit.

Non alit hos Renus, non hos binominis Istri

10

      Arva, sed Aemiliae protulit ora viae.

Indulgent vino non ii sed Marte cruento

      Oppositum est quicquid sub sua iura trahunt.

Cognati retinent primordia nominis et se

      Noscunt Romano sanguine habere genus.

15

Ante oculos Marius multo spectabilis auro

      Astat et insigni stemmate ad arma vocat.

Ostentat dederit quantam tibi, Teutone, cladem,

      Flumina quaeve tuo tincta cruore cadant.

Fulminat hic multa clarus virtute Robertus,

20

      Excelsum cuius nomen ad astra volat.

Hoc solo vires assumit nomine miles,

      Hostibus hoc solo nomine tela cadunt.

Talia credendum est de se monumenta daturum,

      Qualia nec prisci contribuistis avi;

25

Milite tam forti certa est victoria, tanti

      Est ducis insigni nomine certus honos.

Suffragio Venetum dux est electus ad arma,

      Ingenio Burgi miles ad arma venit.

Quicquid praeclarum vel dignum nomine fiet,

30

      Burgius huius erit non quota causa meus.

 

42. ad Pyrrhum Donatum amori nullum esse remedium,
nisi uti pacientia

Conquereris nimio quod sis vexatus amore,

      Quod nequeas uno vivere pace die,

Daelia quod totam videat te saeva per urbem

      Currere, ut algentes qui canis horret aquas;

5

Te dira exustum flamma victumque catenis

      Cernat et haec misero non tibi tradat opem.

Desine iam vanas effundere, Pyrrhe, querelas:

      Est Amor irato surdior ipse freto.

Ille magis saevit media cum morte teneri

10

      Nos videt; heu, nullo flectitur obsequio.

Quo magis asper Amor miseros nos torquet amantes,

      Tanto maiores ventilat ille faces.

Blandiciis trahit in flammas, nos urit amantes,

      Implicat et visco pectora nostra suo.

15

Aucupio capiuntur aves, capiuntur amantes,

      Aucupio in saevos ducimur, heu, laqueos.

Crede mihi, non est tutum se credere amori:

      Semper in extrema sorte tenetur amans.

Quisquis amore tenetur eat semotus ab omni

20

      Munere naturae, se nihil esse putet.

Lex datur haec illis, vexat quos igne Cupido:

      Sint ut ab humana conditione procul.

Morte iacent vivi in media; torquemur ab omni

      Supplicio, nec amor sed furor excruciat.

25

Haerbarum inventor Phoebus medicaeque repertor

      Artis et horrendas doctus adire feras,

Heu, nunquam vellet sprevisse Cupidinis arcum:

      Sensit ab adducto spicula missa bove.

Sensit Amyclaeae combustus amore puellae

30

      In magnos possint quam fera tela deos.

O quotiens dixit: "certe mea dura sagitta,

      Est tamen aligeri durior illa dei.

Ille quidem fixit mea pectora, nec datur ulla

      Sanare immensum, veh, mihi vulnus ope.

35

Me miserum! sprevi qui saeva Cupidinis arma;

      Me miserum! Daphnes uror amore gravi.

Me fugit illa tamen, nostros nec curat amores,

      Me sinit in mediis ignibus illa mori.

Nympha mane, ne sperne tuum crudelis amantem:

40

      Non hostis sed amans te, mea nympha, sequor.

Quem fugias nescis, spernas quae gaudia nescis,

      Nec quem conaris perdere posse deum.

Aspera, si scires certe moderatior esses,

      Vtile narrares ipsa fuisse piam.

45

Non de plebe deus, sed sum qui lumina mundo,

      Heu, tribuo et quo nil pulchrius orbis habet;

Haerba nec est oculis quae non sit cognita nostris;

      Sanantur nostra vulnera cuncta manu.

Infelix moeror, non sunt mea pectora telo

50

      Icta gravi? nostra nec relevamur ope.

Nympha mane, caveas laedant ne candida sentes

      Crura tibi, ne sim causa doloris ego.

Colla nives et labra rosas, tua lumina vincunt

      Sydera, me cruciant quae tua membra latent".

55

Illa fugit sequiturque deus non passibus aequis,

      Iamque manu apprehendit, sed tamen illa fugit.

Et petit illa deos et opem dent numina poscit,

      In manibus Phoebi laurus et illa viret.

Phoebus in amplexu truncum tenet, oscula ligno

60

      Figit adhuc tremulo, lachrymulaeque cadunt,

Et fatur lachrymans: "quoniam mea non potes esse

      Vxor, eris capiti digna corona meo",

Carpit et e viridi trepidantes arbore frondes

      Et pharetram et cytharam cingit et ille comam.

65

Nos decet insanos igitur sufferre dolores,

      Nulla datur tanto cum medicina malo.

Saucius indomiti quicumque Cupidinis arcu est,

      Quod iubet asper Amor cogitur ille pati.

Nemo ab Amore datur liber nec tutus abire

70

      Inde potest; volucres vincit Amor Zephyros.

Perfer et obdura, tu laenibus utere verbis,

      Exorant faciles laenia verba deos.

 

43. epithalamium illustrium Elisae Gonzagae
et Guidi Vrbini Ducis inclyti

Iam Latii resonant montes, iam carmine valles:

      Iungenda est Guido dulcis Elisa suo.

Phoebe, move tua plectra, petit Thetis altera nostrum

      Dulcis opus, sacram concute, Phoebe, lyram.

5

Nunc sese e medio petulans Elegia Cythero

      Suscitet, alterno currat et illa pede.

En numen demissa Venus, demissa decorum,

      Hac dici nympha gestit in orbe minor.

Ipsa manu sponsam ducit, nec tangere limen

10

      Permittit patrium, servet ut illa decus.

Clara domus, clarus pater et Gonzaga per orbem

      Progenies fulget, sydus ut axe novum.

Aurea dat Iuno sua munera - Iuno maritis

      Praesidet alma thoris, lucis et omen habet -,

15

Sese promittit sponso sponsaeque daturam

      Pignora, quae poterunt dicier esse Iovis.

Mars hastam quatit ipse ferox, iungitque marito

      Vxorem, ceston solvit et alma Venus.

Dat crumeram Pallas, viridem dat Flora corollam,

20

      Verbena et vario gramine sponsa viret.

Fescennii cantant pueri; discedite cuncti,

      Arte quibus magica posse nocere datur.

Flammea iam capiti rubeant, purisque lavetur

      Fontibus, ut sponso sponsa si aequa suo.

25

Adsit et hic Genius, rerum cui summa potestas,

      Cui data sunt vitae iura tenenda manu.

Tangat aquas ignemque simul, foecunda vocetur

      Sponsa, ferant pueri quinque sub astra faces.

Este procul lites, procul hinc discordia sese

30

      Amoveat, procul hinc improba fama ruat.

Vngite vos famulae postes fusumque columque

      Ferte simul: castas casta Minerva decet.

Huc Hymenaee pater, coetu comitante Latino,

      Huc pete, purpureis cinge caput rosulis.

35

Iam suavem spargat tibi mollis amaracus umbram,

      Lutheus et soccus cingat utrumque pedem.

Haec est alma dies niveo signanda lapillo:

      Excitus suavi carmina voce canas.

Sparge solum pedibus, quatiat manus inclyta taedam,

40

      Alite sit virgo nupta pudica bono.

Idalium quae diva colit Cyprumque Paphumque,

      Est minor a Phrygio iudice visa Venus.

Dulcis Elisa nitet, veluti cum ramulus aut flos

      Myrteus a nymphis est madefactus aqua:

45

Quem Dryades tondent, variant quem mille figuris,

      Quem solatiolum culta Diana tenet.

Felix sponse: bonus deus affluit et bona Parcae

      Fila tibi nerunt, non soluenda deis.

En videas quali iungaris, Guide, puellae,

50

      Guide, nitor coeli conspicuumque decus.

Est oriens Aurora tuum subitura cubile:

      Tu non mortali iunctus eris lateri.

Non non mortali est haec virgo sanguine creta,

      Nonque decem menses haec peperere bona:

55

Splendet enim in terris, ut ver, cum destitit imber,

      Iunctaque sincerae est forma pudiciciae.

O pulchra, o virgo, nimium placabilis, ingens

      Ornamentum orbis, gloria, pompa, nitor,

Quam bissena suum comitantur sydera solem,

60

      In sociam Charites quam voluere deae,

Aspice te quanto iunxit fortuna marito:

      Hoc nihil in terris clarius esse potest.

Thessala non talem viderunt Pellea Tempe,

      Cum Thetis Aemonias acceleravit aquas.

65

Pendeat ex humeris chelis aurea, pendeat arcus

      Et pharetra ex humeris aurea: Phoebus erit.

Splendeat a tergo, volet aurea penna nitenti:

      Alter erit Veneris filius, alter Amor.

Adde quod in niveo viget inclyta pectore virtus,

70

      Cui non longa dies nec fera fata nocent.

Praetereo excelsi monumenta decora parentis,

      Itala cui tellus subdita tota fuit;

Miliciae palmam cui Mars dedit, omnia forti

      Vincere posse manu, vincere consilio.

75

Sed patria virtute parum iuvat ire sub astra:

      Clarior est propria gloria parta manu.

Quanta sit in patruum reverentia, quanta voluptas

      Noscitur: haud quicquam est quo sine discutiat.

Illa cadit numquam, numquam cadit illa iuventus,

80

      Sectatur iusti quae monumenta senis.

O felix nimium, Octavi dum principis aetas

      Suggeret imperio tam bona iura tuo.

Felix Guide, tua talis dum vivet in aula

      Princeps, dum monitis illius aequus eris.

85

Carior est auro virtuti iuncta senectus;

      Tempore qui longo floruit ille sapit.

Viribus haud unquam superassent Pergama Grai,

      Audisset si non Graia iuventa senes.

I nunc, Guide, tuae lateri te iunge maritae:

90

      Vitis ut adsitis iungitur arboribus,

Vt teretes hedera nigra nectuntur et ulmi,

      Sic tua sint collo brachia nexa suo.

Gignite et adsimiles vobis, quorum ampla per orbem

      Fama volet, patrios quae superet titulos.

95

"Io io Hymenaee" canant iuvenesque senesque,

      Turba puellarum "io Hymenaee" canant.

 

45. ad clarissimum equitem Darium Tibertum,
patricium Cesenatem, poetam doctissimum

Ordiar unde tuum, Dari, super aethera nomen

      Tollere? quae nostrum Musa fovebit opus?

Me miserum liquit doctarum turba sororum,

      Mi negat auratam pulcher Apollo lyram.

5

Circum te cantus, circum te culta choreas,

      Circum te plausus turba novena facit.

Vndosum mea cymba tremit conscendere pontum:

      Quam durum est parva lintre secare fretum!

Ille potest tuta qui se statione tenere

10

      Dignus naufragio est si petit ille mare;

Parva timet volucris proprium quae linquere nidum

      Et volat hinc casu digna perire suo est.

Icarus, aethereas ausus volitare per auras,

      Ipse suo infelix nomine signat aquas.

15

Hectora qui falsis voluit tentare sub armis

      Hectoreae sensit quam potuere manus.

Troilus, ah nimium dispar, congressus Achilli,

      Dira ab inaequali funera Marte tulit.

Olim Calliope, coetu comitata sororum,

20

      Aethereo doctos movit in axe sonos.

Numina laetantur dulci modulamine, dulci

      Laetantur cantu sydera summa trahi.

In medio Paean stupet agmine, convocat omnis

      Ardalidas, subito mandat ut ima petant

25

Et doceant genus humanum quo sidera cantu

      Celsa rotent, quales dentur ab axe soni.

Linquunt astra deae, Parnasia culmina tangunt:

      Arguta resonat collis uterque lyra.

Vndique concurrit tellus vicina, sonoro

30

      Audito cantu, vernat amoenus ager.

Floret Hyampeum redolenti germine, floret

      Tithorea et variis Cyrrha rubet rosulis.

Celsa Cytheronis fervent iuga carmine montis,

      Turba puellares ducit honesta choros.

35

Incipiunt cantare homines et Linus et Orpheus:

      Maeonium resonat carmen utrumque nemus.

Docta cothurnati petit astra Thalia Maronis,

      Tangit et aeternos arma virumque deos;

Ipseque, littorea redimitus tempora myrto,

40

      Immiti absumptus morte Tibullus amat.

Vsque adeo cantare iuvat, versare choreas,

      Vsque adeo tristi morte perire iuvat,

Vt genus humanum oblitum potuque ciboque

      Tristia maluerit fata subire iocis.

45

Nam postquam ad superos axes se turba recepit,

      Turba solent vates qua super astra vehi,

Mortales periere fame, dulcedine capti

      Pieridum cantus Pieridumque soni.

Non illos Cereris, non illos cura Lyaei,

50

      Non movet a cantu dulcis et alta quies.

Assistunt mitique cadunt modulamine nec se,

      Sint licet in media morte, levant modulis.

Ii casus tetigere deos, tetigere labores,

      Humanumque genus movit ab axe Iovem.

55

Forma hominis subito querulae fit imago cicadae,

      Quae canit et vitae est immemor usque suae.

Tu vero nostri splendor tu maxima saecli

      Gloria, cui Phoebus Pieridesque favent,

Solus ab excelso deductum carmen Olympo

60

      Ipse tenes: nobis rauca Minerva datur.

Vnus ego, ex illis quorum attenuata querelis

      Forma fuit cantu, sub nova fata trahor;

Nec mea Permessi tetigerunt labra liquores,

      Pegaseum nectar nec mea Musa sapit,

65

Vt valeam doctos inter numerarier illos,

      Virginea quorum tempora fronde micant.

Tu, cui pacato coelestia numina vultu

      Arrident, doctos pone, poeta, modos.

Ipse ego, crudeli nimium subiectus Amori,

70

      Cogor inaequali vulnera ferre pede.

Per varios casus, per iniquae fulmina sortis,

      Territa nostra canit Musa suas lachrymas.

 

52. ad illustrissimum Principem Federicum,
Mantuae Marchionem, pro salute eius instaurata

Ardebat Fortuna potens te reddere coelo,

      Vt semel humanum laederet illa genus.

Festinabat Atlas humeris sibi ponere tale

      Pondus, eras capiti sarcina chara suo;

5

Iamque fere Lachesis dederat tua fila sorori,

      Iamque suum flebat patria moesta patrem.

Talis erat facies urbis, mitissime Princeps,

      Qualis Thebarum, cum caperentur, erat.

Attoniti mussant patres, gemit ipse Senatus

10

      Et lachrymae matrum pectus et ora rigant.

Stant nati sine mente tui, nec reddere possunt

      Verba tibi: tantus comprimit ora dolor.

Fiunt vota Deo, pia numina quisque precatur,

      Dantur thura focis, victima caesa cadit.

15

Ipse Deus, summa cum nos spectaret ab arce,

      Annuit iis precibus ferre salutis opem.

Auxilium tibi praesto dedit, dedit ille salutem,

      Te patrem patriae reddidit ille tuae;

Et si iam coeli dignum te sciret honore,

20

      Noluit invito te tamen orbe mori.

Est etiam superis humani cura laboris,

      Flectunturque aliqua numina summa prece.

In tanto si te rapuissent fata tumultu,

      Quo rueret Latium cernere tempus erat.

 

53. orat Fulviam ut se totam ei manifestet,
celet tantum papillas, cum candore pectoris illius
consumetur; asserit se interimere ut illi complaceat

Fulvia bella nimis, nimium mihi candida, vincis

      Quae lac vel lilium purpureamque rosam,

Quam nitidum nec vincit ebur quod mittitur Indis,

      Quae superant aurum, pande, puella, comas.

5

Stellatos oculos, cedunt quis lumina solis,

      Quae vincunt hebenum, pande, supercilia.

Pande, puella, genas perfusas murice rubro,

      Dulcia labra mihi porrige, corralia,

Daque columbatim mihi basia, da mihi centum,

10

      Dein centum, cedent Attica mella quibus;

Et bene productum ex humeris mihi candida collum

      Pande, puella, tuum: me sine pace frui.

Vix exurgentes e pectore conde papillas,

      Quae nimium dulci lacte modo redolent.

15

Candore et luxu nivei me pectoris esse

      Cogis in extremo limite, dira, necis.

Iste tuus sinus expansus mihi spirat amomum;

      Ex te proveniunt undique deliciae.

Quid sugis vivum e venis mihi, saeva, liquorem?

20

      Haec tua mi misero basia cor penetrant.

Improba, non cernis nimio quod aduror ab igni?

      Me miserum media sic nece destituis?

Sic nece destituis manifesta? nec pudet illum

      Spernere, cui proprio es corpore chara magis?

25

Vt contenta meo sis funere, pectore condam

      Hunc gladium et voti sic modo compos eris.

Me voluere tibi fata inservire; necesse est

      Illa sequi; moriar: tu mihi finis eris.

Nosco equidem, cernes cum tu mea funera, dices:

30

      "Hic tam crudeli non nece dignus erat".

Sed frustra miserata meam tunc, perfida, mortem

      Heu fueris, sero laenis et esse voles.

 

56. ad dominum Darium Tibertum, equitem dignissimum,
patricium Cesenatem poetamque facundissimum

Docta Philetaeis ludat redimita corymbis

      Et canat aethereos nunc Elegia modos.

Cingite virginea flaventia tempora lauro,

      Spargite, Pierides, per iuga summa rosas.

5

Thus, myrrham et costum, redolentia cinnama templis

      Liliaque et flores casta Minerva ferat.

Rideat et cantus Parnasus ad aethera tollat,

      Rideat arguta collis uterque lyra.

Ornentur postes auro nitidoque elephanto

10

      Exhilaretque suum lumen uterque polus.

Tange chelym: novus ingreditur tua templa sacerdos;

      Tange chelym, vireant et tibi, Phoebe, comae.

Phoebe, comae vireant tibi: iam nova fama per orbem

      Crescit et Aonidum fertur ad astra decus.

15

Celsa Terapnaeae lustrentur templa Diones,

      Nec puer Assyrio dulcis odore vacet.

Isthmia nunc celebri Venus est cantata cothurno,

      Tyrthaeaque lyra floret in orbe Sapis.

Smyrna suum vatem, nec iactet Thusca Maronem

20

      Mantua, Vergilio Mantua clara suo.

Desinat excelso cataphractum extollere cantu

      Et canere altisona cesset uterque tuba;

Semine quo surgat Titan nec cantet Aratus,

      Quave suos radios luce Diana tegat:

25

Darius aeterno fera proelia, sydera versu

      Cantat et aligeri tela cruenta dei.

Ipse repertorem cytharae sermonibus aequat,

      Nimirum huic pendens ungula cuncta dedit.

Virgineum hic Helicona quatit doctasque sorores

30

      Convocat ad cantus sydereamque tubam,

Cogit et e sacra Phoebum descendere Cyrrha,

      Bacchum Nisaeo cogit abire iugo.

Tanta illi est probitas, tanta illi copia fandi,

      Graecia quos iactat vincat ut ille viros.

35

Munichiae florent arces, nunc floret Apollo,

      Nunc hedera et myrto lingua Latina vires.

Largius exuberant amnes rosulisque nitentes

      Decurrunt valles, nunc viret omnis ager.

Thespiadum tauri circum ipsa altaria centum

40

      Mactentur, summo victima danda Iovi est.

Victima danda Iovi est, talem sortita poetam

      Cum sit Calliope Calliopesque chorus.

Iuppiter ipse deus Musis favet, omnia Musis

      Debent: aeternum est quicquid ab ore vomunt.

45

Non ille aetherei dictus rex esset Olympi

      Centimanumque Gigem contemerasse manu,

Contemerasse manu saevum per inane Typhoea

      Atque hunc Nisaeis imposuisse iugis,

Castalidum ni docta cohors, ni magnus Apollo

50

      Aeternis canerent gesta deum modulis.

Gaudet in Elysiis campis turbamque choreis

      Exercet vatum gloria nostra, Maro;

Et laetus decantat "io" plausuque poetas

      Ortatur, vati dent pia verba novo.

55

Exultant umbrae per inania Tartara priscae

      Conventusque trahunt Ditis et umbra nitet.

Ditis et umbra nitet: Pluton trahit ipse choreas;

      Ipsae etiam Manes fata quieta tenent.

Ascraeus Siculusque senex, qui ditat agrestes,

60

      Dulciculis implet Tartara nigra sonis.

Turpia Laedaeae cecinit qui furta puellae,

      Personat aurata dulcia verba chely.

Calcidico volucres qui versu pinxit amores

      Te Latia, Dari, nunc canit usque lyra.

65

Miratur Sophron, te solum docta Corinna

      Miratur; parva te modulamur ope.

Mirantur nymphae et Dryades Faunique salaces

      Mirantur Satyri teque tuamque tubam.

Tu canis aeternum carmen, tibi Cynthius illud

70

      Temperat et doctis te docet articulis.

Tu decus es vatum, Romani fama decoris,

      Tecum Ithaci floret lingua diserta ducis,

Tullius et, Latiae facunda maxima linguae,

      Nescio quid clarum concinit ore tuo.

75

Facundusque color Fabii tibi manat ab ore,

      Tu quodcumque canis, dicitur arte tibi.

At dederint cum tanta tibi monumenta sorores,

      Dispensant fusis quae bona nostra suis,

Fac teneas memori Marci sub pectore nomen

80

      Et mihi Pieridum numina concilies.

 

58. ad Ioannem Aldroandinum,
comitem et patricium Ravennatem,
ortatur ut patris mortem pacienter ferat

Parce tuis oculis, Ioannes, parce parentem

      Flere tuum: mors est finis honesta malis.

Sat vixit genitor, fuit hic insignis equestri

      Ordine, sat clarum gessit in orbe decus.

5

Illos flere decet, quorum sunt omnia fato

      Extincta et rapuit quos sine honore dies.

Quo vivat genitor tuus extant alta decoris

      Praeconia et famae gloria vera nitet.

Te genuit, qui, si dederint modo fata, parente

10

      Non minor at claro nomine maior eris.

Illustris soror est, peperit quae candida solem

      Aethereum, summos qui superavit avos,

Qui Malatestaeum tollet super aethera nomen,

      Imperii metas qui sine fine volet.

15

Auguror et vatum si quid praeconia veri,

      Si quid habent certi, numina si qua favent,

Eveniet, quoniam puero viget inclyta virtus:

      Pandulphus magno nomine clarus erit.

Crescit enim virtus annis surgentibus ipsa:

20

      Si viret in puero splendet et illa sene.

Sunt aliae quarum virtus viget alta sorores,

      Quae nulla poterunt conditione mori.

Has immortales virtus facit: omnia possunt

      Tempore consumi, stat tamen illa recens.

25

Multa tuum aeternum reddunt monumenta parentem:

      Vita proba et claro stemmate progenies.

Ne fle conspicuum patrem, qua vivit et alti

      Summa chori petiit, comprime lachrymulas.

Extinctum plausu Seres risuque sequuntur,

30

      Vxor cum natis carmina laeta canunt.

Hoc faciunt quoniam credunt hunc esse beatum

      Qui vitam hanc fato candidiore fugit.

Rursus et immodicis lachrymis flent, cum datur ulli

      Haec vita, est quoniam subdita tota malis.

35

Vita nihil, fugiunt anni, sunt undique morbi;

      Ille diu vixit qui sine labe perit.

Vti more velis Scythico, gratare parenti:

      Has liquit tenebras et meliora tenet.

Parce tuis lachrymis illi turbare quietem,

40

      Fac patris ossa tui molliter ut iaceant.