1. Epigramma in Phisicarpaga murem Caroli Aretini

Qui cineres parva queris condantur in urna:

      Accede et propius perlege facta mei.

Tris miseros natos nostri genuere parentes:

      Muscipule abreptus morsibus ille fuit

5

(Pro scelus!); ast alius laqueo deceptus et arte

      Dum tenui lardum stringere dente cupit;

Me, nimium facilem dum vectat rana per undas,

      Hydro fatifero territa, mersit aquis.

 

2. Epigramma Bracchii

Transivi intrepidus per mille pericula victor:

Non acies ferri, non vastis menia muris

Conatus tenuere meos. Domat omnia virtus.

 

3. In Nicolaum Picininum et Cerpellonem

Ite, truces anime, funestaque Tartara leto

Polluite et cunctas Erebi consumite penas!

 

4. Caroli Arretini elegia de morte Leonardi Aretini,
eloquentissimi oratoris

Nunc, sacre Muse, sanctos nunc solvite crines,

      Nunc grandes lacrime sancta per ora fluant.

Memnona et Aurora flevit, Iuturnaque Turnum,

      Eacide fato flevit et alma Thetis,

5

Ipsa Venus pulcro lacrimas impendit Adoni,

      Eneamque pium flevit et ipsa Venus,

Orphei Calliope doluit cum fluminis Hebri

      Eurydicem clamans volveret unda caput,

Iuppiter ipse pater, parent cui sidera mundi,

10

      Dicitur et nato condoluisse suo.

Nam Leonardus, erat vester qui ductor et arma

      Induit in campis vestraque signa tulit,

Nunc iacet (heu miserum!) feretro, nunc ille sepulcro

      Effertur, iam iam claudet et ossa lapis.

15

Ergo senes merent, iuvenes matresque virique

      Creditur et silvis ingemuisse feras;

Tum Phebus claros oculos avertit et ipse

      Opposuitque nives occuluitque faces.

Quid iuvat antiquos nunc evolvisse poetas

20

      Doctaque grecorum tot monumenta virum?

Quidve tuam prodest scripsisse, Fluentia, claram

      Historiam et mores percoluisse probos,

Cum sanctos etiam rapiant, mala numina, Parce

      Et data sit fatis omnibus atra dies?

25

Aspice Virgilium, Siculi qui carmine vatis

      Pastores docuit ruraque et, Ascra, tua;

Hic certe potuit divo concurrere Homero,

      Sit tamen hic natus, sit tamen ille pater.

Huius enim fictis incensa est carmine Dido,

30

      Huius at in veris membra perusta rogis.

Nec valuit Linum genitor defendere Apollo:

      Ivit et ad Manes ipse gemente lyra.

Hic movit cithara condenda in menia saxa

      Illiusque rapax unda retenta sono,

35

At neuter potuit sevam pervincere mortem,

      Neuter et invisas continuisse manus.

Invida, quid timidis producis secula cervis,

      Natura, et cornix secula tanta manet,

Cum genus humanum, potuit quod cernere causas

40

      Rerum, tum siqua sidera mente rotent,

Tam rapido vite decurrat tempora cursu

      Et cadat in medio sepius, ah!, spatio?

I nunc atque altum verbis compone cothurnum,

      Iratosque deos versaque regna cane:

45

Carminis ast auctor periit testudine tanti

      Armiger et damnat lumina falsa Iovis.

Sic vatum varia rapiuntur corpora morte,

      Natura, fato vique iubente simul.

Hic canibus rapidis laniandum corpus et artus

50

      Prebuit; huic mortem gaudia falsa ferunt.

Sic pereunt cuncti scriptores, carmina sive

      Ludant seu torquent tela dicata foro.

Historias scribis? Moreris, doctissime Livi.

      Scribis et Annales? tu moriere, Fabi.

55

Nec novisse iuvat mundi miracula: quare

      Occurrant rapidis sidera cuncta polis,

Curve suum Phebe totum flammaverit orbem,

      Proxima cur fratri cornua et ipsa gerat,

Cur spirent venti, cur Thetis et augeat undas,

60

      Intorta et sevo fulmina Marte cadant,

Quis celum volvat, que sint sua semina rebus,

      Seu terra, aut aer, sive sit ignis, aqua,

Seu vacuum est corpus, seu fine carentia cuncta,

      Materia aut potius iunctaque forma simul,

65

Labitur et vento cur celo stella, quid imber

      Decidat et quando Iuppiter ipse tonet

Quidve animus vigilet teneat cum corpora somnus

      Et quid seiuncto corpore liber agat;

Denique si noscas tenues quis iudicet umbras,

70

      Non tamen ad Manes est tibi septa via.

Sic miser ingeniis finis, labor irritus omnis:

      Omnes, ah miseri!, somnia et umbra sumus.

Immo manent vates fama per secula cuncta:

      Durat et orator, durat et historicus,

75

Vivet Aristoteles, vivet per tempora Plato,

      Vlla nec abstulerit tot monumenta dies.

Sed tua que iactas pereant miracula, Memphis,

      Imbribus aut annis, fulmine tacta cadant;

Sic Babylon cecidit, sic est nudata sepulcro

80

      Iam Caria et Crete Dedala tecta ruant;

At non divini tollet mors nomen Homeri,

      Vivet in eternum cuncta per ora Maro,

Eschylus et vivet, vivet tum carmen Orestis,

      Edippus vivet carmine cum tragico,

85

Gloria divini floret Ciceronis et acris

      Nunc Demostheneos fama per ora viget.

Si pueri gremio liquit cum corpore vocem

      Pindarus, at chartis spiritus ipse sonat,

Et modo nobiscum divos, modo Pythia laudat,

90

      Et modo victoris premia cantat equi.

Si legitur Naso, non sunt ea carmina nostra,

      Nostra sed illius vox perhibenda magis;

Delia si nostro, si Lesbia cantat in ore,

      Ore, Catulle, meo tuque, Tibulle, canis.

95

Sic loquitur mutus, vivunt sic mortua semper

      Corpora, ut arboribus sic revirescit honos;

Sic, Leonarde, tuum nomen celebrabitur annos

      Innumeros: obitu gloria maior erit!

Nec sua tam doctum spectarunt tempora Crispum:

100

      Nunc Crispum quantum tempora nostra probant!

Disputat in Latio per te sua dogmata Plato,

      Socratica et Latio mors miseranda venit;

Tu modo Aristotelis reddis monumenta Latinis,

      Vt patriam servent seque suamque domum;

105

Nec defit natus, nec, pignora cara, nepotes

      Et, siquid valeant, nec tibi divitie;

Corpore tum valido duxisti tempora vite,

      Moribus et sanctis vita severa fuit.

Es felix igitur! Sapiunt si dicta Solonis,

110

      In te fortune nulla relicta via est.

Ergo quid optamus, quid numina magna querelis

      Tundimus inque deos verba nefanda cadunt?

Vrbs Patavina sui celebravit funera Livi,

      At tibi nunc gemina fertur ab urbe decus:

115

Te Arretium signis, ornat Florentia signis,

      Hec tibi natura est, legibus hec patria.

Hec tibi promerito summos mandavit honores,

      Hec simul et denis bella gerenda viris,

Hec etiam, rerum Cosmus dum tractat habenas,

120

      Immunem fecit teque tuosque simul.

Tullius Arpinas Romanam protegit urbem,

      Florentina tuo consilio regitur;

Huius et historia est per te decursa, sed ipsum

      In medio cursu mors inimica rapit.

125

Hec tibi defuncto querit que premia reddat

      Visaque sunt nulla premia digna satis;

Ipsa tamen merito cingit tua tempora lauro:

      Convenit hec vati, convenit illa duci.

Gianoziusque simul doctus te in funere laudat

130

      Et capiti trepidis serta dedit manibus.

Si bene pro meritis celestia numina reddunt,

      Ibis ad Elysios nunc, Leonarde, viros

Occurretque tibi, redimitus tempora, Dantes,

      Qui canit infernas et super astra vias

135

Advenietque simul multa gravitate Petrarcha

      Boccaciusque simul Coluciusque simul;

His ducibus venies florent ubi gramine campi

      Augebisque pios, agmina docta, choros.

Nunc, Leonarde, vale tuque, o Florentia, gaude,

140

      Gaude, iterum tantis accumulata bonis!

Propter aquas positum fuit ante ‘Fluentia’ nomen,

      At nunc, quod flores, hoc tibi nomen inest.

Vrbs Romana suos misit tibi leta colonos;

      Felici auspicio menia iacta tua.

145

Suspiciunt omnes educta palatia celo

      Signaque marmoribus templaque sacra deum

Suspiciuntque domos armataque turribus altis

      Menia, tum saxis quam bene strata via est;

Despectant montes mediusque interfluit amnis

150

      Arnus, Pisano flumina danda mari;

Divitie ingentes, hominum vis magna frequentat,

      Ars bona non ulla est que tibi deficiat.

Hic patribus nati similes letusque parentum

      Os nati quisque spectat in ore suum;

155

Hic decus, hic Cosmus condit Laurentia templa

      Templaque sunt illi condita, Marce, tibi

(Qui genere est clarus, summa probitate verendus,

      Qui lumen patrie presidiumque bonis,

Qui favet ingeniis: faveant sibi numina semper

160

      Deprecor atque annis mollia fata suis);

Hic sculptura viget, priscus tum vivit Apelles

      Et statuas vivas ducit ab ere manus.

Hec iusta, hec sapiens, hec est moderata, nec altos

      Deicit hec animos, dum bene bella gerit;

165

Hec certe antiquas studiis miratur Athenas

      Graiaque gymnasiis dogmata cuncta legit;

Hec omnes laudant merito, mage sed mage laudant

      Quod ponis doctis premia tanta viris:

Nutrit honos artes, stimulos currentibus addit,

170

      Addit et igniculos gloria magna probis.

Philosophos igitur gignis, sanctosque poetas,

      Gignis et orantes, gignis et historicos,

Ergo omnes dicant meritam te et carmine laudent,

      Spes certe studiis una relicta bonis.

 

5. Ad Pontanum

Cur, Pontane, meos dulcis recludere fontes

      Exigis et teneros ludere versiculos?

Carmine formosam poscis laudare puellam

      Que superat Nymphas vincit et illa deas;

5

Divina est forma divino et carmine nobis

      Est opus ut laudes occupet illa suas.

Tunc mihi, tunc dentur tua carmina, docte Properti,

      Tunc mihi, tunc elegi, culte Tibulle, tui,

Tunc te, Galle, velim nostro de pectore fundas,

10

      Tunc adsit Naso Callimachusque mihi,

Adsit et Alceus nobis et mascula Sappho,

      Tunc veniat Calvus tuque, Catulle, veni,

Denique quid Cous cecinit, quid Teia Musa

      Et quicquid Varro carmina nostra sonent;

15

Namque animus Xandram, cunctis quam pulchrior extat,

      Dicere, tum nomen tollere in astra suum.

Non opus est vobis, intres modo pectora nostra

      Corde meo et regnum pone, superba, tuum;

Tunc Helicona mihi, tunc Musas pectore dicam,

20

      Sexcentos vates lingua canora dabit!

Si deerunt vires, vires dabit illa, nec umquam

      Deficient elegi dum meus adsit amor;

Hec mihi materia est, hec risus: venerit illa

      Et versus veniet; si fugit illa, fugit.

25

Tu mihi blanditias, tu dulcia carmina fingis,

      Tu Naso et Calvus tuque Tibullus eris!

Nunc nubes ventique sonant, nunc frigora tardant

      Ingenium et Veneri cuncta inimica vigent,

At ver cum variis terram vestiverit herbis

30

      Et venient flores arboribusque come,

Carmine tum tremulas potero narrare choreas

      Quas duxit toto conspicienda foro,

Vtque puellarum visa est pulcherrima turba

      Et Venus est oculis visa habitare suis

35

(Formose cuncte, forma tam preterit omnes

      Quam superat Nymphas casta Diana suas),

Quid valeant crines digitique et candida colla,

      Quid rosee valeant, oscula grata, gene

Quidve lyra possit digitis cum carmina pulsat,

40

      Vt Phebo et Musis doctius illa canat,

Vtque, Minerva, tuas cunctas pernoverit artes,

      Et quicquid votis culta puella petit.

Denique, si poscas, dicam tibi carmina mille,

      Dotibus illius carmina mille dabo.

 

6. Ad Poggium virum clarum de Mercurio
sibi misso a Kyriaco Anconitano

Veterum rerum curiosissimo carmen elegiacum

      Chyriacus nobis misit modo munera, Poggi:

Mercurium propria pinxerat ille manu.

      Vt vidi obstupui stupeoque et flectere nusquam

5

Ex illo possum lumina capta semel:

      Quo magis aspicio, magis exardescit amore

Visus et illius pendet ab ore magis.

      Me miserum, timeo facies ne picta Meduse

Sanguine, sic fiant corpora nostra lapis!

10

      Vivit Atlantiades an falsa decipit umbra

Et falsus ludit lumina nostra color?

      Aspice quam pulchre iuvenili corpore currat,

Purpurea ut retro flamine vestis eat,

      Et que flava coma est qualique adoperta galero,

15

Que penne et plantis, que aurea virga manu!

      Iam nunc ingenio poteris superare Timanthem,

Kyriace, et quicquid finxerit arte manus,

      Parrhasium tabulis vinces vincesque cavandis

Pyrgotelem gemmis Mentoraque in pateris;

20

      Quin etiam solers tecum si certet Apelles,

Cedet Mercurio, victa colore, Venus,

      Seu tu Phidiaca malis certare Minerva,

Egida deiciet victa Minerva tibi,

      Seu magis ille Iovis forma contendat eburna,

25

Phidiacum victum vilius ibit ebur,

      Sive Helenam pingis seu falsis decipis uvis,

Zeusis, aves visis, diceris arte rudis,

      Seu Polycletus equos, Euphranor et alta colossi

Sculpserit atque Myro, marmora viva, boves

30

      Neptunnumque Scopas iterumque iterumque marinas

Delphinis credat numina grata deas,

      Praxitelesque Gnidi rursus te marmore signet,

Pulchra Venus, quo sit nobilis ipsa Gnidos,

      Denique Lysippus fingat spirantia signa:

35

Omnia Mercurio cedere visa meo.

      Sic igitur merito vitam producite, Parce,

Kyriaco et tarda ducite fila colo;

      Cum venit atra dies, tuto sint ossa sepulcro

Et doctas tellus non premat ulla manus.

40

      Ast ego, nate Iovis, te intento lumine semper,

Semper et aspiciet bibliotheca mea,

      Semper eris custos grecis nostrisque libellis,

Semper eris voti maxima cura mei.

      Quod mihi si tantas dederis in carmine vires -

45

Namque vales - possim dicere digna deo.

      Tunc ego navigiis findam maioribus equor,

Nec nunc ut verbis, parvula cymba, meis;

      Tunc iuvet a tuto longe discedere portu

Et iuvet in medio pandere vela salo;

50

      Tunc te non humilis dicam, pulcherrima Maia,

Rupibus Arcadie concubuisse Iovi

      Vtque tuo partu natus Cyllenius ille

Qui cultus hominum noluit esse feros,

      Natus ut aurora, media vix luce sonantem

55

Vt citharam pulset, vespere furta abigat,

      Vtque, boves querens, fuerit delusus Apollo

Et tandem magno causa relata Iovi,

      Vt pater arrisit gnatis armentaque danda

Censuit utque celer venit uterque Pylon,

60

      Delius utque boves Alphei viderit antris

Et, letus, furti riserit ille reo;

      Teque etiam levem dicam invenisse palestram,

Cylleni, Priamo teque fuisse ducem.

      Te duce, Circeos vultus evasit Vlixes,

65

Inachis et Nili, te duce, facta dea est;

      Tu mactas Argum, Martis tu vincula solvis,

Vincula que sevo carcere nexa deo;

      Tu cuneis duris figis sub rupe Promethea

Caucasea atque avidam viscere pascis avem,

70

      Reddere quin etiam nobis celestia fata

Et gaudes hominum vota referre Deis;

      Tu pedibus pennas nectis, tu cursibus equas

Ventos et celeri tela remissa manu;

      Denique que cupias subducis lumina somno

75

Et cuivis somnos virga sopora dabit.

      Hec in honore tuo cantabunt carmina nostra,

Tu modo Pindarico suggere verba sono.

 

7. Ad Kyriacum Anconitanum,
antiquitatis amantissimum, carmen elegiacum

Chyriace antiquos inter numerande poetas,

      Rhetores antiquos inter et historicos,

Tu modo navalis scribis discrimina pugne

      Et modo Mercurio Caesaris acta canis;

5

Eloquio graio dictas epigrammata sepe,

      Sepe etiam nostro carmina multa facis.

Omnibus in rebus adsunt tibi numina, Muse

      Dant certe ingenio vela secunda tuo.

Ignorant docti causas queruntque frequenter

10

      Vnde tibi eloquium, copia tanta, tibi est,

Nec certe immerito, cum nil didicisse magistro

      Dicas et ferule subripuisse manum;

Ast ego cognosco spirent cur pectore vates,

      Cur sermone vales, carmine curve vales.

15

Hic maria et ventos et duros perferet imbres,

      Vt sibi quam grandes accumulentur opes,

At tu non gemmis, non fulvo carperis auro,

      Sed res antiquas querere magna sitis.

Nam modo Pyramidum spectas miracula solers

20

      Et legis ignotis scripta notata feris,

Nunc et reliquias Babylonis queris et horti

      Pensilis, et quanta menia lata ruant,

Nunc Caria antiquo fuerit spoliata sepulcro,

      Vel Mausolei nobilis extet opus,

25

Diruta templa petis totum celebranda per orbem,

      Omnis et antiqui nomina gymnasii;

Hic divi exploras que sint epigrammata Homeri

      Queque et in Ascrei morte notata senis,

Quin etiam purgas spinis obducta sepulcra,

30

      Priscorum et versus reddis in ora virum

Et modo de vasta misisti epigrammata rupe

      Que fuerant Musis, Panque, dicata tibi;

Denique que tabule, queque era et marmora signant,

      Omnia sunt chartis illa reposta tuis.

35

Sicque tuo heroes, sic vivunt munere vates,

      Vivit et orator, vivit et historicus.

Tanguntur Superi meritis, tanguntur et umbre,

      Tangitur Elysiis turba locata choris;

Quandocumque igitur mente scribenda revolvis

40

      Heret et in digitis charta notanda tuis,

Creditur, Elysia scriptorum sede relicta,

      Ludere per calamos agmina docta tuos.

Seu cupis historias seu malis scribere causas,

      Seu pedibus vinctus sive solutus eas,

45

Virgilius versum, versum tibi dictat Homerus,

      Tullius ardenti suggerit arma foro;

Suggeris historias facundo pectore, Livi,

      Annales priscos suggeris ipse, Fabi;

Sive optas elegos, spirat de pectore Calvus,

50

      Callimachus spirat, spirat et Ovidius;

Seu gaudes nugis, veniunt magno agmine nuge

      Plenaque sunt nugis omnia dicta tua;

Denique de nihilo si tu describere tentas,

      Omnia que scribis dicitur esse iocus.

55

Felix qui tantos valeas simulare poetas

      Et valeas etiam, cum cupis, esse iocus!

 

8. Ad Thomam Pontanum, iuvenem doctissimum,
cur sue Muse diutius sileant responsio
atque belli detestatio

Menia si bellum, bellum si disicit urbes

      Et miseras gentes tristia bella ferunt,

Te procul a nostris iubeo discedere terris:

      Cum galea et clipeo nunc periturus abi!

5

Non hec terra tibi, non hec, Gradive, colenda;

      Iam Geticos campos frigidaque arva pete:

Hic delubra tibi nudis horrentia silvis,

      Stat limen ferro, ferrea statque domus;

Hic nix, hic glacies, hic grando, hic agmina venti

10

      Aptaque sunt sceleri cuncta, cruente, tuo;

Te decet hic laxas Furiis immittere habenas,

      His acies campis fervere quippe decet.

Iam satis Hesperie, satis es bacchatus in oris,

      Iam satis est cedis, sanguinis atque satis;

15

Iam squalent campi, iam poscunt arva colonos

      Iamque suas segetes meret et alma Ceres

Et nimio lapsu queritur iam serpere vitem

      Liber et inculto vertice tangat humum.

Quid teneras vites, seve Lygurge, premis?

20

      Egida iam sumpsit galeamque hastamque potentem

Inventisque timet casta Minerva suis;

      Quin et oves viridi nimium procedere campo

Horrent, nec tuti per sua regna boves.

      Non lupus, at ferrum miseris hostisque timetur:

25

Hic lupus agricole est, heu!, lupus ille bovi.

      Ah, quotiens, tectum repetens, crescentibus umbris,

Agricola in medias incidit insidias!

      Ah, quotiens, tardos stimulat dum forte iuvencos,

Visceribus sensit vulnus habere suis!

30

      Vbera quin etiam referunt languentia vacce,

Rugosa et tenues ubera fertis, oves;

      Non opus est mulctra: mulctre calathique, valete!

Lac non agricole est, non canibusve serum.

      Nec satis est equiti virides quod conterat herbas

35

Floribus et rores, dum strepit ille, cadant,

      Tecta sed infestis apium petit improbus hastis

Et, cellis fractis, dulcia mella fluunt;

      Hinc trepidi e castris fugiunt examine reges

Disruptosque favos cuspide plorat apis;

40

      Crinibus hinc fusis videas errare Napeas.

Ah, pereant siquos impia bella iuvant!

      Hec quota pars nobis tanti, Gradive, furoris?

Indignis saxis menia rupta iacent,

      Omnia iam circum ferrum atque incendia vastant;

45

Non cedi finis, non scelerique modus.

      Quid iuvat humanas ferro deperdere gentes,

Flumina quidve, furens, ire cruenta iuvat?

      O utinam sevo finisses carcere vitam,

Nec tibi Atlantiades ipse tulisset opem,

50

      Cum gemini fratres, proles Neptunnia dura,

Ausi sunt manibus subdere vincla tuis!

      Sed fuit auxilio Cyllenius. Hei mihi, quantum

Tunc cladis nobis exitiumque dedit!

      Nec tibi iam semper prosunt crudelia bella:

55

Vulnera nam repeto sepe tulisse vices,

      Cum latus extremum cuspis Diomedea fixit

(Pro pudor!) atque homini vulnera facta deo.

      Tum quantum exclamant hominum bis milia quinque

Cum repetunt acri bella nefanda manu,

60

      Tam magna terras complesti ac ethera voce,

Vt tremerent Danai Dardaniique simul.

      Dicitur et Xanthus mediis exterritus undis,

Concussa est Ide, territus est Simois;

      Visaque tum volucris tremulis petere aera pennis,

65

Rhetei et pisces concava saxa petunt.

      Turbine dehinc celo tendit, sic oblitus ille

Sanguine divino constitit ante deos;

      Non hominum puduit regi divumque parenti

Dicere mortali vulnera facta manu,

70

      Dicere nec puduit pedibus sperasse salutem.

Hei mihi, quam melius tardus inersque fores!

      Iuppiter ipse pater rabiem sevosque furores

Increpat et matri quod nimis ipse places

      Quodque tibi cordi bellum et discordia pugne

75

Invisumque sibi non minus esse docet.

      Heu, quid Titide vulnus non altius actum

Corque ferox medium ruperit hasta tuum?

      Non castella, suis non clausis oppida portis,

Nec certe insidie nunc media urbe forent,

80

      Non tota aspiceres vigiles discurrere nocte,

Non fusos somno, non variare vices,

      Nec secura quies: media vocat arma quiete

Hostis et adventum clam sibi quisque timet.

      Hunc strepitus terret, timet hic et arundinis umbram,

85

Sollicitus bello murmura queque tremit;

      Denique non Galli peterent Capitolia nocte,

Ansere non ullo menia tuta forent.

      Ah, quotiens, dulci celebrans convivia vino,

Proiecit mensas horrida in arma ruens!

90

      Ah, quotiens gremio coniunx dum coniugis heret,

Excitus e gremio, currit ad arma furens!

      Templa deum quotiens infandas urere flammas

Vidimus et sacris expoliata suis,

      Pro scelus! Ah, quotiens virgo raptatur ab armis,

95

Nec tua Cassandram templa, Minerva, iuvant

      Atque viro quotiens nondum matura puella,

Clamans, materno vellitur e gremio!

      Non esset bellum, terris scelus omne perisset:

Namque furor duxit Martius omne nefas;

100

      Non genitor natum ferro natusque parentem

Lumina fedatum cerneret ante sua.

      Nunc soror et fratrem miserum, fraterque sororem,

Vir nunc uxorem, meret et illa virum,

      Nunc gnatam mater, fusis nunc filia matris

105

Meret ad exequias (funera acerba!) comis;

      Vndique nunc etiam patrantur denique cedes

Vt laxent Parcas stamina rupta manu.

      Hec scelera aspiciens, divum quis sanguine cretum

Et genitum Martem crederet esse Iove?

110

      Caucasea, ah, potius genuerunt tristia saxa

Tigris et Armenie ubera seva dedit!

      Quam male Romanus primum tibi dedicat annum

Auctoremque sui sanguinis esse probat!

      Quam male Romanus sanctos tibi fecit honores,

115

Saltantes Salios templaque sacra dedit!

      Heccine Saturni Latio nunc premia reddis?

Heccine sunt patruo nomina digna tuo?

      Ergo ingratus abi tecumque irasque minasque

Aufer et insidias telaque seva tuas,

120

      Teque tuos et equos barathro ceu Curtius abde;

Italiamque tuo numine, seve, leva.

      Tunc, Pontane, tibi potero transferre Platona,

Dummodo sint vires ingeniumque mihi,

      Tunc et Aristotelis poteris cognoscere nodos,

125

Quicquid natura, moribus ille probet,

      Meonios etiam potero percurrere campos

Et legere Ascreo carmina culta seni

      Atque Siracusii vatis decerpere flores;

Carmine Arateo sidera scripta legam,

130

      Quis etiam nautis Colchos contenderit Argo,

Que maria et quantas fugerit illa vias;

      Thebanos etiam potero perquirere fontes,

Carmina Romanis non imitanda viris,

      Eschylus atque inflet quali sua verba coturno,

135

Et quid Sophocles carmine hiante sonet;

      Orphea si que probem, non deerunt Orphica nobis

Carmina (Aristoteles illius esse negat);

      Denique tum noscam quicquid comedia salsum

Et quicquid chartis Grecia docta canit.

140

      Nunc fragor atque tube, nunc cornu et tympana terrent

Vixque sinunt chartis invigilare meis.

      Hec tu dum cernes, queras non amplius ergo:

Varronis Muse tempora longa silent.

 

9. Ad Poggium, virum clarissimum,
carmen incipit de nobilitate

Quid sit nobilitas - scribere liberis

Temptas quod pedibus, tollere dum cupis

Errores hominum - nunc ego carmine,

Poggi, magna tui gloria seculi,

5

Ludam, si potero; tum cithare modis

Aptabo levior, tu calamo gravi

Personisque libens hinc studiosius

Cures hec eadem reddere posteris.

Hic si Meonium vicerit aureis

10

Cresum divitiis, multaque pascua

Armentis gregibusque undique compleat,

Silvas Pheacias fontibus et riget

Sacris Alcinoi, multaque dulcia

Cellis mella fluant, cultaque pinguia

15

Centeno bove vertat, Priami et domum

Auratis trabibus seu Meneleam

Ornatam Attalicis incolet auleis,

Fastidit tenues et, sibi nobilis

Incessum simulans, pectora porrigit

20

Librans se pedibus bileque percitis

Suspendit populum naribus insolens,

Quamvis sit cupidus semper et anxius

Immensis cumulis addere queritet.

Non me, Musa, precor sic fore nobilem

25

Permittas, mage quam cum sale, cum ioco

Dicar ridiculi fabula Tantali;

Sed iam mi potius, pauperies, veni,

Qualis Fabricium vel Curium tulit

Vel qui signa suis perdita reddidit.

30

Tu certe es sapiens pectore Socratis,

Tu facunda modo, tu modo iustior;

Natus Lysimacho sic probat et Solon

Et quot si cupias dicere barbito

Lassaret, mihi crede, et manus et fides.

35

Est qui si proavum monstret imagines,

Vanus per veteres, undique et atria

Exornet Pario marmore et omnium

Maiorum statuis, ordine dictitans

Longo facta virum (quique securibus

40

Ornatus fuerit, qui Capitolio

Olim claruerit curribus aut equis,

Aut qui pertrepidis tempore civibus

Dictator patrie consulit anxie),

Illis quippe viris se similem putet,

45

Tamquam gloriole pars sibi cesserit

Heredi misero. Ah! Conspice, degener,

Quid dignum facias laude et honoribus,

Dignum quid titulis, dum Siculis vigil

Pernoctas dapibus, dumque Corinthiis

50

Vasis es stupidus, dum Sybariticum

Fingis Smindyridem pensaque dividis

Ardens Assyrias mollia pellices!

Sed iam, Musa procax, carpere desine

Nostras delicias; nunc tibi iambicis

55

Armatum Pariis pectus ut acuas

Dentes Archilochi, siquis erit gravi

Affinis sceleri; quin age arundinem

Auratam pharetra prome, oculos, manum

Tende et proposito limite inhereat

60

Telum dum feriat. Quid generositas,

Hic si nulla suis parta laboribus

Carpat, porticibus dum sedeat piger,

Nulli arti datus et militie aut domi,

Nec nostras Arabis navita odoribus

65

Res mutet neque querat sale quid rubro

In conchis lateat, quid mare et Indicum

Rugosi piperis mittat, eburneis

Fulcris unde elephans venerit aptior,

Nec duri chalybes ferrea tristibus

70

Bellis arma parent nullaque inertium

Demum cura sibi in pectore, dummodo

Spinther perniteat, notior ut satis

Ignotos alios ducit, ut Hercule

Sit forti Endymion clarior aut ape

75

Frugi fucus iners, tibia quod mea

Non laudat? Mage sed iustus et integer

Siquis cum fuerit, publica et legibus

Firmet iura sacris, tum sapientia

Prestet, non dubitet pro patria et mori,

80

Plebei ut Decii, Mutius et sue

Vite prodigus aut fortis Horatius,

Nulli nequitie deditus, et bonis

Drusus, Scipio sit moribus, et Xenocrates

Marmoreus frigeat ut lapis,

85

Quamvis Phirna suis blandula amoribus

Illum sollicitet, corpore que graves

Nudato potuit fallere iudices,

Hunc duco generosum, hunc ego nobilem,

Quamvis fictilibus cenet et in genus

90

Nullum se referat. Nam generositas

Virtus et probitas veraque et unica est,

Illis quin potius nata parentibus,

Virtutem sequitur umbra velut, neque

Fortune trahitur corporis aut bonis.

95

Quod si divitie cui superent nove,

Clarus sit patria et sanguine clarior,

Nec dotes animi corporis aut tamen

Illi deficiant, gaudet et omnium

Virtutum aureolos carpere vertices

100

(Vt tu, Cosme, decus gentis Etrurie,

Laurentique facis), desinat amplius

Velis Oceanum currere; nam mare,

Vltra quas posuit durior Hercules

Metas, navigiis est male pervium.

 

10. Carolus Maffeo Vegio salutem

Felix Tartara qui nigra

Ditis non tremuit, nec Rhadamanteum

Horret iudicium sua

Fidens mente bona, nec, sibi conscius,

5

Vllas pertimuit minas

Insani maris, at letus et impiger

Currens per stadium et datam

Fatis curriculo pervenit ad diem!

Felix qui, bona Diis data

10

Contentus placida corripiens manu,

Summo sacra facit Iovi

Et numquam queritur quod sibi sors mala

Contingat (miser!) aut nigro

Vicinam segetem lumine conspicit,

15

Quamvis pernimium sua

Messis fertilior ruperit horrea!

Felix qui ingenio bono

Profundis tenebris invenit abditum

Verum, nec populi levis

20

Curis aut studiis ducitur inscius!

Non illum ambitio aut honor

Torquet trigeminus, fratribus aut piis

Sevas intulerit manus

Audax, divitiis insatiabilis;

25

Sed semper choreis iuvat

Musarum cupidum nectere brachia

Nymphis et Satyris simul.

Tum certare lyre carmine consono

Thebano mage, seu mage

30

Lesboo cupias aut Teio, quibus

Princeps in Latio doctus Horatius

Vsus, sepe meas canens

Dulci dum numero ferit

Aures, continuit carmina fistula.

35

Te, Veggi, similis furor

Nuper corripuit, scribere disticha

Dum temptas avidus mihi;

Sed iam non humilis, iam pede Homerico

Heroas canis et feram

40

Reddis non licitis Colchida amoribus.

Iam iam non peries: fides

Nobis siqua manet, iam tibi laurea

Vati (nec levis auguror,

Si non posteritas venerit invida

45

Aut ingrata laboribus)

Cinget sic merito tempora Delphica.

 

11. Ad Leonardum Arretinum

Hoc novum carmen deferit Apollo,

Filius Maie et absolutor Argi,

Quod Leonardo fidibus canoris

Dicere temptem.

5

Ardor et nomen dignum ad amici

Convolet presto sine freno lubens,

Mentis affectus referatur omnis

Ad Leonardum.

Non ebur clarum, spetiosa Nili

10

Non adamantis speties metalli,

Dulcius possunt generare mores

Quam Leonardus.

Iupiter, virum contulisti magnum

Gentis Arretii decus, honor urbis

15

Est Leonardus,

Clarus orator, vigor et latine

Glorie. Vivat mihi iam superstes;

Splendor ingenti claritate fulgens

Scandat ad astra.

20

Iam vale, prepes, gravis et iocundus!

Tu, deo factus, mihi recolendus,

Nestoris vires superas et annos,

Semper amice.

 

12. Ca. ad M. Tullium

Disertissime Romuli nepotum,

Quot sunt quotque fuerunt, Marce Tulli,

Quotque post aliis erunt in annis,

Gratias tibi maximas Catullus

5

Agit pessimus omnium poeta,

Tanto pessimus omnium poeta,

Quanto tu optimus omnium patronus.

 

13. Cornelia in Pompeium

Libera fortuna mors est; rapit omnia tellus

Que genuit; celo tegitur qui non habet urnam.

 

14. Epitaphium Brachii

Hostibus in mediis fudi cum sanguine vitam

Neglectoque solo Romane condor in urbis.

Ergo quid innumeras acies stravisse sub armis,

Quid populi gentesque iuvant urbesque subacte?

5

Quid mihi maiorum tituli prolesque superba,

Fortia cui forti fecerunt Brachia nomen,

Quod Capue princeps, quod regia signa tenerem,

Reddiderim patrie longo post tempore cives?

Vile caput iaceo. Tantum sed dedecus absit!

10

Care nepos, patrio reddas mea membra sepulcro.

 

15. Ad Vegium poetam clarissimum
de distichis sibi dicatis responsio

Binis carminibus nostros testaris amores;

      Binus ero versu, binus amore tibi.

 

16. Ad eundem

Si gemina haud potero geminis dare carmina, Veggi,

      At geminus noster non tibi deerit amor.

 

17. Aliud distichon

Respondere minus valeam si carmine, Veggi,

      Respondebo tibi certe in amore magis.

 

18. Aliud distichon

Quantum tu versu vinces, vinceris amore;

      Laus tibi sit versu, laus in amore mihi.

 

19. Aliud distichon

Certo te versu, certes me vincere amore,

      Sic mihi par versus, par tibi fiet amor.

 

20. Aliud distichon

Mirum quod versus geminus tuus, at mage mirum

      Vnum animum geminis corpora bina tamen.

 

21. Aliud distichon

Et Gemini celo fulgent, laudantur amici

      Et gemini; geminus versus in orbe micat.

 

22. Aliud distichon

Disticha tu nectis, frondes tibi nectat Apollo

      Impediatque tuas bina corona comas.

 

23. Aliud Bracchii epitaphium

Dum mediis turmis perfusus sanguine luctor,

      Sternor et in vili contegor umbra solo.

Ah, pudeat gentes domitas urbesque subactas

      Victoris clarum turpe iacere caput!

5

Fortia quid prosunt maiorum, nomina prolis,

      Brachia, nunc titulis nomen inane meis?

Quid mihi quod princeps Capue? Quid regia signa,

      Si modo neglecta membra gravantur humo?

Sed tu, care nepos, patrio nunc ossa sepulchro

10

      Transfer et hec saxo carmina nostra dabis:

«Brachius est nomen; patria est Perusia; cives

      Restitui patrie; contegor hoc tumulo».

 

24. Caroli Aretini epitaphium in Leonardum Aretinum

Si merito doctis ornantur tempora lauro,

      Impediunt meritas laurea serta comas;

Namque decus nostre lingue graieque fuisti,

      Clarus et orator, clarus et historicus.

 

25. Carmina scripta sub immagine domini
Leonardi de Aretio picta in Palatio

Dominorum Priorum de Florentia videlicet in salecta

      Hic, Leonarde, tibi facies depicta, sed altum

Ingenium libris pingitur omne tuis:

      Pingit Aristoteles, pingit Plato, sed mage pingit

5

Florentina, gravis dulcis, et historia.

 

26. Quoddam epitaphium in templo Sancti Galli,
posito extra portam Sancti Galli prope Florentiam
ducentos passus, ubi in marmoreo tumulo haec carmina inscripta sunt

Quisquis ad hoc rigidum flectis tua lumina saxum

      Perlege flebilibus carmina scripta notis,

Nec dedigneris placida sic mente profari

      Et simul hec molli dicere verba sono:

5

«Quisquis in hoc tumulo es, valeas precor et tua, queso,

      Vrgeat impositus molliter ossa lapis».

Me pietas, me sancta fides decorabat et omni

      Mens mea virtutum splendida luce fuit;

Vincebam mira sanctum gravitate Catonem

10

      Et clemens magni Caesaris instar eram;

Non humilem tristis, non me sors leta superbum

      Reddebat levibus concomitata bonis:

Alter Aristides, alter fui in orbe Lycurgus,

      Nostra omnis vitii mens sine labe fuit.

15

Rex meus ergo mihi decus est largitus equestre

      Et mihi dum vixi munera multa dedit;

Ingentem claris mensuram nominis actis

      Equavi: Stephano nam mihi nomen erat;

Virtutis primam meruit mea vita coronam,

20

      Qua dicor reliquos exsuperasse viros.

Pignolam stirpem decoravi insignibus actis

      Et patriam Cypron laude sub astra tuli,

Cypron in astra tuli: genuit me florida Cypros,

      Cypros ab idalia semper amata dea.

25

Missus eram in Latium patriis orator ab oris,

      Abstulit hinc reditus invida Parca meos;

Ardua nam magne peterem dum menia Rome,

      Me dedit indigne sors violenta neci.

Non potui claris mortem depellere gestis:

30

      Omnia mors equat, corpora falce metit.

Sparsa quidem totum volitat mea fama per orbem,

      Membra premit saxum, spiritus astra tenet.

 

27. In primordio studii versus

Summe deus qui regna colis rutilantia celi,

Arbitrio iureque tuo qui federa mundi

Inconcussa tenes, claro doctissimus ipse

Obtusas hominum perfundis lumine mentes,

5

Da, precor, ingenii vires, da mentis acumen

Vt ceptum sectemur iter mediumque tenentes

Inde perhortatum mereamur tangere finem.

 

28. Gratiarum actio ad doctores

Atque ego, si grates meritis pro talibus ausim

Reddere, consulti patres, non cantus Homeri,

Nec michi dulciloqui satis esset Musa Maronis,

Aut, si tanta foret tributa copia fandi

5

Tullius et Crispus quantam sparsere per orbem,

Vix ego condignas auderem reddere grates.

Ergo deus, qui cuncta potest quique omnia cernit,

Premia digna ferat, vitam statumque perennem,

Atque ego, si quicquam valeo, dum vita manebit

10

Vester ero vestrumque canam per secula nomen.

 

29. Carolus Aretinus

Hic locus odit, amat, punit, conservat, honorat,

      Nequitiam, leges, crimina, iura, probos.