Francesco Filelfo consolatio

Testo base di riferimento: G. Benadduci, 1894

Cura dell'edizione digitale: F. Boschetti


Ad IACOBVM ANTONIVM MARCELLVM
FRANCISCI SFORTIAE Mediolanensium ducis
consolatio de obitu VALERII filii

 

Rebus in humanis quisquis sua vota locarit,

      Fallitur: et frustra sperat inane bonum.

Perpetuum nihil est: sibi quod promittere quisquam

      Possit in hoc vitae, care Iacobe, salo.

5

Nil firmum natura dedit mortalibus usquam

      Hinc variis semper fluctibus obruimur.

Nulli cuncta quidem tribuit Deus optimus uni

      Grata viro; nemo est: quem sua vita iuvet.

Quem formae decorat bonitas roburque superbi

10

      Corporis: et sensus integritate viget:

Hic, si lingua minus fuerit facunda loquenti:

      Angitur; ac sese retur iniqua pati.

Quem vero eloquii vis et laus inclyta cunctis

      Mirandum ostendit gentibus et populis:

15

Rursus habet causas: quibus usque queratur; et ipsam

      Insimulet sortem: poeniteatque sui.

At cui cuncta simul foecundi corporis adsunt

      Commoda, si desint exteriora bona:

Mox dolet et semet querulus deplorat, ut unus

20

      Quem fortuna ferox oderit ipsa nimis

Vnde cupit nummos: populique fugagibus auris

      Ducitur: et flammis aestuat imperii,

Ambitio malesana premit, versatque flagrantis

      Ignis avariciae mille per insidias.

25

Quid multis repetam? nihil est in corpore certum.

      Nec certi quidquam fors ferat exterior.

Non igitur mentis compos spem ponat in imis

      Hisce bonis; omni quae ratione carent.

Est animus nobis infusus lege superni

30

      Principis, omnino nescius interitus.

Hunc impollutum quicunque tuebitur omni

      Sorde: queat nulli succubuisse malo.

Ergo quid, Antoni, tanto turbare dolore

      Omnia qui semper pro ratione geras?

35

Num quia Valerius puer inclytus aere soluto

      Depositum proprio restituit domino:

Iure tibi censes primum, Marcelle, dolendum.

      Luctisonisque adeo flaetibus ora rigas.

Nonne illum ingratum ducas: cui cesseris usu

40

      Ad tempusque aliquid: reddere si quaeritur?

Esse igitur meliore velis mortalis homoque

      Condicione Deo; cuius imago nites?

Qui sibi noluerit, cum posset; parcere: nobis

      Qui parcat: repetat quo minus ipse suum.

45

Num queritur tellus: quid tanto scissa labore

      Mox quidquid peperit: interiisse videt?

An queritur pontus raptis tot piscibus? aer

      Num dolet: amissas quod sibi sentit aves?

Nos querimur mortem, quae tanta superbia nostra est:

50

      Vt mortale diem nolit obire genus.

Optandum nil morte magis: quae sola laborum

      Finis in aeternam praebet iter patriam:

Nanque resurgendi quae spes foret ulla: prius ni

      Mortis vita processerit imperio?

55

Vitam solus habet: qui vitam perdit: ut omni

      Corporis illuvie liber in astra volet:

Calle tuus tali petiit sublimis olympum

      Filius: ut vitam mortis haberet ope.

Corporeis facibus nullis nunc tangitur: omni

60

      Nunc terrore vacat: nulla cupido premit

Iam facie regis fruitur visuque superni:

      Iam sentit: quam sint omnia nostra nihil.

Cur igitur tanto moerens cruciare flagello

      Cum videas nato iam nihil esse mali?

65

Nunc iterum fortasse tua dum mente volutas

      Illius et mores ingeniumque ferax:

Nec desyderium potes eius ferre, nec ora

      Illius et roseas non meminisse genas

Vultu talis erat; venetos te qualis in omnes

70

      Tum specie primum tum gravitate facit.

Inque oculis inerant intutus rite paterni

      Scintillae: radians quas decorabat honos.

Quique coma Phoebum referens divamque pudore

      Artemin, eximio corpore totus erat.

75

Hinc aderant vires, hinc vox ea cygnea miros

      Concentus resonans, linguaque nectarea

Commoda magna tuo fuerant haec omnia nato,

      Antoni, loeto debita cuncta tamen:

Quidquid enim ex aliquo genitum concesseris: omne

80

      Interit id tandem: fitque quod ante fuit,

Est animus solus coelestis regis imago:

      Qui metuit nullas mortis obire vices.

Hunc qui rite colit: qui labe tuetur ab omni:

      Est solus sapiens, atque Dei similis.

85

Valerius talem cum se praestaret in omnem

      Curriculum vitae per genus omne boni:

Nil nisi mentis opus semper curabat alendae:

      Vnde piis studiis deditus usque fuit.

Eloquium placuit: quo mentis sensa repostae

90

      In medium melius promeret ipse suae.

Nil puerile puer leni fundebat ab ore.

      Vicerat aetatem viribus ingenii

Se facilem cunctis praebebat, at omnibus uti

      Non ita promptus erat; ni bene nosset eos:

95

Nanque videbat, ceu mores alerentur ab ipsis

      Moribus, hinc gravibus se dabat usque viris

Te sibi proponens penitus curabat: ut ore

      Os vultumque tuum sedulus inspiceret:

Corporis hinc habitum gestumque industrius omnem

100

      Ac motum referens in patre totus erat.

Haec fortasse doles, quae te Marcelle iuvabant

      Cum vita illius disperiisse simul.

At non iure doles; tua si te incommoda torquent.

      Cum bene sit nato: cur, Iacobe, doles?

105

Excute vim mentis te collige motibus atris

      Imperitet ratio, te tibi restitue.

Quo nunc vis animi cessit robustior illa

      Te modo quae tantis laudibus extulerat?

Nam memini mecum quo tempore bella gerebas

110

      Legatus sociis missus ab hadriacis.

Nulla tuum poterat formido tangere pectus

      Nulla sagiptarum, nulla pericla necis.

Nil nisi te clarae probitatis gloria, nullum

      Delectabat opus laudis inops meritae.

115

Num tibi quod virtus peperit clarissima tantum

      Nomen apud populos nobilis Italiae

Id quasi fortunae prostratus vulnere, tetris

      Involui tenebris perpetuare volens.

Quid paritur nobis in vitae fluctibus huius:

120

      Quod dignum vita dicere iure queas?

Gloria tam multi merces est sola laboris

      Magnanimis semper suspicienda viris

Hanc ne velis ulla perfundi labe subacti

      Pectoris. Haud patitur gloria flere suos

125

Flere decet miseros: qui nil meruere gerendo

      Quos probitatis honos nullus ad alta tulit.

At sua Valerius superavit fata merendo:

      Qui supra aetatem claruit ingenio:

Namque illi puero fuerat vis intima quaedam

130

      Viribus humanis maior et integrior

Hinc inerat splendor verbis: hinc maxima rebus

      Pondera: quae cordis sensa darent gravia.

In primisque Deum summo veneratus honore

      Fucatas omnis despiciebat opes

135

Omnia terreni temnebat praemia fastus.

      Quod queat amitti: nil ratus esse bonum.

Non igitur moritur: qui regi vivit olympi.

      Nec miser esse potest: quem Deus ipse beat.

Nunc agit aeternam vitam, nunc ille beatis

140

      Spiritibus mixtus omnia nostra videt

Et cernit: quam varia homines fallaxque cupido

      Detinet: et quam sit ridiculosus honos:

Nam quid in humanis non est mutabile rebus

      Motum quaeque tenent inferiora suum?

145

Quas oriens florere rosas despectat Apollo

      Has languere videt: cum petit antra maris.

Dum loquor haec: furtim volat irrevocabilis aetas

      Estne idem in nobis: quod modo, amice, fuit?

Quem finem rebus statuit natura Deusve

150

      Hunc hominum nulli praeteriisse licet.

Quod si naturae nunquam mutabitur ordo

      Ferreus: et finis inferiora manet:

Quid querimur mortem: qua nil natura creatrix

      Dignis laude viris repperit utilius?

155

Hac in luce boni quod tantum ponimus: hora

      Cuius nulla vacat flaetibus aut gemitu?

Quem natum dederis: cuius lux una labore

      Corporis aut animi libera praetereat?

At fortuna minax quot secum incommoda portat

160

      Quotidie variis insidiosa viis?

Cui magis alludit: blandisque dolosa beato

      Vultibus applaudit: hunc mage fraude premit.

Cyrus magna suis subiecit regna triumphis

      Et princeps toto maximus orbe fuit.

165

Hunc autem ingenti ultrix inflammata furore

      Ad poenam fastus utre vocat Tomyris.

Magnus Alexander parvo cum milite Gangen

      Vsque sub extremu m praelia victor agit

Quem maiora animo versantem facta feroci

170

      Ostendit Babylon: quam nihil esset homo.

Quid memorem Alciden: qui totum stragibus orbem

      Innumeris fundens nomen in astra tulit?

Ast hinc foeminea sublatus fraude, monet nos

      Humanis nullam rebus inesse fidem.

175

Quid mihi magnanimi referantur Caesaris arma:

      Terra quibus dederat colla subacta iugo?

Nonne hunc fortunae mutatis flatibus enses

      Civiles toto corpore confodiunt?

Annibalis, Pyrrhi clarique Themistoclis idem

180

      Exitus humanas quam bene ridet opes:

Sola quidem mors est: quae cunctis debita, solvit

      Mortalis cura nos, Iacobe, gravi.

Quo mage res homini laete fluxisse videntur

      Hoc magis infelix angitur, atque magis

185

Nemo est: ipse sui qui non sibi conscius esse

      Iure queat: nisi sit mentis inops propriae.

Quis voti compos adeo fuit ullus: eundem

      Vt non poeniteat id licuisse sibi?

Vtendum est modice: qua nos Deus optimus uti

190

      Sorte dedit: non est cura adhibenda malo.

Submissos animos Deus adiuvat: atque benignis

      Prosequitur rebus: qui tumet usque cadit.

Magna quidem virtus patientia, flectit olympum

      Consilium placat iudiciumque Dei.

195

Pone igitur luctum, Marcelle, resume fugatas

      Eia animi vires, sisque tui similis.

Hoc sibi Franciscus petit a te Sfortia munus

      Cui morem par est, ut vir amice geras.

Quanta senatori veneto sit habenda severi

200

      Moris cura tenes: pone igitur lachrymas.