Sumite thesauro de paupere dona, Camene:

      In sacra nam carmen affero vestra meum.

Experrecta gravi dudum sopita flagello

      Evigilat segnis Musa stilumque capit;

5

Iurgia que cupiens hominis sortisque referre

      Mesta quidem mestos temptat inire modos.

Principiis assiste meis, altissime doctor,

      Vatum lux vati diva faveto rudi.

Concitat infesta fortunam cede furentem

10

      Verbere pressus homo iudiciumque petit.

Cedentem referit, dum ceditur, iste querelis;

      Illa set opposita lite resistit ei.

Convenere duces, rimantes abdita, docti

      Pallade, mortales corpore, mente dei.

15

Cordibus herentes inhiant audire profundum

      Litis: suspendunt lumina, voxque silet.

Discutitur medio conquestio mota gementis,

      Vtraque pars munit ius racione suum.

Audit at excelsa causam de sede Sophia,

20

      Audit que cogit reddere iura reos.

Eminet hec reliquis: vatumque astante caterva

      Orandi spacium partibus inde datur.

Consurgit prius ipse querens, versatque querele

      Faturus tacito pectore verba sue.

25

Hic merore trahens suspiria pressus anhela

      Ingemit et lacrimans corde stupente stetit:

Nam tumor interni diffunditur ore doloris,

      Largo merentes imbre rigante genas.

Defixis oculis, contracta veste per ora,

30

      Lumina mox tristi comprimit uda manu.

Confugium miseris heu quam miserabile luctus!

      Spes etenim, gemitus ultima semper eis.

Tunc humili querulus sic orsus voce profatur:

      "Quam subito trivit dira ruina caput!

35

Cernite iacturam miserumque attendite vulnus,

      Tam gravis excidii damna notate, patres!

Vosque vices deflete meas mecumque dolete:

      Iudicii non est equa statera mei!

Fata reum graviora premunt quam noxa meretur

40

      Et superat facinus pondere pena suum.

Quod sentitur onus grande est iugesque doloris

      Accipit eventus spes superata malis.

Doctus ab expertis penis has pandere sermo

      Nescit, ad has pauper pieriusque labor.

45

Nam dolor oppressit, non parcens virga protervit

      Lassaque sub nimio pondere colla tremunt.

Ossibus e celis acerrimus ignis inhesit

      Transegitque meum missa sagitta latus,

Flatibus intumuit subitis commota procella

50

      Et periit medio mersa carina salo.

Proscribuntur opes, heu, rus damnatur avitum

      Et patrii magna strage ruere lares!

Progenies odio multo concussa potentum est,

      Invidie leto culmine vulsa gelu.

55

Natali depulsa solo peregrina vagatur,

      Exulat et cari nuda senecta patris.

Torrida, non scelerum merito, germana iuventus

      Aret, leticie flore cadente sue:

Huicque negant lumen, donum commune, tyramni;

60

      Prodigus est aer factus avarus ei.

Dum lyra dulce canens modulamina consona reddit,

      Lugubre dat carmen rupta repente fidis.

Heu, radios nubes contexit tetra coruscos,

      Velatus tenebris delituitque nitor!

65

Heu, mea quam iusta trutinata est culpa statera!

      Heu, quanto penas icta rigore luit!

Quot, velut insontes, gaudent impune scelesti

      Et pravi libita prosperitate fluunt!

Quo furor est fatis? Non sola luce dolores

70

      Ingeminant; noctu visa pavenda premunt.

Improba surripiunt grate concessa quieti

      Tempora: sevicie non satis ipsa dies.

Vana dies revocant crebro phantasmata letos

      Vt renovent vulnus falsa reperta vetus.

75

Nunc transacta redit strages somnique quieti

      Illudit: redit hec ne mala mente cadant.

Tendat ut erumnas cladis presaga future,

      Nunc etiam sensum visio dira subit.

Internos agitat quis sensus seque sopori

80

      Ingerit? Eterni numinis est an opus?

Spiritus irradiat numquid simulacra supernus?

      Aut saltem proprio lumine mentis apex?

Afflatus medie virtutis an organa tangit?

      Sideris eventus hec dare signa solent?

85

An variant Manum lusus phantasmata, fictus

      Acrius ut cruciet vulnera vera timor?

Suggerit an varios terrores passio, pravus

      An dominans humor tristia visa parit?

Somnia bella gerunt, strages contrivit: utrimque

90

      Est labor et misero nulla relicta quies!

Triste canant elegi fatum pangantque querelam:

      Materiam grandem flebile carmen habet.

Nescio qua gemitu languores arte fatiscunt,

      Pungit et emissus lenius ore dolor.

95

Nescio quid querule voci virtutis inheret,

      Pressure melius qua grave fertur onus.

Cur mea me peperit genitrix, cur ubera suxi,

      Ventre vel haud matris vita sepulta fuit?

Aut artus valida correpti febre tenelli,

100

      Ocius in cineres non rediere suos?

Lux nimis infelix que me produxit ad ortum,

      Assidue grandi flenda dolore dies.

Quam funesta dies funesto condita fato!

      Quam vel ab infausto sidere pressa dies!

105

Hec quam contexit tantorum turba malorum

      Dicta novo melius nomine noctis erit.

Nox infausta nimis que tanta infesta paravit:

      Infecunda boni tristia semper habet.

Ista dies lucis digne privatur honore

110

      Que mala tot peperit, que mala tanta tulit.

Ista dies false tribuit primordia vite,

      Ista dies vere mortis origo fuit.

Ista dies, mortis mortales cede perurgens,

      Pertrahit in mortis denique cuncta sinum.

115

Tolle moras ortus nostri, mors; terminus exstans

      Cedere siste truci membra cruenta manu.

Tu siquidem properans vitam succidis amaram,

      Grataque fis miseris, que gravis esse soles.

Impia mors misero quociens optata recedens,

120

      Impigra felici tempora leta rapit.

Sit procul a letis, parcat miserata beatis;

      Parcat et afflictis, secula longa negans.

Te iusto fortuna peto sub iudice fallax,

      Que placido vultu damna latenter agis.

125

Mortales ludens varium traducis in orbem,

      Gaudia pretendens clamque dolenda parans.

Est tibi fraudis opus, fraudis tunc uteris arte,

      Cum te ridentem quis sine fraude putat.

Prodere docta nimis, dum porrigis oscula pacis,

130

      Transigis occulta viscera cede furens.

In gladium semper tua pax coniurat iniquum,

      Mucro tue pacis sevior ense Ioab:

Ille semel lesit sub amica fraude salutans;

      Tu semper cedis quos truculenta linis.

135

Post mera fel quociens subito letale propinas,

      Quam celeri mutas pocula falsa manu!

More quidem medico sapidis substernis amara;

      Artis at infelix hec medicina tue.

Languida corda facis, multo servata vigore,

140

      Infundens tristi blanda venena dolo.

Moribus iniusta partiris premia lance,

      Gaudia perversis, tristia dando bonis.

Divicie reprobos ad grandia culmina tollunt,

      Omnino nocuis gloria blanda favet.

145

Ius quoque fit solum summis quodcumque placebit

      Iussaque vix legis suscipit aula potens.

Subdita iusticie concidis terga piorum;

      Virtuti semper parva relicta quies.

Commoda si cervix seiunx lasciva reportat,

150

      Excuciet tenera vincula dura coma.

Quilibet et leges violabit iura recidens,

      Dulcia leticie sumere liba volens.

Si fluitant dubie, nullo custode, vagantes

      Res, mens effrenis curret ad omne scelus.

155

Condita si solo casus discrimine pendent,

      Mortali siquidem fas erit omne nefas.

Heu quam dilabi misera facis alta ruina!

      Ardua quam subito precipitata ruunt!

Quid furis invidia, seu cur aliena gemiscis

160

      Gaudia? Pro dulci nectare virus habes.

Esca tibi fraterna fames propriumque malagma

      Vulneris est miseri proxima plaga tui.

In morem (res mira!) rubus tibi mella ministrat;

      Dat tibi fellitam mellea cella dapem.

165

Livorem pascunt alieni semper edacem

      Casus; infelix hos sua lucra facit.

Vritur externis livor successibus usque

      Cui vicina solet gratia pena fore.

Emulus usque fugit ceu noctua munera lucis

170

      Vt colubrum gratus quem quoque ledit odor:

Res horrenda satis livor simulata colubro,

      Instar lucifuge nycticoracis habens,

O utinam livens oculus transiret ad omnes

      Successus, sceleris damna luendo sui!"

175

Hec ait atque sui meroris murmura claudens

      Sedit, mox levius vulnera dira ferens.

Tunc Fortuna stetit multis commota querelis

      Atque sui fulvo funditur ore furor;

Vesteque contexta vario succinta colore

180

      Se variis pandit moribus esse levem.

Terque caput quaciens, tandem sic orsa perorat,

      Assistens pendet cuius ab ore chorus:

"Iusticie pugiles, famuli, damnate, Sophie,

      Docti pro veris falsa relata viri.

185

Edita non animos moveat conquestio fusis

      Fletibus aut fallant ora rigata probos.

Nobile feminea nescit mitescere pectus

      Arte, nec abduci se levitate sinit.

Quot dolus eiecit muliebris luctus ab arce

190

      Iusti! Delusit picta loquela viros.

Vox, blandum virus, ficto velata colore,

      Pectora clam repens provida sepe subit;

Acrius et lacrimis oratio iuncta suadet:

      Nam solet ex gemitu maior inesse fides.

195

Visceribus descripta sacris sit semper imago

      Recti, labe carens, inviolata manens.

Inclita vis veri vigeat, figmenta repellat:

      Prudentes meritum corde notate latens.

Res librare solet non sic prudentia voces,

200

      Iudicium quociens Rethoris arte perit.

Ergo mei causam meroris noscite, vates:

      Mens tumet et partum prodere lingua nequit.

Iugiter en crucior multo confecta dolore:

      Multa michi misere causa doloris adest.

205

Eloquor et cedam ferventi pectore flamme:

      Non bene mentis edax clauditur ira sinu.

Ipsos namque deos iniusta calumnia ledit;

      Difficile est lingue vulnera dira pati.

Me lacerant omnes, rodunt mea viscera cuncti;

210

      Nullus et absque meo munere prorsus eget.

Criminor infelix que munera larga refudi,

      Criminor obsequio damnificata meo.

Difficilis dolor hic, meritum cum damna sequuntur;

      Difficilis propria plaga parata manu.

215

Falsa vocor, macula sceleris titulata nefandi;

      Falsa vocor, falso dente terenda premor.

Nempe michi soli quasi debita dona petuntur:

      Sola vetor donum reddere sponte meum.

Muneribus connexa solet fore gratia semper;

220

      Ac ubi defuerit gratia, munus abest.

Suntque tributa, magis quam munera, dona coacta;

      Nec dici, gratis ni data, dona queunt.

Quid si forte manum libeat michi claudere gratam?

      Vsque nequit solitus cogere membra tenor.

225

Debuit hec saltem munuscula parva referre

      Que fuit ingratis prodiga dona ferens.

Quid, si forte fui nunc nubila nuncque serena?

      Exigit alternas vita caduca vices.

Sidera nunc nebulis obducunt aera densis;

230

      Nunc et eas Borea pellere flante solent.

Nunc mare miscetur, placida nunc pace quiescit;

      Fetaque nunc tellus, nunc sine prole riget.

Nunc quasi mesta silet suspendens organa laudis,

      Letaque nunc placidos dat philomela modos.

235

Sic iniusta vocor, quoniam pervertitur ordo

      Equior, ut iusti tristia sepe ferant.

Quid michi si virtus teritur pede clara nocenti?

      Passa quidem virtus viribus usa nitet.

Cum molita est gratum radix exaltat odorem;

240

      Aurea scintillat lamina tunsa magis.

Clarior efficitur flabris glacialibus aer;

      Illisi scopulis purior amnis aqua.

Palme etiam titulus non robur segne coronat:

      Palma petit fortes, ocia palma fugit.

245

Denique si superus iudex hoc iudicat equum,

      In superum legem non mea iura valent.

Vir bonus equo animo patitur quodcumque flagellum:

      Scit se, lege quidem cuncta regente, pati.

Invida quando etiam dicor quia summa reduco

250

      Infra nec pacior grandia stare diu.

Stare nequit roseus celorum vertice Phebus,

      Set citus occasum mersus ad ima petit.

Plenaque non servat dudum sua cornua Phebe,

      Splendoris sentit que cito damna sui.

255

Sorte igitur stabili num labilis umbra manebit?

      Num mea perpetuo iure tenebit homo?

Quid cadit ut folium, stabit cenosa putredo?

      Huic est vita brevis, sors sua vermis erit.

Non erit excelsi constans hic culminis heres,

260

      E vulva cui mors ipsa gemella fuit.

Ipsi vulva dedit vitam mortemque sorores;

      Compare set numquam vita relicta sua est.

Mors etenim celeri gressu comitatur eamdem

      Germanam cui est usque propinqua comes.

265

Sedula viventi non longe distat ab omni,

      Iugiter illudens omnibus arte truci.

Insidet hec iuvenis scapulis facieque senili

      Heret et accipiunt eius utrique minas.

Vtque domos humiles, pede turres concutit altas

270

      Equo, comminans omnia strage pari.

Cedit ut indoctos communi quosque rigore

      Doctos: ipsius vulnera nemo fugit.

Qualis progenies sit vite cernat et actor

      Quam cupidus tanta sedulitate petit.

275

Diverso parit hec tres cunctis tempore natas,

      Quas Plato fatales retulit esse deas.

Cuius pressure vox est presaga future

      Flebilis, ingreditur secula Clotho prior;

Infelixque sequens Lachesis, que calle doloris

280

      Progreditur, mundi perpete mersa salo;

Vltima pauperie festinans Athropos alget

      Seque neci iungens tempora finit inops.

Ipsa rotam celeri nostram vertigine volvo,

      Atque sibi iunctos ipsa rotata rotat.

285

Si placeat, ludum conscendat quisque rotarum;

      Ipse tamen nostra lege rotandus erit.

Vsque mea proceres violenta lege feruntur:

      Culmine nemo suo, me prohibente, stetit.

Magnus erat toto Fredericus in orbe monarcha,

290

      Magnus erat generis nobilitate sui.

Vrbibus, hic opibus stipatus, prole, cliente,

      Gyravit multo tempore summa rote.

Orbita set crebro dedit ipsum nostra regyrans

      Precipitem ac recidit turpius urbe nova.

295

Infelix tanto Victoria victa triumpho,

      Innumeris opibus que spoliata fuit.

Regalis periit tandem quasi tota propago;

      Tabuit et misero putrida fine caro.

Gallica concuciens Arabes terrore iuventus

300

      Innumerum populum stravit in arma furens.

Hanc metuunt urbes audito nomine celse:

      Hac nimis elata, fortia queque tremunt.

Ethereum solum felici vertice pulsat

      Atque mei sedem sistit in auge globi.

305

Augis ad oppositum set spera volubulis alta

      Orbe quidem celeri gyrat ad ima trahens.

Nobilitas invicta cadit mucrone cruento:

      Ceditur et victis saucia terga dedit.

Vis mea tam subito potuit mutare triumphum;

310

      Tam subito novi sola rotare pilam.

Omine felici est sublimi culmine latus

      Moree princeps menia Graia tenens;

Moris et ignarus nostri, confusus ab hoste,

      Persensit ludi prompta pericla mei.

315

Quid moror? Innumera est veterum quoque copia regum

      Arte mea summo precipitata gradu.

Tu me quid laceras graviter, quasi lapsus ab alto?

      Non mea te multum vexit ad alta rota.

Nam sibi blanditur correptus verbere leni

320

      Qui simulat gemitu vulnera magna gravi.

Non dolet immerito solio felice repulsus:

      Est humilem casum fingere turpe gravem."

Hec Fortuna loquens; ubi sic est fata resedit,

      Iraque convaluit pectoris aucta sui

325

Ira nam premitur, modicum qui presserit iram;

      Quamque minus cedit, tam magis illa furit.

Gloria semper adest palme sperata furore;

      Hunc spes vincendi cunctaque sepe fovet.

Certat ad hec vatum summisso murmure turba;

330

      Anceps interea fertur utrimque fides.

Nempe minus doctis oratio prima suasit;

      Doctior at gnaris visa secunda fuit.

Ad se corda trahens sublimi sede Sophia

      Stat, pendens humeros cui coma flava tegit.

335

Lumina clara micant, pretendit munera vultus

      Textaque subtili stamine vestis erat.

Nulla suam faciem maculat vel ruga decoram

      Et species vultus plena pudore sui.

Regia sidereis proles natalibus orta;

340

      Sola decus clare nobilitatis habet.

Non erit ingenuus sua quem cognatio nescit;

      Nisi sit ei Priamus iunctus, Achivus erit.

Celica progenies, gemmato moribus ortu,

      In terris mulier non habet ista parem,

345

Perplexe litis tandem solventia nodum

      Mente satis vigili verba Sophia parat.

Fletibus at primum convertens ora gementis,

      Ipsum sic medici faminis arte linit.

"Vulnera vulneribus iunctis mordacius urgent;

350

      Membra novus gravius sauciat usta dolor.

Nam tua mens mundi iam lesa cupidine vana,

      Nunc plus tristicie tela secunda timet.

Vulnere letali cedit dolor atque cupido;

      Tollere iudicium mentis utrumque solet.

355

Fons nequit effigiem cenosus carpere vultus,

      Turbida nec bene mens cernere vera potest.

Quod dolet, iniustum, libitum qui dicat et equum,

      Inflectit leges ad sua lucra ratas.

Suspice, missa tibi descendunt spicula celo:

360

      Hec tibi providit seria fata Deus.

Omnia damna tue non adduxere ruine,

      Terricolis vano suspiciosa metu.

Cepta sub infausto tua nec te lesit origo

      Sidere: vis etenim non datur ista polo.

365

Iudicii consulta tui sententia lege

      Prodiit eterna, non ratione vacans.

Iudicis omnipotens te iusti dextra cecidit:

      Non furor hostilis, sed pia virga patris.

Non bene correctum est vicium cui pena pepercit.

370

      Quod mundus blanda prosperitate fovet.

Migmata comminuunt tribule ceu verbera; mentis

      Sic nocue maculas ultio diva terit.

Augmentum facilis parit indulgentia culpe

      Et magis improbitas semper inulta tumet.

375

Reprimit invisi facinus censura rigoris

      Et minus in preceps cesa libido ruit.

Non experta iacet virtus si prelia desint:

      Nemo potest vires pace videre suas.

Mollescunt quociens fortes torpore lacerti,

380

      Quorum nutritur sepe labore vigor!

Et stimulata feri succenditur ira leonis;

      Acrius et cesus certat agone pugil.

Ad bravii missus cicius festinat honorem

      Verberibus celeris sollicitatus equus.

385

Quot per amena trahens ad se funesta vorago

      Pascua mortales insaciata vorat.

Gaudia presentis vite presencia certum

      Perpetis indicium perdicionis habent.

Pascua servantur mactandis bobus opima:

390

      Sic scelerum risus ultio dira manet,

Aspera cuncta prout ne tramite mella reperta

      Forsan ament, celi despiciantque dapes.

Proxima fit domite menti sapientia; nidum

      Vt phenix olidum, lubrica corda fugit.

395

Noxia terreni tribula ceduntur amoris

      Vincula sicque animus liber ad alta volat.

Evigiles igitur, tua mens consurgat in altum:

      Dirigat ad superam lumina semper opem.

Transvolet alta poli, mundi compulsa ruinis;

400

      Infima conculcet, transfuga summa petat.

Ordinis obtutu penetrans occulta superni,

      Rimetur iusta condita lege regi.

Ima nociva sibi forti conamine linquat

      Atque oculus summa figat in arce pios.

405

Qui cupit eternas raciones cernere, mundum

      Transcendat cicius, se super ima levet.

Turbine concutitur vario terrena pererrans;

      Semper idem sapiens etheris instar habet:

Etheris huic facies vere sine nube serena,

410

      Vsque quieta manens flamina nulla timet.

Ergo merentis sileat sopita querela:

      Non gemat et paciens verbera lata ferat.

Vtque refundatur cedenti gracia semper,

      Quoque terit moles cum mera vina fluant,

415

Surrigat aspectum mentis conversio plena

      Iugiter et laudis carmina lingua canat.

Cerne quot immerito perverso more fatigat

      Ictibus hostilis malleus usque pios!

Quid meruere patres, patrie celestis alumni,

420

      Inclita progenies celica iura colens?

Nam decus hi mundi, supreme lucis imago,

      Ac aditus superi semita recta, duces.

Nos genuere fide; set honeste lacte ducantes

      Vite torpentes spe super alta vocant.

425

In iustos ac mucro tamen desevit iniquus,

      Innocua iniusto vulnere membra secans.

Iob quoque, succinctus tante virtutis amictu,

      Innumerum damnum cladis ab hoste tulit:

Dilacerantur opes, orbatur pignore tandem,

430

      Non capiunt vulnus saucia membra novum.

Hunc sprevit servus, carus contempsit amicus,

      Horruit et coniunx comparis ipsa luem.

Non gravior dolor est, quam vilis fabula vulgi

      Esse vel ut notos cedere forte videt.

435

Insons fraterni sceleris patriarcha reatum

      Pertulit exsilii venditus ere Ioseph.

Invadunt iuvenis meretricia stupra pudorem,

      In pectus vibrant ignea tela pium;

Palladio iaculum munimine tuta retundunt

440

      Pectora: non modicum leditur inde pudor.

Truditur horrendo sine crimine carcere iustus

      Strinxeruntque pias impia vincla manus.

Victrix obsequitur, contempta libido novercat;

      Vt catulis raptis seva leena furit,

445

Milite vallatus pauco fugitivus oberrat

      Rex, humilis nati tela superba timens;

Suscepit tumidi clemens convicia servi

      Verbaque pacifico perpera corde tulit.

Obprobrium surda probitas avertitur aure,

450

      Probra nec imparibus reddere lesa solet.

Heliam voluit iustum rex perdere dirus:

      Agnum sacrilego dente vorare lupus.

Iusticie cultor peregrinus exsulat oris,

      Nota nec agricolis devia lustrat inops.

455

Circuit abruptos montes habitatque latebris:

      Retia vix tandem fugit iniqua ducis.

Proh pudor! En probitas toto propellitur orbe;

      Improbitas tuto sistitur alta loco.

An ocius rapti digno privantur honore

460

      Fasces? Degenerem non bene serta decent.

Quid Iudea tulit, quo solo docta, magistro,

      A summo cuius dogmate nulla latent?

Ceditur innocuus, nocuis nec causa nocendi,

      Tensa,que sanctificant viscera sancta crucem.

465

Angelicis metuenda choris, heu, regia proles

      Impetitur populo dilanianda cruci!

O mundi regale decus, vesana nitorem

      Nititur immerito plebs maculare tuum!

Virtutem nigrare cupit convicia fundens

470

      Vsque, scelus! Pravis lux odiosa nimis.

Iugiter irrumpit virtutis castra pudendo

      Insultu facinus, bella profana movens:

Nititur infandis tenebris obvolvere mundum

      Vt pereat sancte sic probitatis honos;

475

Dum tamen expugnat, virtuti militat hostis:

      Fit, licet ignorans, obsequiosus eques.

Inde parat fructum, fore clades unde putavit;

      Lucraque celicolis multiplicata refert.

Gaudia vana secat, dum cedit; at aucta relinquit

480

      Vera nec hec dirus iam violare potest.

Germina sola valet sua falx resecare nociva;

      Queve sathan sevit semina sola metit.

Gaudia non ledit celesti sparsa Satore:

      Sacrilego numquam tangere sacra licet.

485

Quid tandem quereris? Tristi quid voce gemiscis?

      Meroris non est iusta querela tui.

Nil natura dedit pauperpera nilque reservat:

      Nuda caro venit nudaque morte redit.

Quod fecit natura tuum, non perpete tutum:

490

      Mutuat et repetit, quod dedit illa rapit.

Ipsa suis dudum set te nutrivit egentem

      Diviciis; grates nullaque dona refers.

Grates munifico nam saltem debet egenus:

      Quilibet hocque solet reddere munus inops.

495

Gratos precludit sibi mens ingrata meatus

      Neve sui pietas sic miserata facit.

Ingratis merito tolluntur dedita gratis,

      Duricie referunt damnaque rite sue.

Qui data non novit digne, nec danda meretur:

500

      Indevota datis gratia corda fugit.

Non modica grates hortantur voce repense

      Munificum donum multiplicare suum.

Multa tibi, multis raptis, fortuna reliquit:

      Hanc blandam ad libitum nullus habere potest.

505

Quem tam felici requie fovet undique fatum

      Qui secum ex nulla prelia parte gerat?

Sepius excipiunt invisos carbasa ventos:

      Sepius in vetitum nauta laborat iter.

Clavigeri prorsus laudanda pericia tuto

510

      Remigio timidum docta meare vadum.

Equora cum fervent, laudanda pericia, puppim

      Que tunc infesso robore servat aquis,

Non animi tanti placidum sulcare profundum

      Vt freta belligera seva domare manu.

515

Sic etenim duro virtus agitata flagello

      Inclita maiori laude probata nitet.

Tradita fortune lex est ne fixa moretur;

      Iure dato fungi ius negat esse nefas:

Non erit et certe sors vero nomine dicta,

520

      Si steterit, propria sic racione carens.

Huius enim ingenio sublimia mersa premuntur;

      Nec sinit instabilis gaudia stare diu.

Vicinam metuat conscendens alta ruinam:

      Alta petens casu nam graviore ruit.

525

Leticie tante non est excelsa tenere,

      Quantus ab excelsis est cecidisse dolor.

Denique iusticia non tanta predita mens est

      Que non sit digne mole terenda rote.

Murmurat iniuste quem perculit equa sagitta:

530

      Non solet insontem diva ferire manus.

Exigit hoc meritum ne sint impune nocentes:

      Nam minus hos miseros pena secuta facit.

Hic magis infelix sua quem non vulnera mordent

      Quique venena bibens illita melle perit.

535

Liberius fluit hic quem nulla flagella cohercent;

      Set mala libertas vincula mortis habet.

Sic equus in preceps, tardent nisi frena furentem,

      Labitur et liber noxius ipse sibi est.

Fida tibi fortuna parens ac semper amica:

540

      Aspera seu lenis commoda multa parat.

Non gemit alterius vel emula grandius uber;

      Set vicina favens diraque lucra cupit.

Non nisi iusta volet: iusto transmissa superno

      Iudice, mortali non nisi iusta venit.

545

Hec hilaris facie seu sit rugosa biformi,

      Iusticie tamen est usque decore nitens:

Vtilis est cunctis, variis qui moribus eius

      Constantes norunt subiuga colla dare.

Nunc a terrigenis hec divas elicit odas

550

      Prospera, nec magis his munera grata deo;

Divicias cumulat mentis nec dives egenis:

      Fortune meriti copia crescit ope.

Hec adversa facit sceleris damnare ruinam:

      Vulnera nam cesum luxuriare vetant.

555

Supplicii solet hec permultum demere: duplex

      Non a clementi iudice pena datur.

Pressuris eadem mentem corroborat ictam;

      Angitur in proprium mens quoque pressa locum,

Pressa Deum querit quociens, quem leta reliquit:

560

      Qui non sponte venit verbera sepe trahunt.

Sepe favore ruit virtus non trita flagellis:

      Languet enim requie, fota labore, fide".

Hec ait et serie racionis missa parumper

      Precisa sedat murmura diva manus.

565

Fortunam pariter sic tandem adfatur; et ipsa

      Doctrinam cupida suscipit aure sacram.

"Causa quidem non es rerum temeraria: solo

      Est hec fortune nomine iuncta tibi.

Ordinis absolvens te nexu, nec bene, turba

570

      Ceca tibi vatum numina ceca dedit.

Quam male defectum divino nectit honori

      Visus, cum cecam te tulit esse deam!

Et virtus animi, racionis iussa repente

      Preveniens, falso diceris esse latens.

575

Set nec origo tua est celesti sidere ducta:

      Stirpe tuum ducis nobiliore genus.

Sacris namque tuus prodit natalibus ortus

      Nobilis est etenim mens tibi diva parens.

Indeque progrediens, proles diffusa per orbem,

580

      Regia nota, diu que latuere, facis:

Artificis summi est per te digesta voluntas,

      Propositi series notificata sui.

Forma noys simplex in se est stabilisque thearce,

      Tempore disponens queque gerenda suo.

585

Hec quoque corporibus primo diffusa supernis

      Ducitur in numerum multiplicata polis;

Natura stabili, cui est immissa, manente,

      Vt celum, instabiles respuit ipsa vices.

Indeque per motus superos traducta caducis,

590

      Mutato fatum est nomine dicta magis:

Imis mersa quidem iam fit mutabile fatum

      Mixtaque diversis simplicitate cadit.

Ad formas propriosque situs seu tempora certa

      Atque suos motus singula fata trahunt.

595

Ordine tam pulcro lex qua disponitur orbis

      Totus perpetue est non racionis inops.

Causarum miranda nimis connexio pendens

      A summo diva cardine ducta manu!

Hec commensurans rectissima regula causis

600

      Federe concordi principiata suis.

Hanc veluti interpres verax traducis ad ima

      Legem, que supero codice scripta latet.

Consilium supere mentis tu fida ministras,

      Humanum varia sorte locando genus.

605

Omnia fixa manent animo congesta superno,

      In se que summe congerit artis apex;

Formis que propriis diffusus digerit ordo,

      Suscipiunt varia condita sorte vices.

Hoc illis famulans regina pecunia servit;

610

      Hoc hos pauperies vivere seva negat.

Succedunt pravis hec prospera, diraque iustis;

      Et tamen eterno fit sine iure nichil.

Nunc illos eadem series attollit in altum,

      Nunc hos erumne mergit ad ima datos.

615

At tamen invitos nescit compellere; cogi

      Mens etenim nulla libera lege potest.

Hec igitur series rerum, pulcherrimus ordo;

      Tu, ratio, certis legibus ima regis.

Mobilis es siquidem, set non incerta vagaris;

620

      Mobilis ex rebus, ex duce certa deo.

Ordine vincta, sacro rationis compta decore,

      Iusticie fructus non nisi iusta paris.

At tamen occulti nexus mortalibus usque

      Perplexi iuris non patuere tui.

625

Lumine consulto divo sic cuncta recenses;

      Impetit et pocius lata querela Deum.

Reddere damna solet nam dedita quisque nocivus,

      Cuius consilium proxima damna dedit.

Auctor enim Deus ipse iubens est tuque iuberis,

630

      Qui pocius quam tu, velle ferendus erit:

Indeque si quicquam contingat sorte fideli,

      Non tibi, set domino complacuisse feret.

Turba tuum vulnus seu donum mentis egena

      Hoc ait hincque tibi numen inesse putat;

635

Hinc infame tuum michi nomen, at ipsa probata es:

      Triste sub hoc virus nomine sepe latet.

Te tamen ex metrica sic lege coacta vocavi:

      Dissona vox fidei est, consona nempe metro.

Cur igitur, gladium si celica dextera vibret,

640

      Putrida que medico vulnere membra secet,

Innocuam discerpit homo te dente protervo,

      Iniusto laceram te pede turba premit?

In sacra nam fierent convicia numina lingue,

      Excipis infande ni quia tela prior.

645

Te lex summa regit, mea te sentencia solvit,

      Iniusto cum te murmure cernat agi.

Iudico te nullo maculatam crimine, cause

      Cum ratio partem faciat equa tue.

Compescat gemitum, cessent et murmura, nec iam

650

      Iusticie comitem se fore credat homo,

Qui velut insonti si sors blanditur, adaucti

      Criminis aucta feret rite flagella sui.

Non sic angentis meroris pila retundit;

      Vulnera non hoc sunt ista medenda modo.

655

Non sua sic pocior fit coram iudice causa,

      Sic nequeunt molem ponere terga gravem.

Abiecta de te virtute queruntur inermes

      Qui victas hosti sponte dedere manus.

Pectora iusticie contecta micantibus armis,

660

      Integra non gladio confodienda manent.

Improbitas, animum supero munimine tectum

      Dum petit, infandum leditur ausa, scelus:

Victa retunduntur scelerati tela furoris

      Et tolerant ictus damna priora sui."

665

Virtutem alloquitur tunc atque silentia plebem

      Continuare gravi voce manuque iubet:

"O virtus delapsa polo mortalibus alto,

      Regia despiceris fida labore comes!

Auxilium, veneranda, tuum cui sera tulisti?

670

      Quisve tua cecidit verbere fultus ope?

Nulla tuos unquam famulos oppressit egestas

      Improba; nemo, tuo munere dives, eget.

Thesaurum fortuna tuum contingere numquam

      Audet; predo rapax hunc violare nequit.

675

Omnia fert secum sapiens sua nilque relinquit

      Ab se, nec proprias ni sibi credit opes.

Corpora dilacerant, invadunt rura tyramni:

      At numquam probitas hostica preda fuit.

Libera que nulli rapitur possessio virtus

680

      Nullaque cum mundi federa rebus habens.

Has subitus turbo varias dispergit in oras,

      Flamina set stabilis despicit illa manens.

Fortuitis probitas e celis eminet orta,

      Humanos casus imperiosa terens.

685

Hec nudo contenta viro suspirat in altum

      Externasque suis dives abhorret opes.

Non qui plura simul coniungit rura locuples:

      Divicias veras, qui minus optat, habet.

Efficit erumnis lassos hec sola beatos;

690

      Falsaque succidens gaudia, vera parit.

Mens bona meroris numquam letalia sentit

      Vulnera, nec grandi pondere pressa ruit:

Gaudia vera fluunt proprio de pectore, vane

      Vbera leticie non aliena capit.

695

Non querit siciens externi gurgitis undam

      Cui fons interior pocula vera parat,

Fercula non falso iustis respersa sapore,

      Non nisi ieiunis moribus apta paras.

Non hec sordenti vana dulcedine dantur,

700

      Deliciis saturi guttura cuius olent.

Vsque tuas gustans, peregrinas respuit escas,

      Quas siquidem veluti blanda venena putat.

Dux hominum, virtus invicta, aurigaque prudens,

      Crimina lima secans, normaque iusta piis!

705

Fluctibus in mediis semper tutissima transis:

      Tu constans nullo turbine pulsa cadis.

Iugiter aggrederis grandes infessa labores,

      Nec crebros ictus inviolata times.

Inspicis assidua fines indagine rerum

710

      Vt mala submoveas, utiliora petens.

Tu, duce consilio, claros procedis ad actus;

      Ad mala tu numquam precipitata ruis.

Blandimenta tuo freno severa coherces;

      Non animos vanis luxuriare sinis.

715

Quos non tormentis diris fregere tyramni,

      Mollicies quociens flexit ad ima viros?

Sunt igitur peramanda tui pia vincla rigoris

      Que quoque perpetue dona salutis habent.

Nata aliis, oblita tui magis altera curas

720

      Commoda tuque minus propria damna times.

Premia pro meritis tu digni reddis honoris,

      Das nomen famulis perpetuumque tuis.

Cetera mors perdens hominis delere probati,

      Claudere vel tumulis nomina clara nequit.

725

Et tua fraude carent commercia: namque laboris

      Pro precio largas ipsa refundis opes.

Cor petis atque petit te cor: translatio felix

      Iuris in alterutrum, fructus utrimque bonus.

Cui comes efficeris, felix, cui munera confers,

730

      Quem tua, quam mundi, tutius arma tegunt.

Nam tunc bella silent, cessat pugneque tumultus;

      Omnis et infamis passio victa iacet.

Iam non ira furit nec solvitur egra cupido,

      Quas tibi subiectas lex racionis habet.

735

Infelice michi siquidem racionis aberrat

      Tramite, cum motus dirigat ordo suos.

Sensibilem lustrat racio lustrata nitore

      Mentis et hec luce irradiata poli.

Magna tuis donas sudanti premia iussis,

740

      Qui bona felicis contigit alta petens.

Ocia, parta piis longi certaminis usu

      Ingeniis, finis sunt preciosa tui.

Est tibi sufficiens quem mentis ducis in arcem,

      Visit ut occulti mira fluenta boni.

745

Grata deo, speculans acies altissima rerum,

      In se supremi luminis instar habens,

Spirituum consors, radio perfunditur alto,

      Summi contingens intima sacra boni;

Infima despiciens, perquirit mistica, cuius

750

      Lux, iucunda nimis, continuata micat:

Eius enim fulgor numquam velatur amictu

      Tetro, que radiis funditur usque novis.

Hec haustu fructus infesso carpit amenos,

      Rore quidem subiens culmina plena sacro;

755

Factaque nobilior iam tunc cognata thearce est,

      Ad quam precipue cura superna viget.

Perficiens hominis mentem, quam vita beata!

      Felix fons veri lucidus inde fluens.

Felix tantorum congestio pulcra bonorum!

760

      Felix multimodi meta quieta mali!

Felix hec hominum perfectio cuique cupita,

      Ad quam nullus habet ni studiosus iter!

Felix eterne confinis mansio vite,

      Que supra legem temporis alta manet!

765

Plenior hec siquidem mercedis imago future,

      Que fidei est meritis danda corona piis.

Hec quoque sanctorum sorti vicinior umbra,

      Que, carnis posita non nisi mole, datur.

Non hec terrestris vanarum copia rerum,

770

      Que faciunt dominum semper egere suum.

Non est ista quidem Epicuri feda voluptas,

      Que non felicem, set pecus esse facit.

Non est Herilli vel sola scientia rerum,

      Que nullum proprio fine locare potest.

775

Hieronymi non est aut hec absentia pene,

      Quam finem vite credidit esse bone.

Non honor hec Stoyci, non Zenonis honestas,

      Ipsum qui finem retulit esse viam.

Sensilibus semota nec ista Platonis idea,

780

      Quam commune tulit omnibus esse bonum.

Supreme virtutis opus perfectius est hec,

      Lumen sublimis cognitionis habens:

Philosophi siquidem decus hec et clarior actus,

      Eximie studii nobilis hec et opes.

785

Tocius hec operis moralis terminus extat

      Et fructus, nullis percipienda malis:

Non valet ad culmen quisquam conscendere tanti,

      Virtutum turba ni preeunte, boni,

Noxia graminibus purgent que corda nocivis,

790

      Fructibus ut fiant seminis apta novi.

Hec de felici nostra est sententia fine;

      Hanc et Aristotelem nos docuisse liquet.

Vlterius tamen est cultoribus agnita solis

      Nobilior fidei vita beata sacre:

795

Ethereo latet hec abscondita principe rerum;

      Non nisi divinus continet hancque sinus.

Hancque tue magne nequeunt attingere vires,

      Tollit ad hanc mentes gracia sola pias;

Tollit ad hanc munus descendens celitus, ad quam

800

      Dirigit alma fides, spes levat, unit amor:

Celestera vitam celestia munera donant,

      Carpere quam proprio nemo labore potest.

Mens, sensu divina tenens invisa suoque

      Herens splendori, credita sacra rapit;

805

Ardua que sperans celo suspensa, caducis

      Spretis, ad superas sedula tendit opes.

In divos rapitur divo succensa calore

      Ipsa sinus, cuius est super astra locus.

Alta situ, fecunda bonis, habitatio felix,

810

      Ierusalem, cuius menia pulchra nimis!

Inter et ipsius cives convictus amenus,

      In quibus eterni fulget imago boni.

Inclita celicolas possessio dives in omnes,

      Que minui multis participata nequit,

815

Est ibi divini diffusio mira saporis,

      Inde quidem lactis, mellis et unda fluit.

Invia tartareis o mansio tuta ministris

      Ac eterna quies nulla pericla timens!

Alme tuos Genitor digno dotabis honore

820

      Tunc iamulos, iustis regia serta dabis.

Nate Dei, speculum nitidum, tum cuncta docebis:

      Nunc liber implicitus, tunc reseratus eris.

Tunc sacer electis radius Deitatis alumnis,

      Tunc quoque iucunda pectora luce replens.

825

Spiritus alme Deus, tunc tu pietatis abundans

      Rivus perficiens munere corda tuo.

Tu divinus amor tunc transformabis amantes;

      In te tunc aliquis nesciet esse sui.

O Deus omnipotens, tu solus in omnibus extans,

830

      Civibus electis omnia solus eris.

Inde Minerva suam seriem protendit, alumnos

      Edoctura rudes dextra silere iubet;

Principiumque sue sumens rationis ab alto

      Ac tradens cure dogma peremnis, ait:

835

"O quis iudicii capiet secreta superni?

      Non est terrigenis hoc bene nosse datum.

Non viciis, luteo, fidei nec luce carenti:

      Nescit ad hoc vulgus scandere mentis hebes.

Inspicit hec, cuius mentis caligo dehiscit,

840

      Mistica, qui supera luce repletus adest.

Causa quidem presens dudum est discussa peritis,

      Questio nota satis, non dubitata parum:

Tam varios rerum cursus vis si qua cohercet,

      Impigra philosophis querere cura fuit.

845

Hanc nichil antiqui sapientes esse putarunt

      Omnia fortuito qui docuere regi.

At curare Deum summam, non singula rerum,

      Que magis instructa est altera secta docet:

Vsque, ferunt, supero est solercia cardine solum

850

      Celestis, sine qua vilia queque cadunt.

Omnibus his homines adiunxit tercia tantum,

      Edocuit diva quos ratione regi;

Bruta set excludens ac inferiora caduca,

      Iudicat hec studio non fore digna Dei.

855

Quarta sub equali bona seu mala cuncta locavit

      Cura, principium fingere pulsa duplex,

Vt bona principium bonitatis sola gubernet

      Primaque ficta mali perpera causa regat.

Quinta, videns cure celestis fune ligata

860

      Omnia, non aliter posse venire putat:

Nil quoque contingens nec libertate potiri

      Asserit arbitrium, non ad utrumque potens.

Sexta sub eterna ratione rigentia cura

      Brutaque constringit condicione pari:

865

Supplicium brutis ac premia, sive reatum

      Provisum credens hecque necare nefas,

Mentis inops hominum pecus hoc obtusaque sensu

      Et pecudum cedes par scelus esse tulit.

Infecere lares hi nostros dogmate falso

870

      Errorisque notas imposuere michi:

Hos ego doctrine sincere lacte ducavi

      Edoctisque meis fel vomuere scholis.

Ast alios uber nostrum lactavit alumnos

      Qui numquam talamos deseruere meos:

875

Imbibiti sanam meliori lacte refundunt

      Doctrinam: falsi est inviolata lue.

Cuncta ferunt subici supreme condita cure

      Cunctaque celesti sub dicione locant.

Diversoque modo sacri partita ducatus

880

      Dona putant, rerum nobilitate tenus:

Actibus humanis siquidem provisa corona est,

      Pascua ruricolis bobus amena data.

Ad bona conspiciens ea diligit auctor et optat

      Vsque sibi, supero ductaque fonte placent;

885

Ordine set solum prescita nefanda recludit,

      Non intenta quidem fructificantque Deo.

Nam decor effulsit, punito criminis ausu,

      Iusticie mendam proxima culpa capit.

Fine suo numquam pars deficit altior orbis

890

      Quo pars inferior sepe carere solet;

Dissimilem varia naturam lege gubernat:

      Illa manet stabilis, suscipit ista vices.

Movit at instructos etiam confusio quedam;

      Hinc malus erigitur qua cadit inde pius:

895

Succedunt etenim felicia vota nefandis

      Nudaque vix crebro est vita relicta bonis.

Successusque caput leti sublime dederunt

      Illis, hi tristi pulvere sepe iacent.

Sepius et probitas rabie calcatur iniqua,

900

      Immerite cladis vulnera passa gemit.

Hoc secli vates, hoc obstupuere prophete;

      Eximio plebes hoc cecidere gradu;

Ordinis hec recti perversio magna putata,

      Quondam fortune numina vana dedit.

905

Exlegem pariter casum deduxit in orbem,

      Causam qui propriam rebus inesse neget.

Hinc quoque nonnullis astrorum lege peritis

      Sidereis visum est motibus ima trahi.

Lumine celesti mens raro fungitur egra

910

      Et confusa putat, si qua videre nequit.

Preventus causa rerum est quarumlibet ortus,

      Sicut docta mei musa Platonis ait.

Nil igitur casu toto contingit in orbe,

      Causa si casu forsitan acta carent.

915

Multa tamen casu vulgaris opinio credit

      Facta, mei famuli quod ratione probant.

Quod sine contactu finis contingit in esse,

      Huius revera casus origo fuit:

Fenora sic ad opus gradiens repetita reportat,

920

      Aurum sic reddunt fossa sepulcra latens.

Attamen in causam per se quodcumque recurrit

      Fortuitum, alterius munere sedis egens;

Set magis ad causam primam se colligit unde

      Venit, qua casus nomine rite caret.

925

Nam ratione carent ad Primum cuncta relata

      Casus, qui fixo fine carere nequit.

Nature ingenium privatur sive voluntas

      Interdum effectu propositoque suo;

Conditor ipse tamen natura celsior omni est,

930

      Affectus numquam cuius inanis erit:

Non valet obtutus divus velamine falli,

      Provisum impediens nilque resistit ei.

Mens humana tamen nulla virtute coacta

      Flectitur, ad libitum libera currit opus:

935

Non hanc astra trahunt nec diva scientia cogit,

      Ipsa sui domina est, imperat ipsa sibi.

Conveniunt animi libertas atque superna

      Fixa acies, miro federe iuncta simul.

Sermonis series pelagus cur tendit in altum?

940

      Hec veneranda forent, discucienda parum

Denique nil fluitat, divina lege ligantur

      Omnia, quam casus non violare potest.

Est nec ab hoc animi libertas libera nexu,

      Non invita tamen queque cupita petit.

945

Huic nec consilium nec virtus ulla resistit:

      Presidet hec cunctis, huic quoque cuncta favent.

Provida de summa contemplans arce potestas,

      Intuitu penetrat queque caduca suo:

Celesti vigilat cunctorum pectora cura,

950

      Cuius subsistunt singula fulta manu.

Iugiter ad proprios hec provehit omnia fines

      Hacve quieta suo singula fine manent.

Hec seriem rerum recto moderamine ducit:

      Numquam diva sinunt res fore lora vagas.

955

Nexibus occultis causarum cuncta cohercent;

      Lex stabilis firmo fune caduca ligat.

Nil et in anfractus ruptis secedit habenis,

      Ordine set sua vis provida queque ligat:

Omnibus hec tribuit proprium diffusa vigorem,

960

      Ad se que reduci condita mole trahit.

Accipit inde gradum varium distantia rerum,

      Vna sit ut reliqua nobilitate prior.

Debita partitur meritis hec dona modestis

      Discretoque iugo discola colla premit:

965

Alternatque vices, nunc iustis damna ferendo,

      Munera nunc etiam vilia dando malis.

Cum Deus exstiterit nature conditor omnis

      Et pater, haud genitum negligit auctor opus:

Gignitur in partu dilectio prolis amica,

970

      Anxia qua sobolis fit memor ipsa parens.

Artis opus fabre prodit dulcedine quadam

      Mente faber, iugi qua fabrefacta fovet:

Carmen amore suum vates amplectitur, evo

      Ne pereat, proprium tradere dogma studens.

975

Sic orbem retinens divina potencia totum,

      Non prius hunc fecit moxque retraxit opem:

Non sinit exhibita specie producta carere

      Quinve suum foveat plasma vacare nequit.

Non loca decurrit, nec sola locata relinquit:

980

      Nam base semota fabrica tota ruit.

Omnibus hec presens, hec omnibus intima rebus,

      Cuncta potens stabilit, que stabilita regit;

Arte quidem mira produxit Conditor orbem,

      Arte quidem mira dirigit orbis opus.

985

Nil sine consilii productum lumine summi

      Perpetuaque Sator facta gubernat ope:

Arbitrio recte racionis prodiit ordo

      Rerum seu sacra machina mente latens".

Hec ubi disseruit, paulisper substitit alma,

990

      Desiit hicque suum texere dogma silens;

Pabula succiso que dum sermone retraxit,

      Est nova doctrine sollicitata fames.

Lumina mox placidi subvexit in ethera vultus

      Sicque Deo tandem facta Minerva tulit.

995

"Iam libet, Altitonans, orbis describere molem

      Paucaque virtutis mira referre tue.

Hec etenim norunt speculata fovere gementes;

      His intenta minus saucia corda dolent.

Doctior hec etiam fit mens ingressa profunda

1000

      Doctrineque vacans munera bina refert;

Hec inspecta docent fore cure queque superna

      Subdita, precipiti nullaque sorte geri.

Mortales igitur mirentur, Conditor alme,

      Artis opus, mira quod ratione nitet.

1005

Ethera sublimem celatum sidere tendis,

      Ambiat ut superas exsul habere domos;

Institor ut dives, tua sic commercia pandis,

      Suspiciens veras ut petat emptor opes.

Sidera tu rapido cursu deducis in orbem,

1010

      Hec eadem certo singula calle regens;

Consonat armonici concors discordia motus,

      Altius in solium dum rapis astra tuum.

Non dubia superos numeras racione recursus.

      Nam subicis certis motibus astra suis.

1015

Tempore ter deno gressu Saturnus inerti

      Lustrat bis seno seiuga clara Iovis;

Sic tua bimatu diu rutilantia Martis

      Iugiter, Astripotens, innovat ora manus.

Te duce, perficiunt annali grande labore

1020

      Ethon, Pyroys, Lampus, Eous iter;

Hocque Venus spacio longos festina meatus

      Percurrit, cursor Mercuriusque celer,

Mense quidem renovas lunaria cornua, motus

      Principiumque sui biga rotata petit.

1025

Terque duodenis circumfers millibus annis

      Sublimis spacio sidera fixa poli;

At tamen ipsa tua latum virtute diurno

      Tempore circumdat spera rotunda solum.

Diffundis secreta tue virtutis in astra,

1030

      Sicque tibi melius quam sibi fata damus:

Ex te signa queunt seu motus sive figure

      Sive situs stellas fortificare vagas;

At non iura tamen stellarum magna potestas

      Nature cogit, non animisque iubet.

1035

Vnde Senis virtus alvo que clausa parentum

      Contactu ledit membra tenella suo:

Pallet enim facies multi presaga doloris,

      Partibus est cuius pestis amara gelu;

Hunc soboli compassa sue natura veretur,

1040

      Omnis cui gelida est tradita zona Seni.

Vnde Iovis placidi facies perfusa colore

      Claro terrigenis omnia leta parit;

Obvius est ire Martis reprimitque parentis

      Seviciam lustrans absidis alta sue:

1045

Gaudia fert pacis, compescit prelia, fetus

      Ipsius humor alit vivificusque calor.

Vndeque flammigeri vel tanta potentia Martis,

      Qui solet afflatu bella movere ducum,

Exagitat ventos, emittit fulmina terre;

1050

      Igneus ipse color signa furoris habet:

Principibus tristes solet hic efflare cometes,

      Humida ni lacrimis Cinthia placet eum.

Vndeque tantarum fecundat semina rerum,

      Gradivum moderans, Solis amica Venus:

1055

Dives luce micat, prebet fomentaque rebus

      Ipsius ammixtus humiditate calor;

Previa festinum Phebi prenunciat ortum,

      Vndis submersum prosequiturque comes.

Proximus unde Canis radiis Cillenius undas

1060

      Nili Titanis solvit in arva comes;

Littora non repetunt, nocti nisi iuncta diei

      Pars fuerit, Libre sole petente sinum:

Ipse genus miscet, voces formatque disertas,

      Deserit anfractus rectius eius iter.

1065

Vnde decor noctis Phebe rorisque ministra

      Imperat equoreis emula Solis aquis:

Fluxibus alternis eius spiramina miscent

      Equora; vim corpus percipit omne suam.

Auget aquas ortu, quas et deflexa reducit;

1070

      Dat reliquis proprias mobilis ipsa vices:

Humoris fecunda parens rigat ossa medullis,

      In se plena quidem cetera plena facit.

Exesamque sue sic lucis munere Phebem

      Cuncta dolent, cuius damna repente luunt;

1075

Vnde novo rutilans predicit Cinthia ventos

      Ortu, quod species indicat ipsa rubens:

Corniculo summo pallens prenunciat imbres,

      Mensis nimbosum principiumque docet;

Hec eadem medio cornu si forte nigrescat,

1080

      Tunc quoque Pansilenos tempora clara dabit.

Lucis privatur soli vicina decore,

      Cuius in opposito lumine plena micat;

Fonte magis quanto resilit splendoris ab ipso,

      Lucis damna sue tam minus ipsa timet;

1085

Etatisque sue circa primordia temptat

      Claudere Titanis lumina lata sinu.

Lumine dotat eam Phebus; parat ipsa rapinam

      In coitu medio Cinthia calle means;

Nudat at hanc tellus Phebeo munere, rectum

1090

      Solis in opposito si sita pergat iter.

Vnde pater rerum Titan et fulgor Olimpi,

      Natureque vigor sidereusque decor,

Infima vivificat, lucem communicat astris;

      Hic oculus mundi, regula certa poli:

1095

Ipse planetarum dominus nunc stare meantes,

      Nunc etiam tardos accelerare iubet.

Tramite signiferi medioque preambulat orbis;

      Deserit ambages circuitusque vagos.

Quadriiugos medio ducit ne frigora ledant

1100

      Aut quoque Phetontis concremet error humum.

Hic ubi ab equoreo conscendit littore, nubes

      Pestiferas radiis pellit ab orbe suis;

Tunc etiam vires Titan animalibus auget

      Cuius descensu debilitata manent.

1105

Hic ortu sub nube rubens pronunciat imbres,

      Cui si pallor inest, turbinis actor erit;

Si fulgens medio radios emittat ad austrum,

      Humida tempestas flamine mixta cadet;

Si pallens Titan in nubes occidat atras,

1110

      Signat quod ventus tum borealis erit.

Vique tua gelidas Aries transmittit in oras

      Arcturi nitidos lumine solis equos;

Ascendens roseo curru qui culmina Cancri,

      Florigeros aperit, flante calore, sinus;

1115

Imaque mox repetens messes coquit ignibus ustas

      Et sucos acidos dulcia vina facit.

Mittit ad australes susceptam Libra quadrigam,

      Immenso recipis quam, Capricorne, gelu.

Imbreque fecundo conscendens inde regyrat

1120

      Ad Pecus et propera sedulitate redit.

Tempora temporibus succedunt, tedia vite

      Vt minuant vicibus sic variata suis;

Optime cumque iubes, Opifex, consurgit ab imis

      Aurore facies plena decore rubens.

1125

Tempora seiungens tenebras hec pellit ab orbe,

      Nunciat et Phebi munera grata prior.

Hac qua parte poli vicina minutaque Phebus

      Candentem gyrum respicit astra paras;

Est et stelliferi pars orbis densior illa,

1130

      Hoc adeo melius lumina sparsa tenet.

Vana fides que falsa docet, pars sole quod usta

      Talia non paciens candeat illa poli:

Sive quod astrorum medio concurrat et ignis

      Lumen cum lucis spera sit ignis inops;

1135

Aut quod circumstans sit lumen semita candens,

      Partem quam celi lumina solis icunt.

Hoc quoque si verum, Phebi labente quadriga,

      Lacteus instabilis circulis orbis erit;

Cui tamen est unus tenor, a Chirone regyrat

1140

      In geminos tendens versus utrumque polum.

Sic et ab aereo non hic humore reflexum

      Lumen continue mobile trames erit.

Axe polos figit set cedit inanibus alter,

      Vertice stans nautis preparat alter iter.

1145

Vnde procellosus turbo, cum scanderit Arctus,

      Proximus hanc prohibet longius ire polus.

Iussus et Arctophilax numquam glaciale relinquit

      Plaustrum, circuitus explet et ipse breves.

Iste quidem plaustri custos dictusque Bootes:

1150

      Hec etenim bobus proxima stella micat.

Ipse duodenis signum est spectabile stellis;

      Huius et Arcturum ventre micare ferunt.

Iussaque Phenices nautas Cynosura reducit,

      Visere non alias ambitiosa plagas;

1155

Nam vicina polo parvi contenta laboris

      Non iter a stabili distrahit axe suum.

Ensifer unde docet nautas hibernus Orion;

      Post se venator pertrahit ipse canem:

Qualiter exagitat ventis mare, densat in nubes

1160

      Aera, consurgens grandine ledit humum;

Emicat ante Bovis radio vestigia claro,

      At tempestatem lux tenebrata notat:

Lucidiorque suis rutilans cum splendet in armis,

      Tempora tunc letus leta futura refert.

1165

Cum placet, et Pleias consurgit tempore verno

      Hibernoque cadit, tempus utrumque docens:

Ante Bovis genua hec radios Atlantis adustos

      Roribus ac grato mitigat imbre madens:

Vt roseus Phebum maius suscepit, equorum

1170

      Strata sub igniferis raptibus atque iacet.

Fronte Bovis profers Hyades, que lumina pandunt,

      Cum capit a tetra tempora nocte dies:

Orte namque madent et fruges imbribus augent,

      Impulsuque Senis flamina dira ferunt.

1175

Quisve iubet, fervens ut Syrius exserat ignes

      Estivis medio mensibus orbe rubens?

Sique suo fuerit Solis collega meatu,

      Duplo tunc tellus usta calore gemit".

Vt sublime polum descripsit dogma Sophie,

1180

      Orbis ad inferius postmodo tendit opus.

Principium rerum carpit sermonis adorsi

      Principium verax sicque magistra docet:

"Ingenito non illa suo primeva decore

      Materies caruit, nomine dicta Chaos.

1185

Prodiit illa vetus variis concretio formis;

      Molem discerpunt nullaque bella rudem.

Non elementa globo pugnant congesta vetusto;

      Munera pacifice set pociora manent.

Nescia misceri pariter pacata morantur:

1190

      Non est his ortu vis genitiva novo;

Congeries informis adhuc confusaque moles,

      Postremis formis dum sua membra carent.

Hec primis induta suis speciebus anhela

      Imperfecta manent nec generare queunt.

1195

Vana fides perfecta ferens elementa fuisse

      Mixtaque continue murmure litis agi,

Ingenitos ortuque suo sensisse tumultus

      Ipsa prius, iussu moxque dirempta Dei.

Hanc prius e divo produxit pectore molem

1200

      Divus primeva condicione Sator;

Postmodo frigoribus pariter subiecta calori,

      Humida per partes siccaque facta suas:

In varios divulsa situs manet illa deorsum;

      Hec pars summa petit pars mediumque tenet.

1205

Protinus ad partus eius contendit origo

      Seminibusque novis viscera plena tument:

Inde globus mundi, rerum difformis imago,

      Omne creature profluit inde genus.

Ipse tribus digitis appendis pondera terre,

1210

      Alternis numeris hec elementa ligans:

Aer aquis flammas, hec terre nectit at unda;

      Sicque manent pariter dissona iuncta simul.

Stans obtusa gravis tellus contraria flamme est,

      Distat ab hac solum mobilitate liquor;

1215

Estque magis flammis aer conformis, ab ipso

      Dissidet ulterius qui levitate solo.

His nosti mediis, his ultima nexibus orbis,

      Optime tu solus iungere membra faber.

At fuit ethereos ignes subnectere celo

1220

      Cura tibi, fieret ne rogus ignis homo;

Hec regio caros producere nescia fetus,

      Nulla refert orbi munera prolis inops.

Aera sub flammis atris suspendis ut obex

      Ferventi restet humida zona plage;

1225

Diversosque tuo nutu sursum ima vapores

      Emittunt nubes, aera sicque replent.

Nunc strepit ethereus fulgor, nunc cauda cometis

      Emicat et reges tristia fata pavent:

Equora concuciunt nunc venti grandoque messes,

1230

      Nuncque levis roris funditur imber humo.

Aereo siccos fumos quis congerit estu,

      Fervida ut igniferas fundat ab arce comas?

Namque faces latas nunc hastas mittis ab alto

      Tristeque nunc omen sideris instar habes.

1235

Nuncque columna cadit, nunc candidus emicat Assub,

      Lumine qui geminus nunc quoque stella manet.

Iugiter humores gelidam quis tollit ad oram

      Aeris ut nubes fabricet inde leves?

Mitigat igniferos radios fecundaque nimbi

1240

      Ipsa parens pariter grandinis atque nivis.

Quem si forte iubes media consistere zona,

      Humor nix borea flante fit alba gelu;

Qui si Phebeo mixtus fervore calescat,

      Frigore compresso frigida grando cadet.

1245

Grandinis ex fumo genitos in nubibus altis,

      Ex gelida lapides tunc regione iacis,

Cum loca perlustrat rutilus borealia Titan,

      Constringit sparsus frigora nube calor;

Qui quoque si tantum medie conscendant ad oram

1250

      Zone, versus humum funditur imber agris:

Auster enim fervens si tunc spiramina mittat,

      Nimbus erit, nullo preripiente gelu.

Mitigat hic Phebum, sicce telluris hiatus

      Federat et cogit luxuriare solum.

1255

Humor si modicus zone persistat in imo,

      Vere vel autumno lata pruina riget;

At si forte celer modicus transcenderit infra

      Estum, consistens rore madescit humus.

Tempore das rorem nocturno, cuncta virere

1260

      Qui radiis nitidi solis adusta facit;

Quos quoque deseruit fetus infausta volucris,

      Nutrit: ros, Austro non nisi flante, venit.

Arcet serpentis descendens nocte venenum

      Quamque die faciet nocte nocere minus.

1265

Igneus unde vapor, quem densus comprimit humor;

      Collisis scissa nube coruscat aquis.

Arboreos fetus lux hec corrumpit et orbi

      Ipsa timor toti tonitruique nota.

Inde premit frigus nubem, nubesque calorem,

1270

      Vt sonitu nubes icta calore crepet:

Sic etenim venti gravida de nube procellam

      Extrahis, unde sonus terribilisque fragor;

Fructibus hic confert tonitrus pluvialis, at expers

      Fulguris aut subite lucis et imbris obest.

1275

Materies ignita, magis si forte vaporis

      Terrestris veluti glutine mixta, madet:

Exsilit igniti tamquam carbonis ad ima

      Resplendens gelida nubis ab arce calor;

Concremat hicque cadens lucos, succendit et urbes

1280

      Imbreque descendens cedere nescit aque.

Cogitur in lapidem, celi si forte vapori

      Vdi viscosi copia maior inest:

Terribilis iaculi, quod nubes excutit, ictus,

      Et ventus, pariter frigora multa loci.

1285

Igne lapis genitus subito descendit ab alto,

      Impulsus scindit, concremat atque ferit;

Vaseque confracto servat (res mira!) liquorem

      Et cedes eius stigmate sepe caret;

Tela quidem iaculi viscosa linquitur ictu,

1290

      Stat, ne labatur qua prohibente, liquor.

Certum nescit iter: nam spiritus obvius ipsi

      Et nubes motum divariare solent.

Nuncia Iunonis vestita coloribus Iris,

      Arcus unde sui cornua tensa gerit?

1295

A nobis adversa tenens convexa, supernum

      Terrigenis fedus pacis amica refert.

Colligit imbriferas sparsasque per aera nubes;

      Compressis nebulis, ne cadat unda vetat.

Ex humore rubor flammanti nunciat, ignem

1300

      Exundans, quod non vincere possit aqua;

Sic viror, ex aqueo procedens nempe vapore,

      Quod non omnino subiuget ignis aquam;

Declivasque poli semper contraria Phebo

      Lustranti partes e regione micat:

1305

Orbis enim medium numquam splendere quadriga

      Iris solari circumeunte solet.

Australes exosa plagas noctisque tenebras,

      Ni fuerit Phebe lumine plena, fugit.

Quis nubes rorare facit pingitque colores

1310

      Roribus ut triplex fugiat inde color?

Nam suprema rubent arcus mediumque colore

      Est mixtum duplici concavitasque viret;

Altior emittit roratio sicca ruborem,

      Humida proximior fusa virore nitet;

1315

Aere set gelido pallens albedo resultat

      Humentique simul mixtus utroque color.

Aera concuciens pelagus terramque, Creator,

      Quis iubet ut surgat siccus ad alta vapor?

Aereo tactus solet hic educere ventos

1320

      Frigore sicque suas Eolus auget opes.

Nunc pestem perflans Septentrio pellit ab Austro

      Ortam, qui gelido iussus ab axe venit.

Circius a dextris comes huic spiramina mittit,

      Frigoris et cuius grando nivesque genus.

1325

A leva gelidis Aquilonem mittit ab oris,

      Cuspide qui nubes pellit ab orbe suo:

Zonam directo pertransit calle nivalem

      Hic et ab ingenita frigiditate riget.

Ver premit ex glacie, solventi sole, vapores,

1330

      Quos radius gelidi pellit ad antra poli;

Turbat et autumnum, cum Phebus deserit Arcton,

      Virgineas oras egrediente rota.

De torrente vocas Austrum regione madentem,

      Afflatu cuius sicca madescit humus:

1335

Sub medio siquidem fervorem contrahit arcu

      Vt tellus imbres hoc resoluta paret;

Involvens nebulas in se motumque reflectit

      Vt pressas nubes solvat ab imbre graves.

Spiritus huic dexter, pelagi qui concitat undas,

1340

      A leva residet temperiesque Noti.

Tu subsolanum Phebi producis ab ortu,

      Cuius temperies tempora grata facit;

Ipsius altitonans dextris Vulturnus adheret,

      Altera pars Eurum nubiferumque tenet:

1345

Quin etiam Zephirum, steriles qui floribus agros

      Ornat, ab occiduo littore flare iubes.

Africus huic dexter, tonitrus et fulmina gignens,

      A leva Corus cui comes alter adest,

Aera clarificans, partes cum perflat Eoas,

1350

      Occiduo nubes cum flat in orbe facit.

Tercia sors ponti, quem firmo littore claudis,

      Est ne terricolas subruat unda tumens:

Ad faciem terre non audet fundere fluctus

      Thetis, at in proprio gurgite stringit aquas;

1355

Vndeque telluri non se commiscuit humor,

      Continuo generi prestet ut ipsa locum.

Amphitritis aquas borealis mittis ad Austrum,

      Pauper ut Arcturi sentiat Auster opes:

Littus nempe suum Septentrio plenius auget

1360

      Qui densum in liquidas aera vertit aquas.

Humoris matrix et aque genitiva sub Arcto

      Pars orbis, locus est proprius illa maris;

Littore pressa suo glacialibus exit ab oris

      Tramite declivo nabilis unda fluens.

1365

Non tamen, excipiens fluxus, australe redundat

      Equor: nam radius fervidus haurit aquas;

Hicque per occultos mandat sua dona meatus

      Oceanus terre, munere ne sit inops.

Ipse favens Phebe calcat sua littora, terre

1370

      Viscera perfundit, flumina sicque fovet:

Aera fecundat nebulis ac inde resudant

      Fontes: nam sparsis imbribus antra madent.

Imbres antra petunt, extra quos antra refundunt,

      Vt sic planicies sicca rigetur aquis.

1375

Humoremque gravem conscendere cogit ab imis

      Inclusus solida concavitate calor,

Ebullire facit quem fervor sparsus in orbem

      Sidereus penetrans infima claustra soli.

Algentes etiam dant alta cacumina fontes,

1380

      Subdita quos ipsis vasta vorago parat:

Vndas namque suo rupes montana calore

      Subiectas veluti spongia spissa trahit.

Cumque specu magnus latitet thesaurus aquarum,

      Rupibus ex altis flumina magna fluunt,

1385

Principio que tracta suo natura reducit

      Et pelagus celeri gurgite versa petunt.

Nunquam claustra tamen, que semper dona refundunt,

      Fluxibus assiduis equoris ampla tument:

Sugit enim celum, tellus exhaurit et ipsa,

1390

      In proprio numquam fluctuat unda loco.

Omnia qui misces humoris glutine, salsos

      Ipse Sator nostri condere solus agros;

Qui quoque si desint, non reddent antra metalla

      Nec campi flores et perit omne genus.

1395

Arte tua potus effundunt flumina dulces

      Iugiter et salsos equoris unda vomit:

Nam vapor Oceani trahitur terrestris, ab imo

      Sidereus fundo quem calor urit, aquis;

Qui vapor exustus Phebo dispersus in undis

1400

      Virtutis supere munere salsat aquas.

Qui superest humor subtilis in aera fumum

      A facie reliquum, sole levante, maris

Purior exaltat: residet set spissior undis

      Vt ratibus prestet tutius equor iter.

1405

Alter at equoreus semper salsedinis expers

      Humor, ni rivum salsa spelunca vomat:

Sol etenim subtile levans humoris ab alto

      Aereum miscet, decoquiturque liquor:

Indeque digestus mox solvitur imber ab Austro

1410

      Guttaque iam dulcis faucibus apta cadit.

Et vapor imbibitus poris colatur in antris

      Terreus ut gratas vena refundat aquas;

Ac tantum subtile calor sub fonte reclusus,

      Ventre soli quod adest, dulce refundit aque.

1415

Brachia porrexit pelagus ter dena per orbem

      Divicias terre participatque suas:

Hec rate lucrifera crebro sulcantur avari

      Externasque sibi reddere cogit opes;

Hec piscator, edax predator, retia pandens,

1420

      Assidue repetit grandeque fenus habet;

Hec ventis concussa tument regnique minatur

      Neptunus metas amplificare sui.

Pro sceleris mercede datas non commovet undas

      Solas Asphalti flabilis aura maris:

1425

Littoribus demersa suis hec viva remittit

      Vivaque non gignit, retia nescit inops,

Ignoratque rates, valet hec fullonibus unda

      Mundificare cito, cuius acumen habet.

Equoris a fundo purgat vapor inde levatus

1430

      Sordes, quem propria Cinthia luce trahit:

Hic extendit aquas, calcant que littora; pontus

      Feces emittens estuat atque fetet.

Tu liquidis siccam stravisti, summe Creator,

      Et iacet ima petens pondere mersa suo:

1435

Hec postrema loco medio fundata quiescit

      Et stabilis, motus nescia, sola manet.

Ipsa tamen virtute tua concussa potenti

      Nutat et impulsu flaminis acta tremit.

Viscera telluris terrestri nonne vapore

1440

      Reples ut venter mugiat inde soli?

Grandis ab ingenitis <ventis> prodire tumultus

      Nempe solet, quotiens hic iuga celsa movet:

Egrediens vapor ille specus animalia ledit,

      Lumina dispersus solis et astra facit;

1445

Erumpens sonitu celsas subvertit et urbes,

      Flatu nuncque suo pulvis ad alta volat;

Nunc cineres atros lapidesque educit ab Etna

      Vstos, inflammans interiora soli;

Sulphuris ignitis nunc antris exsilit, undas

1450

      Mortiferas secum tartareasque trahit;

Sulphureis aqueisque simul nunc exit ab antris,

      Sulphureas calidas tuncque refundit aquas;

Fundamenta quatit nunc pontica clausus in imo

      Compos atque fumus diluviumque vomit;

1455

Oceani tumidum nunc fundum tollit in altum,

      Suscipiat montes equor ut inde novos;

Quin etiam translata suum nunc insula mutat,

      Aut perit ingenito vecta vapore, situm;

Hic nimium virtute potens qui concutit orbem

1460

      Fumus et evellens perpete saxa loco.

Mollis humus vicina mari perfossa cavernis

      Aptius incluso flamine pulsa tremit:

Terrea non agitat descendens ignis ab alto

      Viscera nec mundi ficta senecta riget;

1465

Intima telluri non lata capedo tremores

      Adducit iuges igne soluta ruens;

Vnda nec incluso bullit permixta calori

      Vt nutent infra terga repulsa soli;

Inferior non unda suis arctata tumescens

1470

      Littoribus terre pondera magna movet.

Alget in extremis quinque hec partita per oras;

      Ente due medie fervidiore tepent.

Conveniunt elementa simul quo iussa repente;

      Hec locus, hanc varia mixtaque prole replent:

1475

Ingenio tu nempe tuo sic mixta coequas,

      Proprius ut dirimat queque creata gradus.

Hanc decor arboreus comit, flos gratus odore,

      Hec pecudumque parens omnia dona refert;

Hec quoque thesauri dives concepta refundit

1480

      Iugiter ex pleno ventre metalla suo.

Et gemmas, variis quas tu virtutibus ornas,

      Quarum celesti munere nulla caret.

Ignes unde semel succensus nutrit abestus,

      Absinthus dudum compar et ipse calet;

1485

Parvus et unde lapis, galli susceptus ab alvo

      Decrepiti, tollit tentus in ore sitim;

Solis et abstracto berillo lucida flamma

      Luci nonne tui muneris exit ope?

Hoc accepit idem crystallus, gignere flammas

1490

      Que pariter novit, reprimit hecque sitim:

Vberibus lapis hic attritus melleque mixtus

      Confert gustatus, pectora lacte replens.

Ferraque quis tribuit diamanti nulla timere?

      Sola set hunc hirci sanguinis unda domat:

1495

Sub magnete situs virtutem vincit inertem

      Ipsius et ferrum ne trahat ipse vetat.

Fulget et in flavo tua gracia iaspide: stringit

      Sanguinis hic fluxum, menstrua vique pari;

Provocat et somnum, membris servatque vigorem,

1500

      Toxica depellit leticiamque parit.

In lapidem virtute sua quis congelat unquam

      Auctor, Ligurium nomine, lincis aquam?

Ictericis confert, obstat stomachique dolori,

      Fluxibus et ventris hic paleasque trahit.

1505

Crysoliti species, aliis que discolor horis,

      Aurea diluculo pulchrior unde micat?

Huic tribuis lapidi scabiem curare minuto;

      Vlceribus medicam ferreque fertur opem;

Gestatusque manu febris (res mira!) calorem

1510

      Mitigat ac flamma leditur hancque timet.

Sive quis in stomacho geminos fervente lapillos

      Congessit celeris nobile munus avis?

At Celidonius gratos hominesque disertos,

      Gemma rubens, Evax ut tulit, esse facit;

1515

Et niger humores pravos castigat et iras,

      Fert Ioseph, et sanat lumina lotus aqua,

Quis dedit et viridi coitus horrere Smaragdo

      Qui se gestantem castificare solet?

Lumina conservat, morbos curare caducos

1520

      Fertur et in causa verba diserta dare.

Sapphiro virtus anthraces unde fugare?

      Et purgat gelida lumina mersus aqua;

Vtque ferunt, castos reddit frontisque dolorem

      Et lingue curat, membra vigere facit.

1525

Vnde vel, Omnipotens, humanas altera carnes

      Magnetis species, altera ferra trahat?

Vim tamen ingentis magnetis pondere parvus

      Suppositus diamas? Alia tacta ligant.

Ferventes immissus aquas, quem Topasis affert,

1530

      Alterat ingelidas unde repente lapis?

Ac epatis vicium vernix splenisque recidit

      Ex Te quartane fitque medela zemet.

Anthraci lapidum vires quis contulit omnes,

      Qui quoque precipue dira venena fugat?

1535

Ipse rudi tandem de limo plasma tulisti,

      Civibus empireis par ratione vigens:

Mente Dei speciem gerit, umbram corpore mortis;

      Vnaque sic superest, altera parsque cadit.

Huic fuit excelsis medio contenta sub arcu

1540

      Aurore regio prima parata iugis;

Irriguus locus hic, quo Nili prosilit unda:

      Est ibi temperies nullaque pestis obest.

Grataque culture, spinarum nescia, tellus

      Plasmatis arboribus consitus hortus erat.

1545

Vitiferasque dapes homini dulcesque parasti,

      Sanctior at sicut est hostia sacra cibus.

Iussa salutis ei fudisti lumina vite;

      Set nec adhuc radios subtrahis, Alme, tuos.

Non labor incubuit, divo prefulsit honore,

1550

      Qui quoque nativa cetera lege regat.

Promere quid tantum conor cui cognita menti

      Mundane ratio condicionis adest?

Mirari set adhuc liceat: magnalia laudis

      Pro modulo reddat debita lingua suo!

1555

Tu pie, causa potens, species, perfectio rerum,

      Tuque suo cogens regula queque gradu,

Celicolas proceres perstringens ordine certo,

      Non sine lege sinis agmina sacra fore.

Consilio perfecta tuo mortalibus alto,

1560

      Debile non modica plasma tuentur ope;

Clade pia tetros semper bacchantur in hostes

      Et, raptis spoliis, horrida castra fugant.

Vltima perficiunt summo vicina Hierarche

      Muneribus, dono que inferiore micant

1565

Lumina postremis primi suscepta refundunt

      Cetus per medios participata choros,

Lege sub alterna sibi tradunt dona vicissim

      Celestes cives: nullus avarus ibi.

Ad te mox alacri pernices laude recurrunt

1570

      Felici reduces Te anxietate petunt.

Quam veneranda acies turmas distincta per almas,

      Perpete mortales sedulitate tuens!

Mutua quam mira est effusio luminis almi,

      Ad centrum felix orbita lata sacrum!

1575

Regulat et pecudes tua lex sine lege vagantes

      Hasque regit ratio que ratione carent;

Equore nec vagulus dubio tibi piscis oberrat,

      Tramite set recto, te duce, carpit iter.

Tu cito prescripto cursu spiramina mittis;

1580

      Devia, quaque voles, aere perget avis.

Non cadit aut folium sine te seu pulvere vermis

      Seu minimi roris gramina gutta fovens;

Funditur aut temere indigno tua gratia vasi,

      Muneris in parvos sorte cadente tui.

1585

O fons vive sacre lucis, bonitatis origo,

      Principium vite, gloria, vita, quies!

Tu speculum mentis caste splendore suavi

      Lustras, irradians omnia labe cares.

Gurgite largifluo semper tua vena resudat;

1590

      Que stabili retines ordine, cuncta foves.

Tu sator et custos, tu fructus terminus idem,

      Ad finem certa qui sata lege vehis.

Semen et ingenium, votum, dispersa creatis

      Ad te suspiciunt et tua dona manent.

1595

Non generis series, nil artis nilque beatum,

      Celica ni virtus infima nostra iuvet:

Semen et arescet sparsum sine germine rebus,

      Celestis roris ni foveatur ope;

Ars, utcumque sagax, omnino redditur omnis

1600

      Infima, ni fuerit lumine docta tuo.

Nullaque propositum felici fine voluntas

      Pervenit ad bravium, te retrahente manum".

Hec ait et cessit, pariat ne tedia sermo

      Cordaque ne ratio continuata gravet.

1605

Dixerat: hecque avida suscepit mente recondens

      Virtutis magne dogmata vera gemens.

Non modicum morbi dempsit doctrina salubris,

      Iuxta nature non operata modum.

Tarda quidem vocis docte molimina nescit

1610

      Vis; avidis subito magna referre solet.

Non ars languori tam plene saga medetur;

      Non eger medicam tam cito sentit opem.

Surrectis oculis mox pendet ab ore Sophie

      Nec iam sic lacrimis ora rigata madent;

1615

Evigilant tristi dudum suppressa sopore

      Lumina, mens vires letificata capit.

Torrida doctrine sacre rigat ossa medulla;

      Infusus reficit saucia membra vigor.

Letior interea gratas prorumpit in odas;

1620

      Carmina devotus (nec mora) digna refert.

"Optima doctorum dotrix, preclara Sophia,

      Omnibus es vatum sola magistra scholis.

Te super evectam superis felice volatu

      Condita divino non latuere sinu.

1625

Sensibus humanis nimio semota nitore

      Ingrederis: nam sunt abdita clara tibi.

Pura acie rerum rationes inspicis altas,

      Materie immixtas, simplicitate tua.

Mystica nature subtili indagine rimans

1630

      Vera doces animos ingeniosa rudes.

Est occulta tibi complexio cognita rerum:

      Omnis noticiam proprietatis habes.

Non lapides celant virtutem aut ligna latentem,

      Non pecudes: pandunt vim tibi cuncta suam.

1635

Vultum perficiunt informis mentis utrumque

      Iusticie ac lucis munera bina tue.

Ingenuis animos tu grandis moribus ornas,

      Luminis hos radio letificasque tui.

Visu sidereos cursus scrutaris acuto,

1640

      Quos tua perstringit regula certa vagos.

Fune tibi certo latum metiris et orbem,

      Alta poli pariter sive profunda maris.

Est tibi perplexi numeri proporcio nota,

      Artis es harmonice iungere docta sonos.

1645

Plurima diva tuos dulcedo nutrit alumnos:

      Pauca vacans laribus novit amara tuis.

Eximia est superans alias sincera voluptas

      Quam tribuis largo gurgite fusa piis.

Nil secum adversi patitur seiuncta dolori:

1650

      Purior admixtum non habet unde gemat.

At terrenus amor nimia sub mole laborat:

      Sordida criminibus pena cupido sibi est.

Infeste removes fortune tedia: non hec

      Sensit presidio mens comitata tuo.

1655

Mens nequit everti, doctrine infusa sapore:

      Turbine stat solio fixa ruente suo.

Non equidem sapiens alienis exulat herens

      Quem nequeunt propria pellere damna domo.

Intrepidus casus contemnens tutus ubique est:

1660

      Huic patria est magni fabrica tota globi.

Vox tua quam dulcis, prudens, quam lingua diserta!

      Sermonis ratio quam speciosa tui!

Est tua quam multo facundia picta colore;

      Attamen est veri compta decore magis.

1665

Ponderis o quantum minuit, quam dulce suadet!

      Grandia quamque movens commoda iusta iubet.

Humanos cohibent prolapsus iussa tuarum

      Legum ne preceps seva libido ferat.

Sceptra tuis parent regalia legibus almis;

1670

      Rex tua contemnens iura tyramnus erit.

Qui non iure cupit dominari, iura tyramnum

      Hunc statuunt, regimen qui sine iure petit.

Quam recte censura tui diiudicat omnes

      Iudicii, iusta iurgia falce secans.

1675

Nunc mea succumbens digne querimonia cadit

      Causaque non aliquo robore fulta perit.

Fortunam siquidem frustra nec rite citatam

      Nullius fateor criminis esse ream.

Quis tanto fulgore micat virtutis amicus

1680

      Vt meritis non sit debita pena suis?

Ante aciem maculis velantur sidera tetris

      Iudicis et mundus sorde volutus homo est.

Quam bene culpa suo premitur patrata reatu!

      Ex merito veniens pena dolenda minus.

1685

Sunt homini lacrimis veris peccata gemenda;

      Mentis non rerum flenda ruina foret.

Quam felix cedes que feda piacula purgat!

      Quam patiente medens corde ferenda manus!

Calce petens iaculum stimulatus leditur: ausus

1690

      Vltio stulta refert plurima damna sui.

Flamine profluxit tumido nimiumque procaci;

      Faucibus insonuit stulta querela meis.

Cura viget certe supremo pectore rerum;

      Immemor et parvi plasmatis esse nequit.

1695

Sedulitas supere pietatis nota fideli est:

      Firmiter huic heret intemerata fides.

Credita devotos affectus nutrit et auget,

      Nubila perfundit lumine corda sacro.

Virtutum fecunda parens bonitatis amica est;

1700

      Fluctibus in mediis ancora firma satis.

Vndique cum sevit turbo, nil restat agendum

      Quam divina oculos figere mentis ope.

Naufragus acceleret portum, fervente procella:

      Celestis cure corque fidele sinum.

1705

Turbinis a facie divas reclusas sub alas

      Mens felix, quarum tegmine tuta manet.

Si placet ergo, patris summi clementia cedat:

      En ego, dimoto murmure, dorsa parans.

Cumque libet, fervor divinus rore madescat

1710

      Vt torrem flamma iam leviore cremet".

Vltima sermonem claudens oratio prompsit

      Has querulo celum suspiciente, preces.

"Obsecro, summe Deus, peccatis parce gementis!

      Expiet errores tanta ruina meos!

1715

Aruit excisi subito nunc gloria floris;

      Nunc simul intereat: prosperitate scelus!

Alme pater, solum nec me sub mole relinquas:

      Munere membra tuo lassa labore fove!

Auxilio deserta tuo robusta gigantum

1720

      Cervix sub modico pondere curva tremit.

Insuper a leso vesanum pelle furorem,

      Exurant ire ne mea corda faces!

Muniat effetos artus patientia, scuto

      Forti contusum protegat ipsa latus.

1725

Iam tua suspendat, mitissime, dextra flagellum;

      Perfundas oleo vulnera facta pio!

Iam, bone, tolle moras, faciem converte benignam;

      Pressuris pietas provida, pone modum!

Alme parens, citius solio dimitte superno

1730

      Munera terricolis pacis amena tue!

O pie, seviciam rapidam compesce potentum

      Oraque iam freno tunde proterva tuo!

Nam male venantes civilia bella tyramni

      Proventus faciunt publica damna suos.

1735

Iam tua divino plebs fonte ditata quiescat;

      Persolvat cultus sedula vota tui!

Turbine sedato, famulatum reddat honoris;

      Devote vigeat latria pacis ope!

Felix pax hominum studiis intenta supernis!

1740

      Felix obsequiis dedita cura sacris!"

Siste gradum iam, Musa, novo sudata labore

      Lintreque suscepta, littore vela legas.

Parcito sermoni, dolor hac non tollitur arte;

      Sola nec auxilium verba parare queunt.

1745

Non opus est gemitu cum prelia dura geruntur:

      Concupiunt fortem fortia bella manum.

Vberibus sacris sugas innixa vigorem:

      Sufficiens miseris inde medela datur.

Nam natura boni doctrix docet insita, divam

1750

      Sollicita paciens ut prece querat opem.

Vrbs illi lombarda dedit metropolis ortum:

      Ipsum doctorum fovit et ordo sacer,

Qui presens exegit opus; sit gloria summe

      Luci que radios exhibet usque suos!

1755

Si rude quid pandit liber hic, hoc vatis; at alti

      Numinis est, doctum pagina si quid habet.

Auctoris lateat nomen, mercede favoris

      Concepta: fastum non petit iste liber.