1.

341

Quisquis es, altisonis qui non tua nomina metris

Subscribens sublime canis violentaque Martis

Sepius arma dolos viresque ruisse potentes

Insinuas urbes, quas lux Hyperionis almi

345

Circuit, Aonidum sed non potuisse bicorni

Numina Parnaso celebres excludere musas,

Accipe reptantes tranquillo pectore versus,

Accipe, quisquis eris. Scio nam, carissime Tozi,

Quamvis alta tuo transmittas metra Philippo,

350

Te nondum sacro subitum prodisse poetam

Ex Helicone datum; sed quis fuit hic, nisi noster

Iacobus ille Forilivici, qui natus in urbe

Mistica divino cantavit pascua versu

Et patriam bellique duces evexit ad astra?

355

Ille quidem est: agnosco stilum, sublimia nosco

Carmina; stelliferi cui namque secundus Olimpi

Vel ratione situm vel vim fatumque potentum

Plenius astrorum deprehendit mente capaci?

Tu certe es, tibi pauca loquar; cur, maxime vatum,

360

Horrida presago divinas carmine bella?

Sed memini vulgo dici: si vera profetans

Esse cupis, taceas felicia, tristia solum

Precine; namque fides semper solet esse timori

Pronior atque solent gravius metuenda movere.

365

Tu tamen ad celos errantiaque astra recurrens,

Sic positum mortale genus ad prelia Martem

Tracturum, tribuens nimium crudelibus astris

Asseris et Latio ferventia bella minaris.

Iacobe, fare, precor; ubi plena scientia rerum,

370

Que tibi tum studio ardenti, tum viribus alti

Contigit ingenii? Num libera nostra voluntas

Arbitriumque datum cunctis mortalibus astris

Subiacet? An nostros celum ratione fruentes,

Quod rationis eget, animos mentesque coercet?

375

Quod si forte velis nos celo ad bella moveri,

Vtpote quod primos dicas accendere motus,

En homines ad bella trahit violentia celi,

Arma iubens, homini licet an dimettere ferrum?

An nos astra premunt et belli turbine miscent?

380

Ergo quid in nostro, celo patiente, relictum est

Arbitrio, si cuncta movet, si mota potenter

Perficit astrorum collectio certa vagantum?

Sic nichilum posse ex nobis fateare necesse est.

Astrifero siquidem totum pendebit ab orbe

385

Quod patimur vel quod facimus vel mente movemus.

Vnde igitur vel pena malis, vel premia dantur

Digna bonis? Quid namque polo meruisse coacti

Possumus, inviti vel quam committere culpam?

Iacobe, nonne vides, posito quod nostra voluntas

390

Subiaceat celo, quod oportet tollere solem

Iusticie morumque decus preceptaque vite?

Dic, quid sancta fides, que nos ad celica regna

Dirigit, et prisca veterum doctrina decori

Moris erunt? Sacra cur plurima lege vetamur

395

Sideribus tracti, vel cur complere iubemur?

Vtere sic astris, sic celo crede quod ultro

Arbitrium saltem cum libertate relinquas

Humano generi; quod, si conere probando

Tollere, divina simul et mortalia tollas.

400

Cetera namque tibi nulla cum lite relinquo.

Dic pestes predicque fames; dic frigora, predic

Immensos estus; pluvias dic dicque serenos

Longe instare dies; dic turbida flumina ripas

Transgressura suas; dic fulmina, dicque future

405

Spem Cereris, bibuli vel si vineta coloni

Responsura putes votis, vel quantus olivis

Immineat fructus, vel quas collisio terre

Arces terribili motu subitaque ruina

Discutiet, si scire tamen conceditur astris

410

Que fortuna manet terras et sparsa per orbem

Menia; dic etiam, si quid mens pendula letum

Aut optare potest aut anxia triste timere,

Dummodo que summi patris sapientia nostro

Tradidit arbitrio nobis tua sidera linquant.

415

Nec tamen ista tibi me sic dimittere credas,

Quod quemquam plene celi cognoscere motus

Arbitrer aut omnes aspectus posse probare.

Discute priscorum libros monimentaque patrum:

Invenies illic multos latuisse per annos

420

Astrorum motus, quibus hec nunc utitur etas.

Nam contenta diu fuit ingeniosa vetustas

Celum per celos bis distinxisse quaternos.

Mox nonum posuit certis rationibus orbem,

Qui cum subiectis secum radiantia celis

425

Sidera in occasum formoso vertat ab ortu.

Hinc alii decimum celum posuere, volentes

Quod dare sit motum qui se solummodo vertat

Nilque trahat secum nec qui rapiatur ab ullo.

Denique vera fides tranquilla in sede beatos

430

Dum locat, undenum sine motu tradidit orbem.

Sed licet octavum triplici susceperit etas

Nostra modo celum certa ratione moveri,

Attamen antiquos ad succedentia signa

Sidera converti multos nescisse per annos

435

Constat, et ipse pater magnus celi Ptholomeus

Descriptor, qui tot deflexus novit Olimpi,

Creditur astriferum non perpendisse recurvo

In geminas arcthos orbem se vertere motu,

Frixeique caput pecoris chelasque revolvi

440

Alterutrum, nunc hinc Scithiam, nunc inde tepentes

Ethiopas versus. Nam nonnisi tempore longo

Astrologia poli stellis motuque situque

Humana quantum licuit ratione repertis

Vel sciri potuit vel cum ratione doceri.

445

At licet annorum iam per tot millia prisca

Stellarum varios motus deprenderit etas,

Multa tamen nostris non respondere diebus

Tempora nostra vident, que quondam fida vetustas

Tradidit et nobis fixe observanda reliquit.

450

Aspice quot tabulas veteres habuere sequenti

Tempore, deprenso manifesto errore, notatas!

Sic Abrachis priscos, Abrachim sic mox Ptholomeus

Corrigit; hunc demum Tollette inventio celi

Venturum nescisse situm ratione probando

455

Ostendit, quam mox studiorum Gallia mater,

Parisius, certa tradens ratione tabellas,

Editione nova non parvo errore notavit.

Post hos Iudei venit correctio longo

Tempore servata. Sequitur subtilior Alphuns,

460

Qui motus celi ac errantia credidit astra

Non erratura tandem ratione dedisse.

Sed que mortalis inventio noscitur esse

Perfecta? En magno iam nunc errore notantur

Alphunsi tabule, nec maxima lumina celi,

465

Sol et Luna, sibi correspondere videntur

Prescriptis spaciis, nec cervix clara Draconis,

Nec Senis in proprio celeres motus epyciclo.

Ergo inter varias nunquamque errore carentes

Doctrina veterum, quibus hec nunc utitur etas

470

Et quibus usa fuit venturi ignara vetustas,

Equando celos et sidera cuncta notando,

Cum pateat priscos nec celum scisse nec astra

Nec posse innixos antiquis scire modernos,

A quorum motu dicunt se nosse futura,

475

Quis verum prescire potest? Quis dicere "bellum

Aut pax dulcis erit", qui testem dicat Olimpum,

Motibus ignotis nec notis cursibus astra?

Quod si forte velis celum e regione propinqua

Et stellas spacia, quamvis per proxima distent,

480

Non variare suos certa ratione fluentes

Effectus, dic cur tam dissona fata gemellis

Sidera dispensant? Cur unus pastor et alter

Venator fratrum? Cur imperat ille, sed iste

Servit et eiusdem patris non linquitur heres?

485

Dic cumque eveniat in magna sepius urbe

Vna eademque hora non uno ex semine proles,

Cur non connubiis celo faciente coevi

Ex patre diverso domibusque fruuntur eisdem,

Si cunctis fatum dat certi temporis hora?

490

Cur ligni eiusdem quod tellus una nutrivit,

Vnica plantavit ac unica diruit hora,

Hec pars effigies fit quam gens omnis adoret,

Hec fit calcandum per tempora cuncta scabellum?

Iacobe, crede michi: qui celi sidera tractat

495

Vt ventura queat certis predicere signis

Fallitur. At causas rerum cognoscere quisquis

Non valet, effectus, dic, qua ratione videbit?

Sed dices: cur non vestigia sacra priorum

Hac et in arte sequar, quorum precepta futuros

500

Eventus rerum divino dogmate monstrant,

Postquam que tradunt nobis per cuncta videmus

Omnia vel saltem maiori ex parte venire?

Hic ego divini possum de more iocari

Tiresie, cuius rideri oracla solebant.

505

Astrologi, quicquid predicitis aut erit aut non,

Plura tamen semper celum portendere fertis,

Ex quibus in paucis satis est predicere verum.

Et si de multis fit que predixeris unum,

Hoc arti tribuis quod forti ascribere debes.

510

Non te decipias, vir cordatissime, sed, ni

Displiceat, tecum memori fac, mente revolvas

In quot et in quantis hec te doctrina fefellit:

Si tibi constiteris, si nolis vera negare,

Invenies totiens quod sis deceptus ab arte,

515

Quod non contigerit quondam te vera profari

Crebrius, ut si quid forsan quod dixeris olim

Venerit, ad casum non artem iure referri

Debeat atque tibi non detur scire futura,

Cursibus astrorum per tempora nulla notatis.

520

Linque Deo, qui cuncta movet, qui cuncta gubernat,

Quique nequit falli, quod te prescire fateris:

Non humana quidem, sed vis divina futuros

Eventus rerum prenoscere. Nam Deus ipse

Solus ab eterno sua queque in tempora cernit

525

Altaque mortales premit ignorantia visus.

 

11.

203

Ille vagos fecit celos, sapientia cuius

Omnia trascendit ductoresque indidit illis,

205

Vt pars queque suo in partes resplendeat omnes

Lumine, distribuens equali munere lucem.

Ac simili forma mundi splendoribus unam

Ordinat esse ducem generaliter atque ministram,

Que vana ad tempus bona confluitantia mutet

210

De gente in gentem uniusque a sanguine prolis

In prolem, alterius ducentem sanguinis ortum,

Vltra quam humani possit defensio sensus.

Hinc gens una vigens nunc imperat, altera languet,

Iudicium sectans eius quicquid iubeatur,

215

Quod latet occultum densa velut anguis in herba,

Illi nulla quidem sapientia vestra resistit:

Hec iubet hecque suum diiudicat exequiturque

Regnum prout alii moderamina tradita divi,

Vlla, breves quamvis, sua commutatio paces

220

Non habet et motu quod sit veloce necesse est,

Vsque adeo properant qui dona vicesque reportant.

Hec est que totiens solum crucifigitur illis

A quibus et laudem et preconia grata meretur,

Dando sibi iniuste turpis convitia fame.

225

Hec tamen haud audit, sed leta beataque primis

Mixta creaturis proprium circummovet orbem.

 

12a.

56

Quicquid sub celo creatum est

A celestium rotatum virtute dependet

Quodque qui cuncta movet et semper omnia regit,

Et finis atque motus principium fuit

60

In quolibet celo posuit legem suam,

 

12b.

62

Sunt enim celi organa divina

Et per potentiam eterne nature,

Que in eis resplendet, gloria sunt pleni.

65

Et eis in forma desiderii amore sic affectis

Moventibus, mundus per hec excelsa

Et immaculata lumina gubernatur.

 

12c.

70

Nec ingerit necessitatem quodlibet celum movendo,

Sed bene disponit creaturam humanam

Per qualitatem, quam anima sequens

Arbitrium, derelinquit et facit se vilem,

Servam et latronem ac, a virtutibus peregrina,

75

Exuit habitum nobilem et relinquit.

 

12d.

78

In hoc peccasti, florentine poeta,

Ponendo quod bona fortune

80

Necessitata sint ipsorum meta.

 

12e.

84

Non est fortuna quam non superet ratio.

85

Nunc cogita, Dantes, si qua probatio

Potest efficere, quod hec ratio sit convicta.

 

12f.

89

Fortuna nichil est aliud quam dispositum

90

Celum quod disponit rem animatam,

Quam disponendo, si oppositum invenit,

Non venit necessitatum felix bonum.

Et cum anima sit in libertate creata,

Fortuna in ea non potest, si contradicat.

 

12g.

96

Substantia sine corpore non recipit

Ab istis celis, quapropter intellectus

Vnquam fortune subiacere non debet.

 

12h.

123

"Vt tua verba sonant, mundus virtute fugata

Est vitiis pregnans ac omni ex parte repletus

125

Omnis peste mali: sed deprecor, ut michi pandas,

Discere quo valeam reliquosque docere petentes

Que tanti sit causa mali; nam sidera quidam

Incusant, quidam satagunt hoc crimine terras

Afficere et causas hec ad inferiora reducunt".

130

Ille quidem primum suspiria traxit ab imo

Pectore, que in nobis mentis strinxere dolorem,

Postquam ait incipiens mestus: "Karissime frater,

Mundus cecutiens est et tu pergis ab illo.

Vos etenim vivi causas et cuncta refertis,

135

Duntaxat sursum ad celum velut omnia fixa

Secum lege trahat, cui sit parere necesse.

Quod si sic esset, foret omnis libera vobis

Destructa arbitrii, celo cogente, facultas

Nec iustum vera posset ratione vocari

140

Gaudia pro meritis et habere ex crimine luctum.

Inchoat hec vestros vis atque potentia celi

Motus. Non omnes, inquam, quod si tamen omnes

Dixero, collatum vobis rectique malique

Lumen inest propriaque ex libertate potestas:

145

Que si celorum contra vim sustinet inter

Congressus primos anima durante laborem,

Omnia post superat, si cum virtute nutritur.

Sub maiore quidem vi nec non sub meliore

Natura semper cum libertate iacetis,

150

Quam creat in vobis mens nulli subdita celo

Ex quo, si mundus vos hec per devia ducit,

In vobis causa est, in vobis ergo petatur".