Coluccio Salutati conquestio Phillidis

Testo base di riferimento: R. C. Jensen, 1968

Cura dell'edizione digitale: Tiziana Brolli


Lesa queror Phillis rigui decor unicus horti

      Si licet innocuis tristia iure queri,

Nec mea nunc primum lamentis ora fatigo.

      Demophon lacrime fabula longa mee.

5

Cum manibus propriis nexo de fune pependi

      Sum rata nil ultra posse licere queri,

Morteque tunc luctus omnes finisse putavi.

      Publica fama fuit solvere cuncta necem.

Inscia fallebar: post fatum plura timenda.

10

      Demophonta minus nunc scio stulta gravem,

Regia cum fuerim proles, non inclita patrum,

      Nobilitas prodest sanguine iuncta meo.

Quin puto forte nocet, quoniam res dulce potentum

      Contrectare. magis abdita preda movet.

15

Nam quod sponte patet vel queritur absque labore

      Sordet, et in pretio siquid in orbe latet.

Non ego vel rabidos morsus horresco ferarum

      Vel data fulminei vulnera dente suis.

Non elephans gratam carpturus nocte quietem

20

      Grandia coniungens pondere membra premit.

Non ursi duros ungues in cortice figunt.

      Non ego vel seve conteror ore lee.

Vulnera nulla michi dat cornu sevus acuto

      Egloceron solitus parcere virginibus.

25

Non me Phitonis gelidi violentia lesit

      Impete cum vasto robora fracta tulit

Ille vetus turbo (priscisque recondita fastis

      Fabula) cum vidit saxea turba polum,

Astrepitumque michi volucrum inclementia parcit,

30

      Nec figunt libro cornea rostra meo.

In me grassantur homines, manibusque nefandis

      Iniciunt ramis vulnera multa meis,

Nec michi quod fuerim humano de sanguine prodest

      Claraque quod nostros regia signet avos.

35

Additur hinc nostris deflenda accessio penis

      Inde referre malum spes erat unde boni.

In me namque pium genus heu mortale putavi.

      Credebam saltem parcere velle viros.

Me lacerant homines; dignati ignoscere divi

40

      Cum michi mens firma rumpere fata fuit

Quondam cum valido penderent colla tigillo,

      Et sensi in ligno membra rigere novo.

Sensilis abscessit, vegetabilis una relicta est

      Vis anime et foliis pingere membra meis.

45

Tristis imago mei nigro circum aere septa

      Obvolitat ramos arboris atra nove.

Omnia contemplans tenui mens condita nocte

      Obstupet et sensus gaudet abisse suos.

"Gratia diis," inquit. "sensus abiere nec ultra

50

      Fas gaudere bonis fasque dolere malis.

Inscia torquebor nec lignum sentiet ictus,

      Demophon poterit hincque nocere nichil,

Nec corpus gelidum bustali corruet igne,

      Nec condet cineres fictilis urna rogi,

55

Durabitque diu trunco renovabile corpus,

      Arboris inque umbris umbra manebo mee."

Rerum sceptra Venus tenet, imperiosaque fines

      Nature excedit; vincit et illa deos.

Nil sibi difficile. potuit nam reddere sensus

60

      Cum Demophontis basia sera tuli.

Tardus enim quando reduci pede litora pressit,

      Otrisia Egide Phillis in ore fuit.

"Phillida quis doceat? Phillis cur obvia non est?

      Hei michi tam parvo tempore fluxit amor?

65

An fors alterius thalamos invita secuta est?

      An fors Treicias alter habebit opes?

Alter opes habeat; reddat modo Phillida nobis.

      Ille regat Tracas; Phillide fungar ego."

Talia dum queritur Traces pro Phillide lignum

70

      Ostendunt nulla fronde virente nitens

"Hei michi quod monstrum? que nunc miracula cerno?

      Phillis an in duro cortice nostra latet?

An me perfidia mendaces proditis?" inquit.

      "Dicite confestim si mea Phillis adest."

75

Testantur divos laqueo finisse labores

      Nec potuisse suas Phillida ferre moras.

Mens stetit ambigua. tandem vix credita res est,

      Et data iuranti denique lenta fides.

Flebilis exclamat, "Ego te miseranda coegi

80

      Promeritam tardus rumpere fata nocens.

Hei michi non potui citius mea vela referre.

      Obstitit heu Boreas dum freta lata ferit.

Ille quidem canos fluctus miscebat arenis,

      Oppositusque rati sepe reflexit iter

85

Puppe cubans avidus quam primum rumpere funem.

      Flebam quod noster Phillis abesset amor,

Multaque pertimui. fingebam plurima demens.

      Nunc rebar cupidos confluitare procos;

Nunc opibus nunc ipse tibi formeque timebam.

90

      Lubrica quin etas nunc erat ipsa timor.

Extimuique feras nemorum, nunc Tracas avaros,

      Sed tua me miserum seva timenda manus.

Per Venerem puerumque suum, mea numina, iuro:

      Si qua more culpa est crimine culpa vacat,

95

Et si vera loquor faveas, precor, alme Cupido.

      Sentiat adventus arbor et umbra meos;

Vmbra quidem, si qua umbra nova fors arbore pendat,

      Aut nostrum lustrat lurida forte caput."

Dixit et amplexus admoto pectore iunxit,

100

      Quaque potest lignum flebilis ore premit.

Audiit ista Venus. nato promente sagittam

      Assumpta est Veneri flammea teda manu.

Flexerat is cornu; tedam rotat altera giro.

      Ille iacit telum; fulminat illa face.

105

Aurea cuspis adest. misero dat vulnera ligno,

      Quaque manet radix fortiter acta ruit.

Ecce facis fulmen ingenti turbine fertur

      Ac animam lignum cogit inire suum.

Addidit et sensus; tanta est violentia dive.

110

      Novi Cecropium mox rediisse virum.

Tunc vetus incaluit amplexu concita flamma,

      Ac novus exagitat lignea membra furor.

Exulto reducem; patuerunt gaudia flore.

      Ostendi mentem florea facta meam.

115

Ergo memor veteris flamme revocata quotannis

      Observo mete tempora certa mee,

Frigoreque in medio, quamvis canente pruina

      Torpeat omnis ager, floribus orno comas,

Primaque dicor ego venientis nuntia veris,

120

      Atque movet ramos gemmula prima meos,

Palmiteque in viduo, cum pulcer Aquarius annum

      Temperat ac horas prorogat aucta dies,

Turgescunt gemme. subrubros cortice flores

      Emittit clausus ventre tumente calor.

125

Rusticus heu nostros calloso pollice ramos

      Emetit ut domino florea dona ferat.

Rusticus ergo refert prerapto flore rapinam,

      Cernitur et pueris florifer urbe prior.

Tum puerile venit passim de menibus agmen

130

      Clamosumque ruens membrula nostra cupit

Ac nostros abigit sevo cum vulnere flores,

      Et lasciva domum florida turba redit.

Flore novo veris iam tempora grata salutant.

      Omnia tunc rident; anxia sola premor,

135

Et ruptis capio pungentia frigora ramis,

      Indeque bruma rigens vulnera nostra linit.

Gentibus optatam pacem sacra Palladis arbor

      Nuntiet et populis omina leta ferat.

Frondibus eternis Phebeia superbiat arbos,

140

      Hacque triumphalis fronde sacretur honos;

Altaque odoratis conis redimita cupressus

      Perpetua fronde sidera celsa petat.

Sacra Iovi quercus per secula multa superstes

      Gaudeat aurata glande cibasse viros

145

Luxurient Veneris myrtus in litore salso,

      Atque comant semper fronde virente comas.

Medica Caiete scopuloso in litore poma

      Crescant. Iudeus balsama rara colat.

Dactilus ex nudo procedat robore palme,

150

      Ac humilem curvent grandia poma citrum.

Mura, nefas, pulcrum sub pectore servet Adona

      Ac electra gemens det quasi parturiat.

Flagret turifluis dives Pancaia virgis.

      Pinus in Ydeis crescat amena iugis,

155

Ac ebenum nulla lignum violabile flamma

      India producat, plurima monstra ferens.

Audax Illiricis abies consurgat in arvis,

      Membraque odoratus conpluat alta liquor.

Nuntia veris ego redeuntis flore recenti

160

      Monstrem quo seva tempore cedat hiems,

Et teneros promam mordent cum frigora flores

      Grataque cum foliis poma furente gelu.

Quin ego qua possum divina mente future

      Spem monstro cereris - cum seges, herba virens -

165

Plantaque nulla mihi tanto confertur honore.

      Fertilitas anni cernitur arte mea.

Rustice, si nescis, nostros circumspice fructus.

      Si superant frondem, copia messis erit.

Quod si forte nuces multa sub fronde tenelle

170

      Deliteant, estas orrea parva dabit.

Ergo venture segetis presaga refringar,

      Nec prodest meriti gratia tanta mei?

Rustice, parce, precor, saltem dum frondea fiam,

      Nec vatem impedias fronde futura loqui.

175

Sunt michi, suntque suo magne cum tempore pestes.

      Dicere multa licet, multaque iure queri.

Cum nucibus dura fuerit michi testa repletis,

      Excutior viridi cortice pulsa meo.

Inde quasi incudi saxis imponor, et ictus

180

      Excipio pilo comminuente caput.

Vndique tunc nostros videas albere canistris

      Heu nucleos trucibus pabula grata viris,

Aut nucibus siccis meliores servor in usus,

      Et linquit semen crustula fracta meum,

185

Aut ego trita cocis in candida fercula regum

      Discipor ut noster mulceat ora sapor,

Aut variis rerum speciebus mixta petitis

      Per mare conficior pultis amica gule.

Nec prodest tristes ab humo rapuisse sapores

190

      Si crevit salso plantula nostra solo.

Me miseram! hic et habet usum genuinus amaror.

      Conteror ac oleum fundere iussa premor.

Mille modis laceror medica cum poscimur arte.

      Mille modis nucleos uncta culina terit.

195

Pestibus in tantis tamen est michi iusta voluptas.

      Non venit ante suam mors properata diem.

Vix bene produxi frondes. en flore ruente

      Pubentes fructus lanula cana tegit.

Tunc confusa simul cum cortice semina, testa,

200

      Que mox fit triplex, unica massa prius.

Solus enim cortex est pomum; testula custos

      Interior nondum semina clausa tenet.

Invenit infelix tamen imperfectio fata

      Et vite in foribus Atropos atra sedet.

205

Nos homines avidi fructu populantur acerbo,

      Nec scio quis gustu tunc sapor ora iuvet.

Imperfecta vorant nil permulcente palatum

      Tanta est ingluvies pomula nostra viri.

Cetera servantur meliora in tempora poma,

210

      Ast ego acerba necors, vix mihi dena dies

Est vite spatium. rapiunt iuvenesque senesque

      Pomula nostra manu; dentibus inde premunt.

In me desevit Veneris face tacta iuventus,

      Nec nostri miseret quam malus ussit amor.

215

Quin et femineum michi dat sua vulnera vulgus.

      Hec in flore furit; altera poma vorat,

Nec prodest michi quod fuerim quandoque puella

      Formido populis regia sceptra tenens.

Cunctis certa quies; spes est michi sola laborum.

220

      Vndique virginibus regia virgo premor,

Nec tantum nati quos vidit stellifer axis

      Quosque tulit tellus vulnera seva ferunt,

Sed quibus, heu miseram, nondum data tempora vite

      Offendor. iam tunc in mea fata truces.

225

Namque utero clausus dura crescit parvulus infans,

      Titillat matrem sepeque torquet eam

Illecebrisque novis irritat sepe parentem

      Quodque cibos varios appetat illa facit,

Et nisi vescatur venter minitatur abortum.

230

      Hinc necor ante diem; hinc et acerba voror.

Tu, pater omnipotens, nostros quandoque labores

      Aspice, si pietas incubat ulla polo.

Eripe me manibus hominum. miserere precantis.

      Cetera me iubeas tristia ferre, feram.

235

Me pete, summe pater, violenti fulminis ictu

      Vertar ut in cineres ignibus usta tuis.

 

Philli tace, et nostro fletus cum carmine solvens

      Nasonis querulam concomitare nucem.

Carmina Pieride quecumque puella videbit

240

      Phillidis exemplo vitet amare nimis.