Francesco Petrarca epistolae metricae 3

Testo base di riferimento: E. Bianchi, 1951; C. Muscetta, D. Ponchiroli, 1958

Cura dell'edizione digitale: Cristina Zanatta

Altre sezioni


1. ad Iohannem de Columna

Est michi cum Nimphis bellum da finibus ingens

Auditum fortasse tibi. Mons horridus auras

Excipit ac nimbos et in ethera cornibus exit;

Ima tenent fontes Nimpharum nobile regnum.

5

Sorgia surgit ibi querulis placidissimus undis

Et gelida predulcis aqua; spectabile monstrum

Alveus ut virides vitreo tegit amne smaragdos.

Hic michi saxose rigidus telluris agellus

Contigit; hinc lites, hinc semina prima duelli.

10

Namque ego, quod profugis sedes erat apta Camenis,

Concives hic esse meas mecumque tumultus

Insulsique dedi convicia temnere vulgi.

Contra ille, indignum facinus graviterque ferendum

Exsulibus sua iura dari, novus advena toto

15

Orbe quod expulsas aliene intruderet arci,

Atque novem preferat anus quod mille puellis.

Iam michi facta manu nitido brevis area fundo

Stabat et advecto ridebat gramine pratum;

Nimpharum interea rapidum de rupibus agmen

20

Prosilit ac fragilis valido molimine cepti

Fundamenta ruit. Fugimus, scopulumque propinquum

Prendimus et saxo trepidi speculamur ab alto

Presidioque loci fruimur; nec tempora longo

Congredimur patulisque iterum nos credimus arvis;

25

Sic puduit fugisse semel. Transiveret orbem

Delius obliquum iamque altera venerat estas;

Humida pyerio passim insultare labori

Agmina conspicio nostrisque habitare sub antris.

Quid facerem? Indignor; sed quanam fata gubernant

30

Consilium curasque fide, quo vana retorquent

Orsa hominum? Dum cunta paro, dum bella retento,

Forte peregrinas longum vagus ire per oras

Cogor, et inceptum Clausa sub Valle relinquens,

Attonitas comites post secula multa reduxi

35

In Latium celseque super Capitolia Rome.

Sextus ab his annus agitur. Quid multa? Redimus

Per mare iam totiens mensum totiensque remensum

Per nimis notas Alpes (rapit omnia mundo

Prorsus avara dies et sensim labilis etas),

40

Dum rus nempe silens et opaca revisimus antra.

Mira loci facies, operis vestigia nusquam;

Omnia calcabant hostes sparsusque iacebat

Agger et undivagis prestabat piscibus aulam.

Rursus in ambigui redeo certamina belli,

45

Et dabat arma dolor, vires cumulaverat ira.

Conveniunt duri agricole, pastoria nec non

Exiguo conducta cohors succinctus et alte

Piscator madidus posito michi militat hamo.

Volvimus ingentes scopulos ac viscera matris

50

Carpimus omnigene et squalentia vellimus ossa,

Paulatim et ferro montem tenuamus adunco.

Pellimus his tota Nimphas regione subactas

Erigimusque sacris mansura palatia Musis

Fluminis in ripa; preterlabendo vicissim

55

Hinc sua damna gement, hinc gaudia nostra videbunt;

Nil aliud nisi forte minas et murmur inane.

Exitus hic tantorum operum; neve omnia nobis

Attribuam: manifesta Canis, manifesta Leonis

Sensimus auxilia; Phebi peperere favorem.

60

Ille palam nostris movit pro partibus arma

Atque arcum pharetramque levem estiferasque sagittas

Pugnavitque die medio, iuvitque superne

Per noctem obsequiosa soror velut emula fratris,

Addidit ac luci spatium tenebrasque repressit.

65

Sentio propositum tamen hinc fraudemque latentem:

Dum glaciem nimbosa ferant ventosque nivesque

Sidera et undantem dum verset Aquarius urnam

Exspectant; tunc incauto michi multa minantur,

Tum specus hoc vasto rapidum vomet ore fluentum

70

Gurgitibus miris properans succurrere victis.

Omnia sunt provisa michi: iam parte revulsa

Rupis et aggestis vicino e litore saxis,

Hibernum prestruxit iter mea lecta iuventus,

Nec nos aut fracto veniens Padus aggere multum

75

Terreat aut rupti contemptor pontis Araxes.

Iam victor, iam pace fruens tutusque futuri

Pannosas comites vix serum in flumine puro

Exposui lavique vadis; hic sepe precanti

Antiquos renovare modos, contingere lauros,

80

Nectere serta manu, sacras renovare choreas

Permissum, sileat quanquam indignatus Apollo

Cirraque muta iugo iampridem subsit Hibero.

His ego non plausum ventosaque festa theatri,

Nec murmur turbe varium, sed rara bonorum

85

Pectora pollicitus, merentia corda levavi

Hospitio mensaque fovens castoque cubili.

Iamque Helicon collisque biceps iamque ungue caballi

Fons oriens vatumque virens iam silva videri

Incipit et miseris melior fortuna reverti.

90

Hec, age, visurus propera, par siqua quietis

Cura tibi; cernes bellis hec otia quantum

Vrbanis preferre velis; neu dura timeto

Fercula et horridulis inculta cubilia culmis.

Regibus alternare vices gratissima res est;

95

Fastiditur idem semper; variata voluptas

Blandior est aliumque refert dilata saporem.

Adde quod et lautas epulas et vina Rubenti

Monte vel ardenti dudum transvecta Vesevo

Argentumque nitens gregis ac pretiosa Britanni

100

Vellera odorato demersas murice vestes

Ferre brevi potes ipse via. Da cetera nobis:

Herba torum, ramis tectum viridantibus arbor,

At citharam Philomela feret, quam nulla libido

Flexit adhuc: tremulo permulcens gutture silvas

105

Innuba virgineo canit et non sibilat anno.

Nos tibi multiloquos, si fert ea cura, libellos

Musarumque choros domitisque insistere Nimphis;

Nos tibi pampineos colles gravidosque racemos,

Denique mellifluas ficus undamque recentem

110

Gurgite de medio offerimus cantusque volucrum

Innumeros montisque sinus curvosque recessus

Et nemorum gelidas udis in vallibus umbras.

 

3. ad Guillelmum Veronensem

Turbida nos urbis species et dulcis ameni

Ruris amor tulerat vitreos, invisere fontes

Mirandumque caput Sorge, quod vatibus ingens

Calcar et ingenio generosas admovet alas.

5

Hic, ubi te mecum convulsa revolvere saxa

Non puduit campumque satis laxare malignum,

Vernantem vadis videas nunc floribus ortum,

Natura cedente operi; pars amne profundo

Cingitur, at partem preruptis rupibus ambit

10

Mons gelidus calidumque iugis obversus ad austrum.

Hinc medio ruit umbra die. Pars nuda tepenti

Porta foret zephyro; sed et hinc procul arcet agrestis

Murus ab accessu prohibens pecudesque virosque.

Aerias sed enim ramis viridantibus alte,

15

Litoreas volucres scopulis intexere nidos,

Has musco velare domos, sed frondibus illas,

Progeniemque inopem fidis trepidare sub alas

Aspicies, atque ore cibos captare trementi.

Concava tum querulis complentur vocibus antra

20

Et color hinc oculos, illinc sonus advocat aures

Certatim; dulci spectacula plena tumultu

Suspendunt gratoque quies condita labore.

Hic unus cum pace dies exactus aventi

Vix totus, tot me laqueis tot Curia curis

25

Implicat. Id meritum, qui vincula nota libenter

Infelix tritaque iugum cervice recepi.

Nunc tamen illius iuvat hic meminisse diei:

Dum latices, dum prata vagus dumque insita miror

Arbuta, dum lauros alia regione petitas,

30

Obvia Guillelmi facies truncisque vadisque

Inque oculis tu solus eras: "hoc aggere fessi

Sedimus; has tacito accubitu compressimus herbas;

Lusimus hic puris subterlabentibus undis;

Hic longo exsilio sparsas revocare Camenas;

35

Hic graios latiosque simul conferre poetas

Dulce fuit veterumque sacras memorare labores

Nostrorum immemores; hic cenam in tempore noctis

Traximus, alterno pariter sermone refecti".

Singula dum repeto, lux illa brevissima furtim

40

Labitur et Clausa vix serum Valle revellor.

Faucibus egressus, cum iam silvestria tempe

Vmbrososque sinus spectans post terga viderem

Lucidus ac mecum ad levam descenderet amnis,

Surgit ab adverso vulgus muliebre virisque

45

Intermixta acies. Forme discrimina longe

Nulla putes: habitum confudit gallicus olim

Luxus et ambigui texit vestigia sexus.

Congredimur magis atque magis vultusque patescunt

Et vitte tenues et texta monilia gemmis

50

Et crinalis honos distinctaque purpura limbo

Stellantesque nitent digiti; propiusque per agmen

Intuitus, solita post mutua verba salutis

Obstupui: tuus ignis erat, tua cura iocusque.

O qualis facies! Oculis habitare sub illis

55

Visus eras, salvere iubens et prendere dextra

Et mecum de more loqui. Quo pergeret ultro

Percontor comites; fontis quo fama vocaret,

Responsum; sed forte alio de fonte latenter

Causa petita vie. Quas non se vertit in artes

60

Ingeniosus Amor? quid non didicistis, amantes?

Forsan in his pridem tua noverat otia terris,

Et quia te nusquam, vestigia nota legebat

Te recolens fingensque tuos in imagine vultus.

Talis erat, sic michi visa est; et quisquis amasset,

65

Diceret: "Hec ardet, reducique occurrit amico".

Ibat enim cupide studioque accensa videndi,

Letior ac solito et dulcedine capta locorum.

Tentavi reditum quasi te visurus in illa;

Et iam versus eram, tecum remeare putabam

70

Et voces audire tuas et cernere gestus.

Vt similes ligat almus Amor! Negat illa: rigorem

Virginis Hemonie Phebo mirante videbar

Aut indignantem Acteon spectare Dianam,

Si foret arcus ei pendensque in terga pharetram.

75

Arma ferunt oculi, dulces iacit inde sagittas,

Spicula nota tibi nec amantum incognita turbe.

Digredimur tandem: veniens nox verba diremit.

 

4. ad Iohannem de Columna

Iulius alter adest; adeat simul altera limen

Litera nostra tuum curas que narret agrestes.

Quo tandem lis longa brevis pervenerit orti,

Que michi cum Nimphis bellorum ex ordine cause

5

Cuntos nosse reor, qua se mea carmine fama

Extendit nomenque novi tulit aura poete.

Aspera iam lustris certamina nempe duobus

Crebraque conserimus; non plures Troia per annos

Obstitit aut Graium ceptis aut Gallia nostris.

10

Omnia tentavi; spem quam michi prebuit estas

Proxima fregit hiems auctique potentia fontis,

Viceruntque operum fastidia. Cessimus ultro

Reddidimusque viam; scopulosa repagula nusquam,

Nusquam indignanti transverse in flumine moles,

15

Ac convulsa sonant rupis fragmenta vetuste.

Vnda tulit partem partemque tulere coloni,

Et novus antiqui labor impulit acta laboris.

Propositum ceu navigium moderabor, ut ipsa

Tempestas rerum hortatur; nunc urget in Austrum,

20

Nunc Boream septemque iubet spectare triones.

Quo vocat illa sequar, ne vi trahar omnia frustra

Nisus in adversum: proram diversa monebo

Litora respicere et ventis parere cherucos

Atque gubernaclum partes versatile in omnes

25

Intenta frenabo manu. Gratissimus olim

Ludus erat querulas Nimphas cum murmure multo

Sedibus e propriis et avito expellere regno;

Annuus hinc labor et bellum immortale, favente

Bruma illis, estate michi, cui mixta voluptas

30

Plurima moliri captum dulcedine quadam

Compulit usque adeo; quodsi licet infima summis

Et pelago angusti componere gurgitis undam

Ac regum vatumque inopes conferre paratus,

Persida sic quondam navali ponte superbus

35

Hellespontiaco Xerxes traiecerat estu;

Sic etiam armipotens longo post tempore Cesar

Cornua Brundusii validis vincire cathenis

Ausus et e domito generum prohibere profundo;

Sic quoque Baiano temerarius equore Gaius

40

Tertia construxit tumidi spectacula fastus,

Que nunc sparsa vident naute numerantque sub alto.

Hic Hellespontus, Baie michi Brundusiumque,

Hic ferro fodiendus Athos. Nunc altera pectus

Cura subit: video naturam vincere quantus

45

Sit labor; ergo suum servent elementa tenorem,

Amnis iter solitum. Sed enim brevis angulus heret

Rupibus, illa quidem Nimpharum ab origine sedes,

Nunc mea Pyeridumque domus satis ampla, quod hospes

Adveniat rarus, sordent quia carmina vulgo

50

Vitaque nostra furor sub iudice facta furenti.

Hanc modo vallamus quam nulla revellet aque vis

Ni montem oppositum a radicibus eruat imis.

Si tibi cura animum, dederit si Curia tempus,

Omni mutato, nostrum decus, ordine rerum,

55

Me Nimphis Nimphasque michi cessisse vicissim

Et cecidisse minas compressaque bella videbis.

Retia nune sunt arma michi et labyrinthius error

Viminea contextus acu, qui pervius undis

Piscibus est carcer nulla remeabilis arte.

60

Pro gladiis curvos hamos fallacibus escis

Implicitos tremulasque sudes parvumque tridentem

Piscator modo factus ago, quo terga natantum

Sistere iam didici duroque affigere saxo.

Primitias en fluminee transmittimus artis

65

Et versus quot Clausa domos habet arctaque Vallis,

Que tibi pisciculos et rustica carmina pascit.

 

5. ad Iohannem de Columna

Cunta dies minuit; tua munera tempore crescunt

Atque usus meliora facit. Tibi regius aule

Assuetus menseque canis somnosque superbos

Purpureis captare toris, transmissus ab ora

5

Occidua, patrios mores hispanaque raptim

Limina romuleis opibus somnumque cibumque

Posthabuit, sortemque novam melioraque cernens

Omnia, tranquilla letus statione quievit.

Hunc michi digressus supremaque verba paranti

10

Solamen comitemque vie largiris; at ille,

Sublimi de sede licet venturus ad imam,

Paret, et iniectis mestus dat colla cathenis

Et sequitur, nec spernit eri mandata minoris

Paulatim minus atque minus meminisse relictas

15

Delicias. Iam prata iuvant, iam lucida tranans

Flumina mordet aquas luditque in gurgite puro;

Fercula iam sibi nostra placent et libera curis

Otia; deserti non ampla palatia regis

Anteferat variasque dapes, nam panis et unda

20

Sufficiunt ac parva domus. Iam membra refulgent

Lota feri, cecidit scabies in fonte salubri

Torpenti contracta situ, iam vertice toto

Altior it solito cervixque torosior exstat,

Iamque tumet phaleris, iam visa monilia mulcent

25

Amplaque zona rubens niveisque intexta columnis,

Seque fuisse tuum recolens secum ipse superbit

Multa minax. Fugit nostro de gramine pastor

Seque suumque gregem procul abdidit; atria custos

Formidatus habet; plebs importuna procaxque

30

Hactenus obsessum metuit contingere limen.

Liber ago; meus assertor michi scilicet unus,

Est, comes assiduus; quotiens lassata diurnis

Sub noctem curis thalamo mea membra silenti

Composui facilemque, oculis dedit hora quietem,

35

Excubat ante fores; quotiens me longior equo

Somnus habet fessum, queritur solisque reversi

Admonet increpitans et concutit ostia plantis.

Ilicet egressum vultu plaudente salutat

Meque preit loca nota petens et lumina volvens

40

Sepe retro; levi sed postquam in margine ripe

Procubui et solitis curis insistere cepi,

Vertitur huc illuc, aditus circumspicit omnes,

Candida tum viridi proiectus pectora terre

Tandem terga michi obvertit, venientibus ora.

45

Est inter fontes gelidos locus undique solis

Pervius alitibus, scopulis et flumine cinctus:

Hac gressu trepidante feror; manet ille viamque

Occupat et magno tegit arctum corpore saxum.

Latratu exiguo conspectos nuntiat ante,

50

Inde ruit, nisi forte vetes; nam plurima servat,

Si quis cunta notet, sensus vestigia nostri:

Iussus inardescit, strictis lentescit habenis;

Torvus ut adversus reliquos, sic blandus amicis

Auribus abiectis tremulaque occurrere cauda.

55

Prospicit hunc medio transversum calle tremiscens

Rusticus et legum nodos perplexaque iura

Consiliumque domus inopis, connubia nate

Me percontari solitus, velut Appius alter

Aciliusve forem, et Musas turbare quietas.

60

Nunc secum sua solus agit; michi, maxima vite

Commoditas, mecum esse licet; que cunta fatebor

Muneribus debere tuis. Solacia mille

Preterea: saltu colles amnemque fatigat,

Arguta pueros imitatur voce canentes

65

Et risus motura facit, penitusque vadosis

Anseribus gravis hostis adest; per litora et altos

Insequitur scopulos, fundo nec tutior imo est

Aliger infelix; medio nam flumine prensum

Extrahit et pingues cenas nolentibus offert,

70

Sepius atque epulas venatibus ornat agrestes;

Sed iocus est aut ira levis, seu grata natanti

Preda est, seu strepitu offendunt; nam mitior agno

Esse solet parvis. Nunquam, michi crede, vel edum

Vel fragilem tentabit ovem profugamque capellam.

75

Occursu trepidi leporis quasi territus heret,

At fetas laniare sues validosque iuvencos

Audet et arreptas convellere morsibus aures.

Moribus his quondam diversi a finibus orbis

Missus Alexandro canis est, et regius idem

80

Et contemptor erat, quem non plebeia moveret

Belua; non dammas, non apros ille nec ursos

Tangeret, alta suos servans in vulnera dentes.

Que male cum preceps novisset dona tyrannus,

Mox generosum animal meritumque meliora peremit.

85

Mittitur hinc alius sevos mactare leones

Doctus et everso tellurem elephante subactum

Concutere. Hunc iuvenis tandem miratus amavit

Erroremque suum novit serumque perempti

Penituit, quem non digno prius hoste probasset.

90

At michi nota mei virtus: impune catellus

Mordeat hunc lactens, quem non gravis ira leene

Terreat orbate nec fervens tigridis ardor.

Tu presens, nisi fallor, eras, quando alta Supremi

Atria Pontificis subito completa tumultu

95

Movit ubi intonuit villisque rigentibus horrens

Ibat ut ostensi laceraret claustra leonis.

Vix inde abductus merens magnumque dolorem

Testatus gemitu rauco longisve querelis.

Sed multum res parva tenet; sit finis, ut unum

100

Non sileam: si forte aliquem videt ille tuorum,

Seu casus, seu iussa ferant - quod scilicet absens

Semper adesse tuis non desinis - incipit aulam

Suspirare tuam, vallesque et rura perosus

Fortuneque memor veteris. Sors libera detur,

105

Mallet ad excelsam merito remeare Columnam.

 

6. ad arbores suas

Silva, precor, generosa ferax per secula tanti

Vive memor domini; felices surgite plante,

Tendite pomiferos sub nubila, tendite ramos,

Herbosumque solum frondosi palmitis umbra,

5

Dum fremit ore Leo, dum sicca revertitur estas,

Protegite et solis nimios arcete furores.

Iam zephyro fluxere nives, iam bruma recessit;

Floriger ecce Aries iam Piscibus instat aquosis.

Vere habitum mutare novo viridique colore

10

Vestiri et letos pro tempore sumere vultus

Ille iubet qui iam vestri sibi poscere partem

Dignatur fetusque graves dignabitur olim

(Crescite!) magnifica forsan contingere dextra;

Maximus ille virum quos suspicit itala tellus,

15

Ille, inquam, aerie parent cui protinus Alpes,

Cui pater Apenninus arat, cui ditia rura

Rex Padus ingenti spumans intersecat amne

Atque coronatos altis in turribus angues

Obstupet et dominum hinc illinc veneratur eundem;

20

Adriaci quem stagna maris Thirrenaque late

Equora permetuunt, quem transalpina verentur

Seu cupiunt sibi regna ducem; qui crimina duris

Nexibus illaqueat legumque coercet habenis

Iustitiaque regit populos, quique aurea fesse

25

Tertius Hesperie melioris secla metalli

Et Mediolano Romanas intulit artes:

Parcere subiectis et debellare superbos.

 

8. ad Zenobium Florentinum

Dulce iter in patriam, dulcis fuga: rarior hospes

Attrahit at note retrahunt fastidia turbe.

Quid facias, anime? Locus is quo pergimus, inquam,

Fert mala iuncta bonis et dulcia miscet amaris.

5

Cunta quidem subeunda simul fugiendaque nobis

Cunta simul; neque enim facilis discretio rerum.

"Eligit ille fugam." Quid, quod nec aperta volenti

Ianua? In exsilium cives egere superbi;

Claudit iniquam urbem qui ius sibi supprimit equum.

10

Est genus exsilii tacitum, sunt vulnera ceca.

Miraris? Cui non paucorum iniuria nota est,

Quam fovet immemoris populi patientia nostri,

Vel vi rapta domus, vel pascua ruris aviti

Amisseque preces et tot per inane querele?

15

Indignor, ne vera negem. Tecum ne licebit

Glorier? Amplexa est gremio nos aurea Roma

Et civem dignata suum, dulcisque Maroni

Parthenope, sacro fedus feriente Roberto.

Quid referenda michi seu docta Bononia legum,

20

Seu salis inferni decorantes litora Pise

Atque Adrie imperitans alterque Venetia mundus,

Historieque parens Patavum, seu Smyrna Latinis

Mantua sideree nutrix longeva poesis,

Parma vel imperii clipeus, si credimus, olim

25

Romuleos dum dura duces fortuna premebat.

Quid loquar hesperias urbes atque oppida nostrum

Inter honoratos numerantia nomen alumnos,

Vestra quod una suis abolet Florentia fastis?

Longius impellor, calamum rapit ira calentem.

30

Gallia me voluit, proles generosa Philippi

Non neget; extremi proprium voluere Britanni;

Immeritum, fateor, sed in hoc michi sidera saltem

Dextra favent levi mulcentia luminis astrum.

Quo tulit ecce dolor! Leso tu parce loquaci:

35

Non fugimus patriam, sed nos fugat illa profecto.

Mos vetus exemplis illustribus: aspice busta

Sparsa virum patria vetitum tellure iacere.

Quos cives quenam peregrino in pulvere saxa,

Quos cineres, que membra premunt! Solabimur ergo,

40

Et moniti meliora animo tolerabimus equo.

 

10. ad Brunum Florentinum

Pyerias comites et plectra sonantia Phebi

Hemoniamque alio laurum procul orbe relictam

Noveris, antiqui pretium predulce laboris.

Tristia pro Musis habitant precordia cure,

5

E quibus infaustas Mors imperiosa choreas

Fortuna modulante ciet. Non aridus agnos

Dente lupus rabido, teneros non feta iuvencos

Tigris et imbelles Iovis armiger ungue columbas

Acrius insequitur quam me trux illa meosque,

10

Me linquens rapiensque illos; quo Musa dolore

Ceptum liquit opus; elegos et flebile carmen

Fessus arat calamus, siccis sitit Africa glebis

Nostra fatigato longum deserta colono,

Castalii nec fontis opem nec frondis odorem

15

Sentit apollinee; sed robora dira, cupressus

Funereosque rogos lacrimarum proluit imbri,

Quem nimbi tristesque animi peperere procelle.

Heroas canere institeram; conatibus obstant

Sidera magnificis; alio levis orbita calle

20

Ingenii transversa mei; male sanus ad egros

Ducor et heu merens aliorum lumina tergo.

Cogit enim fortuna nocens: en tempore quanto

Quinque sepulcra virum, quales si prisca dedissent

Secula, meonio vigilatum carmen Homero

25

Clara vel ausoniis celebrasset Mantua Musis.

Ergo Deas alibi ... sed quid loquor? Omnia tecum

Et Phebum et comites totumque Helicona require;

Ars michi nam gemere est et castigare gementes.

 

14. ad Nicolaum Florentinum

Si iuvat agricolam ruris spectata subacti

Gloria dum fulvas oculo metitur aristas

Divitiasque suas, tamen idem in colle benigno

Dulcius aeriam quercum fagumque comantem

5

Pampineisque notat vestitam vitibus ulmum;

Pastorem si fama gregis vulgata superbum

Efficit, at toto secernit ab agmine magnum

Letior herbosa ludentem in valle iuvencum,

Hunc colit ante alios mulcens, hunc nomine certo

10

Signat odoratis intexens cornua sertis.

Quanta michi gentique putas tua gloria nostre,

Quantaque lux patrie! quem tot tolerare laborum

Aspera, tot laqueos cauto transcendere gressu.

Hostibus horrendum carumque videmus amicis,

15

Quem nec torva minis claro nec perfida cepto

Blanditiis Fortuna movet, tam tristibus unum

Quam letis mirata virum. Tibi carbasa cimbe

Et clavum lassata sue Trinacria tandem

Credidit; extrema sic tempestate magister

20

Eligitur, dubio miles sic sepe duello.

Sorte sub ancipiti generosis lecte periclis,

Vive tui nostrique memor. Quas insita virtus,

Quas animo, spes nostra, faces tibi prima placendi

Proxima cura bonis turbeque accendet amanti!

25

Quos inter numerare tuum dignabere vatem.

 

17. ad Iohannem Boccaccii

O ego si, qualem tu me tibi fingis amando,

Sors daret ut vigiles sopirem carmine curas,

Qualia nubifere scopulosa per avia Cirre,

Qualia Castalii modularer ab aggere fontis

5

Solamen latura tibi! Sed, crede fatenti,

Fallit Amor, qui sepe Deos hominesque fefellit,

Iudiciis adversa lues. Si carmina vulgus

Nostra legit, que causa tibi nunc summa querele est

Quod passim vulgata avido celentur amico?

10

Nil michi, nil nostris poterat contingere Musis

Tristius: id primum moturos nempe libellos

Admoneo ut vulgus fugiant paucisque placere

Contenti hospitibus penitus fallentibus auris

Abstineant plaususque leves et murmura temnant.

15

Ingenio sin fata favent ut forte per ora

Docta virum vivus volitem - licet ardua semper

Hec via sit tentata michi - tamen ipse mearum

Conscius obstupeam rerum. Dum scribimus, ecce

Horrendum violenta tonat miscetque dolores

20

Et varios Fortuna metus; tot vulnera rectum

Totque minas perferre grave est: hinc nuntius atque hinc

Tristis adest: illum Mors abstulit atra sodalem,

Hunc gladii rapuere truces, hunc carcer, at illum

Morbus habet, volucres alius rabiemque ferarum,

25

Equoreasque alius pascit sub gurgite pisces.

Cor michi non adamante rigens nec ferrea mens est.

Permoveor. Taceo propriam, que longa malorum

Historia est, quibus hoc signum petat illa sagittis

Pectus et hoc quanto pretentans ariete pulset.

30

Obnixi contra stamus tum pondere nostro

Tum simul exemplis; quis monstrum fortiter illud

Vicerit interdum trepidi titubamus. Ita omnem

Corpoream requiem mentis labor atque vicissim

Pacem animi internam fortune prelia turbant.

35

Vincemus tamen, ut spero, clarumque tropeum

Victa ferox inimica dabit; sed, stante duello,

Turbidus ingenii status est. Vix temporis huius

Acta probare rear doctos; verum, omnia postquam

Nostra placent, voti compos breve suscipe carmen

40

Et fesse lege signa manus; ac mitte querelas.

 

18. ad Barbatum Sulmonensem

Rus michi tranquillum media contingit in urbe,

Rure vel urbs medio, sic prompta frequentia soli

Promptus et in latebras reditus, dum tedia turbe

Offendunt. Hos alternos urbs una regressus,

5

Hos dedit una domus, senium que pellit et iram.

Nam desiderium valvas transgressus abunde

Lenio; semper adest oculis animoque vicissim

Quod placeat possitque graves avertere curas.

Rursus et, ut strepitus pertesum, limen amicum

10

Transeo, multa uno fugiens fastidia passu

Et querulum obverso secludens cardine vulgus.

Hic michi tanta quies, quantam nec valle sonora

Parnasi nec cecropie per menia ville

Invenit studiosa cohors heremoque silenti

15

Vix Egiptiace cives, nisi fallor, arene

Angelici sensere patres. Fortuna, latenti

Parce, precor, parvoque volens a limine transi

Et regum metuenda fores invade superbas.

 

19. ad Barbatum Sulmonensem

Sors sua quenque vocat: rigidam transire per Alpem

Sole nivem radio nondum frangente iubemur,

Obscenosque locos informia claustra malorum

Aque feram Rodani totiens contingere ripam.

5

Heu, quis agit mea fata deus? quis sidera volvit

Noxia? Si patrium fesso fortuna sepulcrum

Invidet, extrema liceat iacuisse sub Arcto

Aut ubi serpentes habitant, ubi nascitur Auster.

Caucasea sub valle libens, Atlante sub alto

10

Et vivam et moriar, modo sit, dum vivitur, almus

Cuius ab eternis respirem tractibus aer,

Barbara, dum moriar, saltem cui reddere corpus

Terra queam. Nichil e toto plus posceris orbe;

Hoc etiam, fortuna, negas; huc volvis et illuc,

15

Nullaque iam tellus, nullus michi permanet aer;

Incola ceu nusquam, sic sum peregrinus ubique.

Siste, precor, quacunque libet regione meoque

Ludibrio laxare, ferox; non munera regni

Multa tui, non ampla peto: permitte quieta

20

Paupertate frui, patere hanc in rure reposto

Etatem transire brevem. Iam proxima mors est

Libertasque simul; medium sine turbine tanto

Tempus eat; non ambitio nec avara trahit mens.

Tu longos sine fine adigis perferre labores,

25

Qui quoniam assidue rapido cum tempore crescunt,

Quis michi portus erit? qualem sperare senectam

Linquitur? miseris perplexum ambagibus orbem!

Celsa tremunt, pendet medium, calcamur in imo.

Ima placent; tamen aerio ceu vertice semper

30

Mens tremit, et medio pendet velut anxia calle.

Id queror in primis. Quenam hec discordia rerum?

Si nimbos sevumque iugis sevisse Tonantem,

Si pelago fluctus tempestatemque profundo

Naufragiumque gemam, desit patientia et equi

35

Iudicium; arentis sed enim modo gurgitis unda

Obruor indignans, humilique in pulvere ventis

Fulminibusque premor; sic nil michi profuit altum

Solicite vitasse locum. Verum ista profecto

Iusta, sed et sera est et longa et vana querela.

40

Sors igitur mea me repetit, tritumque viator

Prendere iussus iter carosque relinquere amicos,

Vrgeor alpinum raptim penetrare Tridentum

Danubiumque novum iuvenemque ab origine Rhenum

Germanosque lacus; claudit namque hostis apertas

45

Ense vias. Quid agam? Rebus parere coactum

Durius est, et ferre iugum sine murmure prestat.

Pareo. Tranquillum dulcis michi fluxerat annus,

Sed brevis heu nimiumque fugax, oblitaque forte

Tantisper fortuna mei, dum cetera gaudet

50

Precipiti versare rota, michi grata reliquit

Otia; nunc eadem sphingosa negotia reddit,

Et labor invitus placidam fugat ecce quietem.

Tu, felix Barbate, tuum ne desere nidum.

 

24. ad Italiam

Salve, cara Deo tellus sanctissima, salve

Tellus tuta bonis, tellus metuenda superbis,

Tellus nobilibus multum generosior oris,

Fertilior cuntis, terra formosior omni,

5

Cincta mari gemino, famoso splendida monte,

Armorum legumque eadem veneranda sacrarum

Pyeridumque domus auroque opulenta virisque,

Cuius ad eximios ars et natura favores

Incubuere simul mundoque dedere magistram.

10

Ad te nunc cupide post tempora longa revertor

Incola perpetuus: tu diversoria vite

Grata dabis fesse, tu quantam pallida tandem

Membra tegant prestabis humum. Te letus ab alto

Italiam video frondentis colle Gebenne.

15

Nubila post tergum reminent; ferit ora serenus

Spiritus et blandis assurgens motibus aer

Excipit. Agnosco patriam gaudensque saluto:

Salve, pulcra parens, terrarum gloria, salve.

 

27. ad amicum transalpinum

Perdis, amice, operam: mens est mihi certa manere

Hic ubi sum. Non me validis rapidissimus undis

Impulerit Rhodanus, recta non Circius aura

Moenia concutiens, ubi tu tibi tempora vitae

5

Deligis, ac bustum; non compita vestra terentes

Mille simul, parva quae stridunt urbe, quadrigae.

Anchora fixa solo est: moveant. Tu calcar amoris

Incutis absenti, quo frena morantia rumpam,

Dum meminisse iubes, quod ut obliviscerer, omni

10

Exhortandus eram studio: tu dulce caducum,

Ingeris expertae formaeque fugacis honorem,

Et veterum mihi multa novas monimenta dierum.

Haec tamen ipsa olim (quae spes erat ultima victo)

Causa fuere fugae; iamque haec puerilia retro

15

Linquimus: ad metam rapimur properantibus annis.

Vna fuit quondam depectere cura capillos,

Multorum placuisse oculis: sed transiit aetas

Illa mihi in tergum, et nunquam reditura volavit.

Iamque animum maiora trahunt. Quid praecipis ergo?

20

Consilio ne tuo senior, iam segnis amator,

In flammam, laqueosque ruam, et iuga nota subibo?

Dii meliora boni. Licuerunt multa iocose

Tunc puero, nunc pauca viro; suntque illa pudori,

Fabula quod populo fuerim, digitoque notatus.

25

Ista, precor, sileant igitur, ne carpere mores

Nunc edam videare meos, si pauca iuventae

Blanda putes motura senem. Tua dulcis, amice,

Interpellat item facies? sed forsitan aequum

Id fuerat, tua cum totiens me traxerit isthuc,

30

Vt mea te tandem semel huc rapuisset imago.

An me Romani dignatio sacra moveret

Pontificis, quem saepe meos ais ordine gressus,

Et longas quaesisse moras? Frons mitis ab alto

Prospicit illa suos, quibus annumerare pusillum

35

Me licet: at quorsum sitis immortalis habendi

Volvet inexhausto mortalia corda labore?

Sit parto sine lite frui. Si plura petuntur,

Nec bene fundatum locus interrumpit amorem,

Et patulas habet ille manus, et brachia longa,

40

Cum quibus et terras regit, et freta transilit ampla,

Praecluditque fores Erebi coelumque recludit.

Spes autem me nulla trahit, quia nulla cupido

Alligat, et nullis ardent praecordia flammis.

Ingeniosus amor quas non te vertis in artes?

45

Quae tibi non tentata via est? Horroribus imples

Quam variis? Hinc bella fremunt; hinc arma parantur.

Omnia pervideo: sed quis locus absque periclo?

Quae magna cum laude quies? Stat iuncta labori

Gloria languentem spernens operosa soporem,

50

Despiciensque minas. At qui te detinet, inquis,

Est mortalis homo: vita sic pendet ab una

Sors tua. Sed quaenam, quaeso, non pendula sors est?

Stamine pendemus tremulo: moriturus amici

Immortale caput voto vesanus inani

55

Optarem? Non tanta premunt oblivia rerum.

Sum memor ipse mei; sed enim pars magna superstes

Huius erit: multum adiciet lux ultima famae.

Clara quidem longos virtus ventura sub annos

Viribus ipsa suis sublimis ad aethera surget,

60

Non aliena petens inopis suffragia linguae.

Si tamen et praesens calamus promittere quicquam

Auderet, promeret; nec sarcina nominis ingens

Afforet auxilio. Verum hinc gravioribus urges

Inde latus stimulis; siquidem modo rara per omnes

65

Et suspecta fides animos. Clarissima certe

Ars, virtus, doctrina; fides rarissima semper.

Hunc tamen ex raris, si quid mihi credis, habeto.

Frustra igitur terrere paras: si tempore virtus

Prisca viget nostro; si qua est probitasque fidesque,

70

Pectore in hoc habitant: olim concorditer una

Viximus et reliquum parili stat vivere nexu.

Tempora partimur varioque expendimus usu,

Et noctem longoque diem sermone morantem

Ducimus. Obrepit quotiens assueta voluptas,

75

Solus ego populum fugiens et rura pererrans,

Solus et ad ripam tenera resupinus in herba

Ardentes transire dies rabiemque Leonis,

Curarum liber video vacuusque malorum,

Dum gravidus redit autumnus volucrumque catervis

80

Retia complentur. Breve sic, comitante chorea

Pyeridum, in sylvis et labile volvitur aevum.

Haec mihi vita placet, non ambitionis in aulam,

Invidiaeque sacram, post tot documenta reverti.

Gratius iste quidem, quamquam iam fessus eundi,

85

Pes Italam calcabit humum, purumque serenum

Laetius his oculis et sydera nostra videbo.

Post ubi longaevo finem factura labori

Affuerit suprema dies, solamen et ipsum

Mortis erit, tanti in gremio lachrymantis amici

90

Lassatum posuisse caput, manibusque sepulchro

Invectum iacuisse piis: post proelia tanta

Fortunae, Ausonia saltem tellure recondi

Dulce mihi et patriis longum requiescere saxis;

Seraque cum fragilem tumulum convulserit aetas,

95

Lenius Hesperia cinis hic agitabitur aura.

 

33. ad Franciscum priorem Sanctorum
Apostolorum de Florentia

Vivo, sed indignans quod nos in tristia fatum

Secula dilatos peioribus intulit annis.

Aut prius aut multo decuit post tempore nasci;

Nam fuit et fortassis erit felicius evum;

5

In medium sordes. In nostrum turpia tempus

Confluxisse vides; gravium sentina malorum

Nos habet; ingenium, virtus et gloria mundo

Cesserunt regnumque tenent fortuna, voluptas,

Dedecus. Ingenti nisu nisi surgimus, actum est:

10

Ibimus in scopulos, torrente rotabimur atro,

Ossa rigens tellus et inania nomina bustum

Conteget exiguum; longo mox parta labore

Fama cadet, cinerum custos intercidet urna,

Aura feret cineres, attrito in marmore nomen

15

Vix leget acclinis concisum in frusta viator.

Cunta premet tempus; si mens obstare prementi est,

Attollamus humo spes fessas, nulla carinas

Anchora mobilibus suffixa moretur arenis.

Hoc Helicone meo circumviridantibus herbis

20

Fontis et ad ripam queruli sub rupe silenti

Atque inter geminas properatum perlege lauros;

Quas tibi, sacrata forsan sessure sub umbra,

Dum sererem, heu quotiens suspirans "crescite" dixi.