3. ad Bernardum Ruthenensem

Obruor immensa rerum sub mole tuarum,

Et fragiles humeros onus importabile frangit.

Quaere pares animos alibi: mihi parvus ab astris

Spiritus, atque inopis piger impetus obtigit oris.

5

Dii tecum uberius; nam mens tibi conscia coeli,

Vox adamantina est, calamus quoque ferreus omnes

Promptus ad insultus. Pleno tibi carmina cornu

Copia suppeditat, versus brevis hora trecentos

Et septem decies excudit: longa quid ergo

10

Quod daret una dies? quot mensis et integer annus?

Multiplicare labor. Mihi paucula carmina Phoebi

Solstitiale iubar sub tarda crepuscula saepe

Traducunt. Sic tota dies consumitur; atqui

Posteritatis honos animum, et ventura nepotum

15

Iudicia exagitant. Liberrima verba tremisco,

Ac vereor iaculis multorum occurrere inermis,

Non pretio, non blanditiis, nec amore, nec ulla

Arte satis tutus, nisi me spectata futuris

Scripta tegant, cum iam sparsus cinis iste sepulchro,

20

Officio spoliata suo cum lingua tacebit,

Et calami spes omnis erit sic insita menti.

Segnitiesque metusque morae sunt causa, nec unquam

Scribere concipio, quin saecula cuncta paranti

Occurrant. Tibi forte oculos implesse legentis

25

Est satis, atque alio famam tibi calle parasti.

O felix maiora animo studiisque secutus!

Ipse obscurus ero, proprio nisi carmine noscar.

Hinc timor, hinc studium; decies dum scripta relegi,

Haereo, contineoque domi, prohiberisque vagari,

30

Arceo. Tum licet ingeminans ad limina pulset

Nuncius, ac properet: vacuum dimittere malim,

Dedecus ille meum quam si ferat. Hunc modo morem

Posthabui, certus veniae. Properata parumper

Ista mihi: tibi sed nimium dilata videntur:

35

Scilicet hoc unum disconvenit inter amicos.

At paucis ne multa meis tua carmina forsan

Insultent, tua neve meum lux rideat annum,

Pace bona subsiste, precor. Meminisse decebit

Colloquium Euripidis quondam, atque Alcestidis unum;

40

Sed sileo. Subitum vidi stupuique poema:

Protinus hic Musis, tacito cum murmure dixi,

Imperat, et totum fervens Helicona gubernat.

Metra dehinc: numerans, bis, ter, quaterque quievi,

Calle fatigatus medio; mox singula mecum

45

Sedulus excutiens, sociisque ex more coactis

Ostentans, unum cunctis mirabile sensi,

Quot vario tot metra gradu, nec passibus isdem

Sic coeunt, tempusque petunt mea tecta sub unum.

Nititur haec ternis pedibus, pars illa quaternis,

50

Illa decem subnixa volat, pars claudicat uno;

Et tamen incedunt pariter, veloxque morantem

Exspectat, volucremque gravis contingere certat

O utinam nostro quondam tam larga Maroni

Copia dicendi! nunquam, mihi crede, laborem

55

Lentus inexpletum seros traxisset in annos.

Nunc laeter doleamne prius? Natura poetam

Protulerat; sed iura nocent civilia Musis,

Distrahiturque animus. Sed enim fragmenta benigni

Sufficit ingenii studiis conferre latinis.

60

Arripe tu calamum, dextramque armare potentem,

Iliados famam et praeclaram Aeneida victor,

Nec longus vicisse labor, post terga relinques.

Hactenus haec. Quaesita tibi tua dives habeto;

Nescio quid perplexa velint sphingosaque; nulli

65

Aedipode solvenda reor, tibi pervia soli.

Hinc seu millenos versus, seu millia mille

Fundat inexhausto veniens e pectore flumen,

Quamvis pulchra quidem, quamvis sint ampla relatu;

Ni placeant paritate pedum, serieque modesta,

70

Dulcia ni fuerint animosque auctura, silebo,

Nec numerare velim: numerus tua cura decusque

Sit licet, et celeri placeas tibi nempe Camoena.

 

11. ad Zoilum

Si tua per longam, saltem semel, invide, vitam

Limina virgineis essent calcata choreis,

Cirrheas si quando dapes fontisque sonori

Pocula gustasses; poterant mea carmina limam

5

Aequo animo tolerare tuam. Nunc, censor inepte,

Quid tibi cum Musis? quid mecum? Claudicet omnis

Versus enim quamquam; te iudice, tutus abibo:

Aethera transcendam; nunquam tibi, caece, videbor.

Quid tibi cum Musis? quid mecum? Sydera nostros

10

Spectarunt ortus toto distantia coelo.

Dat Saturnus opes amplas tibi, pectus avarum,

At tardum ingenium gelidumque, et molle cerebrum.

Quid tibi cum Musis? quid mecum? Census honestus

Contentus animus modicis et nulla cupido

15

Est mihi, Musarum studium, mens semper in actu;

Has melior largitur opes Cyllenius ardens.

Quid tibi cum Musis? quid mecum? Publica fama est

Edictis te Virgilium comitesque pudendis

Exclusisse domo; metuunt ea nomina servi;

20

Quosque, ais, urbe Plato pepulit, nos pellimus aula.

Quid tibi cum Musis? quid mecum? Pellere porro

Non opus: abfuerant semper limenque superbum

Horruerant. Frustra precibus, mihi crede, vocares

Tendentes alio, melioraque claustra sequentes.

25

Quid tibi cum Musis? quid mecum? Parce poetis,

Exulibus iam parce tuis, sacrisque profanum

Pyeriis averte caput linguamque coerce,

Ignotis ne caeca viis calcaribus acta

Corruat invidiae. Sic fercula, pinguia ventri,

30

Dulce merum mollisque thorus contingat inerti:

Sic tibi turgentes auro Rhamnusia fiscos

Aggeret, argenti montes superaddat, et aeris:

India sic thalamos crustis circumdet eburnis,

Et premat Oceanus spoliis te nobilis algae,

35

Imbellesque manus illustret iaspide crebra;

Nulla tuos hederae constringant brachia truncos;

Non segetem myrtus, non delphica laurus obumbret.

At ficus oleasque tibi vinetaque tellus

Sufficiat, largoque fluat vindemia Baccho;

40

Vinitor ipse nihil fessus, nil poscat arator.

Sic cumulent omnes tua gaudia; nullus egenti

Sit locus, atque fores inopi claudantur amico.

Solus hians felixque tibi, nullisque gravatus

Hospitibus, numeres gazas obsessus ab illis,

45

Semper crescentis sitiens speculator acervi.

Pone modum verbis, crassae te redde quieti;

Vel nostros damnare ferox iam desine versus,

Vel dictum ratione proba. Si displicet autor,

Illa placebit enim. Sed quid rationis ad hostem

50

De ratione loquor? Quin desine, censor inepte,

Et duo sub memori proverbia pectore versa:

Artem quisque suam doceat. Sus nulla Minervam.

 

12. ad Luchinum Vicecomitem

Argolicas si fama volans vulgata per urbes

Arboris Ausonie quondam, dum splenduit etas

Aurea Saturno terris regnante, fuisset,

Vt reor, Eurysteus nunquam tot ferre labores

5

Cogeret Alcidem, sua ditia poma draconi

Ortulus Hesperidum male custoditus haberat.

Hoc potius mandaret opus, nec vinceret aurum

Nativi dulcoris opes. Felicius omni

Es, Latium, tellure quidem prefertilis ora

10

Italie, quam fulva Ceres viridisque Minerva,

Purpureus quam Bachus amat: tu frondea capris,

Florea mellificis apibus pecorique vicissim

Pascua et irriguis late pulcherrima pratis;

Tu redolens ortis, variis scatebrosa metallis,

15

Arboribusque virens, silvis umbrosa vetustis

Alitibusque ferisque frequens, venatibus apta

Aucupioque placens, lacubus piscosa profundis,

Fluminibus distincta vagis et portubus omne

Tuta latus duplicique sedens circumflua ponto,

20

Mirificis insignis aquis et aprica recurvis

Vallibus assurgensque iugis estate nivosis,

Perque hiemes medias ad litora vere benigno

Temperieque fruens, celo tranquilla sereno

Semper odoriferis nebulas purgantibus auris,

25

Vrbibus ampla tuis atque arcibus alta tremendis,

Consilioque vigens populisque invicta superbis

Et terra pelagoque potens ac rite supremum

Imperium testata situ, ceu calcibus orbem

Concutias; stimulique loco pretendis Hydruntem

30

Brundusiumque biceps arctois obicis undis.

At matutini qua prospicis ostia Phebi

Flexa Crotona tegit Graiumque a stirpe Tarentum

Planta pedis; Regium zephyros a pollice frangit,

Neapolis sure medium, femur occupat altum

35

Ianua et exstantes thirreno in flumine Pise.

Vrbs Venetum diversa tenet veterisque Ravenne

Menia et Ariminum terrarum terminus olim

Ac salis Adriaci rabiem que despicit Ancon.

Quid Mediolanum, medias quod grande medullas

40

Robur alit, Patavumque potens fortemque Veronam?

Quid modo te memorem, studiosa Bononia, vel quid

Te, genitrix mea cara loquar, Florentia, quondam,

Squalida nunc populique manu lacerata furentis

Ac nusquam iam stare valens? Quid carmine longo

45

Litus utrunque maris? medii quid persequar imum

Montis utrunque latus? Series immensa! Reate

Centron habet, validoque ingens stat poplite Roma

Cunta movens rerumque caput, domus alta Tonantis

Ac sedes terrena Dei terrorque subacti

50

Orbis et innumeris celo exequata triumphis.

Salve, bellipotens regio pacisque magistra,

Ingeniis ornata sacris conditaque dulci

Eloquio, excellens cuntas quas maximus ambit

Occeanus nullique satis laudata, virorum

55

Et legum generosa parens, michi latius ipsi

Forte alio cantanda loco! Nunc obtulit arbor

Materiam fecunda brevem. Quod dulcia tellus

Itala de ramis tegeret non aurea poma

Iudice certa loquor gustu. Pars ultima laudum,

60

En glaciale pirum se se commendat abunde.

 

16. ad Barbatum Sulmonensem

Dulcis amice, vale. Tua si michi semper imago

It presens mecumque sedet mecumque quiescit,

Redde vices; non atra palus Acherontis opaci

Turbida somnifero dirimat nec gurgite Lethe

5

Omnipotens quos iunxit Amor. Nunc corpore paulum

Distrahimur; sic fata iubent, sic velle necesse est:

Tu Capuam tergo Capreasque a pectore semper,

Puteolos dextra et phrygii tibicinis ossa,

At leva Silerimque procul bifidumque Vesevum

10

Aspicis, equoreo, resonantia litora fluctu

Meniaque ampla tenens quibus est a virgine nomen

Vrbibus atque ubi iam fuerat gens una duabus,

Nunc gentes una urbe due populusque biformis.

Hic: sine me remanes immo mecum omnibus horis

15

Omnibus atque locis; sed enim me dextera regis

Ripa Padi levumque patris latus Apennini

Arvaque pontifrago circum contermina Parme

Nunc reducem exspectant Planeque umbracula Silve;

Namque ibi pyerius gelidum me contigit ardor.

20

Africa nostra michi longum intermissa iacebat;

Excivit locus ingenium lapsumque repente

Restituit calamum; memini; me nulla profecto

Ingratum factura dies. Stat colle virenti

Silva ingens, Planeque tenet licet ardua nomen.

25

Hic solem procul aerias avertere fagos

Ac teneras variare solum concorditer herbas

Mensibus estivis videas; hic brachia Cancri

Temperat unda recens, atque ora iubamque Leonis

Dulces vicinis feriunt ex montibus aure.

30

Impendent iuga celsa super celumque lacessunt;

Gallia sub pedibus iacet Itala tota sedenti,

Contra autem Hesperie cernuntur terminus Alpes.

Mille nemus volucrum species ac mille ferarum

Circumeunt habitantque sacrum gelidusque per umbram

35

Fons ruit; irriguo pubescunt gramina flexu.

Floreus in medio torus est, quem cespite nullo

Erexit manus artificis, sed amica poetis

Ipsa suis natura locum meditata creavit.

Hic avium cantus fontis cum murmure blandos

40

Conciliant somnos; gratum parat herba cubile,

Fronde tegunt rami, mons flamina submovet Austri;

Horridus hunc metuit pedibus violare subulcus,

Rusticus hunc rastris digitoque hunc signat et alto

Silvarum trepidus veneratur ab aggere custos.

45

Intus odor mirus statioque simillima Campis

Elysiis profugisque domus placidissima Musis.

Deferor huc solus furtim sociosque fefelli.

Tunc cum prima michi que strinxit tempora laurus

Aruerat nondum, flexum vix Cynthia callem,

50

Postquam Roma novum tulit ad Capitolia vatem,

Transierat, pompeque tumens fortasse recenti

Nescio quid tacita insolitum sub mente movebam;

Obstupui, rediitque vage vetus Africa menti.

Cetera reiciens, operi mea dextra relicto

55

Redditur; inde loco locus hic michi carior omni.

Nunc revidere velim cepti michi conscius alti

Extremamque manum longo imposuisse labori,

Quem traxit fortuna diu. Si dextra favebunt

Sidera, tum tandem incipiet secura vagari

60

Africa per Latium studio redimita supremo

Scipiadesque meus. Quodsi vivacior annos

Parca trahit, quid mens agitet fortasse requires,

Hoc unum tibi subtrahimus; sed amare laborem

Propositum, et segnes a limine pellere curas.